Ἡ ἄσκηση τῶν μακαρισμῶν τοῦ Κυρίου ὡς ἔκφραση πνευματικῆς ζωῆς - Παραπομπαί

Ἡ ἄσκηση τῶν μακαρισμῶν τοῦ Κυρίου ὡς ἔκφραση πνευματικῆς ζωῆς
τοῦ Πρεσβ. Κωνσταντίνου Παπαθανασίου
Ἐφημ. Ἱ. Ν. Κοιμ. Θεοτόκου  Π. Φαλήρου

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1  Βλ. Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ, Ἐτυμολογικό λεξικό  τῆς Nέας  Ἑλληνικῆς  Γλώσσας: Ἱστορία  τῶν λέξεων, μέ σχόλια καί ἔνθετους πίνακες, ἀνατ. (Ἀθήνα: Kέντρο Λεξικολογίας, 2010), 808.

2  Βλ. Σ. ΑΓΟΥΡΙ∆Η, «Οἱ μακαρισμοί», στό ἔργο του Bιβλικά Mελετήματα, τεῦχ. Α΄ (Θεσ/νίκη: χ.ἐ., 1966), 111-209. ΤΟΥ Ι∆ΙΟΥ, «Ποιοί  εἶναι  μέλη τῆς νέας Βασιλείας»,  στό ἔργο του Ἡ ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία  τοῦ Ἰησοῦ (Εἰσαγωγικά - Σύντομο  ὑπόμνημα), (Ἀθήνα: ΟΕ∆Β, 1984), 39-51. Σ. ∆Ε- ΣΠΟΤΗ, Ὁ κώδικας τῶν Εὐαγγελίων: Εἰσαγωγή στά Συνοπτικά Εὐαγγέλια καί πρακτική μέθοδος ἑρμηνείας  τους (Ἀθήνα: Ἄθως, 2007), 176-176. Γ. ΡΑΤΣΙΝΓΚΕΡ (Πάπας  Βενέδικτος  ΙΣΤ΄), «Οἱ μακαρισμοί», στό ἔργο του Ὁ Ἰησοῦς ἀπό  τή Ναζαρέτ. Μέρ. Α΄: Ἀπό τή βάπτιση  στόν Ἰορδάνη  ἕως τή Μεταμόρφωση, μτφρ. Σ. ∆εσπότης  (Ἀθήνα:  Ψυχογιός, 2007), 84-109. H. BETZ, «The Beatitudes», The  Sermon on the Mount  (Hermeneia; Minneapolis: Fortress,  1995), 91-153. D. HARRINGTON,  The Gospel of Matthew (Sacra Pagina 1· Collegeville: Liturgical  Press, 1991), 76-85. J. JEREMIAS, Ὁ Ἰησοῦς καί  τό Eὐαγγέλιό του,  μτφρ. Σ. Ἀγουρίδη (BΑM 8· Ἀθήνα: Kέντρο  Bιβλικῶν  Mελετῶν  «Ἄρτος Zωῆς», 1984), κυρίως 145-147. U. LUZ, Matthew  1-7: A Commentary, transl. by J. E. Crouch, rev. ed. (Hermeneia; Minneapolis:  Fortress  Press, 2007), 179 ἑξ., κυρίως 184-202. M. SIMONETTI, «The Beatitudes», Matthew  1-13 (Ancient Christian Commentary on Scripture NT 1a; Downers Grove Ill.: IVP

Academic,  2001), 79-91. D. TURNER,  «God’s Approval: The Beatitudes»,  Matthew  (BECNT; Grand Rapids, Mich: Baker Academic, 2008), 145-155.

3 Βλ. D. SENIOR, Matthew  (ANTC; Nashville, Tenn: Abingdon  Press, 1998), 70-72. M. WILKINS, Matthew (NIV Application Commentary;  Grand Rapids, Mich: Zondervan, 2004), 204-212, 216-226,ὅπου προχωρᾶ καί στή σύγχρονη  σπουδαιότητα, τό ἐφαρμόσιμο  τῶν μακαρισμῶν.

4 M. WILKINS, Matthew, 204, 216.

5  Βλ. MΑΞΙΜΟΥ  ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ, ∆΄ ἑκατοντάς διαφόρων κεφαλαίων, 51. PG 90, 1328c. Φιλο- καλία  τῶν ἱερῶν Nηπτικῶν, μτφρ. Ἀ. Γαλίτη, τόμ. B΄, 3η ἔκδ. (Θεσ/νίκη: «Tό περιβόλι  τῆς Παναγί- ας», 1991), 220.

6 Βλ. D. CARSON, «The Norms of the Kingdom», Jesus’s Sermon on the Mount and his Confrontation  with the World:  An  Exposition of Matthew  5-10  (Grand  Rapids,  Mich:  Baker Book House,1999), 16-30, ἐδῶ 17.

7  ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ,  Πρός  τή σεμνοτάτη  μοναχή  Ξένη. Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν  Nηπτικῶν, μτφρ. Ἀ. Γαλίτη, τόμ. ∆΄, 2η ἔκδ. (Θεσ/νίκη: «Tό περιβόλι τῆς Παναγίας», 1990), 262.

8 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 6. PG 57, 231a: «Ὑψηλά τά ἐπιτάγματα ἦν, καί πολλῷ μείζονα τῶν ἐν τῇ Παλαιᾷ».

9  ΑΓΙΟΥ  ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ,  Εὐαγγελική Ἱστορία δι'  ἁρμονίας τῶν  κειμένων  τῶν  ἱερῶν  εὐαγγελιστῶν Ματθαίου, Μάρκου, Λουκᾶ  καί Ἰωάννου,  1η ἀνατ. (Ἀθῆναι: Ν. Παναγόπουλου, 1999), 131-132.

10 ∆. ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, ∆ιερχόμενοι διά τοῦ ναοῦ: Μαθήματα κατήχησης  γιά ἐνηλίκους  (Ἀθήνα: ∆όμος, 2009), 79 ἑξ.

11  Βλ. Ι. PΩΜΑΝΙ∆ΟΥ  (πρωτ.),  Πατερική Θεολογία, πρόλ.  πρωτ.  Γ. Μεταλληνοῦ, ἐπιμ.-σχόλ.

Μον.  ∆αμασκηνοῦ Ἁγιορείτου (Θεσ/νίκη: Παρακαταθήκη, 2004), 24. ΙΕΡΟΘΕΟΥ  (Mητρ.  Nαυπά- κτου), «Ἡ πνευματική τελείωση τῶν Χριστιανῶν», στό ἔργο του Ἐμπειρική  δογματική τῆς Ὀρθο- δόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας: Κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη,  τόμ. Β΄ (Λεβαδεία: Ἱ. Mονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, 2011), 281-362.

12 U. LUZ, Matthew 1-7, 174.

13 D. HARRINGTON, Matthew, 76.

14 D. HARRINGTON, Matthew, 76.

15 Βλ. J. ROBINSON et al. (ed.), The Critical Edition  of Q (Hermeneia; Minneapolis/Leuven: For- tress Press/Peeters Publ., 2000), 46-55. J. FITZMYER, A Christological Catechism: New Testament An- swers, new rev. and exp. edit. (New York: Paulist Press, 1991), 51-56. Π. BΑΣΙΛΕΙΑ∆Η,  Ἑρμηνεία  τῶν Eὐαγγελίων. Θεολογικές καί  ἱστορικο-φιλολογικές προϋποθέσεις καθώς  καί  ἑρμηνευτικές  προ- σεγγίσεις στά τέσσερα Eὐαγγέλια (Θεσ/νίκη: Π. Πουρναρᾶ, 1990), 125-160.

16 Βλ. J. FITZMYER, Catechism,  55.

17 J. FITZMYER, Catechism,  55.

18 Βλ. M. ΣΙΩΤΟΥ, Ἡ ἑρμηνεία  τῆς ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλίας  διά  μέσου τῶν αἰώνων, Ἱστορικοκριτική Ἔρευνα (Ἀθῆναι: χ.ἐ., 1986), 51-53.

19  ΙΩΑΝΝΟΥ  XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ,  Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 1. PG 57, 223b: «Οὐδέ γάρ  σώματα  ἐθε- ράπευε  μόνον, ἀλλά καί ψυχάς διώρθου,  καί πάλιν  ἀπό τῆς τούτων  ἐπιμελείας ἐπί τήν ἐκείνων με- τέβαινε θεραπείαν, ποικίλλων τε ὁμοῦ τήν ὠφέλειαν,  καί ἀναμιγνύς τῇ τῶν λόγων διδασκαλίᾳ τήν ἀπό τῶν ἔργων ἐπίδειξιν, καί τά ἀναίσχυντα τῶν αἱρετικῶν ἐμφράττων στόματα, δι’ ὧν ἑκατέρας οὐσίας ἐκήδετο, δεικνύς ὅτι ὁλοκλήρου τοῦ ζώου αὐτός ἐστι ∆ημιουργός.  ∆ιό καί πολλῆς ἑκατέρᾳ τῇ φύσει μετεδίδου προνοίας, νῦν μέν ἐκείνην, νῦν δέ ταύτην  διορθούμενος».

20 Τό ὄρος τῶν μακαρισμῶν δέν ταυτοποιεῖται στά Εὐαγγέλια. Ἡ παράδοση τό ἔχει συνδέσει μέ τό  Karn  Hattin, κοντά  στήν  Καπερναούμ, ἀλλά  δέν  ἔχει  ἰσχυρή  πραγματική βάση. Βλ. W.

KAISER (ed), NIV Archaeological Study Bible (Grand Rapids: Zondervan, 2006), 1565. Πρβλ. Π. TΡΕΜΠΕΛΑ, Ὑπόμνημα εἰς τό κατά Mατθαῖον εὐαγγέλιον, 5η ἔκδ. (Ἀθῆναι: «Ὁ Σωτήρ», 1989), 79.

21  S. MARROW,  Tά  λόγια  τοῦ  Ἰησοῦ στά  Eὐαγγέλια, μτφρ.  Σ. Ἀγουρίδη (BΑM  9· Ἀθήνα: Kέντρο Bιβλικῶν Mελετῶν «Ἄρτος Zωῆς», 1986), 105.

22  Βλ. G. STRECKER, The  Sermon on the Mount: An  exegetical commentary  (Edinburgh: T.&T. Clark, 1988), 53.

23 Βλ. D. HARRINGTON, Matthew, 76.

24 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 1. PG 57, 223d.

25 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 1. PG 57, 223d· 224a.

26 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 2. PG 57, 225bc: «Καί οὐκ εἰσάγει ἐν τάξει παραινέσεων τά λεγόμενα καί ἐπιταγμάτων, ἀλλ’ ἐν τάξει μακαρισμοῦ, ἀνεπαχθέστερον τόν λόγον ποιῶν,  καί πᾶσιν  ἀνοίγων τό τῆς διδασκαλίας στάδιον.  Οὐ γάρ εἶπεν, Ὁ δεῖνα  καί ὁ δεῖνα,  ἀλλ’, Οἱ ταῦτα ποιοῦντες μακάριοι πάντες. Ὥστε κἄν δοῦλος ᾖς, κἄν πτωχός, κἄν πένης, κἄν ξένος, κἄν ἰδιώτης, οὐδέν ἐστι τό κωλύον σε ἔσεσθαι μακάριον, ἄν τήν ἀρετήν ταύτην  ζηλώσῃς».

27 M. WILKINS, Matthew, 204.

28  R. HAYS, The Moral Vision  of the New Testament: Community, Cross, New Creation (San Francisco: Harper, 1996), 321. Βλ. Γ. ΡΑΤΣΙΝΓΚΕΡ, Ἰησοῦς, 85.

29  Βλ. Μ. ΚΑΡ∆ΑΜΑΚΗ (πρωτ.),  Ὀρθόδοξη  πνευματικότητα. Ἡ αὐθεντικότητα τοῦ ἀνθρώπινου ἤθους (Ὀρθόδοξη Μαρτυρία, 3· Ν. Σμύρνη: «Ἀκρίτας»,  1980), 19.

30  Βλ. Mτ. 11,6· 13,16· Λκ. 11,27· 23,29· Ἰω. 13,17· Ἰακ. 1,25· Α΄ Πέ. 3,14. Βλ. ∆. ∆ΗΜΗΤΡΑΚΟΥ,

Mέγα Λεξικόν  τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης, τόμ. 5 (Ἀθῆναι: ∆. ∆ημητρακου, 1950), 4438-4439.

31 Βλ. Μτ. 5,3-11· Λκ. 6,20-22· Ἰω. 20,29· Ἀποκ. 1,3· 22,7.14.

32 Βλ. Α΄ Τιμ. 6,15.

33 Ἀπό τίς 96 φορές πού χρησιμοποιεῖται στήν Π.∆., ἀπαντᾶται 27 φορές στούς Ψαλμούς,  15 στή Σοφία Σειράχ  καί 7 στίς Παροιμίες.

34  Βλ. L. HARRIS  (et al.), Theological Wordbook  of the Old Testament (Chicago: Moody Press,1980), 80.

35 Α. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ,  «Ὁ ἄνθρωπος τῶν μακαρισμῶν», στό ἔργο του Ἰχνηλασίες  (Ἀναλόγιο 26· Ἀθῆναι: Εὐθύνη, 2007), 35-38, ἐδῶ 37. [Ἀρχ. δημ. περ. Εὐθύνη (Αὔγ. 2007), 377-379]

36 Βλ. U. LUZ, Matthew 1-7, 187.

37 Βλ. U. LUZ, Matthew 1-7, 190. G. STRECKER, Sermon, 53.

38 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 5, 1. PG 44, 1249a. BEΠ 66, 398, 32-35: «Θεοῦ γάρ ὡς ἀληθῶς ἴδιον  ἡ μακαριότης ἐστίν· διό καί ἐπεστηρίχθαι τῇ τοιαύτῃ κλίμακι  ὁ Ἰακώβ τόν Θεόν διηγήσατο. Ἡ οὖν τῶν μακαρισμῶν μετουσία  οὐδέν ἄλλο, εἰ μή θεότητος  κοινωνία ἐστί, πρός ἥν ἡμᾶς ἀνάγει διά τῶν λεγομένων ὁ Κύριος».

39  ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 8, 2. PG 44, 1292c. BEΠ  66, 421, 11-13: «Ἰδού  τό πέρας  τῶν κατά  Θεόν ἀγώνων,  τό τῶν πόνων  γέρας, τό τῶν ἱδρώτων  ἔπαθλον· τό τῆς ἐν τοῖς οὐρανοῖς βασιλείας ἀξιωθῆναι».

40 Βλ. D. HARRINGTON, Matthew, 79. S. MARROW, Λόγια, 107, ὁ ὁποῖος ἐπισημαίνει  ὅτι ὁ Ματθαῖος προσαρμόζεται στόν ἰουδαϊκό σεβασμό γιά τό θεῖο ὄνομα.

41 Βλ. G. STRECKER, Sermon, 54.

42 Βλ. Ἐξ. 22,25-27· 23,11· Λευ. 19,9-10· ∆τ. 15,7-11· Ἠσ. 61,1

43  D. HARRINGTON,  Matthew,  78. Ἐπίσης,  οἱ ἐκφράσεις  «πτωχός»  ἤ «πτωχός  τῷ πνεύματι» χρησιμοποιοῦνταν ἀπό  μέλη τῶν σύγχρονων τότε ἰουδαϊκῶν κοινοτήτων γιά  νά χαρακτηρίσουν τούς ἑαυτούς τους.

44  Βλ. Γ. ΠΑΤΡΩΝΟΥ, «Ἡ ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία  τοῦ Ἰησοῦ», στό ἔργο του Ἡ ἱστορική πορεία τοῦ Ἰησοῦ. Ἀπό τή φάτνη ὥς τόν κενό τάφο, 2η ἔκδ. (Ἀθήνα: ∆όμος, 1997), 297-318, ἐδῶ 308.

45  ΙΩΑΝΝΟΥ  XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ,  Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 1. PG 57, 224b: «Τί ἐστιν, Οἱ πτωχοί  τῷ πνεύματι; Οἱ ταπεινοί καί συντετριμμένοι τήν διάνοιαν. Πνεῦμα  γάρ  ἐνταῦθα τήν ψυχήν  καί τήν προαίρεσιν εἴρηκεν. Ἐπειδή  γάρ εἰσι πολλοί  ταπεινοί, οὐχ ἑκόντες, ἀλλ’ ὑπό τῆς τῶν πραγμάτων ἀνάγκης βιαζόμενοι,  ἀφείς  ἐκείνους  (οὐδέ  γάρ  ἄν  εἴη τοῦτο  ἐγκώμιον),  τούς  ἀπό  προαιρέσεως ἑαυτούς ταπεινοῦντας καί καταστέλλοντας μακαρίζει πρώτους».

46 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 2. PG 57, 225a: «Κἄν νηστείαν,  κἄν εὐχήν,κἄν ἐλεημοσύνην, κἄν σωφροσύνην, κἄν ἄλλ’ ὁτιοῦν  συναγάγῃς ἀγαθόν, ταπεινοφροσύνης χωρίς, διαῤῥεῖ  καί ἀπόλλυται ἅπαντα».

47  Βλ. ΠΕΤΡΟΥ ΤΟΥ ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Βιβλίο  Α΄, Περί τοῦ θείου φόβου ὡς πρώτης  ἐντολῆς. Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Nηπτικῶν, μτφρ. Ἀ. Γαλίτη, τόμ. Γ΄, 2η ἔκδ. (Θεσ/νίκη: «Tό περιβόλι  τῆς Παναγίας», 1989), 85.

48 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 1, 3. PG 44, 1200c. BEΠ 66, 372, 19-24: «Ὁ δέ πάντων τῶν κατά κακίαν νοουμένων  ἑκουσίως πτωχεύων, καί οὐδέν τῶν διαβολικῶν κειμηλίων  ἐν τοῖς ἰδίοις τα- μείοις ἔχων ἀπόθετον, ἀλλά  τῷ πνεύματι ζέων, καί διά τούτου  τήν τῶν κακῶν  πενίαν  ἑαυτῷ  θη- σαυρίζων, εἴη ἄν οὗτος ἐν τῇ μακαριζομένῃ πτωχείᾳ ὑπό τοῦ Λόγου δεικνύμενος,  ἧς ὁ καρπός  βασιλεία οὐρανῶν ἐστιν».

49  ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 1, 7. PG 44, 1208a. BEΠ  66, 376, 26-29: «Ὁ ἀνταλλαξάμενος τόν τῆς ψυχῆς πλοῦτον τῆς σωματικῆς  εὐπορίας, ὁ διά τό πνεῦμα πτωχεύων, ὁ τόν γήϊνον πλοῦτον οἷόν τι βάρος ἀποσεισάμενος, ἵνα μετάρσιός τε καί διαέριος  ἄνω φέρηται».

50  Ἠσ. 61,2-3: «Καλέσαι  ἐνιαυτόν Κυρίου  δεκτόν  καί  ἡμέραν  ἀνταποδόσεως τῷ Θεῷ ἡμῶν, παρακαλέσαι πάντας τούς πενθοῦντας, 3 δοθῆναι τοῖς πενθοῦσι  Σιών δόξαν ἀντί σποδοῦ,  ἄλειμμα εὐφροσύνης  τοῖς  πενθοῦσι,  καταστολήν δόξης ἀντί  πνεύματος  ἀκηδίας·  καί  κληθήσονται γενεαί δικαιοσύνης, φύτευμα  Κυρίου  εἰς δόξαν».  Ὁ  ἴδιος  ὁ Ἠσαΐας  «παρεκάλεσεν τούς  πενθοῦντας ἐν

Σιών» (Σ. Σειρ. 48,24).

51 Βλ. Γ. ΠΑΤΡΩΝΟΥ, Ἰησοῦς, 311.

52  ΙΩΑΝΝΟΥ  XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ,  Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 3. PG 57, 225d-226a: «∆ιόπερ  οὐδέ εἶπεν, Οἱ λυπούμενοι, ἀλλά,  Οἱ πενθοῦντες. Καί γάρ αὕτη πάλιν  ἡ ἐντολή πάσης ἐστί φιλοσοφίας διδά- σκαλος. Εἰ γάρ οἱ παῖδας, ἤ γυναῖκα, ἤ ἄλλον  τινά  τῶν προσηκόντων ἀπελθόντα πενθοῦντες, οὐ χρημάτων,  οὐ σωμάτων  ἐρῶσι κατ’ ἐκεῖνον  τῆς ὀδύνης τόν καιρόν,  οὐ δόξης ἐφίενται,  οὐχ ὕβρεσι παροξύνονται, οὐχ ὑπό βασκανίας ἁλίσκονται, οὐχ ὑπό ἄλλου  πολιορκοῦνταί τινος πάθους,  τοῦ πένθους  γινόμενοι  μόνου· πολλῷ  μᾶλλον  οἱ  τά  ἁμαρτήματα πενθοῦντες  τά  ἑαυτῶν,  ὡς πενθεῖν ἄξιον, μείζονα ταύτης ἐπιδείξονται φιλοσοφίαν».

53 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ,  Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 3. PG 57, 225d-226a: «Ποῦ παρακληθήσονται; εἰπέ μοι. Καί ἐνταῦθα καί ἐκεῖ».

54 Βλ. H. BETZ, Sermon, 109.

55  ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 3, 2. PG 44, 1221c. BEΠ  66, 384, 23-26: «Ἔστω  δέ καί τοῦτο ἡμῖν  τό  νόημα  πρός  τήν  προκειμένην τοῦ  μακαρισμοῦ θεωρίαν  εἰς τόν  κατ’ ἀρετήν  βίον  οὐκ ἄχρηστον, διά τό πλεονάζειν πως ἐν τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων τήν ἁμαρτίαν·  ταύτης  δέ φάρμακον τό ἐκ μετανοίας  πένθος ἀποδέδεικται».

56 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 3, 6. PG 44, 1232a. BEΠ 66, 389, 8-16: «∆ύο δέ ὄντων βίων, καί

διπλῆς  τῆς ζωῆς καθ’ ἑκάτερον  τῶν  βίων ἰδιαζόντως θεωρουμένης,  ὡσαύτως  δέ καί  εὐφροσύνης διπλῆς· τῆς μέν ἐν τῷ βίῳ τούτῳ, τῆς δέ ἐν τῷ κατ’ ἐλπίδας ἡμῖν προκειμένῳ· μακαριστόν ἄν εἴη τήν τῆς  εὐφροσύνης   μοῖραν  τοῖς  ἀληθινοῖς   ἀγαθοῖς εἰς  τόν  ἀΐδιον   ἀποθέσθαι  βίον·  τῆς  δέ  λύπης ἐκπληρῶσαι τήν λειτουργίαν ἐν τῇ βραχείᾳ  ταύτῃ  καί προσκαίρῳ ζωῇ, ζημίαν ποιούμενον, οὐ τό στερηθῆναί τινος  τῶν  κατά  τόν  βίον  τοῦτον  ἡδέων,  ἀλλά  τό  διά  τῆς  ἀπολαύσεως τούτων  ἐν ἀποπτώσει τῶν ἀμεινόνων γενέσθαι».

57 Ψλ. 36,11: «Οἱ δέ πραεῖς κληρονομήσουσι γῆν καί κατατρυφήσουσιν ἐπί πλήθει εἰρήνης».

58  ΙΩΑΝΝΟΥ  XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ,  Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 3. PG 57, 227a: «Ἐπειδή  γάρ νομίζεται  ὁ πρᾶος  ἅπαντα ἀπολλύναι τά ἑαυτοῦ,  τό ἐναντίον ὑπισχνεῖται λέγων,  ὅτι  οὗτος  μέν οὖν ἐστιν  ὁ μετά ἀσφαλείας τά ὄντα  κεκτημένος, ὁ μή θρασύς,  μηδέ ἀλαζών· ὁ δέ τοιοῦτος καί τῶν πατρῴων ἐκστήσεται πολλάκις, καί αὐτῆς τῆς ψυχῆς».

59  ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 2, 4. PG 44, 1216c. BEΠ  66, 381, 20-24: «Μακάριοι τοίνυν  οἱ μή ὀξύῤῥοποι πρός τάς ἐμπαθεῖς τῆς ψυχῆς κινήσεις, ἀλλά κατεσταλμένοι τῷ λόγῳ, ἐφ’ ὧν ὁ λογι- σμός καθάπερ τις χαλινός  ἀναστομῶν τάς  ὁρμάς,  οὐκ  ἐᾷ τήν  ψυχήν  πρός  ἀταξίαν ἐκφέρεσθαι. Μᾶλλον δ’ ἄν τις ἐπί τοῦ κατά  τόν θυμόν πάθους  τό τοιοῦτον ἴδοι, ὅπως ἐστί μακαριστόν ἡ πραό- της».

60 Βλ. Γ. ΠΑΤΡΩΝΟΥ, Ἰησοῦς, 309.

61 Ψλ. 106,5-9: «Πεινῶντες  καί διψῶντες,  ἡ ψυχή αὐτῶν  ἐν αὐτοῖς  ἐξέλιπε... ὅτι ἐχόρτασε  ψυχήν κενήν καί πεινῶσαν ἐνέπλησεν ἀγαθῶν».

62 Βλ. Γ. ΠΑΤΡΩΝΟΥ, Ἰησοῦς, 312.

63  ΙΩΑΝΝΟΥ  XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ,  Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 3. PG 57, 227b: «Ποίαν  δικαιοσύνην; Ἤ τήν καθόλου φησίν ἀρετήν,  ἤ τήν μερικήν ταύτην  τήν ἀπεναντίας τῇ πλεονεξίᾳ κειμένην. Ἐπειδή γάρ μέλλει περί ἐλεημοσύνης ἐπιτάττειν, δεικνύς πῶς ἐλεεῖν χρή, οἷον ὅτι οὐκ ἐξ ἁρπαγῆς, οὐδέ ἐκ πλεονεξίας,  μακαρίζει τούς δικαιοσύνης ἀντιποιουμένους».

64 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 4, 5. PG 44, 1241b. BEΠ 66, 394, 31-37: «Ἆρ’ οὖν τό μέν πρός

τήν δικαιοσύνην ὀρεκτικῶς  ἔχειν μακαριστόν, εἰ δέ τις πρός τήν σωφροσύνην, ἤ τήν σοφίαν,  ἤ τήν φρόνησιν,  ἤ εἴ τι ἄλλο  τῆς ἀρετῆς  εἶδός ἐστιν,  ὁμοίως  ἔχει, τοῦτον  οὐ μακαρίζει ὁ Λόγος; Ἀλλά τοιοῦτόν τινα  τάχα  νοῦν τό λεγόμενον  ἔχει· Ἓν τῶν κατ’ ἀρετήν  νοουμένων,  ἡ δικαιοσύνη ἐστίν. Συνήθως δέ πολλάκις ἡ θεία Γραφή διά τῆς τοῦ μέρους μνήμης, περιλαμβάνει τό ὅλον· ὡς ὅταν τήν θείαν φύσιν δι’ ὀνομάτων τινῶν ἑρμηνεύῃ».

65  Παρμ.  14,21: «Ὁ  ἀτιμάζων πένητας  ἁμαρτάνει, ἐλεῶν δέ πτωχούς  μακαριστός»·  17,5: «ὁ καταγελῶν πτωχοῦ  παροξύνει τὸν ποιήσαντα αὐτόν,  ὁ δὲ ἐπιχαίρων ἀπολλυμένῳ οὐκ ἀθῳωθήσεται· ὁ δὲ ἐπισπλαγχνιζόμενος ἐλεηθήσεται».

66 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 5,3. PG 44, 1252a. BEΠ 66, 400, 1-5: «Ἡ μέν οὖν πρόχειρος τοῦ ῥητοῦ διάνοια, πρός τό φιλάλληλόν τε καί συμπαθές προσκαλεῖται τόν ἄνθρωπον, διά τό ἄνισόν τε καί ἀνώμαλον τῶν τοῦ βίου πραγμάτων οὐ πάντων ἐν τοῖς ὁμοίοις βιοτευόντων, οὔτε κατά  τήν ἀξίαν, οὔτε κατά τήν τοῦ σώματος κατασκευήν, οὔτε κατά τήν λοιπήν περιουσίαν».

67 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 5, 4. PG 44, 1252c. BEΠ 66, 400, 20-21: «Ἔλεός ἐστιν ἐπί τῶν δυσφορούντων ἐπί τισιν ἀνιαροῖς ἀγαπητική συνδιάθεσις».

68 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 5, 8. PG 44, 1264a. BEΠ 66, 406, 4.

69  ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 6, 2. PG 44, 1265a. BEΠ  66, 407, 7-8: «Ἡ μέν οὖν ἐπαγγελία τοσαύτη,  ὡς παριέναι τόν ἀκρότατον τῆς μακαριότητος ὅρον».

70 Ψλ. 23,3-4: «Τίς ἀναβήσεται εἰς τό ὄρος τοῦ Κυρίου καί τίς στήσεται  ἐν τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ;

ἀθῷος χερσί καί καθαρός τῇ καρδίᾳ, ὅς οὐκ ἔλαβεν ἐπί ματαίῳ  τήν ψυχήν αὐτοῦ  καί οὐκ ὤμοσεν ἐπί δόλῳ τῷ πλησίον  αὐτοῦ.  οὗτος λήψεται  εὐλογίαν παρά  Κυρίου  καί ἐλεημοσύνην  παρά  Θεοῦ σωτῆρος αὐτοῦ».

71 M. SIMONETTI, Matthew 1-13, 86.

72  ΗΣΥΧΙΟΥ  ΤΟΥ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ, Λόγος  περί  νήψεως καί  ἀρετῆς,  1. Βλ. Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Nηπτικῶν, μτφρ. Ἀ. Γαλίτη,  τόμ. Α΄, 3η  ἔκδ. (Θεσ/νίκη: «Tό περιβόλι  τῆς Παναγίας», 1989), 180,189.

73 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 6, 4. PG 44, 1269c. BEΠ 66, 409, 37-38: «Ὁ πάσης τῆς κτίσεως καί ἐμπαθοῦς  διαθέσεως τήν ἑαυτοῦ  καρδίαν ἀποκαθήρας, ἐν τῷ ἰδίῳ κάλλει τῆς θείας φύσεως κα- θορᾷ τήν εἰκόνα».

74 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 6, 6. PG 44, 1277a. BEΠ 66, 413, 13-15.

75 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 7, 3. PG 44, 1284b. BEΠ 66, 416, 36-43: «Τί ἄλλο, ἤ ἀγαπητική τις πρός τό ὁμόφυλον συνδιάθεσις; τί οὖν ἐστι ἐξ ἐναντίου τῇ ἀγάπῃ νοούμενον; Μῖσος, ὀργή, θυ μός, φθόνος,  μνησικακία, ὑπόκρισις, ἡ κατά  πόλεμον  συμφορά.  Ὁρᾷς  ὅσων  καί  οἴων  ἀῤῥωστημάτων ἀντιφάρμακόν ἐστιν ἡ μία φωνή; Ἡ γάρ εἰρήνη κατά  τό ἴσον ἑκάστῳ  τῶν εἰρημένων ἀντικαθίσταται, καί ἀφανισμόν ποιεῖ τοῦ κακοῦ τῇ ἑαυτῆς παρουσίᾳ».

76  ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 7, 5. PG 44, 1289b. BEΠ 66, 419, 37-38: «Οἱ μιμηταί τῆς θείας

φιλανθρωπίας, οἱ τό ἴδιον τῆς θείας ἐνεργείας ἐπί τοῦ ἰδίου δεικνύντες  βίου».

77 ΠΕΤΡΟΥ ΤΟΥ ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Βιβλίο Β΄, λόγος θ΄. Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Nηπτικῶν, μτφρ. Ἀ.Γαλίτη, τόμ. Γ΄, 2η ἔκδ. (Θεσ/νίκη: «Tό περιβόλι τῆς Παναγίας», 1989), 89, 201.

78  Μτ. 5,20: «λέγω γάρ  ὑμῖν ὅτι ἐάν μή περισσεύσῃ  ὑμῶν ἡ δικαιοσύνη πλεῖον  τῶν γραμματέων καί Φαρισαίων, οὐ μή εἰσέλθητε εἰς τήν βασιλείαν  τῶν οὐρανῶν».

79 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 8, 3. PG 44, 1293d. BEΠ 66, 422, 18-24: «Μακάριον γάρ ὡς ἀληθῶς τό ἕνεκεν τοῦ Κυρίου διώκεσθαι.  ∆ιά τί; Ὅτι  τό παρά  τοῦ κακοῦ  ἐκδιώκεσθαι, αἴτιον  ἐν τῷ ἀγαθῷ  γενέσθαι  καθίσταται. Ἡ γάρ  τοῦ  πονηροῦ ἀλλοτρίωσις, τῆς πρός  τό ἀγαθόν οἰκειώσεως ἀφορμή  γίνεται· ἀγαθόν δέ καί παντός  ἀγαθοῦ ἐπέκεινα,  αὐτός ὁ Κύριος, πρός ὃν ἀνατρέχει ὁ δι-

ωκόμενος. Οὐκοῦν μακάριος ὡς ἀληθῶς, ὁ συνεργῷ τῷ ἐχθρῷ πρός τό ἀγαθόν χρώμενος».

80 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 8, 5. PG 44, 1300b. BEΠ 66, 425, 12-15: «Μακάριός ἐστι πᾶς ὁπαντός  ἐναντίου πράγματος ἀπελαυνόμενος, φθορᾶς, σκότους, ἁμαρτίας, ἀδικίας, πλεονεξίας, ἑκάστου τῶν διαστελλομένων τοῖς κατά τήν ἀρετήν λόγοις πράγμασί τε καί νοήμασι».

81  D. CARSON, Sermon, 30. Γιά τόν D. Carson οἱ μακαρισμοί εἶναι  ὀκτώ, καθώς ἀρχίζουν καί τελειώνουν μέ τήν ἴδια ἔκφραση, «ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία  τῶν οὐρανῶν», πού ὑποδηλώνει πώς ὅ,τι περικλείεται ἀποτελεῖ συμπερίληψη τοῦ ἑνός θέματος τῶν μακαρισμῶν, τῆς βασιλείας  τῶν οὐ- ρανῶν. H. BETZ, Sermon, 105. Ἐπίσης, τό Μτ. 5,12β φαίνεται ὅτι ἀποτελεῖ προσθήκη  (U. LUZ, Matthew 1-7, 199).

82 Βλ. Α΄ Ἐνώχ 108,10: «Καί πάσας  τάς ὡρισμένας δι’ αὐτούς  εὐλογίας  ἔχω περιγράψει εἰς τά βιβλία. Καί ἔχει καθορίσει τόν μισθόν των, διότι  αὐτοί  εὑρέθησαν,  ἀγαπῶντες τόν οὐρανόν πλέον ἤ τήν ζωήν των ἐν τῷ κόσμῳ, καί  παρ’ ὅτι κατεπατήθησαν ὑπό  κακῶν  ἀνθρώπων καί  ἤκουσαν ὕβρεις καί βλασφημίας  καί κατῃσχύνθησαν, αὐτοί  μέ ηὐλόγουν».  Σ. ΑΓΟΥΡΙ∆Η, Tά Ἀπόκρυφα τῆς Παλαιᾶς ∆ιαθήκης (κείμενα  - εἰσαγωγαί - σχόλια), τόμ. A΄ (Ἀθῆναι: χ.ἐ., 1980), 380.

83 ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ,  Ἐπιστολή  7, 19: «Ὀνειδιζόμενοί τε καί κακουχούμενοι, καί ἕνεκα μᾶλλον  τοῦ σχήματος  καί τῶν σωτηριωδῶν ἔργων  καί τῆς τοῦ Σωτῆρος  ἀγάπης,  στέγειν  ἅπαντα σπεύσωμεν  ἐν ὑπομονῇ,  ἵνα  καί  τάς ἀντιμισθίας ἑκάστου  τῶν ἀπό  Χριστοῦ  μακαρισμῶν ὡς και συμπεπονθότες καί  συζήσαντες  αὐτῷ,  ὡς ἐπηγγείλατο, λάβωμεν  καί  συγκληρονόμοι τούτου  τῆς δόξης, τοῦ βασιλέως τῶν βασιλέων, γενώμεθα, βασιλεῖς αἰώνιοι δεδειγμένοι».

84 Βλ. G. STRECKER, Sermon, 54.

85 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 1, 2. PG 44, 1297c. BEΠ 66, 371, 33-34: «Οὕτως καί ὁ τήν ἡμετέραν πρός τήν τοῦ μόνου μακαρίου μίμησιν ἀναζωγραφῶν ψυχή».

86 Α. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Ἰχνηλασίες, 37.

87 Βλ. Α. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Ἰχνηλασίες, 37.

88 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ,  Ἠθικά μεγάλα, 18: «Ἀρετῆς δέ γ’ ἐστί τέλος τό καλόν. τούτου  ἄρ’ ἐστιν ἡ ἀ- ρετή στοχαστική μᾶλλον ἤ ἐξ ὧν ἔσται»· βλ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ,  Ἠθικά μεγάλα, μτφρ. Β. Νούλας (Ἀθή- να: Πατάκη, 2000), 86.

89  Βλ. Γ. ΦΛΩΡΟΦΣΚΥ, «Ὀρθόδοξος λατρεία» (μτφρ. Σ. Παπαλεξανδρόπουλος), στό ἔργο του

Θέματα Ὀρθοδόξου Θεολογίας, πρόλ. Σ. Ἀγουρίδη, 2η ἔκδ. (Ἀθήνα: «Ἄρτος Zωῆς», 1989), 159-173,

ἐδῶ 165.

90  A. SCHMEMANN, Mεγάλη  Σαρακοστή. Πορεία  πρός  τό Πάσχα,  μτφρ. Ἑλ. Γκανούρη  (Ὀρ-

θόδοξη Μαρτυρία, 6· Ν. Σμύρνη: «Ἀκρίτας»,  1981), 44.

91 A. SCHMEMANN, Σαρακοστή, 45.

92  Ἐνδεικτικῶς παραπέμπουμε στή  μεταφρασμένη ἀπό  τά  ρωσικά  ἔκδοση  τοῦ  ἀνώνυμου ἔργου Οἱ περιπέτειες ἑνός προσκυνητοῦ (μτφρ. Π. Καρανικόλα, 14η ἔκδ., Ἀθήνα: Παπαδημητρίου,

1998 [ἀρχ. 1954]), 35 ἑξ.

93  Βλ. Θεῖον  καί ἱερόν  Εὐαγγέλιον, ὅμοιον  κατά  πάντα πρός  τό ἀναγινωσκόμενον ἐν ταῖς Ἐκκλησίαις, 5η ἔκδ. (Ἀθήνα: Ἀποστολική ∆ιακονία, 2005 [ἀρχ. 1973]), 91-92. Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελε- τουργικά θέματα. «Εὐσχημόνως  καί κατά  τάξιν»,  τόμ. Γ΄ (Λογική λατρεία, 16· Ἀθήνα: Ἀποστολική

∆ιακονία, 2007), 111-112.

94 Βλ. Εὐαγγέλιον, 215. Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελετουργικά, Γ΄, 112.

95 Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελετουργικά, Γ΄, 122. Εὐαγγέλιον, 524-525.

96 Εὐαγγέλιον, 519-520.

97 Βλ. Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελετουργικά, Γ΄, 114-116.

98 Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελετουργικά, Γ΄, 117.

99  ΙΩΑΝΝΟΥ  ΤΗΣ  ΚΡΟΝΣΤΑΝ∆ΗΣ,  Οἱ  μακαρισμοί:  ∆έκα  ἑρμηνευτικές  ὁμιλίες,  ἐπιμ. Π. Μπότσης, μτφρ. ἀπό τά ρωσικά  Ἑλ. Μουντενίτσα, 3η ἔκδ. (Ἀθήνα: Μπότσης Πέτρος, 2011), 17, 19-22.

100 Βλ. Ἡ Ἁγία  καί Mεγάλη  Ἑβδομάς, ἐπιμ. κειμ. π. Κων. Παπαγιάννη, 6η ἔκδ. (Ἀθήνα: Ἀποστολική ∆ιακονία, 2008 [ἀρχ. 1985]), 176-178.

101 Βλ. Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελετουργικά, Γ΄, 118-119.

102  Ἀπό  τό  α΄ Τροπάριο τῆς Ε΄ ὠδῆς  τοῦ  Κανόνα  τῶν  Χαιρετισμῶν (ποίημα  Ἰωσήφ  τοῦὙμνογράφου).

103 Βλ. Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελετουργικά, Γ΄, 123.

104 ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ,  Περί τῆς θείας  προσευχῆς, κεφ. ΤΛ΄: Περί τῶν μακαρισμῶν τοῦ Σωτῆρος κατά σύνοψιν ἑρμηνεία. PG 155, 596c.

105 ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Μακαρισμοί. PG 155, 596ab.

106 Γ. ΡΑΤΣΙΝΓΚΕΡ, Ἰησοῦς, 87-88.

107 M. ΣΙΩΤΟΥ, Ἑρμηνεία, 11.

108 Βλ. M. ΣΙΩΤΟΥ, Ἑρμηνεία, 7.

109  Βλ. Κατά  τόν M. ΣΙΩΤΗ, ὁ Μ. Βασίλειος  «ἄν καί δέν ἔγραψε  συστηματικόν ἑρμηνευτικόν ἔργον τοῦ κειμένου  τῆς ἐπί τοῦ Ὄρους  Ὁμιλίας  ἤ τῆς ἀντιστοίχου πρός αὐτήν  “ἐν τόπῳ  πεδινοῦ” ὁμιλία  τοῦ Κυρίου,  δύνατι νά χαρακτηρισθῇ ὡς ὁ οὐσιαστικώτερος πρακτικός ἑρμηνευτής συνό- λου σχεδόν  τοῦ κειμένου  τῆς ἐν λόγῳ  Ὁμιλίας...  εἰς τά ἠθικά  καί τά ἀσκητικά του ἔργα»  (Ἑρμηνεία, 80 -81).

110 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Εἰς τούς μακαρισμούς, 1-8. PG 44, 1193-1301. BEΠ 66, 369-426. Π. ΜΠΡΟΥΣΑΛΗ (ἀρχιμ.), Ἁγίου  Γρηγορίου Νύσσης,  Λόγοι  εἰς τούς μακαρισμούς, εἰσ. – κείμ. – μτφρ. – σχόλ.,3η  ἔκδ. (Λογική  λατρεία, 6· Ἀθήνα: Ἀποστολική ∆ιακονία, 2001). Βλ. Η. MΟΥΤΣΟΥΛΑ,  «Εἰς τούς Μακαρισμούς», στό ἔργο του Γρηγόριος Νύσσης, μέρ. Α΄, I, στή ΒΕΠ 65 (1996), 120-128.

111 Βλ. Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελετουργικά, Γ΄, 121. Πρβλ. M. ΣΙΩΤΟΥ, Ἑρμηνεία, 83-85.

112 Βλ. Σ. ΠΑΠΑ∆OΠΟΥΛΟΥ, Γρηγόριος Νύσσης. Ἡ θεολογία του, ὁ βίος του, τά ἔργα του, βιβλιογραφία (Κατερίνη: «Τέρτιος», 1987), 45.

113 Σ. ΠΑΠΑ∆OΠΟΥΛΟΥ, Νύσσης, 45.

114 ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Εἰς τούς μακαρισμούς. PG 132, 912c.

115 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 1, 1. PG 44, 1193c-1196a. BEΠ 66, 369, 17-25: «Τά δέ ἀπό τοῦ ὕψους τούτου  κατοπτευόμενα, οἷα καί ὅσα ἐστίν, αὐτός ὁ Θεός Λόγος, μακαρίζων τούς συναναβά- ντας αὐτῷ διεξέρχεται, οἷον δακτύλῳ τινί δεικνύς, ἔνθεν μέν τήν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν,  ἑτέρωθεν δέ, τῆς ἄνω γῆς τήν κληρονομίαν·  εἶτα ἔλεον, καί δικαιοσύνην, καί παράκλησιν, καί τήν πρός τόνΘεόν τῶν ὅλων γινομένην  συγγένειαν·  καί τόν ἐκ τῶν διωγμῶν  καρπόν, ὅ ἐστι τό σύνοικον Θεοῦ

γενέσθαι· καί ὅσα ἄλλα  πάρεστι πρός τούτοις  βλέπειν, ἄνωθεν  ἐκ τοῦ ὄρους δακτυλοδεικτοῦντος τοῦ Λόγου, ἐκ τῆς ὑψηλῆς σκοπιᾶς  διά τῶν ἐλπίδων ἀποβλεπόμενον».

116 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 1, 1. PG 44, 1193b. BEΠ 66, 369, 11-13.

117 ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ, Μακαρισμοί, 8, 5. PG 44, 1301ab. BEΠ 66, 425, 40-426, 9.

118 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 1-6. PG 57, 223a-231a.

119 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ,  Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 1. PG 57, 223b: «...ἀλλά καί ψυχάς διώρ- θου, καί πάλιν  ἀπό τῆς τούτων  ἐπιμελείας ἐπί τήν ἐκείνων μετέβαινε θεραπείαν, ποικίλλων τε ὁμοῦ τήν  ὠφέλειαν,  καί  ἀναμιγνύς τῇ τῶν  λόγων  διδασκαλίᾳ τήν  ἀπό  τῶν  ἔργων  ἐπίδειξιν,  καί  τά ἀναίσχυντα τῶν αἱρετικῶν ἐμφράττων στόματα,  δι’ ὧν ἑκατέρας  οὐσίας ἐκήδετο, δεικνύς ὅτι ὁλοκλήρου τοῦ ζώου αὐτός ἐστι ∆ημιουργός».

120 ΙΩΑΝΝΟΥ XΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τόν Ματθαῖον, 15, 1. PG 57, 223d: «Καί γάρ ὅταν λέγῃ· Ἰδού μεθ’ ὑμῶν εἰμι πάσας  τάς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος· οὐ πρός ἐκείνους διαλέγεται μό- νους, ἀλλά  καί δι’ ἐκείνων πρός τήν οἰκουμένην  ἅπασαν· καί ὅταν  αὐτούς  μακαρίζῃ  διωκομένους καί ἐλαυνομένους καί  τά ἀνήκεστα πάσχοντας, οὐκ ἐκείνοις  μόνον, ἀλλά  καί πᾶσι  τοῖς τά αὐτά κατορθοῦσι πλέκει τόν στέφανον».

121  Βλ. τή θεολογική ἐξάρτηση  ἀπό  τόν ἱ. Χρυσόστομο τῶν ὑπομνημάτων τοῦ Θεοφύλακτου καί τοῦ Εὐθύμιου Ζιγαβηνοῦ.

122 Βλ. M. ΣΙΩΤΟΥ, Ἑρμηνεία, 86, ὑποσ. 135.

123  M. ΣΙΩΤΟΥ, «Ἡ ὑπό τοῦ Χρυσοστόμου ἑρμηνεία τῆς ἐπί τοῦ Ὄρους  Ὁμιλίας»,  Ἑρμηνεία, 85-92, ἐδῶ 85.

124  ∆. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ, Ἁγίου  Ἰωάννου  τοῦ Χρυσοστόμου: Ἡ ἐπί  τοῦ Ὄρους  Ὁμιλία  τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἤ ὁ Εὐαγγελικός νόμος, ἀπόδ. στή νεοελλ., 3η ἔκδ. (Ἀθήνα: χ.ἐ., 1991).

125  Βλ. Π. ΧΑΒΑΡΑΝΗ,  «Θεοφάνης  Κεραμεύς  Ἐπίσκοπος Ταυρομενίου (Φιλάγαθος Κεραμίτης)», PG 132, ια΄-ιγ΄.

126  ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ  ΚΕΡΑΜΕΩΣ,  Ὁμιλία  ΝΑ΄: Εἰς  τούς  μακαρισμούς - Ἐλέχθη ἐν τῇ μνήμῃ τοῦ ὁσίου Πατρός  ἡμῶν Νικολάου». PG 132, 905c-917c.

127 Βλ. M. ΣΙΩΤΟΥ, Ἑρμηνεία, 118, ὑποσ. 9.

128 Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τελετουργικά, Γ΄, 123.

129 ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Εἰς τούς μακαρισμούς. PG 132, 912b.

130 ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Εἰς τούς μακαρισμούς. PG 132, 917c.

131 Βλ. Σ. ΠΑΠΑ∆OΠΟΥΛΟΥ, Πατρολογία. Τόμ. A΄: Εἰσαγωγή, Β΄ καί Γ΄ αἰώνας, 2η ἔκδ. (Ἀθήνα: Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, 1986), 122-123.

132 ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Ὁμιλίαι ἠθικαί, 10, 1. Βλ. τήν ἔξοχη λογοτεχνική ἀπόδοση τῶν μακαρισμῶν αὐτῶν ἀπό τόν καθηγ. Π. Β. ΠΑΣΧΟ, «Μακαρισμός τῶν Χριστιανῶν», στό Χριστιανι- κόν Συμπόσιον. Ἐτησία ἔκδοσις  χριστιανικοῦ στοχασμοῦ καί τέχνης. Τόμ. Β΄, δ/ντής Κ. Τσιρόπου- λος (Ἀθῆναι: «Ἑστίας», 1968), 7-9.

133 ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ (ἀρχιμ.), Ὁ Γέροντας  Σιλουανός τοῦ Ἄθω (1866-1938), μτφρ. ἀπό τά ρωσικά,  3η  ἔκδ. (Ἔσσεξ  Ἀγγλίας:  Ἱ. Mονή  Tιμίου  Προδρόμου, 1985), 316, 347, 408, 465, 501, et passim,

ὅπου ἀρχίζει μέ τίς ἐκφράσεις: «Καλότυχη ἡ ψυχή πού γνώρισε...», ἤ «Μακαρία ἡ ταπεινή ψυχή...».

134  ΠΕΤΡΟΥ ΤΟΥ ∆ΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Βιβλίο  Α΄, Περί  τοῦ θείου  φόβου  ὡς πρώτης  ἐντολῆς. Φιλοκαλία  τῶν ἱερῶν Nηπτικῶν, μτφρ. Ἀ. Γαλίτη, τόμ. Γ΄, 2η ἔκδ. (Θεσ/νίκη: «Tό περιβόλι  τῆς Παναγί- ας», 1989), 84-89. ∆έν πρόκειται γιά αὐτοτελές  ἔργο, ἀλλά  στά ἑπτά  χαρίσματα τοῦ Ἁγίου  Πνεύ- ματος (Ἠσ. 11,2-3) ἀντιπαραβάλλει τίς ἑπτά  ἐντολές  τοῦ Κυρίου  (Μτ. 5,3-9), τίς ὁποῖες  καί  ἀνα- πτύσσει. Τό ἔργο του χαρακτηρίζεται ὡς «φιλοκαλία μέσα στή Φιλοκαλία» (ὅπ.π. 65).

135  ΦΙΛΟΘΕΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ, «Λόγοι εἰς τούς Μακαρισμούς», στό ἔργο τοῦ Β. ΨΕΥΤΟΓΚΑ,  Φιλοθέου Κοκκίνου, Πατριάρχου Κων/λεως: Ἔργα, τόμ. 3: Λόγοι καί Ὁμιλίες (Θεσ/νίκη, 1979).

136 ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ,  Περί τῆς θείας  προσευχῆς, κεφ. ΤΛ΄: Περί τῶν μακαρισμῶν τοῦ Σωτῆρος κατά σύνοψιν ἑρμηνεία. PG 155, 596.

137  ΙΩΑΝΝΟΥ  ΤΗΣ  ΚΡΟΝΣΤΑΝ∆ΗΣ,  Οἱ μακαρισμοί: ∆έκα  ἑρμηνευτικές  ὁμιλίες,  ἐπιμ. Π. Μπότσης, μτφρ. ἀπό τά ρωσικά  Ἑλ. Μουντενίτσα (Ἀθήνα: Μπότσης Πέτρος, 2005).

138 ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ, Ἱστορία, 127-133.

139 Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ,  Λεξικό  τῆς Nέας  Ἑλληνικῆς  Γλώσσας. Μέ σχόλια  γιά  τή σωστή χρήση τῶν λέξεων (Ἀθήνα: Kέντρο Λεξικολογίας, 1998), 1448.

140 Α. ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΥ,  «Ἡ πνευματική ζωή κατά  τόν Γέροντα  Πορφύριο τόν Καυσοκαλυβίτη», στό  σ.ἔ. Γέροντας  Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης:  Ὁρόσημο  ἁγιότητος στό  σύγχρονο κόσμο,Πρακτικά ∆ιορθόδοξου Μοναστικοῦ Συνεδρίου (Χανιά: Ἱερά Μονή Ζωοδόχου Πηγῆς - Χρυσοπηγῆς, 2008), 131-150, ἐδῶ 133.

141 Γ. ΣΤΟΓΙΟΛΓΟΥ, «Πνευματικότης, Ὀρθόδοξος», ΘHE 10 (1967), 467-471, ἐδῶ 467-8.

142 Εἶναι  γνωστή  ἄλλωστε  ἡ ἐπίδραση  πού εἶχαν κατά  τόν περασμένο  αἰώνα  τά ἔργα α) τοῦ Lev Gillet ὑπό τόν τίτλο Ὀρθόδοξη  πνευματικότητα: Μιά σκιαγράφηση τῆς ὀρθόδοξης ἀσκητικῆς καί μυστικῆς  παραδόσεως· βλ. L. GILLET, Orthodox  Spirituality: An  Outline of the Orthodox  Asceti- cal and Mystical Tradition, 2nd edit. (Crestwood: St. Vladimir’s Seminary Pr., 1978). Καί β) τό δοκίμι- ο, ὅπως τό χαρακτηρίζει, τοῦ Vladimir Lossky (1903-1958) ὑπό τόν τίτλο Ἡ μυστική  θεολογία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας,  τό ὁποῖο  σήμερα κυκλοφορεῖ σέ 6η ἔκδ.· βλ. V. LOSSKY, Ἡ μυστική  θεολο- γία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, δοκίμιον,  μτφρ. ∆έσπ. Πλευράκη - Καναβάκη, 6η ἔκδ. (Θεσ/νίκη: Ὁ Εὐαγγελιστής Μάρκος, 2007).

143 Βλ. Μ. ΚΑΡ∆ΑΜΑΚΗ,  Πνευματικότητα, 11-12.

144  Ἀρχιμ. BΑΣΙΛΕΙΟΥ, Εἰσοδικόν. Στοιχεῖα λειτουργικῆς βιώσεως  τοῦ μυστηρίου  τῆς ἑνότητος μέσα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐπανέκδ. (Ἅγιον  Ὄρος: Ἱ. Μονή Σταυρονικήτα, 1987), 158.

145 Βλ. Ι. ΜΕΓΙΕΝΤΟΡΦ, Ἡ Ὀρθόδοξη  Ἐκκλησία, μτφρ. Β. Πατρίκη  (Ἀθήνα: Ἐν πλῷ, 2010), 118,

129, 134. Μ. ΚΑΡ∆ΑΜΑΚΗ,  Πνευματικότητα, 15.

146  ΙΩΑΝΝΟΥ  ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ,  Περί τοῦ χρησίμως  τάς προφητείας ἀσαφεῖς εἶναι,  2, 5. PG 56,182.

147 ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ, Εἰς τό κατά Ἰωάννην, 1, 28. PG 14,77a. BEΠ 11, 273, 32-33.

148 ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ, Πρός Αὐτόλυκον, 2, 9. PG 6, 1064a. BEΠ 5, 27, 16.

149 M. ΦΑΡΑΝΤΟΥ, Ἡ περί Θεοῦ ὀρθόδοξος διδασκαλία (Ἀθῆναι: χ.ἐ., 1985), 171. P. GRECH, An Outline of New Testament Spirituality (Grand Rapids, Mi.: Wm. B. Eerdmans, 2011), vii.

150 Βλ. P. GRECH, Spirituality, vii-viii.

151  Βλ. M. FEINBERG-VAMOSH,  Ἡ καθημερινή  ζωή τήν ἐποχή  τοῦ Χριστοῦ, μτφρ. Ἔ. Ἀντωνιάδου,  θεώρ. Ἰ. Γαλάνης (Ἀθήνα: Ἑλληνική  Βιβλική Ἑταιρία, 2002), 56.

152 A. CHOURAQUI, Ἡ καθημερινή ζωή τῶν ἀνθρώπων τῆς Βίβλου, μτφρ. Στ. Βλοντάκη  (Λαοί καί πολιτισμοί· Ἀθήνα: ∆. Ν. Παπαδήμας, 1992), 222.

153 Ἐδῶ ἐμπεριεχόνται οἱ ἐκδηλώσεις τῆς θρησκευτικῆς ζωῆς τοῦ Ἰσραήλ, ὅπως οἱ γιορτές, οἱ τελετουργίες καί οἱ συγκεντρώσεις στή συναγωγή.  Βλ. Ν. ΡΟΠΣ, Ἡ καθημερινή ζωή στήν Παλαιστί

νη στούς χρόνους  τοῦ Ἰησοῦ, μτφρ. Ἕ. Ἀγγέλου,  2η ἔκδ. (Λαοί καί πολιτισμοί·  Ἀθήνα: ∆. Παπαδήμας, 1990), 408.

154    Βλ.  E.  LOHSE,  Theological  Ethics   of  the  New   Testament,  transl.  by  M.  E.  Boring (Minneapolis:  Fortress  Press, 1991), 64-67. Ἐπίσης,  D. HARRINGTON,  Matthew,  76. U. LUZ, «History of Interpretation», Matthew 1-7, 177-181, 188-189.

155 E. LOHSE, Ethics, 64. U. LUZ, Matthew 1-7, 178.

156 E. LOHSE, Ethics, 64. U. LUZ, Matthew 1-7, 179- 181.

157 E. LOHSE, Ethics, 64-65.

158 E. LOHSE, Ethics, 65.

159 E. LOHSE, Ethics, 65-66. U. LUZ, Matthew 1-7, 177.

160 E. LOHSE, Ethics, 66.

161 E. LOHSE, Ethics, 66-67.

162 Ν. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Παλαιᾶς καί Καινῆς  ∆ιαθήκης: Σημεῖα,  νοήματα,  ἀποτυπώματα (ΦΘΒ 49· Θεσ/νίκη: Π. Πουρναρᾶ, 2002), 403.

163 Βλ. G. STRECKER, Sermon, 53.

164  Βλ. S. BARTON,  «‘You therefore  must  be perfect,  as your heavenly Father  is perfect’:  The Spirituality of Matthew»,  The  Spirituality  of the Gospels  (Eugene,  OR:  Wipf & Stock Publishers, 2006), 9-38, ἐδῶ 33. Γ. ΡΑΤΣΙΝΓΚΕΡ, Ἰησοῦς, 86.

165  U. LUZ, Matthew  1-7, 201-202. Ἡ σωτηρία  ὅμως δέν ἀποτελεῖ ἐπιβράβευση  ἀρετῶν,  ἀλλά κυρίως ἀποκατάσταση τῆς ἀνθρώπινης φύσης, παράδοση τοῦ πιστοῦ  στόν Χριστό,  «ἐγχρίστωση» ἤ θέωση· βλ. ∆. ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ,  «Ἦθος καί ἠθική: Ἔννοιες ἀσύμπτωτες;»,  Σύναξη  116 (2010), 42- 46.

166 Βλ. X. BΟΥΛΓΑΡΗ, Εἰσαγωγή εἰς τήν Καινήν  ∆ιαθήκην. Τόμ. Α΄: Προλεγόμενα, Εὐαγγέλια, Πράξεις, Ἐπιστολαί Παύλου  (Ἐν Ἀθήναις: χ.ἐ., 2003), 122-123. X. ΓΙΑΝΝΑΡΑ, Ἀλφαβητάρι τῆς πίστης, 6η ἐπανέκδ. (Ἀθήνα: ∆όμος, 1988), 36.

167 X. MΑΛΕΒΙΤΣΗ, Οἱ παράκτιοι ἄνθρωποι (Ἀναλόγιο 13· Ἀθῆναι: Εὐθύνη, 2002), 104. [Ἀρχ.δημ. «Ὁ πνευματικός ἄνθρωπος», Ἡ Καθημερινή (11.10.1996), 3].

168 Βλ. Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗ, «Ὁ μετέωρος ἄνθρωπος», στήν ἐφημ. Ἐλευθεροτυπία 03.04.2011.

169 U. LUZ, Matthew 1-7, 189.

170  S. BARTON, Spirituality, 27. Πρβλ. A. SAGER, Gospel-Centered  Spirituality: An  Introduction to Our Spiritual Journey (Minneapolis,  MN: Augsburg Fortress, 1990), 30 ἑξ.

171  ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ,  Ἐπιστολή  7, 45: «Τούς γάρ ταπεινούς τῷ πνεύματι  καί πτωχούς μακαριστούς ἀποφαίνεται, καί τήν πτωχείαν ταύτην  θεμέλιον προτίθησι τῶν μακαρισμῶν ὅτι καί αὐτός  ἐντεῦθεν τῶν τῆς οἰκονομίας αὐτοῦ  θείων ὑπέρ ἡμῶν ἔργων ἤρξατο,  καί ἔπαθλον  τῆς πτω- χείας τήν βασιλείαν παρέχει  τῶν οὐρανῶν, καί τούς πτωχούς  τῷ πνεύματι,  ἤτοι τούς τήν καρδίαν ταπεινούς, οὐρανοῦ βασιλεῖς ἀποδείκνυσι. Βαβαί τοῦ μεγαλείου τῆς δωρεᾶς».

172  ΓΡΗΓ. ΝΥΣΣΗΣ,  Περί  ἀρετῆς  ἤτοι  εἰς  τόν  βίον  Μωυσέως,  λόγος  Β΄. Herbertus  Musurillo (ed.), De vita Moysis (Gregory Nysseni Opera· Leiden: E. J. Brill, 1964), 84. PG 44, 373d-376a. BEΠ

65Α, 141, 20-21. Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα, τόμ. 9 (ΕΠΕ· Θεσ/νίκη: «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς»,  1990),

254. Π. ΜΠΡΟΥΣΑΛΗ  (ἀρχιμ.), Ἁγίου  Γρηγορίου Νύσσης,  Εἰς τόν βίον τοῦ Μωυσέως, εἰσ. – κείμ. – μτφρ. – σχόλ. (Λογική  λατρεία 9· Ἀθήνα: Ἀποστολική ∆ιακονία, 1990), 172: «Ὄρος  γάρ ἐστιν ὡς ἀληθῶς ἄναντες καί δυσπρόσιτον ἡ θεολογία, ἧς μόλις ὁ πολύς λεώς τῆς ὑπωρείας φθάνει».

173 Βλ. T. DONALDSON, Jesus on the Mountain: A Study in Matthean  Theology (JSNT SS 8· Sheffield: JSOT Press, 1985).

174 Τά ἕξι γεγονότα «ἐπί τοῦ ὄρους» στή δράση τοῦ Ἰησοῦ εἶναι τά ἑξῆς: Ὁ τρίτος πειρασμός (4,8)· ἡ Ο.Ο. (5,1-8,1)· θεραπεία καί χορτασμός  τοῦ πλήθους (15,29)· ἡ Μεταμόρφωση (17,1.9)· ἡ ὁμιλία στό ὄρος τῶν Ἐλαιῶν (24,3)· καί ἡ μεγάλη ἀνάθεση  τῆς ἀποστολῆς (28,16). Βλ. T. DONALDSON,

Jesus, 85-190.Ἐκκλησία175 . Ἐκεῖ  ὅπου  ἀνέβηκε  ὁ Ἰησοῦς  καί  κάθησε,  ὀνομάζεται Ἐκκλησία. Συνεπῶς,  ἄσκηση  τῶν  μακαρισμῶν καί  πνευματική ζωή δέν δύναται νά ἐπιτευχθοῦν ἔξω ἤ πέρα ἀπό τό ἁγιοπνευματικό καί λειτουργικό βίωμα τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ἐσχατολογική της θεώρηση.

175  ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ, Tῶν  εἰς τό κατά  Ματθαῖον εὐαγγέλιον ἐξηγητικῶν, 11, 18. PG 13, 965. ΒΕΠ

13, 68, 3-8: «Ἔστιν  οὖν εἰπεῖν ὅτι εἰς τό ὄρος τοῦτο,  ὅπου καθέζεται ὁ Ἰησοῦς, οὐχ ὑγιαίνοντες ἀ- ναβαίνουσι μόνον, ἀλλά μετά τῶν ὑγιαινόντων καί οἱ διάφορα πάθη πεπονθότες. Καί τάχα  τοῦτο τό ὄρος, ἔνθα ἀναβάς  καθέζεται ὁ Ἰησοῦς, ἡ κοινοτέρως ἐστίν ὀνομαζομένη  ἐκκλησία,  ἀνεστηκυῖα διά  τόν λόγον  τοῦ θεοῦ παρά  τήν λοιπήν  γῆν καί τούς ἐπ’ αὐτῆς». Βλ. M. ΣΙΩΤΟΥ, Ἑρμηνεία,  76, ὑποσ. 94 καί 77, ὑποσ. 104.

176  MΑΞΙΜΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ, Περί ἀγάπης ἑκατοντάς τρίτη,  47. PG 90, 1029d-1032a: «Μακάριοι... ὅτι διά Χριστόν καί κατά  Χριστόν ταῦτα καί ποιοῦσι καί πάσχουσι». Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Nηπτικῶν, μτφρ. Ἀ. Γαλίτη, τόμ. B΄, 3η ἔκδ. (Θεσ/νίκη: «Tό περιβόλι τῆς Παναγίας», 1991), 82.

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-