11. ΠΟΙΜΗΝ ΤΟΥ ΕΡΜΑ

11. ΠΟΙΜΗΝ ΤΟΥ  ΕΡΜΑ

Το έργο Ποιμήν, πού άνήκει στήν Εουδαιοχριστιανική άποκαλυπτική γραμματεία, έγραψε μεταξύ 120 καί 140 μάλλον κάποιος, τοΰ όποιου τό δνομα δηλώνεται στήν άρχή τοϋ κειμένου (1, 4) καί είναι Έρμάς. Στόν Κανόνα τοΰ Muratori διαβάζομε δτι ό Έρμάς αύτός ήταν άδελφός τοΰ έπισκόπου Ρώμης Πίου (142 - 155), κάτι πού δέν μποροϋμε δμως νά έπιβεβαιώσωμε. Τά αύτο- βιογραφικά πάλι στοιχεία στόν ποιμένα είναι φανταστικά χάριν τής οικονομίας τοΰ έργου. Ό τίτλος Ποιμήν, συνδέεται βέβαια μέ τόν άγγελο πού παρέχει, δπως και ή γυναίκα, τις αποκαλύψεις, εξηγείται δμως και άπδ τή διάθεση τοΰ Έρμα νά κατευθύνη, νά ποιμάνη τούς πιστούς.

Σκοπός τοΰ έργου είναι βασικά νά όδηγήση τούς άνθρώπους στή μετάνοια καί νά τούς διδάξη νά ζοΰν ήθικά κι ένάρετα. Γιά νά γίνη πειστικός δ Έρμας, έμφανίζει τόκήρυγμά του περί μετανοίας σάν αποκάλυψη, πού τοΰ δίδεται άπό τό Θεό μέσω σεβαστής γυναίκας καί ωραίου αγγέλου σέ περι¬βάλλον συχνά ειδυλλιακό (τά έλληνικά άρκαδικά τοπία).

Ό συντάκτης τοΰ £ργου είναι άσημος συγγραφέας, ήθι κολόγος καί δχι θεολόγος, εύφάνταστος, φλύαρος, άλλά καί παραστατικός, δυσνόητος ένίοτε, άλλά καί έλκυστικός. Ή σταθερή αισιοδοξία του άφαιρεΐ κάθε βάθος άπό τή μετά¬νοια, ή όποία καί δέν £χει μυστηριακό χαρακτήρα. Τό εργο γενικά έκφράζει τό πνεΰμα τών κύκλων έκείνων, οί όποιοι κινοΰνταν μεταξύ άποστολικής παραδόσεως καί ίουδαϊσμοΰ. Ή Έκκλησία μέχρι τό 150 τουλάχιστον (διότι γενικά τά απόκρυφα έχουν πλέον σαφή ή σαφέστερο γνωστικό ή ιου¬δαϊκό χαρακτήρα) εζησε τή σύγχυση αύτή σέ μεγάλο βα¬θμό, παρά τούς άγώνές της πρός αυτοσυνειδησία (Ιγνάτιος). Πολλοί δηλαδή χριστιανοί δέ διέκριναν σαφώς μεταξύ Εκ¬κλησίας καί ίουδαϊσμοΰ, δέ θεωροΰσαν άναγκαία τήν έγ- κατάλειψη τής ιουδαϊκής παραδόσεως (π.χ. κοινότης Κουμ- ράν - Έσσαΐοι), δπως καί δέ διέκριναν μεταξύ ΠΔ καί ίου¬δαϊσμοΰ. Ή κατάσταση αύτή άποτελοΰσε γενικώτερο φαι-νόμενο σέ άρκετές περιοχές καί γιά πολλούς πιστούς, καθώς άποδεικνύει τό γεγονός δτι τόν Ποιμένα, πού έκφράζει τήν έν λόγω σύγχυση, τιμούσαν ιδιαίτερα στήν αρχαία Έκκλησία συγγραφείς δπως ό Είρηναΐος, ό Τερτυλλιανός, ό Ώριγένης (πού πληροφορεί δμως δτι άλλοι περιφρονοΰσαν τόεργο) κ.ά., οί όποιοι θεωροΰσαν τό έργο Γραφή ή σχετικό μέ τόν Κα¬νόνα τής ΚΔ ή δευτεροκανονικό (Μ. Αθανάσιος). Αύτά ύ- πογραμμίζουν τό πόσο δύσκολα ή Έκκλησία έξήλθε άπό τή σύγχυση τών όρίων της μέ τόν ιουδαϊσμό καί τήν ηθικο¬λογία τοΰ έλληνισμοΰ.

Στόν Ποιμένα ό Έρμάς δέν άναφέρει τούς όρους Λόγος καί Ίησοϋς Χριστός παρά μόνο τούς δρους Σωτήρ,Υίός του  Θεοϋ καί Κύριος, πού ώς άγιο Πνεΰμα (ταύτιση) κατοίκησε στή σάρκα. Ή άγγελολογία συγχέεται μέ τήν πνευματολο- γία. Ή άρετολογία είναι ή βάση τοϋ οικοδομήματος του. Χαρακτηριστικά μάλιστα τήν Έκκλησία, πού παρομοιάζει μέ πύργο, στηρίζουν καί φυλάττουν οί άρετές, μολονότι. «πάντων πρώτη έκτίσθηϊ) (8, 1) καί μολονότι μέσω αύτής κτίσθηκαν τά πάντα. Ή μετάνοια γίνεται δεκτή μόνο μιά φορά. Ό Έρμας είναι ό πρώτος χριστιανός συγγραφέας πού όμιλεΐ γιά ύπέρτακτα εργα (56, 2-3). Επίσης δέχεται τό δεύτερο γάμο.

Tό Εργο

 Ό Ποιμήν τοΰ Έρμα παραδίδεται βασικά άπδ τούς κώδικες : Michigan τοΰ Γ' αί. (μδνο τίς Παραβολές 2, 8-9, 5), Σιναϊτικό τοΰ Δ' αί. (άποσπάσματα) καί άθωνικου Γρηγορίου 96 τοΰ ΙΔ' αί. (ό οποίος περιείχε ολό-κληρο τδ κείμενο, τοΰ όποίου δμως μέρος αφήρεσε δ περιβόητος πλαστογράφος Κ. Σιμωνίδης τδ 1855, δταν άνακάλυψε τον κώδικα τοΰτο). Μέ τή βοήθεια τών αποσπασμάτων πού άνευρέθηκαν στό μεταξύ έχομε στά έλληνικά όλόκλη- ρο τό κείμενο, τό όποιο σημειωθήτω σώζεται καί σέ δύο λατινικές μεταφράσεις, τής έποχής τοΰ 200 καί 400. Ή μορφή καί τό περιεχόμενο τοΰ έργου τούτου δημιουργοΰν τεράστια καί δυσεπίλυτα προβλήματα, πού έπιτείνονται άπό τήν έλλειψη εξωτερικών μαρτυριών. Κατ' άρχήν τό έργο άποτελεΐται άπό 5 δρά¬σεις, 12 έντολές καί 10 παραβολές, πού στίς πρόσφατες κριτικές εκδόσεις ά- ριθμοΰνται 6λες ενιαία. Βάσει εσωτερικών κριτηρίων δ Giet διαπιστώνει δτι έχομε στό έργο τρία άνεξάρτητα μεταξύ τους μέρη: ορ. I-IV// παραβ. Ι-ΙΧ// όρ. 5, έντπαραβ. Χ. Ή ριζική διάκριση σέ μέρη προϋποθέτει καί πολ¬λούς συγγραφείς. Ή έρευνα δέν έχει καταλήξει άκόμη— καί δέν φαίνεται δτι, θά καταλήξη— σέ παραδεκτά άπ' δλους συμπεράσματα. Γι' αύτό καί, χωρίς ν' άμφίσβητοΰμε τή σοβαρότητα πολλών έπιχειρημάτων, δεχόμεθα τήν παρα¬δοσιακή άποψη δτι συγγραφέας τοΰ Ποιμένα είναι ένας (ιδιαίτερη άξια έχουν έν τούτοις τά γλωσσικά επιχειρήματα τοϋ W. Coleborne, πού θέλει πε¬ρισσοτέρους άπό Ινα συγγραφείς). Συγχρόνως δμως, πρός εξήγηση τών πολ¬λών διαφορών, προτείνεται ή λύση δτι πρώτα γράφηκε τό τμήμα όρ. I - IV καί άκολούθησαν ώς εύρύτερη άνάπτυξη τά λοιπά. *Η διαδικασία δυνατόν νά διήρκεσε άπό τό 100 μέχρι τό 140, άν βέβαια τό έργο δέ γράφηκε ολόκληρο τήν ίδια έποχή, μάλιστα μεταξύ 120 καί 140.

"Η χρονολογία τοΰ έργου είναι δυσεξακρίβωτη. Ή εύφάνταστη ιδιοσυγ-κρασία τοΰ Έρμα τον άπομάκρυνε τόσο πολύ άπό τό ιστορικό περιβάλλον του, ώστε καί οί έσωτερικές μαρτυρίες νά είναι άσθενεΐς. *Η περίοδος πάντως με¬ταξύ 100 καί 130 δικαιολογεί τήν ύπαρξη καί τή δράση τοΰ Έρμα σέ μεγάλο βαθμό, ένεκα της ευρείας συγχύσεως καί των ποικιλωτάτων τάσεων της επο¬χής στούς κόλπους τής Εκκλησίας. Πηγές τοΰ Ποιμένα εϊναι ή ΠΔ, τά Ευαγγέλια κι 'Επιστολές τοϋ Παύλου. Συγχρόνως δμως έμφανίζει σαφή σχέση μέ απόκρυφα έργα, δπως είναι τδ IV νΕσδρα, αί ΔιαΟήκαι τών 12 Πατριαρ¬χών καί μία άπδ τίς πηγές πού παραδίδουν τή διήγηση περί τών Δύο όδών, γνωστή άπδ τή Διδαχή καί τή δήθεν 'Επιστολή τοΰ Βαρνάβα. Στά έρμητικά έπίσης κείμενα καί μάλιστα στδν Ποιμάνδρη, δπως στδν Πίνακα Χοϋ Κέβητος καί στά κείμενα τοΰ Κουμράν, ύπάρχουν θέματα καί μορφές πού γνωρίζει δ Έρ¬μάς. "Ο Michaels επισήμανε γλωσσικές δμοιότητες στο κείμενο τοΰ Έρμα καί τοΰ Συμμάχου, πού άνήκε στούς κύκλους τών Έβιωναίων.
Ό Ποιμήν μεταφράσθηκε στήν κοπτική καί τήν αίθιοπική, καθώς καί στήν άχμινική καί τήν περσική. Άπδ τίς δύο τελευταίες έχομε μόνο άποσπάσματα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

'Εκδόσεις: ΒΕΠ 3, 38-110. Μ. WHITTAKER, Der Hirt des Hermas, Berlin 21967. R. JOLY, Hermas le Pasteur (SCh 53 bis), Paris 1968. E. LAPPA-ZIZIKAS, Cinq fragments du Pasteur d'Hermas dans un manuscrit de la Bibliothfcque nationale, είς RSR, 1965, σσ. 251-256. Κ. TREU, Ein neuer Hermas-Papyrus, εις VC 24 (1970) 34¬39.

Μελέτες: S. SALAVILLE, Le «Pasteur» d'Hermas et la «Divine Comedie» de Dante, είς EO 20 (1921) 385-401. A. STROM, Allegorie und Wirklichkeit im Hirten des Hermas, Upsala-Leipzig 1936. B. POSCHMANN, Paenitentia secunda, Bonn 1940, σσ. 134-205. Ε. PETERSON, Kritische Analyse der V. Vision des Hermas, είς HJG 77 (1958) 362-369. S. PRETE, Cristianesimo antico e riforma orthodossa. Note intorno al «Pastore» di Herma, είς Convivium, 1950, σσ. 114-128. W. SCHMID, Eine friih- christliche Arcadien-Vorstellung, είς Convivium, 1954, σσ. 121-130. Ε. PETERSON, Die Begegnung mit dem Ungeheuer Hermas, Visio IV,είς VC 8 (1954) 52-71. K.RAH- NER, Die Busslehre im Hirten des Hermas, είς ZKTh 77 (1955) 385- 431. R. JOLY, La doctrine penitentielle du Pasteur d'Hermas et l'exdgfese ricente, RHR 147 (1955) 32-49. K. HOERMANN, Das «Reden im Geiste» nach der Didache und dem Pastor Hermae, εις Mystische Theologie 3 (1957) 135-161. J. DANIELOU, Th6oIogie du judio - christianisme, Tournais-Paris 1958, σσ. 46-49 καί 169-177. F. BAR- BERET, La formule ζην τω Θεω dansle Pasteur d'Hermas, εις RSR 46 (1958) 379-407. J. SCHWARTZ, Survivance litteraires paiennes dans le Pasteur d'Hermas, είς RB 72 (1965) 240-247. L.BARNARD, The Shepherd of Hermas in recent Study, εις The Hey throp Journal 9 (1968) 29-36. L. PERNVEDEN, The Concept of the Church in the She¬pherd of Hermas,Lund 1966. S.GIET, De trois expressions... dans le Pasteur d'Hermas, εις SP VIII (1966) 24-29. G. CORTI, II Pastore (I Padri Apostolici, σσ. 239-353), Roma 1966.1. SURUBARU, Doctrina despre biserica «Pastorul lui Herma», el$Studii teologice 19 (1967) 432-45. G. MEDICA, La penitenza nel Pastore di Erma, εις Rivista liturgica 54 (1967) 573-596. S. GIET, 'A propos de l'ecctesiologie du Pasteur d'Hermas, RHE 63 (1968) 429-437. The Shepherd of Ilermas, new transl. and comment by G. SNY¬DER, Camden 1968.

Η. OPITZ, Urspriinge fruhkatholischer Pneumato logie..., Berlin 1960. ST. GIET, Ilermas et les Pasteurs, Paris 1963. O. SOFFRITI, Erma il Pastore (Introduzione, traduzione e note), Albae 1970. W. COLEBORNE, The Shepherd of Hermas. A case of multiple autorschip and some implications, είς SP10 (1970) 65-70. J.MICHAELS, The level ground in the Shepherd of Hermas, είς ZNW 59 (1968) 245-250. J. REI- LING, Hermas and christian prophecy, Leiden 1973,

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-