ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΓΩΝ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΓΩΝ
Διπλωματική Εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ
ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ι.ΣΚΑΛΤΣΗΣ
Θεσσαλονίκη
2010
«Θεού φυτεία η Καθολική Εκκλησία και αμπελών αυτού εκλεκτός οι πεπιστευκότες εις την απλανή θεοσέβειαν αυτού, οι την αιώνιον καρπούμενοι δια πίστεως βασιλείαν αυτού, δύναμιν αυτού ειληφότος και μετουσίαν Αγίου Πνεύματος, ωπλισμένοι διά Ιησού και ενστερνισμένοι τον φόβον αυτού, ραντίσματος μέτοχοι του τιμίου και αθώου αίματος του Χριστού, οι παρρησίαν ειληφότες τον παντοκράτορα Θεόν Πατέρα καλείν, συγκληρονόμοι και συμμέτοχοι του ηγαπημένου παιδός αυτού· ακούσατε διδασκαλίαν ιεράν, οι αντεχόμενοι της επαγγελίας αυτού εκ προστάγματος του Σωτήρος, ομοστοίχως ταις ενδόξοις φθογγαίς αυτού»
Με τα λόγια αυτά αρχίζει η διδασκαλία των Αποστολικών Διαταγών και απευθύνεται στους πιστούς της Καθολικής Εκκλησίας που επιθυμούν να γίνουν μέτοχοι και κοινωνοί της Βασιλείας του Θεού με απώτερο σκοπό την «εν Χριστώ» σωτηρία. Ο προικισμένος συγγραφέας τους, παρουσιάζει με ένα ιδιαίτερο και ευφυή τρόπο ιστορικές και θεολογικές μαρτυρίες, αλήθειες της πίστης, που γίνονται για μας ανεξάντλητη πηγή αντλήσεως υλικού και δημιουργίας.
Αναμφισβήτητα οι Αποστολικές Διαταγές είναι ένα λαμπρό έργο, που μας εισάγει στη λατρευτική πράξη των αρχαϊκών χρόνων του Χριστιανισμού και μας προκαλεί το ενδιαφέρον να τη γνωρίσουμε και να εντρυφήσουμε σ’ αυτήν. Στην παρούσα εργασία ερευνούμε τα λειτουργικά στοιχεία που διασώζονται και καταγράφονται στις Αποστολικές Διαταγές και μας βοηθούν να ανακαλύψουμε το
μακρινό χριστιανικό παρελθόν μας . Έτσι θα γνωρίσουμε τη λειτουργική ζωή της Αντιόχειας της Συρίας, όπως τη βίωνε ο πιστός λαός κατά τα τέλη του 4ου αιώνα και διαμέσου των αιώνων απετέλεσε τη βάση της εξελίξεως και του εμπλουτισμού της λατρευτικής μας παράδοσης.
Η παρούσα μελέτη ολοκληρώθηκε με την αμέριστη βοήθεια, συμπαράσταση και επιστημονική καθοδήγηση του συμβούλου καθηγητή μου κ. Παναγιώτη Σκαλτσή . Αισθάνομαι έτσι την ανάγκη να τον ευχαριστήσω θερμά, εκ βάθους καρδίας .Ευχαριστώ επίσης την καθηγήτρια κ. Δήμητρα Κούκουρα και τον Επίκ. Καθηγητή π. Νικόδημο Σκρέττα, γιατί δέχθηκαν να είναι μέλη της τριμελούς Επιτροπής για την κρίση αυτής της μελέτης. Τέλος ευχαριστώ το σύζυγό μου Στέργιο και τα παιδιά μου Ευτυχία, Τέρψη, Γιώργο και Νίκο για την ανοχή και την υπομονή τους κατά τη διάρκεια συγγραφής της Διπλωματικής μας Εργασίας.
Θεσσαλονίκη, Ευαγγελία Ταγάρα
Ιούνιος 2010
ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ : Ωρολόγιον το Μέγα. «Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος», Αθήνα 2003.
Ιούνιος 2010
ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ : Ωρολόγιον το Μέγα. «Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος», Αθήνα 2003.
Ένα από τα πολυάριθμα έργα της εκκλησιαστικής γραμματείας του 4ου και 5ου αιώνα που δίνει σπουδαιότατης αξίας πληροφορίες για τη χριστιανική πράξη και λατρεία της Εκκλησίας είναι οι Αποστολικές Διαταγές. Ο πλήρης τίτλος τους είναι : «Διαταγαί ή διατάξεις των Αγίων πανευφήμων Αποστόλων» και προβάλλεται ως σύγγραμμα των Αποστόλων 2, με διδαχές και διατάξεις που απευθύνονται σε όλους τους ανθρώπους και σε όλα τα έθνη που πιστεύουν στον Κύριο Ιησού Χριστό. Αυτό διαβάζουμε στον πρόλογο του πρώτου βιβλίου : «Οι απόστολοι και οι πρεσβύτεροι πάσι τοις εξ εθνών πιστεύσασιν επί τον Κύριον Ιησούν Χριστόν· χάρις υμίν και ειρήνη από του παντοκράτορος Θεού δια του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού πληθυνθείη εν επιγνώσει αυτού»Το κείμενο των Αποστολικών Διαταγών απευθύνεται στους χριστιανούς της αρχαιότερης εκκλησιαστικής εποχής και αναφέρεται στον βίο, στην τάξη, στην λατρεία και στην ευταξία της πρώιμης Εκκλησίας.
Το κανονικολειτουργικό αυτό έργο θεωρείται ψευδεπίγραφο και είναι μία πρώτη απόπειρα πλήρους καταγραφής της λειτουργικής πράξης της εκκλησίας, με εξαιρετικό ενδιαφέρον για τη σχετική με την ιστορία και τη θεολογία της χριστιανικής λατρείας έρευνα Μέχρι και σήμερα είναι αρκετά δύσκολο να προσδιοριστεί ο συντάκτης του , ο οποίος θεωρείται άγνωστος αν και προηγήθηκαν επισταμένες έρευνες πολλών και διαφόρων επιστημόνων.
Ο λόγιος συγγραφέας του, που υποκρύπτεται με το όνομα του Κλήμεντος, επισκόπου Ρώμης, μαθητού του Αποστόλου Πέτρου, πρέπει να ήταν κληρικός της Εκκλησίας της Αντιόχειας. Ήταν Σύρος, καταγόμενος από την Αντιόχεια ή τα περίχωρα της πόλης. Είναι δε προφανές ότι ανακεφαλαιώνει τη λειτουργική παράδοση της Αντιοχειανής Εκκλησίας .
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ι.Φουντούλη, έκρυψε το όνομά του μάλλον από ταπεινοφροσύνη κάτω από το ψευδώνυμο : «Κλήμης επίσκοπος Ρώμης». Γι’ αυτό το λόγο ο τίτλος του έργου συμπληρώνεται με το όνομα του Κλήμεντος, που όμως δεν είναι ο συγγραφέας του έργου. Ο συγγραφέας προικισμένος με ιδιαίτερη ευφυΐα και μόρφωση, έζησε κατά τον τέταρτο αιώνα. Πιθανότατα, πλαστογράφησε προηγούμενους συγγραφείς, διατηρώντας πολλές φορές την κατασκευή και το σχήμα των προτάσεών τους, αμετάβλητα
Οι Αποστολικές Διαταγές κατά την παράδοση προέρχονταν από τους Αποστόλους προς κληρικούς και λαϊκούς και παραδόθηκαν στη δημοσιότητα από τον Κλήμεντα Ρώμης 10 Το έργο είναι μία σύνθεση παλαιοτέρων κειμένων, με κάποια ιδιόρρυθμη αρχαϊκή θεολογία που έγινε από άτομο μορφωμένο με αρειανικές και απολιναρικές τάσεις . Ο ανώνυμος συγγραφέας αφού στηρίχθηκε στην προφορική παράδοση και τη ζωντανή πράξη της Εκκλησίας και ίσως σε άλλα προδρομικά κείμενα διατύπωσε τις ευχές «κατά το ίδιον αυτού ύψος και κατά την προσωπικήν φιλολογικήν και θεολογικήν δεξιότητα» Το έργο κατατάσσεται στα ψευδοκλημέντεια έργα και δεν έχει θεματική ενότητα και ορολογία Οι προτάσεις του είναι μικρές, η κατασκευή τους απλή και επεξηγούν τις θέσεις και τις ιδέες του συγγραφέα ο οποίος χρησιμοποιεί ένα συνηθισμένο φιλολογικό είδος της εποχής του, βάζοντας στο στόμα των αγίων αποστόλων τα όσα γράφει : « Ο Ανδρέας λέγει......ο Πέτρος λέγει......ο Παύλοςλέγει....ο Ιάκωβος λέγει.....».
Το εν λόγω κείμενο γράφτηκε στην Αντιόχεια της Συρίας και με την άποψη αυτή συμφωνούν οι περισσότεροι μελετητές . Ο χρόνος συγγραφής είναι το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα μ.Χ. και μας δίνει πολλές πληροφορίες για τη λειτουργική τάξη και ζωή της εκκλησίας της Αντιόχειας. Την εποχή αυτή καθώς η χριστιανική πίστη εξαπλώνεται , η Εκκλησία προσπαθεί να οργανωθεί συγκαλώντας τοπικές και οικουμενικές συνόδους
Θεσπίζει και εκδίδει κανόνες και οι πατέρες , γράφουν νομικά κείμενα που θα βοηθήσουν τους πιστούς να αντιμετωπίσουν τα βασικότερα από τα θέματα της πίστης τους. Σε μία τέτοια κρίσιμη ιστορική περίοδο γράφτηκαν και οι Αποστολικές Διαταγές και απευθύνονται στην Εκκλησία. Ασχολούνται και εκθέτουν πολλά θέματα που αφορούν την λατρευτική πράξη και την κανονική τάξη της αρχαϊκής Εκκλησίας. Αυτά αποτέλεσαν σημαντική πηγή για να θεσπισθούν αργότερα οι κανόνες που φθάνουν ως τη σύγχρονη εποχή και αναφέρονται από όλους τους σύγχρονους ερευνητές του εκκλησιαστικού δικαίου
Χαρακτηριστικό τους είναι ότι χρησιμοποιούνται λέξεις και φράσεις που επαναλαμβάνονται συνεχώς όπως : δικαιοσύνη, αγάπη, μετάνοια, ειρήνη, αλήθεια, αμαρτία, αδικία, ανομία, ευχαριστία, πίστη, τιμή, προσευχή και γενικά λέξεις που έχουν δυνατές έννοιες και βοηθούν το συγγραφέα να θεμελιώσει τις θεολογικές του πεποιθήσεις Τα θέματά του είναι ποικίλα ενώ δίνει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα που απασχολούσαν ποιμένες και ποιμενόμενους σχετικά με το ήθος, την κατήχηση, την πειθαρχία και την οργάνωση των χριστιανικών κοινοτήτων.
Δίνουν ένα κατάλογο με απαγορευμένα για τους χριστιανούς επαγγέλματα, όπως η κατασκευή ειδώλων, η πορνεία, η μαντεία, η αστρολογία κ.ά. Όσο αφορά τη χειροτονία και χειροθεσία των Επισκόπων, πρεσβυτέρων, διακόνων, διακονισσών, αναγνωστών, αναφέρονται με κάθε λεπτομέρεια. Μάλιστα για να παρουσιάσουν τη χειροτονία του Επισκόπου, καταγράφουν ολόκληρη τη θεία Λειτουργία.
Ο τρόπος με τον οποίο παρατίθενται τα κεφάλαια και παρουσιάζονται τα θέματα φανερώνει ότι δεν πρόκειται για ένα αυστηρά συστηματικό έργο και γίνεται εύκολα αντιληπτή η έλλειψη σειράς και λογικής Στηρίζεται σε παλαιότερα κείμενα κανονιστικής γραμματείας, που άρχισαν να εμφανίζονται από τα τέλη του α’ αιώνα Τα κείμενα αυτά είναι η Διδασκαλία των Αποστόλων, η Διδαχή των Αποστόλων και η Αποστολική παράδοση.
Όλα αυτά τα κείμενα έχουν διασκευασθεί και είναι αποτέλεσμα συμπίλησης και επεξεργασίας του συγγραφέα των Αποστολικών Διαταγών. Περιλαμβάνουν «εκκλησιαστικές διατάξεις και συλλογές κανονισμών, οδηγιών και παραινέσεων που αναφέρονται στην εγκατάσταση των εκκλησιαστικών αρχόντων, την διοίκηση της Εκκλησίας, την τέλεση των μυστηρίων, την λατρεία, τον βίο των χριστιανών και γενικά όλα τα επίκαιρα θέματα που απασχολούσαν την οργάνωση της Εκκλησίας στους πρώτους αιώνες»
Το έργο διαιρείται « κατά παράδοσιν» σε οκτώ βιβλία και αποτελείται ουσιαστικά από τρία μέρη τα οποία διακρίνονται βάσει των πηγών τους γι’ αυτό και τα ίδια αντικείμενα επαναλαμβάνονται δύο ή και τρείς φορές Τα έξι πρώτα βιβλία, αποτελούν το πρώτο μέρος των Αποστολικών Διαταγών και προέρχονται από τη Διδασκαλία των Αποστόλων. Σκοπός τους είναι η καταπολέμηση των αιρέσεων και η σύνταξη κειμένου που θα απευθύνεται σε όλη την Εκκλησία.
Περιλαμβάνει οδηγίες σωστής διαγωγής προς κληρικούς και λαϊκούς και αναφέρεται στα προσόντα, καθήκοντα και τα έργα του Επισκόπου. Αναφέρεται στη θέση των χηρών, διακόνων, διακονισσών και κάνει λόγο για τον οικογενειακό βίο, το μαρτύριο, την ανάσταση, το Πάσχα και για τη στάση των πιστών απέναντι στους αιρετικούς και αμαρτωλούς. Το γεγονός ότι όλα τα θέματα που αναφέρονται στο κείμενο της Διδασκαλίας των Αποστόλων παρατίθενται σχεδόν με τον ίδιο τρόπο στα έξι πρώτα βιβλία των Αποστολικών Διαταγών μαρτυρεί ότι πηγή τους είναι η Διδασκαλία των Αποστόλων
Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει το έβδομο βιβλίο των Αποστολικών Διαταγών και φαίνεται ότι η πηγή του είναι η Διδαχή των δώδεκα Αποστόλων. Το κείμενο της Διδαχής επιδιώκει να παραθέσει Αποστολικές Διαταγές για την κατήχηση, την τέλεση των μυστηρίων, τη διοίκηση της Εκκλησίας και να βοηθήσει τις χριστιανικές κοινότητες να αποκτήσουν συνείδηση και αυτοτέλεια
Το βιβλίο αυτό διδάσκει για τους δύο δρόμους της ζωής και του θανάτου. Πρώτα αναφέρεται στην οδό της ζωής με εβδομήντα παραγγέλματα για ενέργειες που πρέπει να γίνονται ή να αποφεύγονται και συνεχίζει με την οδό του θανάτου, αναφέροντας περιπτώσεις σφαλμάτων και αμαρτιών. Περιλαμβάνει ένα τμήμα που αναφέρεται στη βάπτιση, τη νηστεία, τη θεία Ευχαριστία και την προσευχή . Προτρέπει για πειθαρχία στη χριστιανική κοινότητα και οργάνωση και τελειώνει με εσχατολογικά θέματα
Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει το όγδοο βιβλίο των Αποστολικών Διαταγών και η πηγή του μάλλον είναι η Αποστολική Παράδοση, η οποία περιλαμβάνεται στον κατάλογο των συγγραμμάτων του Ιππολύτου Το κείμενο της Αποστολικής Παραδόσης είναι μία συλλογή που περιλαμβάνει πάρα πολλές διατάξεις που κανονίζουν τον εκκλησιαστικό βίο. Αναφέρονται κυρίως σε θέματα χειροτονίας, λειτουργικής τάξεως, ευχαριστίας και βαπτίσματος .
Εκτός από τα κείμενα της κανονιστικής γραμματείας, βασική πηγή των Αποστολικών Διαταγών αποτελεί η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη, των οποίων παραπομπές συναντούμε συνεχώς. Ο συγγραφέας μας παραθέτει ένα μεγάλο αριθμό βιβλικών ονομάτων, περιγραφών, καταστάσεων, γεγονότων, παραβολών, περιοχών. Ένα κεφάλαιο του έβδομου βιβλίου, αναφέρει τριάντα ένα γεγονότα που περιγράφονται στην Παλαιά Διαθήκη, πλήθος ονομάτων, πόλεων, περιοχών και καταστάσεων 30 Όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν αναμφισβήτητα ότι η Αγία Γραφή είναι σημαντική πηγή των Αποστολικών Διαταγών .
Το πρώτο μάλιστα βιβλίο προτρέπει να αποφεύγονται τα βιβλία των εθνικών και να διαβάζονται τα βιβλία των Βασιλειών, των Προφητών, του Ιώβ. Οι Παροιμίες τα ασματικά κείμενα των Ψαλμών, η Γένεση, τα Ευαγγέλια και γενικά όλα τα βιβλία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης που είναι τα αυθεντικά λόγια του Κυρίου Καθώς «προσκαλούμενος ημάς έλεγεν · δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς» .
Γενικά η Αγία Γραφή χρησιμοποιείται πολύ, και από αυτήν παρατίθενται χωρία, μικρά ή μεγάλα, παραδείγματα και λέξεις ή ακόμη και ολόκληρες φράσεις . Έτσι το κείμενο μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τη διδασκαλία της Εκκλησίας όπως διαμορφώθηκε από τους Αποστόλους το 2 αιώνα μ.Χ. Παρ’ όλα αυτά εδώ υπάρχει μία αντίθεση, καθώς οι «Κανόνες των αγίων Αποστόλων» που ανήκουν στη συλλογή των Αποστολικών Διαταγών, τις θεωρούν «σεβάσμια και άγια» βιβλία , η «εν Τρούλω Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος»(692), αποδοκιμάζει τις Αποστολικές Διαταγές «ως νοθευθείσας υπό αιρετικών......επειδή δ’εν τούτοις τοις κανόσιν εντέταλται δέχεσθαι ημάς τας των αυτών αγίων αποστόλων διά Κλήμεντος Διατάξεις, αις τισι πάλαι υπό των ετεροδόξων επί λύμη της Εκκλησίας νόθα τινά και ξένα της ευσεβείας παρενετέθησαν, το ευπρεπές κάλλος των θείων δογμάτων ημίν αμαυρώσαντα, την των τοιούτων προσφόρως αποβολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτάτου ποιμνίου οικοδομήν και ασφάλειαν, ουδαμώς εγκρίνοντες.....και ολοκλήρω διδαχή παρενείροντες»
Το κείμενο των Αποστολικών Διαταγών έχει εκδοθεί στις σειρές : α) Μίςηθ, ^., ΡθίοΙοςίθβ ^υ^3υ3 ^πρΙβίυ3, 5θπθ5 0^3, Ρ3Πδ 1857-1912, τόμ.1.
β) 5ου^θδ ^^ίίθηηθδ, 320, τόμ.Ι, Ρ3Πδ 1985329, τόμ.ΙΙ, Ρ3Πδ 1986336, τόμ.ΙΙΙ, Ρ3Πδ 1987.
γ)Αποστολικοί Πατέρες. Άπαντα τα Έργα 1, Εισαγωγή -Κείμενα- Μετάφραση-Σχόλια από τον Π.Παπαεαυαγγέλου, Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας 114, εκδ. οίκος Ε.Μερετάκη «Το Βυζάντιον», Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς», Θεσσαλονίκη 1993, σ.33 εξ.
δ) Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων, Εκδόσεις « Αποστολικής Διακονίας», Αθήναι 1955 εξ.,τόμ. 1.
ε) Ο μακαριστός καθηγητής της Λειτουργικής Ι.Φουντούλης έχει εκδόσει τη Λειτουργία των Αποστολικών Διαταγών στη σειρά Κείμενα Λειτουργικής, τεύχος Γ', Θείαι Λειτουργίαι, Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 297-361.
Η μελέτη μας με τον τίτλο «Λειτουργικά Στοιχεία στο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών» διαιρείται σε τέσσερα κεφάλαια.
Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τους καιρούς προσευχής, τους συμβολισμούς, το περιεχόμενο, τη δομή και την τάξη τους. Αναφερόμαστε επίσης και στην προσευχή ως έκφραση της πνευματικής ζωής. Η προσευχή, ως αναγκαίο στοιχείο της ζωής του ανθρώπου, τονίζεται ιδιαίτερα με απαραίτητη προϋπόθεση την καθαρότητα της καρδιάς. Η προσευχή είναι αγάπη προς το Θεό, δοξολογία, ευχαριστία, ευγνωμοσύνη. Είναι επικοινωνία, σχέση, δύναμη, συνδιαλλαγή, τροφή της ψυχής, αλλά και προσπάθεια αποφυγής του πειρασμού. Εδώ προτείνεται και η περιεκτική Κυριακή προσευχή που συστήνεται από τον ίδιο τον Κύριο.
Οι καιροί προσευχής κατά τις Αποστολικές Διαταγές είναι έξι : ο Εσπερινός, το Μεσονυκτικό, ο Όρθρος και οι Ώρες, η Γ', η ΣΤ' και η Θ' Ώρα. Ημέρα και νύκτα, μέσα στην εβδομάδα και καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, οι άνθρωποι λατρεύουν το Θεό τους με ψαλμούς, ευχές, αναγνώσματα και ύμνους. Από τον τέταρτο αιώνα οι συνάξεις αυτές γίνονται δημόσια, με απαραίτητη την παρουσία κλήρου και λαού. Το περιεχόμενό τους είναι βιβλικό και θεολογικό, με πλούσια διδάγματα που καλλιεργούν και οικοδομούν πνευματικά τους πιστούς και τους βοηθούν να συνδεθούν με το Θεό εκμηδενίζοντας το χρόνο όσο και το χώρο που τους χωρίζουν.
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφερόμαστε στα μυστήρια : Βάπτισμα, Χρίσμα, Γάμο, Μετάνοια, Ιερωσύνη και στη θεία Λειτουργία με αναφορά στη θεολογική προσέγγιση της Ευχαριστίας των Αποστολικών Διαταγών. Οι αναφορές αυτές έχουν θεολογικό χαρακτήρα, με χριστολογικό, ανθρωπολογικό, εσχατολογικό και σωτηριολογικό περιεχόμενο.
Τα μυστήρια, ιδρύθηκαν από τον Ιησού Χριστό και ενσωματώνουν τον άνθρωπο στο σώμα Του, μεταβάλλοντας τη φύση του σε ύπαρξη αληθινή, χαριτωμένη και ικανή να κοινωνήσει την αιωνιότητα. Με το Βάπτισμα, ο άνθρωπος συμμετέχει στο θάνατο και στην ανάσταση του Χριστού, βιώνει το προσωπικό του Πάσχα και την προσωπική του Πεντηκοστή. Με το Χρίσμα καρπώνεται τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και καλείται να ζήσει «εν πνεύματι και αληθεία» . Με το γάμο που θεμελιώθηκε και ευλογήθηκε από το Θεό, άνδρας και γυναίκα ενώνονται «εις σάρκαν μίαν» . Με το μυστήριο της μετανοίας και τις συγκεκριμένες ευχές της εκκλησίας, συγχωρούνται οι αμαρτίες του και βρίσκεται ξανά σε κοινωνία με το Θεό. Στο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών, διακρίνουμε την ευθύνη του Επισκόπου για τους μετανοούντες καθώς και ένα ιδιαίτερο τελετουργικό που περιελάμβανε εξομολόγηση, νηστεία, άφεση των αμαρτιών και επάνοδο στις τάξεις των πιστών. Ακολουθεί το μυστήριο της Ιερωσύνης, κατά το οποίο ο υποψήφιος με την ευχή χειροτονίας του Επισκόπου που γίνεται διά επιθέσεως των χειρών και τη συνεργία του Αγίου Πνεύματος, καθίσταται ιερουργός σε έναν από τους τρεις ιερατικούς βαθμούς. Ο ιερέας επιτελεί με τη χάρη του Θεού την «αναίμακτη θυσία».
Στη συνέχεια παρουσιάζεται η θεία Λειτουργία, η δομή και η ιερουργία του μυστηρίου. Ακολουθεί μία θεολογική προσέγγιση της Ευχαριστιακής Αναφοράς, όπου ιδιαιτέρως διακρίνεται ο οικολογικός της χαρακτήρας. Η θεία Λειτουργία αρχίζει όπως άρχιζε τους πρώτους αιώνες, με την είσοδο κλήρου και λαού στο ναό και με το χαιρετισμό της ειρήνης από τον αρχιερέα . Αυτό που λείπει από τους ανθρώπους, προσφέρεται στη θεία Λειτουργία ως εφόδιο για τη ζωή τους «η ειρήνη του Θεού, η υπερέχουσα πάντα νουν» Ακόμη μέσα στη Λειτουργία ο άνθρωπος οικειοποιείται τη χάρη του Θεού, με τους τρόπους που συνέστησε ο ίδιος ο Χριστός. Από το γεγονός αυτό πηγάζει η βεβαιότητα, ότι κατά τη θεία Ευχαριστία είναι «μετά πάντων ημών η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος».
Στο τρίτο κεφάλαιο μελετούμε τις εορτολογικές αναφορές που προσδίδουν στις ημέρες του έτους ιερό περιεχόμενο και μετατρέπουν τη ζωή των πιστών σε χαρά και αγαλλίαση από την παρουσία του Θεού και των Αγίων. Στο κείμενό μας, αναφέρεται η εορτή της Κυριακής, η «ογδόη» ημέρα της Ανάστασης του Κυρίου , που αντικατέστησε το Σάββατο και έδωσε νόημα σε κάθε πτυχή του εκκλησιαστικού βίου . Ακολουθεί η εορτή των Επιφανίων με την έννοια της κοινής εορτής γέννησης και βάπτισης του Χριστού που αργότερα διαιρέθηκε σε δύο αυτόνομες εορτές, των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων. Η εορτή του Πάσχα, που είναι η λαμπρότερη ετήσια εορτή του Χριστιανισμού, οι εορτές του Αποστόλου Θωμά και της Αναλήψεως και τέλος η εορτή της Πεντηκοστής. Ημέρα της καθόδου του Αγίου Πνεύματος και γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας που σηματοδοτεί τη ζωή της.
Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο διερευνούμε τους λειτουργικούς θεσμούς στην παράδοση των Αποστολικών Διαταγών, αρχίζοντας από τον ευλογημένο λαό του Θεού που είναι κληρικοί και λαϊκοί μαζί. Όλοι ισότιμα μέλη της Εκκλησίας, διαφέρουν μόνο κατά τα χαρίσματα και την κλήση. Στον ανώτερο κλήρο ανήκουν ο Επίσκοπος, ο Πρεσβύτερος, ο Διάκονος και στον κατώτερο οι Υποδιάκονοι, οι αναγνώστες, οι ψάλτες, οι νεωκόροι.
Στο σώμα της Εκκλησίας υπάρχουν και κάποιες ιδιαίτερες τάξεις λαϊκών που δε συμμετέχουν στην ευχαριστιακή σύναξη των πιστών. Αυτοί είναι οι κατηχούμενοι, υποψήφιοι χριστιανοί που είχαν δηλώσει την επιθυμία τους να βαπτισθούν και επί τρία χρόνια διδασκόταν τη σχετική κατήχηση. Οι ενεργούμενοι, αυτοί που κατέχονταν δηλαδή από ακάθαρτα πνεύματα. Οι φωτιζόμενοι, αυτοί που είχαν συμπληρώσει την κατήχησή τους και ετοιμάζονταν για το βάπτισμα και οι εν μετανοία χριστιανοί, αυτοί που είχαν πέσει σε βαριά παραπτώματα και καθώς βρισκόταν σε επιτίμιο δεν τους επιτρεπόταν να παρακολουθούν τη Λειτουργία και να συμμετέχουν στη θεία Ευχαριστία.
Στις Αποστολικές Διαταγές παρουσιάζεται η ευλογημένη και τιμητική θέση της γυναίκας που κατέχει ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους άνδρες πλην του ιερατικού αξιώματος. Η γυναίκα μπορεί ως Διακόνισσα να προσφέρει έργο και υπηρεσίες απολύτως χρήσιμες και ενδιαφέρουσες. Εμφανίζονται και άλλες τάξεις όπως είναι οι χήρες, οι παρθένες και τα ορφανά.
Στη συνέχεια κάνουμε αναφορά στον ιερό ναό, ξεκινώντας από τη δομή και το συμβολισμό του και καταλήγουμε στο ναό που γίνεται τόπος συνάξεως του λαού που λειτουργείται εκεί. Διερευνούμε τη στάση του κατά τη διάρκεια των τελουμένων και εξετάζουμε το κήρυγμα στη θεία Λειτουργία. Τέλος κάνουμε λόγο για την πανάρχαια επικρατούσα συνήθεια της νηστείας και πως αυτή εκφράζει τη λατρευτική ζωή των χριστιανών.
Το κανονικολειτουργικό αυτό έργο θεωρείται ψευδεπίγραφο και είναι μία πρώτη απόπειρα πλήρους καταγραφής της λειτουργικής πράξης της εκκλησίας, με εξαιρετικό ενδιαφέρον για τη σχετική με την ιστορία και τη θεολογία της χριστιανικής λατρείας έρευνα Μέχρι και σήμερα είναι αρκετά δύσκολο να προσδιοριστεί ο συντάκτης του , ο οποίος θεωρείται άγνωστος αν και προηγήθηκαν επισταμένες έρευνες πολλών και διαφόρων επιστημόνων.
Ο λόγιος συγγραφέας του, που υποκρύπτεται με το όνομα του Κλήμεντος, επισκόπου Ρώμης, μαθητού του Αποστόλου Πέτρου, πρέπει να ήταν κληρικός της Εκκλησίας της Αντιόχειας. Ήταν Σύρος, καταγόμενος από την Αντιόχεια ή τα περίχωρα της πόλης. Είναι δε προφανές ότι ανακεφαλαιώνει τη λειτουργική παράδοση της Αντιοχειανής Εκκλησίας .
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ι.Φουντούλη, έκρυψε το όνομά του μάλλον από ταπεινοφροσύνη κάτω από το ψευδώνυμο : «Κλήμης επίσκοπος Ρώμης». Γι’ αυτό το λόγο ο τίτλος του έργου συμπληρώνεται με το όνομα του Κλήμεντος, που όμως δεν είναι ο συγγραφέας του έργου. Ο συγγραφέας προικισμένος με ιδιαίτερη ευφυΐα και μόρφωση, έζησε κατά τον τέταρτο αιώνα. Πιθανότατα, πλαστογράφησε προηγούμενους συγγραφείς, διατηρώντας πολλές φορές την κατασκευή και το σχήμα των προτάσεών τους, αμετάβλητα
Οι Αποστολικές Διαταγές κατά την παράδοση προέρχονταν από τους Αποστόλους προς κληρικούς και λαϊκούς και παραδόθηκαν στη δημοσιότητα από τον Κλήμεντα Ρώμης 10 Το έργο είναι μία σύνθεση παλαιοτέρων κειμένων, με κάποια ιδιόρρυθμη αρχαϊκή θεολογία που έγινε από άτομο μορφωμένο με αρειανικές και απολιναρικές τάσεις . Ο ανώνυμος συγγραφέας αφού στηρίχθηκε στην προφορική παράδοση και τη ζωντανή πράξη της Εκκλησίας και ίσως σε άλλα προδρομικά κείμενα διατύπωσε τις ευχές «κατά το ίδιον αυτού ύψος και κατά την προσωπικήν φιλολογικήν και θεολογικήν δεξιότητα» Το έργο κατατάσσεται στα ψευδοκλημέντεια έργα και δεν έχει θεματική ενότητα και ορολογία Οι προτάσεις του είναι μικρές, η κατασκευή τους απλή και επεξηγούν τις θέσεις και τις ιδέες του συγγραφέα ο οποίος χρησιμοποιεί ένα συνηθισμένο φιλολογικό είδος της εποχής του, βάζοντας στο στόμα των αγίων αποστόλων τα όσα γράφει : « Ο Ανδρέας λέγει......ο Πέτρος λέγει......ο Παύλοςλέγει....ο Ιάκωβος λέγει.....».
Το εν λόγω κείμενο γράφτηκε στην Αντιόχεια της Συρίας και με την άποψη αυτή συμφωνούν οι περισσότεροι μελετητές . Ο χρόνος συγγραφής είναι το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα μ.Χ. και μας δίνει πολλές πληροφορίες για τη λειτουργική τάξη και ζωή της εκκλησίας της Αντιόχειας. Την εποχή αυτή καθώς η χριστιανική πίστη εξαπλώνεται , η Εκκλησία προσπαθεί να οργανωθεί συγκαλώντας τοπικές και οικουμενικές συνόδους
Θεσπίζει και εκδίδει κανόνες και οι πατέρες , γράφουν νομικά κείμενα που θα βοηθήσουν τους πιστούς να αντιμετωπίσουν τα βασικότερα από τα θέματα της πίστης τους. Σε μία τέτοια κρίσιμη ιστορική περίοδο γράφτηκαν και οι Αποστολικές Διαταγές και απευθύνονται στην Εκκλησία. Ασχολούνται και εκθέτουν πολλά θέματα που αφορούν την λατρευτική πράξη και την κανονική τάξη της αρχαϊκής Εκκλησίας. Αυτά αποτέλεσαν σημαντική πηγή για να θεσπισθούν αργότερα οι κανόνες που φθάνουν ως τη σύγχρονη εποχή και αναφέρονται από όλους τους σύγχρονους ερευνητές του εκκλησιαστικού δικαίου
Χαρακτηριστικό τους είναι ότι χρησιμοποιούνται λέξεις και φράσεις που επαναλαμβάνονται συνεχώς όπως : δικαιοσύνη, αγάπη, μετάνοια, ειρήνη, αλήθεια, αμαρτία, αδικία, ανομία, ευχαριστία, πίστη, τιμή, προσευχή και γενικά λέξεις που έχουν δυνατές έννοιες και βοηθούν το συγγραφέα να θεμελιώσει τις θεολογικές του πεποιθήσεις Τα θέματά του είναι ποικίλα ενώ δίνει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα που απασχολούσαν ποιμένες και ποιμενόμενους σχετικά με το ήθος, την κατήχηση, την πειθαρχία και την οργάνωση των χριστιανικών κοινοτήτων.
Δίνουν ένα κατάλογο με απαγορευμένα για τους χριστιανούς επαγγέλματα, όπως η κατασκευή ειδώλων, η πορνεία, η μαντεία, η αστρολογία κ.ά. Όσο αφορά τη χειροτονία και χειροθεσία των Επισκόπων, πρεσβυτέρων, διακόνων, διακονισσών, αναγνωστών, αναφέρονται με κάθε λεπτομέρεια. Μάλιστα για να παρουσιάσουν τη χειροτονία του Επισκόπου, καταγράφουν ολόκληρη τη θεία Λειτουργία.
Ο τρόπος με τον οποίο παρατίθενται τα κεφάλαια και παρουσιάζονται τα θέματα φανερώνει ότι δεν πρόκειται για ένα αυστηρά συστηματικό έργο και γίνεται εύκολα αντιληπτή η έλλειψη σειράς και λογικής Στηρίζεται σε παλαιότερα κείμενα κανονιστικής γραμματείας, που άρχισαν να εμφανίζονται από τα τέλη του α’ αιώνα Τα κείμενα αυτά είναι η Διδασκαλία των Αποστόλων, η Διδαχή των Αποστόλων και η Αποστολική παράδοση.
Όλα αυτά τα κείμενα έχουν διασκευασθεί και είναι αποτέλεσμα συμπίλησης και επεξεργασίας του συγγραφέα των Αποστολικών Διαταγών. Περιλαμβάνουν «εκκλησιαστικές διατάξεις και συλλογές κανονισμών, οδηγιών και παραινέσεων που αναφέρονται στην εγκατάσταση των εκκλησιαστικών αρχόντων, την διοίκηση της Εκκλησίας, την τέλεση των μυστηρίων, την λατρεία, τον βίο των χριστιανών και γενικά όλα τα επίκαιρα θέματα που απασχολούσαν την οργάνωση της Εκκλησίας στους πρώτους αιώνες»
Το έργο διαιρείται « κατά παράδοσιν» σε οκτώ βιβλία και αποτελείται ουσιαστικά από τρία μέρη τα οποία διακρίνονται βάσει των πηγών τους γι’ αυτό και τα ίδια αντικείμενα επαναλαμβάνονται δύο ή και τρείς φορές Τα έξι πρώτα βιβλία, αποτελούν το πρώτο μέρος των Αποστολικών Διαταγών και προέρχονται από τη Διδασκαλία των Αποστόλων. Σκοπός τους είναι η καταπολέμηση των αιρέσεων και η σύνταξη κειμένου που θα απευθύνεται σε όλη την Εκκλησία.
Περιλαμβάνει οδηγίες σωστής διαγωγής προς κληρικούς και λαϊκούς και αναφέρεται στα προσόντα, καθήκοντα και τα έργα του Επισκόπου. Αναφέρεται στη θέση των χηρών, διακόνων, διακονισσών και κάνει λόγο για τον οικογενειακό βίο, το μαρτύριο, την ανάσταση, το Πάσχα και για τη στάση των πιστών απέναντι στους αιρετικούς και αμαρτωλούς. Το γεγονός ότι όλα τα θέματα που αναφέρονται στο κείμενο της Διδασκαλίας των Αποστόλων παρατίθενται σχεδόν με τον ίδιο τρόπο στα έξι πρώτα βιβλία των Αποστολικών Διαταγών μαρτυρεί ότι πηγή τους είναι η Διδασκαλία των Αποστόλων
Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει το έβδομο βιβλίο των Αποστολικών Διαταγών και φαίνεται ότι η πηγή του είναι η Διδαχή των δώδεκα Αποστόλων. Το κείμενο της Διδαχής επιδιώκει να παραθέσει Αποστολικές Διαταγές για την κατήχηση, την τέλεση των μυστηρίων, τη διοίκηση της Εκκλησίας και να βοηθήσει τις χριστιανικές κοινότητες να αποκτήσουν συνείδηση και αυτοτέλεια
Το βιβλίο αυτό διδάσκει για τους δύο δρόμους της ζωής και του θανάτου. Πρώτα αναφέρεται στην οδό της ζωής με εβδομήντα παραγγέλματα για ενέργειες που πρέπει να γίνονται ή να αποφεύγονται και συνεχίζει με την οδό του θανάτου, αναφέροντας περιπτώσεις σφαλμάτων και αμαρτιών. Περιλαμβάνει ένα τμήμα που αναφέρεται στη βάπτιση, τη νηστεία, τη θεία Ευχαριστία και την προσευχή . Προτρέπει για πειθαρχία στη χριστιανική κοινότητα και οργάνωση και τελειώνει με εσχατολογικά θέματα
Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει το όγδοο βιβλίο των Αποστολικών Διαταγών και η πηγή του μάλλον είναι η Αποστολική Παράδοση, η οποία περιλαμβάνεται στον κατάλογο των συγγραμμάτων του Ιππολύτου Το κείμενο της Αποστολικής Παραδόσης είναι μία συλλογή που περιλαμβάνει πάρα πολλές διατάξεις που κανονίζουν τον εκκλησιαστικό βίο. Αναφέρονται κυρίως σε θέματα χειροτονίας, λειτουργικής τάξεως, ευχαριστίας και βαπτίσματος .
Εκτός από τα κείμενα της κανονιστικής γραμματείας, βασική πηγή των Αποστολικών Διαταγών αποτελεί η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη, των οποίων παραπομπές συναντούμε συνεχώς. Ο συγγραφέας μας παραθέτει ένα μεγάλο αριθμό βιβλικών ονομάτων, περιγραφών, καταστάσεων, γεγονότων, παραβολών, περιοχών. Ένα κεφάλαιο του έβδομου βιβλίου, αναφέρει τριάντα ένα γεγονότα που περιγράφονται στην Παλαιά Διαθήκη, πλήθος ονομάτων, πόλεων, περιοχών και καταστάσεων 30 Όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν αναμφισβήτητα ότι η Αγία Γραφή είναι σημαντική πηγή των Αποστολικών Διαταγών .
Το πρώτο μάλιστα βιβλίο προτρέπει να αποφεύγονται τα βιβλία των εθνικών και να διαβάζονται τα βιβλία των Βασιλειών, των Προφητών, του Ιώβ. Οι Παροιμίες τα ασματικά κείμενα των Ψαλμών, η Γένεση, τα Ευαγγέλια και γενικά όλα τα βιβλία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης που είναι τα αυθεντικά λόγια του Κυρίου Καθώς «προσκαλούμενος ημάς έλεγεν · δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς» .
Γενικά η Αγία Γραφή χρησιμοποιείται πολύ, και από αυτήν παρατίθενται χωρία, μικρά ή μεγάλα, παραδείγματα και λέξεις ή ακόμη και ολόκληρες φράσεις . Έτσι το κείμενο μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τη διδασκαλία της Εκκλησίας όπως διαμορφώθηκε από τους Αποστόλους το 2 αιώνα μ.Χ. Παρ’ όλα αυτά εδώ υπάρχει μία αντίθεση, καθώς οι «Κανόνες των αγίων Αποστόλων» που ανήκουν στη συλλογή των Αποστολικών Διαταγών, τις θεωρούν «σεβάσμια και άγια» βιβλία , η «εν Τρούλω Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος»(692), αποδοκιμάζει τις Αποστολικές Διαταγές «ως νοθευθείσας υπό αιρετικών......επειδή δ’εν τούτοις τοις κανόσιν εντέταλται δέχεσθαι ημάς τας των αυτών αγίων αποστόλων διά Κλήμεντος Διατάξεις, αις τισι πάλαι υπό των ετεροδόξων επί λύμη της Εκκλησίας νόθα τινά και ξένα της ευσεβείας παρενετέθησαν, το ευπρεπές κάλλος των θείων δογμάτων ημίν αμαυρώσαντα, την των τοιούτων προσφόρως αποβολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτάτου ποιμνίου οικοδομήν και ασφάλειαν, ουδαμώς εγκρίνοντες.....και ολοκλήρω διδαχή παρενείροντες»
Το κείμενο των Αποστολικών Διαταγών έχει εκδοθεί στις σειρές : α) Μίςηθ, ^., ΡθίοΙοςίθβ ^υ^3υ3 ^πρΙβίυ3, 5θπθ5 0^3, Ρ3Πδ 1857-1912, τόμ.1.
β) 5ου^θδ ^^ίίθηηθδ, 320, τόμ.Ι, Ρ3Πδ 1985329, τόμ.ΙΙ, Ρ3Πδ 1986336, τόμ.ΙΙΙ, Ρ3Πδ 1987.
γ)Αποστολικοί Πατέρες. Άπαντα τα Έργα 1, Εισαγωγή -Κείμενα- Μετάφραση-Σχόλια από τον Π.Παπαεαυαγγέλου, Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας 114, εκδ. οίκος Ε.Μερετάκη «Το Βυζάντιον», Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς», Θεσσαλονίκη 1993, σ.33 εξ.
δ) Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων, Εκδόσεις « Αποστολικής Διακονίας», Αθήναι 1955 εξ.,τόμ. 1.
ε) Ο μακαριστός καθηγητής της Λειτουργικής Ι.Φουντούλης έχει εκδόσει τη Λειτουργία των Αποστολικών Διαταγών στη σειρά Κείμενα Λειτουργικής, τεύχος Γ', Θείαι Λειτουργίαι, Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 297-361.
Η μελέτη μας με τον τίτλο «Λειτουργικά Στοιχεία στο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών» διαιρείται σε τέσσερα κεφάλαια.
Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τους καιρούς προσευχής, τους συμβολισμούς, το περιεχόμενο, τη δομή και την τάξη τους. Αναφερόμαστε επίσης και στην προσευχή ως έκφραση της πνευματικής ζωής. Η προσευχή, ως αναγκαίο στοιχείο της ζωής του ανθρώπου, τονίζεται ιδιαίτερα με απαραίτητη προϋπόθεση την καθαρότητα της καρδιάς. Η προσευχή είναι αγάπη προς το Θεό, δοξολογία, ευχαριστία, ευγνωμοσύνη. Είναι επικοινωνία, σχέση, δύναμη, συνδιαλλαγή, τροφή της ψυχής, αλλά και προσπάθεια αποφυγής του πειρασμού. Εδώ προτείνεται και η περιεκτική Κυριακή προσευχή που συστήνεται από τον ίδιο τον Κύριο.
Οι καιροί προσευχής κατά τις Αποστολικές Διαταγές είναι έξι : ο Εσπερινός, το Μεσονυκτικό, ο Όρθρος και οι Ώρες, η Γ', η ΣΤ' και η Θ' Ώρα. Ημέρα και νύκτα, μέσα στην εβδομάδα και καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, οι άνθρωποι λατρεύουν το Θεό τους με ψαλμούς, ευχές, αναγνώσματα και ύμνους. Από τον τέταρτο αιώνα οι συνάξεις αυτές γίνονται δημόσια, με απαραίτητη την παρουσία κλήρου και λαού. Το περιεχόμενό τους είναι βιβλικό και θεολογικό, με πλούσια διδάγματα που καλλιεργούν και οικοδομούν πνευματικά τους πιστούς και τους βοηθούν να συνδεθούν με το Θεό εκμηδενίζοντας το χρόνο όσο και το χώρο που τους χωρίζουν.
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφερόμαστε στα μυστήρια : Βάπτισμα, Χρίσμα, Γάμο, Μετάνοια, Ιερωσύνη και στη θεία Λειτουργία με αναφορά στη θεολογική προσέγγιση της Ευχαριστίας των Αποστολικών Διαταγών. Οι αναφορές αυτές έχουν θεολογικό χαρακτήρα, με χριστολογικό, ανθρωπολογικό, εσχατολογικό και σωτηριολογικό περιεχόμενο.
Τα μυστήρια, ιδρύθηκαν από τον Ιησού Χριστό και ενσωματώνουν τον άνθρωπο στο σώμα Του, μεταβάλλοντας τη φύση του σε ύπαρξη αληθινή, χαριτωμένη και ικανή να κοινωνήσει την αιωνιότητα. Με το Βάπτισμα, ο άνθρωπος συμμετέχει στο θάνατο και στην ανάσταση του Χριστού, βιώνει το προσωπικό του Πάσχα και την προσωπική του Πεντηκοστή. Με το Χρίσμα καρπώνεται τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και καλείται να ζήσει «εν πνεύματι και αληθεία» . Με το γάμο που θεμελιώθηκε και ευλογήθηκε από το Θεό, άνδρας και γυναίκα ενώνονται «εις σάρκαν μίαν» . Με το μυστήριο της μετανοίας και τις συγκεκριμένες ευχές της εκκλησίας, συγχωρούνται οι αμαρτίες του και βρίσκεται ξανά σε κοινωνία με το Θεό. Στο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών, διακρίνουμε την ευθύνη του Επισκόπου για τους μετανοούντες καθώς και ένα ιδιαίτερο τελετουργικό που περιελάμβανε εξομολόγηση, νηστεία, άφεση των αμαρτιών και επάνοδο στις τάξεις των πιστών. Ακολουθεί το μυστήριο της Ιερωσύνης, κατά το οποίο ο υποψήφιος με την ευχή χειροτονίας του Επισκόπου που γίνεται διά επιθέσεως των χειρών και τη συνεργία του Αγίου Πνεύματος, καθίσταται ιερουργός σε έναν από τους τρεις ιερατικούς βαθμούς. Ο ιερέας επιτελεί με τη χάρη του Θεού την «αναίμακτη θυσία».
Στη συνέχεια παρουσιάζεται η θεία Λειτουργία, η δομή και η ιερουργία του μυστηρίου. Ακολουθεί μία θεολογική προσέγγιση της Ευχαριστιακής Αναφοράς, όπου ιδιαιτέρως διακρίνεται ο οικολογικός της χαρακτήρας. Η θεία Λειτουργία αρχίζει όπως άρχιζε τους πρώτους αιώνες, με την είσοδο κλήρου και λαού στο ναό και με το χαιρετισμό της ειρήνης από τον αρχιερέα . Αυτό που λείπει από τους ανθρώπους, προσφέρεται στη θεία Λειτουργία ως εφόδιο για τη ζωή τους «η ειρήνη του Θεού, η υπερέχουσα πάντα νουν» Ακόμη μέσα στη Λειτουργία ο άνθρωπος οικειοποιείται τη χάρη του Θεού, με τους τρόπους που συνέστησε ο ίδιος ο Χριστός. Από το γεγονός αυτό πηγάζει η βεβαιότητα, ότι κατά τη θεία Ευχαριστία είναι «μετά πάντων ημών η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος».
Στο τρίτο κεφάλαιο μελετούμε τις εορτολογικές αναφορές που προσδίδουν στις ημέρες του έτους ιερό περιεχόμενο και μετατρέπουν τη ζωή των πιστών σε χαρά και αγαλλίαση από την παρουσία του Θεού και των Αγίων. Στο κείμενό μας, αναφέρεται η εορτή της Κυριακής, η «ογδόη» ημέρα της Ανάστασης του Κυρίου , που αντικατέστησε το Σάββατο και έδωσε νόημα σε κάθε πτυχή του εκκλησιαστικού βίου . Ακολουθεί η εορτή των Επιφανίων με την έννοια της κοινής εορτής γέννησης και βάπτισης του Χριστού που αργότερα διαιρέθηκε σε δύο αυτόνομες εορτές, των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων. Η εορτή του Πάσχα, που είναι η λαμπρότερη ετήσια εορτή του Χριστιανισμού, οι εορτές του Αποστόλου Θωμά και της Αναλήψεως και τέλος η εορτή της Πεντηκοστής. Ημέρα της καθόδου του Αγίου Πνεύματος και γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας που σηματοδοτεί τη ζωή της.
Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο διερευνούμε τους λειτουργικούς θεσμούς στην παράδοση των Αποστολικών Διαταγών, αρχίζοντας από τον ευλογημένο λαό του Θεού που είναι κληρικοί και λαϊκοί μαζί. Όλοι ισότιμα μέλη της Εκκλησίας, διαφέρουν μόνο κατά τα χαρίσματα και την κλήση. Στον ανώτερο κλήρο ανήκουν ο Επίσκοπος, ο Πρεσβύτερος, ο Διάκονος και στον κατώτερο οι Υποδιάκονοι, οι αναγνώστες, οι ψάλτες, οι νεωκόροι.
Στο σώμα της Εκκλησίας υπάρχουν και κάποιες ιδιαίτερες τάξεις λαϊκών που δε συμμετέχουν στην ευχαριστιακή σύναξη των πιστών. Αυτοί είναι οι κατηχούμενοι, υποψήφιοι χριστιανοί που είχαν δηλώσει την επιθυμία τους να βαπτισθούν και επί τρία χρόνια διδασκόταν τη σχετική κατήχηση. Οι ενεργούμενοι, αυτοί που κατέχονταν δηλαδή από ακάθαρτα πνεύματα. Οι φωτιζόμενοι, αυτοί που είχαν συμπληρώσει την κατήχησή τους και ετοιμάζονταν για το βάπτισμα και οι εν μετανοία χριστιανοί, αυτοί που είχαν πέσει σε βαριά παραπτώματα και καθώς βρισκόταν σε επιτίμιο δεν τους επιτρεπόταν να παρακολουθούν τη Λειτουργία και να συμμετέχουν στη θεία Ευχαριστία.
Στις Αποστολικές Διαταγές παρουσιάζεται η ευλογημένη και τιμητική θέση της γυναίκας που κατέχει ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους άνδρες πλην του ιερατικού αξιώματος. Η γυναίκα μπορεί ως Διακόνισσα να προσφέρει έργο και υπηρεσίες απολύτως χρήσιμες και ενδιαφέρουσες. Εμφανίζονται και άλλες τάξεις όπως είναι οι χήρες, οι παρθένες και τα ορφανά.
Στη συνέχεια κάνουμε αναφορά στον ιερό ναό, ξεκινώντας από τη δομή και το συμβολισμό του και καταλήγουμε στο ναό που γίνεται τόπος συνάξεως του λαού που λειτουργείται εκεί. Διερευνούμε τη στάση του κατά τη διάρκεια των τελουμένων και εξετάζουμε το κήρυγμα στη θεία Λειτουργία. Τέλος κάνουμε λόγο για την πανάρχαια επικρατούσα συνήθεια της νηστείας και πως αυτή εκφράζει τη λατρευτική ζωή των χριστιανών.
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.