ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ Β - ΗΣΥΧΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ

I. ΗΣΥΧΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΑΣ (περί τό 300) κριτικός-έκδότης τοΰ βιβλικού κειμένου
Σπουδαίος κριτικός τοϋ κειμένου τής Γραφής περί τό 300. Δυστυχώς οΰτε γιά τήν ζωή οΰτε γιά τό έργο του έχουμε άξιόλογες ειδήσεις. Ό 'Ιερώνυμος πληροφορεί (στήν Praefatio in Paralipomena, στήν Apologia adv. Rufinum II 27 καί στήν Praefatio in Evangelia) ότι ό Ησύχιος άναθεώρησε (= νόθευσε) στήν Αλεξάνδρεια τό κείμενο τών Ο' κ&ί τής ΚΑ.

Στήν πραγματικότητα ό 'Ησύχιος επιχείρησε κριτική έκδοση τών Ο' καί τής ΚΑ, άλλά τό εύρος καί τό βάθος τών έπεμβάσεών του είναι άκρως δυσκαθόριστα. Τό κείμενο του, μάλιστα τής ΚΑ, επικράτησε περί τό 400 στήν 'Αλεξάνδρεια καί οί ειδικοί έρευνητές άνα- ζητοΰν τήν προσφορά του στούς κώδικες Βατικανό, Σιναϊτικό, 'Αλεξανδρινό καί Εύφραιμικό. Τό Decretum Gelasianum, επηρεασμέ¬νο Ισως άπό τόν Ιερώνυμο, χαρακτηρίζει τό ήσυχιανό κείμενο άπόκρυφο.

Ό αιγύπτιος επίσκοπος Ησύχιος, πού μαρτύρησε μέ τόν Φιλέα ( + 307) κ.ά. (Εύσεβίου, Έκκλησ. ιστ. Η' 13,7) επί Διοκλητιανοϋ, είναι μάλλον άλλο πρόσωπο.
S. EURINGER, Une Ιεςοη probablement hesychienne: Rb 7 (1898) 183-192. F. G. KENYON, Hesychius and the Text of the N.T.: Memorial Lagrange, Paris 1940, σσ. 245-250. A. VACCARI, The hesychian recension of the Septuaginta: Bi 46 (1965) 60-66.

2. ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΑ: Φήλικος, 'Αγάπης..., Δασίου, Εύπλου, 'Ιουλίου, Κρισπίνης καί Ειρηναίου Φήλικος, επισκόπου στήν Βόρεια 'Αφρική. Τό λατινικό τοΰτο Μαρ-τύριο (Passio sancti Felicis) είναι σύντομο καί σύγχρονο τής συλλήψεως, τής δίκης καί τοΰ άποκεφαλισμοΰ στήν Καρθαγένη (15 'Ιουλίου τοΰ 303) τοΰ επισκόπου Φήλικα.
Η. DELEHAYE: ΑΒ 39(1921) 268-270. Η. MUSURILLO, The Acts..., σσ. XL, 266-271. V.-E. DESJARD1NS, Les Saints d'Afrique dans le martyrologe romain, Oran 1953, σσ. 166-169. G. KRUGER-G. RUHBACH, σσ. 90-91.

'Αγάπης, Ειρήνης, Χιόνης καί 'Αγάθωνος, Κασσιας, Φιλίππας καί Εύτυχίας. Παραστατικότατο κείμενο, σύγχρονο τοΰ μαρτυρίου τών νεαρών τούτων χριστιανών, πού συγκροτούν δύο διαφορετικές όμά- δες, άλλά πού δικάστηκαν-άνακρίθηκαν μαζί άπό τόν έπαρχο Δουλ- κήτιο τό 304 στήν Θεσσαλονίκη. Οί μάρτυρες, φεύγοντας τήν όργή τών διωκτών, κρύβονταν σέ βουνό κοντά στήν Θεσσαλονίκη άπό τό 303, όταν ό Διοκλητιανός διέταξε (τόν Φεβρουάριο) τήν παράδοση καί καύση τών χριστιανικών βιβλίων. Τότε συνελήφθηκαν καί κα¬ταδικάστηκαν, διότι κατείχαν χριστιανικά βιβλία καί διότι άρνήθη- καν νά θυσιάσουν (διάταγμα τού χειμώνα τοΰ 304) στά είδωλα. Τό κείμενο συνιστοΰν τά πρακτικά τής άνακρίσεως μέ πρόλογο έκτενή καί επίλογο βραχύ άνώνυμου χριστιανού συντάκτη.

P. FR. DE CAVALIERI, II testo grecooriginale degli atti delle SS. Agape, Irene e Chione: Studi e Testi 9 (1902) 1-19. KRUGER-RUHBACH, σσ. 95-100. MUSURILLO, The Acts, σσ. XLII-XLIII, 280-292. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Τά μαρτύρια τών άρχ. χριστιανών, Θεσσαλ. 1978, σσ. 78-80, 304-327.

Δασίου, στρατιώτη τής 11ης λεγεώνας Κλαυδίου, πού στρατοπέ¬δευε στό Δορόστολο τής Κάτω Μοισίας, κοντά στόν Δούναβη. Τό Μαρτύριο τοΰτο βρέθηκε μόλις τό 1897 καί ένδιαφέρει πολύ τήν θρη¬σκειολογία, διότι μιλάει γιά έθιμο πού ήρθε στόν ρωμαϊκό στρατό άπό τήν 'Ανατολή μέσω Ζήλων τοΰ Πόντου, όπου λατρευόταν ή περ¬σική θεότητα Άστάρτη. "Ενας δηλαδή άπό τούς στρατιώτες ονο¬μαζόταν κατά τήν έορτή τοΰ Κρόνου έκπρόσωπος τοΰ Κρόνου καί ζοΰσε μέ χλιδή καί παντός είδους ηδονές γιά τριάντα ήμέρες, στό τέλος τών όποιων θυσιαζόταν ό ίδιος στόν βωμό. Ό Δάσιος, πού έ¬τυχε νά ύποδειχτεΐ γιά τόν ρόλο αύτό, άρνήθηκε, όμολόγησε πίστη στόν Χριστό καί μάλιστα πίστη «έν τρισί μέν όνόμασι καί ύποστά- σεσιν, έν μιφ δέ ούσία» (§ 8). Ή φράση αύτή μπορούσε θεολογικά νά λεχτεί μετά τήν θεολογία τοΰ Μ. Βασιλείου (370). "Αρα ή σημερι¬νή μορφή το υ Μαρτυρίου είναι μεταγενέστερη τών γεγονότων (304). 'Οπωσδήποτε ό συντάκτης στηρίχτηκε σέ παλαιότερο - σύγχρονο κείμενο (μάλλον στά πρακτικά τής δίκης), στό όποιο έδωσε χαρα¬κτήρα οίκοδομητικό κι έγκωμιαστικό. "Ενεκα τής περιγραφής τοΰ παραπάνω έθίμου ή Αξιοπιστία τοΰ κειμένου αμφισβητήθηκε άπό πολ¬λούς έρευνητές.

F. CUMONT, Les Actes deS. Dasius: ΑΒ 16(1897) ! 1-15. Η. DELEHAYE: ΑΒ 27 (1908) 217-218. KRtJGER-RUHBACH, σσ. 91-95. MUSURILLO, The Acts, σσ. XL-XLI, 272-279. J, MERCATI: ToO ίδιου, Opera minore 4 (1937) 318-336. ST. WEINSTOCK, Satumalien und Neujahrsfest in den Martyrerakten: Mullus, Festschrift fur Th. Klauser, Miinster 1964, σσ. 391-400. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Τά μαρτύρια τών άρχ. χριστιανών, σσ. 358-359.
Εΰπλου, είσπηδητή στό μαρτύριο, μάλλον κατά τό πρώτο διάτα¬γμα τοΰ Διοκλητιανοΰ (Φεβρουάριος τοΰ 303), στήν Κατάνη τής Σι¬κελίας. Τά πρακτικά τής δίκης του σώζονται στήν ελληνική καί τήν λατινική γλώσσα. Πολλοί θεωρούν τήν λατινική τους μορφή ώς πρω¬τότυπη. Ή έλληνικότητα όμως τής Κατάνης συνηγορεί μάλλον γιά τήν έλληνικότητα τοΰ πρωτοτύπου. Στό κείμενο τηρείται ό σκελε¬τός τών πρακτικών τής άνακρίσεως καί ό συντάκτης προσθέτει εξ όλοκλήρου μόνο τόν έγκωμιαστικό έπίλογο. Ό Εΰπλους άποτελεΐ σπάνια περίπτωση είσπηδητή μάρτυρα (χριστιανού δηλ. πού προκλη¬τικά έπιζήτησε τό μαρτύριο), τόν όποιο ή Εκκλησία τίμησε, μολο¬νότι ήδη άπό τόν Β' αιώνα τό είσπηδητικό μαρτύριο περιοριζόταν στούς αιρετικούς κύκλους.

P. FR. DE CAV^LIERI, Note agiografiche, 7: Studi e Testi 49 (1928) 1-54. KRUGER- RUHBACH, σσ. 100-102. MUSURILLO, The Acts, σσ. XLV, 310-319. F. CORSARO, Studi sui document! agiografici intorno al martirio di S. Euplo: Orpheus 4 (1957) 33-62. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Τά μαρτύρια τών άρχ. χριστιανών, σσ. 328-335.
Ιουλίου. Βραχύ λατινικό Μαρτύριο πληροφορεί ότι στό Δορόστολο τής Κάτω Μοισίας υποχρεώθηκε ό παλαίμαχος χριστιανός στρατιώ¬της (ύπηρετοΰσε 27 χρόνια) Ιούλιος νά θυσιάσει (304) στά είδωλα. Καί μολονότι έπικαλέστηκε τήν πολυχρόνια ύπηρεσία του μαρτύρη¬σε μέ άποτομή τής κεφαλής, έφόσον δέν θυσίαζε.

Η. DELEHAYE: ΑΒ 10 (1891) 50-52. KRUGER-RUHBACH, σσ. 105-106, 144. MU¬SURILLO, The Acts, σσ. XXXIX, 260-265.
Κρισπίνης. Τό λατινικό τοΰτο Μαρτύριο έχει τήν μορφή πρακτι¬κών καί μιλάει γιά τήν Κρισπίνα, έπιφανή γυναίκα τής βορειοαφρι- κανικής πόλεως Thacora (ή Tagora), πού μαρτύρησε στίς 5 Δεκεμ¬βρίου τοΰ 304. Τοΰ β' καί γ' μέρους τοΰ κειμένου άμφισβητήθηκε ή γνησιότητα.

P. FR. DE CAVALIERI, Nuove note agiografiche, II: Studi e Testi 9 (1902) 32-35. P. MONCEAUX, Les Actes De s. Crispine...: M6langes Boissier, Paris 1903, σσ. 383-385. G. LAZZATI, Gli sviluppi della Ietteratura sui martiri nei pritni quatro secoli, Torino 1956, σσ. 147-150.

Ειρηναίου, έπισκόπου Σιρμίου. Σύντομο λατινικό Μαρτύριο καί σύγχρονο τών γεγονότων, τά όποια περιγράφει. Ό Ειρηναίος ήταν επίσκοπος Σιρμίου στήν Κάτω Παννονία (σημερινή Γιουγκοσλαβία). Συνελήφθη, βασανίστηκε ένώπζΌν τών τέκνων του καί τής συζύγου του καί τελικά αποκεφαλίστηκε τό 304 έπί Διοκλητιανοϋ. Τό κύριο μέρος τού κειμένου συνιστούν τά πρακτικά τής δίκης, τήν όποία έ¬φερε σέ πέρας ό διοικητής Πρόβος.

KRLJGER-RUHBACH, σσ. 103-105. D. RUIZ BUENO, Actas de los mdrtires, Madrid 1962, σο. 1024-1031. MUSURILLO, The Acts, σσ. XLIV, 294-301. M. SIMONETTI, Studi agiografici, Roma 1955, σσ. 55-70.

3. ΒΙΚΤΩΡΙΝΟΣ ΠΕΤΑΒΙΟΥ ( + 304)

Ό Βικτωρΐνος (Victorinus Poetovionensis), πού μαρτύρησε τό 304, έζησε κατά τό β' ήμισυ τοΰ Γ' αιώνα, διακρίθηκε γιά τήν μόρφωσή του καί, άγνωστο πότε, έγινε έπίσκοπος Πεταβίου (Pettau) στήν Παν¬νονία (σημερ. Αύστρία). Ό συμπατριώτης του 'Ιερώνυμος (De viris illustribus 74. Epist. 50,10• 70,5) τόν θεωρεί ώς τόν άρχαιότερο λατί¬νο συστηματικό έξηγητή, άλλά, παρατηρώντας τά δχι άψογα λατι¬νικά του, πληροφορεί δτι χρησιμοποιούσε πολύ καλύτερα τήν έλ- ληνική, κάτι πού θά συνέβαινε μόνο άν ήταν έλληνικής καταγωγής. Ερμήνευσε άπό τήν ΠΑ Γένεση, "Εξοδο, Λευϊτικό, Ησαΐα, 'Ιεζεκι¬ήλ, Άββακούμ, Εκκλησιαστή καί Άσμα άσμάτων, καί άπό τήν ΚΑ Ματθαίο καί Αποκάλυψη. Στό έργο του έπηρεάστηκε άπό τόν Πα- πία, τόν Ειρηναίο, τόν 'Ιππόλυτο καί ιδίως άπό τόν Ώριγένη. Αύτό φαίνεται άπό τό μόνο σωζόμενο έργο του, τό Υπόμνημα στήν Άποτ κάλυψη (πού είναι έρμηνεία μόνο μερικών χωρίων), τό όποιο άργό- τερα έπεξεργάστηκε ό Ιερώνυμος, μέ σκοπό νά τό βελτιώσει καί νά τό άπαλλάξει άπό τίς έμφανεΐς χιλιαστικές ιδέες, πού βρίσκουμε καί στό έργίδιό του De fabrica mundi (Περί κατασκευής τοΰ κόσμου). Πολλοί θεωροΰν τόν Βικτωρΐνο διασκευαστή άπό τά έλληνικά τοΰ έργου Ad versus omnes haereses, πού παραδόθηκε ώς κεφάλαια 46-53 τοΰ έργου τοΰ Τερτυλλιανοΰ De praescriptione. Ένώ γενικά έφάρμοζε ίστορικογραμματική έρμηνεία, ένίοτε άσκοΰσε καί άλληγορική μέσω τοϋ Ώριγένη.

Commentarii in Apocalypsim Joannis. Διασκευή ώριγένειων κυρίως σχετικών κειμένων γιά τήν έρμηνεία όρισμένων χωρίων τής Άποκαλύψεως.
J. HAUSSLE1TER: CSEL 49 (1916) 11-154. ΡΛ 5, 317-544. PL !, 103-172.
Tractatusde fabrics mundi (Πραγματεία περί της δημιουργίας τοϋ κόσμου).
J. HAUSSLE1TER: CSEL 49 (1916) 3-9. PL 5, 301-316.
Adversus omnes haereses (Κατά πασών τών αιρέσεων).
Α. KROYMANN: CSEL 47(1906)213-226" καί έπα να τύπωση CCL 2(1954) 1399-1410.
Άμφιβαλλόμενα:
Στόν Βικτωρΐνο αποδίδονται καί τά έξης έργα, είτε άπό τήν χειρόγραφη παράδοση είτε άπό τούς έρευνητές: α) De decern virgirtibus. β) In Cenesim. γ) Ad Iustinum Manichaeum, πού όμως θεωρούνται άμφιβαλλόμενα.
α) Α. WILMART: Bulletin d' anc/enne litter, et d* archeol. chretiennes I (1911) 35-38 (και 88-103). PLS I, 172-174. β-γ) J. WOHRER: Jahresbericht... Withering 1927, σσ. 2-8 (βλ. καί 1928, σσ. 3-7). PL 8, 999-1014.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η. J. VOGELS, Untersuchungen zur Geschichte der lateinischen Apokalypse - Llbersetzung, Dusseldorf 1920, σσ. 48-55. J. FISCHER, Die Einheit der beiden Testamente bei Lactanz, Victorin von Pettau und deren Quellen: MTZ 1(1950) 96-101. M. SCHUSTER: PWK (2 Reihe) 16(1958)2081-2085. Ε. BENZ, Marius Victorinus..., Stuttgart 1932, σσ. 23-30. C. CURTI, II regno millenario in Vittorino di Petovio: Aug 18 (1978) 419-433. R. HANSON, The rule of faith of Victorinus and of Patrick: Latin Script and Letters... Festschrift to L. Bieler. Ed. by J. Ο'Meara-B. Naumann, Leiden 1976, σσ. 25-36. Μ. DULAEY, Victorin de Poetavio est - il Γ auteur de Γ opuscule sur Γ Antechrist publie par A. C. Vega?: RSLR 21 (1985) 258-261.

4. ΣΥΝΟΔΟΣ/ΣΥΛΛΟΓΗ (ΕΛΒΙΡΑΣ) ΙΣΠΑΝΙΑΣ

(περί τό 306)
Ή πρώτη δυτική σύνοδος, τής όποιας οί κανόνες διασώθηκαν αύ- τούσιοι, πραγματοποιήθηκε στήν ισπανική πόλη Iliberis, στήν σημερι¬νή Γρανάδα τής 'Ανδαλουσίας. Ή ίστορικότητά της είχε παλαιότερα αμφισβητηθεί, άλλά σήμερα γίνεται δεκτή. Συζητείται άκόμα ό χρόνος συγκλήσεώς της. Φαίνεται όμως ότι μπορεί νά τοποθετηθεί περί τό 306. Στήν σύνοδο αντιπροσωπεύτηκαν 32 έπισκοπές μέ 19 έπισκόπους καί 13 πρεσβυτέρους, ένώ έλαβαν μέρος μερικοί άκόμα πρεσβύτεροι, διά¬κονοι καί λαϊκοί. Τίς έργασίες διηύθυνε μάλλον ό έπίσκοπος τοϋ Cadix Φήλικας, άλλά τό πρόσωπο πού κυρίως επηρέαζε τήν σύνοδο ήταν ό Οσιος Κορδούης.

Ώς έργο τής συνόδου εμφανίζονται στις μεταγενέστερες συλλογές 81 κανόνες (διατάγματα). Οί ερευνητές εργάστηκαν πολύ γιά νά συνδέσουν τούς κανόνες μέ προβλήματα καί καταστάσεις τής έποχής καί νά έξη- γήσουν άκόμη κάποιες άσυμφωνίες μεταξύ τους, άλλά χωρίς αποτέλε¬σμα γενικώς άποδεκτό. Οί 81 κανόνες έχουν τόν χαρακτήρα περισσότερο συλλογής (collectio) παρά έργου μιας συνόδου μέ συντακτική επιτρο¬πή, πού άντιμετωπίζει εποχικά προβλήματα τοΰ εκκλησιαστικού βίου. Ό Μ. Mcignc, τοϋ όποιου τίς άπόψεις δέν συμμερίζονται όλοι, διακρί¬νει τρεις ομάδες κάνόνων, δηλαδή τρεις συλλογές (A,B,C) πού ενώθη-καν σ' ένα σώμα, οπως συνηθιζόταν στίς τοπικές 'Εκκλησίες γιά τίς πρακτικές ανάγκες τους. "Ετσι στήν περιοχή τής 'Ανδαλουσίας συγ¬κροτήθηκε ή πρώτη στήν Δύση κανονιστική συλλογή, πού περιλαμβά¬νει: τήν Α' όμάδα κανόνων 1-21, οί όποιοι ανήκουν πράγματι στήν σύνοδο Έλβίρας, τήν Β' όμάδα κανόνων 63-75, τών όποιων ή σύνταξη εύκολα τοποθετείται μεταξύ τών συνόδων Aries (314) καί Νικαίας (325), καί τήν C όμάδα μέ τούς λοιπούς κανόνες, οί όποιοι τοποθετούνται στίς επόμενες δεκαετίες. Οί κανόνες τών ομάδων Β καί C έχουν έντυπωσια- κά παράλληλα (μέχρι ταυτότητα) σέ κανόνες τών συνόδων Άρελάτης (314), Αγκύρας (314), Νεοκαισαρείας (314/19), Νικαίας (325), Σαρδι- κής (343) καί στούς «Αποστολικούς».

Οι κανόνες 1-21 τής Έλβίρας άντιμετωπίζουν περιπτώσεις έκτροπής χριστιανών σέ ειδωλολατρία, θανάσιμων άμαρτημάτων, διαζυγίου, γά¬μου, πορνείας και παρθενίας, ένώ μόνο τρεις (18-20) άφοροΰν τούς κλη¬ρικούς. Ενδεικτικός τοΰ αύστηροϋ κλίματος πού επικράτησε στήν σύνοδο είναι ό κανόνας 18, πού στερεί τήν θεία Εύχαριστία άκόμη καί στήν ώρα τοΟ θανάτου, άπό κληρικούς πού έπεσαν στό αμάρτημα τής πορνείας.

Εκδόσεις: C. HEFELE-H. I.ECLERCQ, Histoire des conciles, 1 1, Paris 1907, σσ.
CLERCQ, Ossius of Cordova, Washington 1954, σσ. 85-117. Μ. MEIGNE, Concile ou collection d' Elvire?: RHE 70 (1975) 361-387. E. GR1FFE, Le concile d' Elvire devani le remariage des femmes: BLE 75 (1974) 210-214. S. LAEUCHLI, Power and sexuality. The emergence of canon law at the synod of Elvira, Philadelphia Temple Univ. pr. 1972. J. ORLAND1S-D. RAMOS-LISS0N, Die Synoden auf der Iberischen Halbinsel bis zum Einbruch des Islam (711), Paderborn, Schoningh 1981, σσ. 3-30. A. DEL CASTILO, Les impedimentos para el matrimonio con paganos en el Concilio de Elbira: Hispania 42 (1982) 329-339.

5. ΦΙΛΕΑΣ ΘΜΟΥΕΩΣ (+ 307)

Ό Φιλέας, γνωστός γιά τήν παιδεία καί τά πολιτικά του άξιώμα- τα, έγινε περί τό 300 έγγαμος επίσκοπος Θμούεως τής Αιγύπτου. Με¬ταξύ 304-307 συνελήφθη καί μαρτύρησε μέ διαταγή τοϋ Κλαυδίου Κουλκιανοϋ, διοικητή Αιγύπτου. Πρόσφατα βρέθηκε στόν κώδικα Bodmer XX τό Μαρτύριον τοϋ Φιλέα στά έλληνικά, πού άρχίζει μέ τίς λέξεις «Απολογία Φιλέα έπισκόπου» καί πού σέ μερικά σημεία διαφέρει άπό τό ήδη γνωστό λατινικό. Ό συντάκτης τοΰ έλλην. Μαρ¬τυρίου ήταν αύτόπτης τών γεγονότων, τά όποια έκθέτει πειστικά, δί¬νοντας έμφαση στίς άπολογητικές καί πληροφοριακές άπαντήσεις τοΰ Φιλέα πρός τόν ρωμαίο διοικητή Κουλκιανό. Τό λατινικό κείμε¬νο συντάχτηκε λίγο μετά, μάλλον βάσει τοΰ ελληνικού.

Ό Εύσέβιος, πού άναφέρει τό μαρτύριο τοΰ Φιλέα (Έκκλησ. ιστο¬ρία Η' 9, 6-8), παραθέτει άπόσπασμα «άπό τών Φιλέου πρόςΘμουΐ- τας γραμμάτων»: Η' 10), τά όποια ό τελευταίος έγραψε άπό τήν φυλακή. Καί μολονότι τό άπόσπασμα προϋποθέτει μία μόνο 'Επι¬στολή, φαίνεται δτι ό Εύσέβιος γνώριζε περισσότερες. Πάντως ή ε¬πιστολή αύτή είναι κείμενο μοναδικής σημασίας, γιατί σ' αύτό ή διαδικασία καί τά είδη βασανισμού περιγράφονται δχι άπλώς άπό αυτόπτη καί παραστάτη ένός μάρτυρα, άλλά άπό τόν ίδιο τόν μάρτυρα-ήρωα. Ή τόσο λεπτομερής καταγραφή τών πολλών ειδών βασανισμού άναδεικνύει τό κείμενο σέ σπουδαία πηγή τής ιστορίας τοΰ μαρτυρίου.

Στά λατινικά σώθηκε 'Επιστολή πού έγραψαν πρός τόν Μελίτιο άπό τήν φυλακή οί αιγύπτιοι έπίσκοποι Ησύχιος, Παχώμιος, Θεό¬δωρος καί Φιλέας γιά θέματα έκκλησιαστική ς τάξεως, μέ άφορμή τήν μή άποδοχή τών μετανοούντων πεπτωκότων άπό τόν έπίσκοπο Μελίτιο. Καί άπό τό κείμενο αύτό, πού πιθανόν νά γράφηκε άπό τόν Φιλέα, συνάγεται δτι ό Φιλέας ήταν φορέας τής Παραδόσεως καί γι' αύτό άπό τήν φυλακή του τάχτηκε μέ τό μέρος τοΰ Πέτρου 'Αλε¬ξανδρείας, πού, ακολουθώντας τόν Διονύσιο Κορίνθου (Β' αι.), τ°ν Κυπριανό Καρθαγένης (Γ' αί.) καί τόν Διονύσιο 'Αλεξανδρείας (Γ' αι.), συγχωρούσε τούς πεπτωκότες.

Επιστολή πρός Θμουΐτας. Γράφηκε στήν φυλακή καί σώζεται άποσπα- σματικά.
PG 10, 1561-1565. Ε. SCHWARTZ, Eusebius Werke, II 2 (GC5 9,2), Leipzig 1908, σσ. 760-764. ΒΕΠ 20, 52-54.

Επιστολή πρός Μελίτιον. Σώζεται στήν λατινική καί τήν υπογράφουν ά-κόμα οί έπίσης φυλακισμένοι έπίσκοποι 'Ησύχιος, Παχώμιος καί Θε-όδωρος.
PG 10, 1565-1568. F. Η. KETTLER, Der melitinianische Streit in Agypten: ZNW 35 (1936) 159-161.

Επιστολή Μελιτιανών (σέ πάπυρο, έλληνικά καί κοπτικά). Κείμενο σχε-τικό μέ τό περιεχόμενο τών παραπάνω έπιστολών, γραμμένο άπό Μελι- τιανούς.
Η.Ι. BELL, Jews and Christians in Egypt..., Oxford 1924, σσ. 38-99. Βλ. καί W. TELFER, Meletius of Lycopolis...: HThR 48 (1955) 227-237• ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΚΟΪΝΙΔΗ (νυν Πατρ. Αλεξανδρείας), Μάρτυς Φιλέας, επίσκοπος Θμούεως, 'Αλεξάνδρεια 1955. L.W. BARNARD, Athanasius and the Meletian Creed in Egypt: Journal of Egyptian Archeology 59 (1973) 181-189• TOY ΙΔΙΟΥ, Some Notes on the Meletian Schism in Egypt: SP 12 (TU 115) (1975) 399-405.

'Απολογία
KRUGER-RUHBACH, Ausgewahlte Martyrerakten, Tubingen-Leipzig 1965, σσ. 113-116 (λατιν. κείμενο Μάρτ.). V. MARTIN, Papyrus Bodmer XX: Apologie de Phileas .iveque de Thmouis, Cologny-Geneve 1964, σσ. 24-52 (γιά πρώτη φορά έκδίδεται τόέλλην. κεί¬μενο τοϋ Μαρτυρ.). Η. MUSURILLO, The Acts, σσ. 328-353 (έλλην. καί λατιν. Μαρ- τύρ.). J. SCHWARTZ: Chronique d' tgypte 40(1965)436-440. F. HALKIN, LT "Apologie" de martyr Phileas de Thmuis et les actes latins de Phileas et Philoromus: AB 81(1963)5-27. C. H. ROBERTS: JThS 18(1967)437-438. M. SIMONETTI, Studi agiografici, Roma 1955, σσ. 111-132. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Τά μαρτύρια τών άρχαίων χριστιανών, σσ. 336-357. G. LANATA, Note al Papiro Bodmer XX: La quinta comparizione di Filea...: MPhL 2(1977) 207-226. Α. A. EMMET-K. PICKERING, The importance of P. Bodmer XX. The Apology of Phileas and its problems: Prudentia 7(1975)95-103. The acts of Phileas... including fragments of the Greek Psalter... edition ... by S. PIETERSMA, Geneve 1984. J. SCHWARTZ, Vestiges Alexandrins dans quelques Acta Martyrum: BASP 21(1985)207-209.

6. ΠΑΜΦΙΛΟΣ ( + 309) άναθεωρητής τοΰ κειμένου τής Βίβλου

ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Ό μάρτυρας Πάμφιλρς έδρασε στό τέλος του Γ' καί τίς άρχές του Δ' αί. στήν Καισάρεια τής Παλαιστίνης. Επηρέασε τήν ζωή τής Εκ¬κλησίας μέ τό διδακτικό, τό κριτικό καί τό όργανωτικό έργο του. 'Υπήρξε θερμός θιασώτης καί ένσυνείδητος συνεχιστής τής παρα¬δόσεως τοΰ Ώριγένη, γιά τόν όποιο έγραψε πεντάτομη Απολογία μέ τήν βοήθεια τοΰ Εύσεβίου Καισαρείας, χωρίς καθώς φαίνεται νά συμμερίζεται άπόλυτα τίς άκρότητες τοΰ μεγάλου άλεξανδρινοΰ, τοΰ όποιου πάντως έγινε ό πρώτος μεγάλος άπολογητής. "Ιδρυσε σχο¬λή στήν Καισάρεια τής Παλαιστίνης, όπως παλαιότερα (234) ό Ώρι- γένης. Έκεΐ δέν περιορίστηκε μόνο στήν γενική διδασκαλία. Εργάστηκε μεθοδικά γιά τήν κριτική άποκατάσταση τοΰ κειμένου τών Ο' καί τής ΚΑ άπό άντίδραση έν μέρει πρός τό ανάλογο έργο πού γινόταν στήν 'Αντιόχεια (Λουκιανός). Τό κείμενο μάλιστα τών Ο' πού έξέδωσε άνέσυρε κυρίως άπό τά «Τετραπλά» καί «Έξαπλα» τοΰ Ώριγένη, τοΰ όποιου ή έργασία έτσι άξιοποιήθηκε, με τήν βοή¬θεια έπειτα καί τοΰ Εύσεβίου Καισαρείας. Τό διορθωμένο τοΰτο βι¬βλικό κείμενο διαδόθηκε μεταξύ 'Αλεξανδρείας καί 'Αντιοχείας, ένώ ό Μ. Κωνσταντίνος ζήτησε νά τοΰ σταλοΰν άντίγραφά του στήν Κων¬σταντινούπολη. Ενδεικτικό τής σπουδαιότητας τής κριτικής εργα¬σίας τοΰ Παμφίλου είναι ότι τό κείμενο του, πού σωζόταν στήν βιβλιοθήκη τής Καισάρειας μέχρι τό 640, όταν οί "Αραβες κατέλα¬βαν τήν περιοχή, χρησιμοποίησε καί ό 'Ιερώνυμος γιά τήν λατινική μετάφραση τής Γραφής.

Παράλληλα ό Πάμφιλος διοργάνωσε κι εμπλούτισε τήν ιδρυμένη άπό τόν Ώριγένη βιβλιοθήκη τής Καισάρειας καί μάλιστα κατάρτι¬σε άξιόλογο άντιγραφικό εργαστήριο. Μέ τήν βοήθεια τής βιβλιοθή¬κης αύτής κατόρθωσαν ό ιστορικός Εύσέβιος καί ό 'Ιερώνυμος νά συντάξουν τά ιστοριογραφικά καί άποθησαυριστικά τους έργα.

ΒΙΟΣ
Ό Εύσέβιος Καισαρείας έγραψε Βίο τοΰ Παμφίλου. Τό έργο χάθηκε, άλ¬λά ό ίδιος ιστορικός δίνει γιά τόν Πάμφιλο ευκαιριακά λίγες μά σημαντι¬κές πληροφορίες, τίς όποιες συμπληρώνει ό 'Ιερώνυμος. Γνωρίζουμε λοιπόν ότι ό Π. γεννήθηκε τό 240/45 στήν Βηρυττό άπό πλούσιους καί μορφωμέ¬νους γονείς, τούς όποιους κληρονόμησε. Σπούδασε στήν σχολή τής 'Αλε¬ξάνδρειας, άκουσε ΐσως έκεΐ τόν Πιέριο καί γρήγορα έγινε θαυμαστής καί απολογητής τοϋ Ώριγένη. "Ενεκα συμπτώσεως ή ένεκα ώριγενισμοΰ ό Π. έγκαταστάθηκε στήν Καισάρεια τής Παλαιστίνης, ϊσως περί τό 280/1. Ή μεγάλη του παιδεία, ή άγάπη του πρός τήν έρευνα καί τό ένδιαφέρον του νά συνεχίσει καί νά μιμηθεί τόν Ώριγένη ήταν καλές προϋποθέσεις γιά νά ιδρύσει έκεΐ σχολή. Στήν Καισάρεια χειροτονήθηκε πρεσβύτερος άπό τόν 'Αγάπιο, δίδαξε μέχρι τό 307 καί διακρίθηκε γιά τήν σύνεση, τήν σοφία, τήν έργατικότητα καί τήν όργανωτικότητά του. Προηγουμένως είχε δια-νείμει τήν μεγάλη του περιουσία στούς ενδεείς καί ζούσε πολύ άσκητικά. 'Απέκτησε πολλούς μαθητές, ό σπουδαιότερος τών όποιων ήταν ό Εύσέ¬βιος πού αύτοχαρακτηρίστηκε «ό Παμφίλου», πρός τιμήν τοϋ προστάτη καί δασκάλου του.

Μέ τήν βοήθεια συνεργατών καί μαθητών οργάνωσε κι έμπλούτισε τήν βιβλιοθήκη τής Καισάρειας καί - τό σπουδαιότερο- συνέστησε άντιγρα- φικό έργαστήριο, πού έδωσε πλήθος άντιγράφων τής Γραφής καί έργων έκ-κλησιαστικών συγγραφέων, μεταξύ τών όποιων τήν πρώτη θέση κατείχε ό Ώριγένης. Στόν χαμένο Βίο τοϋ Π. ό Εύσέβιος είχε περιλάβει καί κατά¬λογο τής βιβλιοθήκης. Τό 307 ό Π. συνελήφθη μέ μαθητές ίου καί στίς 16 Φεβρουαρίου τοϋ 309 άποκεφαλίστηκε.

ΕΡΓΑ

Άπό τό πλούσιο κριτικό έργο τοϋ Π. μόνο ίχνη μποροϋμε νά έπισημά- νουμε (βλ. Εύθαλίου, "Εκθεσις κεφαλαίων τών Πράξεων: PG 10, 1549-53). Στήν φυλακή έγραψε Άπολογίαν υπέρ Ώριγένους σέ πέντε βιβλία. Στην σύν¬ταξη τόν βοήθησε καί ό Εύσέβιος, ό όποιος μετά πρόσθεσε άκόμη ένα βι¬βλίο. Άπό τό έργο σώζεται (έκτός άπό αποσπάσματα στήν συριακή) μόνο τό πρώτο βιβλίο σέ λατινική μετάφραση τοϋ Ρουφίνου, θιασώτη επίσης τοΰ Ώριγένη στήν Δύση. Στό πρόσωπο τοϋ Π. έχουμε τόν πρώτο σπουδαίο ά- πολογητή τοΰ Ώριγένη, τοϋ οποίου έκθέτει τίς άπόψεις περί θεολογίας, πε¬ρί Θεοϋ Πατέρα, περί θεότητας τοϋ Υίοϋ, περί άγ. Πνεύματος, περί τής Γραφής, περί τής αναστάσεως, περί κολάσεων τών αμαρτωλών, περί ψυ¬χής καί αλλοιώσεως αύτής κ.ά.

Τό έργο γράφηκε μέ άφορμή τίς κατηγορίες πού αποδίδονταν τότε στόν Ώριγένη άπό πολλούς καί δή άπό τόν Μεθόδιο 'Ολύμπου καί τόν Πέτρο Αλεξανδρείας. Ό 'Ιερώνυμος γνώριζε καί Επιστολές τοϋ Π.

PG 15, 1533-1578 καί 17, 521-616. ΕΥΣΕΒΙΟΥ, Εκκλησ. ιστορία (σέ πολλά σημεία κατά τό εύρετήριο). ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Περί τών έν Παλαιστίνη μαρτύρων II. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Εις τόν Βίον Κωνσταντίνου Δ' 36. ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ, De vir. ill. 17. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Praefatio in Paraiipom, καί Adversus Rufinum ί,9. ΦΩΤΙΟΥ, Μυριόβιβλος 118. Η. S. MURPHY, The Text of Rom. and 1 Cor. in Minuscule 93 and the text of Pamphilus: HThR 52 (1959) 119-131. Η. CROUZEL, L' ecole d* Origene a Cisaree: BLE 71 (1970) 15-27. ERA A. DELL*, La misura della verita. Pamphilo, Apologeticus pro Origene Rufino interprete, PG 17, 545, 39-47: Bolletino dei classici 4 (1983) 68-71 και 72-76.

7. ΠΙΕΡΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΑΣ

"Εζησε μέχρι τίς άρχές τοΰ Δ' αί. (καί ίσως λίγο μετά τό 309) ώς θεολογών πρεσβύτερος καί ύπεύθυνος (άπό τό 281 μέχρι τό 300) τής λεγόμενης Κατηχητικής σχολής τής 'Αλεξάνδρειας. Περί τοΰ προ¬σώπου καί τοΰ έργου του έχουμε πολύ λίγες ειδήσεις καί αύτές αλ-ληλοσυγκρουόμενες. Ό Φώτιος (Μνριόβιβλος 119) άναφέρει ότι τόν όνόμαζαν «νέον Ώριγένη», κάτι πού προϋποθέτει καί διδακτικό και συγγραφικό έργο. 'Από τόν Φίλιππο Σιδήτη, τόν 'Ιερώνυμο καί τόν Φώτιο προσγράφονται άντίστοίχα στόν Πιέριο «Σπουδάσματα», «Tractatus» και «Βιβλίον» δώδεκα λόγων. 

Πιό συγκεκριμένα διασώζονται οί έξής τίτλοι (ή θέματα) λόγων καί κηρυγμάτων του:
ΕΙς τό Κατά Λουκάν Εναγγέλιον, Εις τό Πάσχα καί τόν Ώσηέ, Περί τής Θεοτόκου, Εις τόν βίον τοϋ άγίου Παμφίλου (+ 309) καί Ex- emplaria. Τά Exemplaria (Ιερώνυμος) ήσαν μάλλον άντίγραφα τής ΚΔ καί πιθανόν κριτική έκδοση ή κείμενο μέ κριτικές παρατηρήσεις.

Πάντως είναι προβληματικό άν ό Πιέριος επέζησε τοΰ μαθητή του Παμφίλου, τοΰ γνωστού ώριγενίστή, καί άν έζησε τά τελευταία έτη τοΰ βίου του στήν Ρώμη, όπως θέλει ό 'Ιερώνυμος. "Ισως νά πρόκει¬ται γιά δύο πρόσωπα, τό ένα πού έζησε περίπου μέχρι τό 300 στήν 'Αλεξάνδρεια καί τό άλλο πού τελείωσε τήν ζωή του στήν Ρώμη μετά τό 309.

Ό Φώτιος παρατηρεί ότι ό Πιέριος όρθοδοξοΰσε ώς πρός τόν Υιό, άλλά έσφαλλε ώς πρός τό Πνεΰμα, τό όποιο θεωροΰσε ύποδεέστερο τών δύο άλλων προσώπων τής άγ. Τριάδας. Σώζονται μόνο άποσπά- σματα άπό τόν Ιερώνυμο καί τόν Φίλιππο Σιδήτη.
ΕΥΣΕΒΙΟΥ, Έκκλησ. ιστορία Ζ' 32,26 καί 30. ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ, De viris illustribus 76. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Comment. In Matth. 24, 36. TOY ΙΔΙΟΥ, Epistula 49, 3. ΦΩΤΙΟΥ, Μνριό¬βιβλος 119. ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ, Πανάριον 69, 2,4. ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΣΙΔΗΤΗ, εις C. DE BOOR, Neue Fragmentedes Papias, Hegesippus und Pierius... (TU 5,2), Leipzig 1888, σσ. 170-184. PG 10, 243-244. L. B. RADFORD, Three teachers of Alexandria: Theognostus, Pierius and Peter..., Cambridge 1908, σσ. 44-58.

8. ΠΕΤΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ (300-311)

ΓΕΝΙΚΑ
Εργάστηκε μέ πολλή έπιτυχΐα ώς διδάσκαλος ή προϊστάμενος της άλεξανδρινής σχολής, άναδείχτηκε ένας άπό τούς πρώτους άντιω- ριγενιστές καί τό 300 διαδέχτηκε στόν θρόνο τής 'Αλεξάνδρειας τόν Θεωνά. Έπισκόπευσε καρποφόρα μέχρι τό 303, όπότε στόν διωγμό τού Διοκλητιανοΰ συνελήφθη καί κλείστηκε στίς φυλακές. "Ηδη ό¬μως ήταν συντάκτης θεολογικών καί δή άντιωριγενιστικών έργων, στά όποια έκφραζόταν θετικά όχι μόνο γιά τήν θεότητα τού Χριστού, άλλά καί γιά τις δύο του φύσεις. Οί άπόψεις αύτές είναι σημαντικές γιά τήν πρωιμότητά τους. Επιπλέον ή διατύπωσή του δτι ό Χριστός «τό συναμφότερον τοίνυν δείκνυται, δτι Θεός ήν φύσει καί γέγονεν άνθρωπος φύσει» (άπό τό χαμένο έργο του «Περί τής Σωτήρος έπι- δημίας») είναι κυριολεκτικά πολυσήμαντη καί μάλλον γνωστή στόν 'Αθανάσιο, πού άνέπτυξε τήν θεολογία τού «φύσει καί άληθινός Υίός τοϋ Θεού» ό Κύριος.

Στό διάστημα τής φυλακίσεώς του δέν έπαυσε νά ποιμαίνει καί νά γράφει. 'Ιδιαίτερα τόν άνάγκασε σ' αύτό ή στάση τού συνδεσμώ- τη του Μελιτίου Λυκοπόλεως έναντι τών πεπτωκότων κατά τούς διωγμούς. J Ο Μελίτιος άκολουθούσε αύστηρή τακτική έναντι τών πε¬πτωκότων καί μέ άντικανονικές πράξεις έπιδίωκε νά ύποκαταστή- σει τόν Πέτρο, έπειδή αύτός εφάρμοζε τήν έπιείκεια. Ό Π. άναγ- κάστηκε μέ άγνωστες συνθήκες νά κηρύξει συνοδικά έκπτωτο (305;) τόν Μελίτιο, νά άρνηθεΐ τό βάπτισμα τών μελιτιανών καί νά γράψει άπό τήν φυλακή 'Επιστολή, στήν όποία δριζε τόν επιεική τρόπο ά- ποδοχής τών πεπτωκότων καί άπέτρεπε τό εθελοντικό (είσπηδητι- κό) μαρτύριο. Είκοσι χρόνια μετέπειτα ή Α' Οικουμενική Σύνοδος υιοθέτησε τήν βασική θέση τοϋ Π., μειώνοντας δμως τά 4 έτη τιμω¬ρίας πού πρότεινε αύτός σέ 3 γιά όσους χριστιανούς, χωρίς ιδιαίτε¬ρες πιέσεις, θυσίασαν στά είδωλα (βλ. Κανόνες ι', ια', ιδ' Νικαίας καί γ', ι' Πέτρου). Στίς άλλες περιπτώσεις, πού είναι δευτερεύου¬σες, ή Νίκαια εμφανίζεται λίγο αύστηρότερη άπό τόν Πέτρο.
Ό Πέτρος μαρτύρησε μέ άποτομή τής κεφαλής στίς 25 Νοεμβρίου τού 311.

ΕΡΓΑ

Τά έργα του, πού όλα χάθηκαν, γνωρίζουμε μόνο άπό τούς μνημονευό- μένους τίτλους, άπό λίγα αποσπάσματα καί άπό κοπτικές μεταφράσεις. Δέν είναι όμως βέβαιο άν πρόκειται περί τίτλων βιβλίων ή περί τίτλων κεφαλαίων.

Περί θεότητος (» τοϋ Χριστοϋ). Σώζονται τέσσερα μόνο αποσπάσματα. Επίσης άλλα αποσπάσματα στήν συριακή, τήν άρμενική καί τήν άραβική.

PG 18, 509-512. Ε. SCHWARTZ: ACO 1, 1,2, σ. 39 καί I, 1,7, σ. 89. ΒΕΠ 18, 250. Μ. RICHARD: Mu 86 (1973) 268 έξ. CPG I 1635.
Περί τής Σωτήρος ημών επιδημίας. Μόνο ένα άπόσπασμα, δηλαδή τό πο-λυσήμαντο χωρίο: «Τό συναμφότερον τοίνυν δείκνυται, ότι Θεός ήν φύσει καίγέγονεν άνθρωπος φύσει». 'Ίσως τό προηγούμενο έργο ν1 άποτελεΐ μέ¬ρος τοϋ παρόντος.
PG 18, 511-512. ΒΕΠ 18, 250.
Περί ψυχής («Περί τοϋ μηδέ προϋπάρχειν τήν ψυχήν»). Μόνο τέσσερο αποσπάσματα. Τό ένα στήν συριακή.
PG 18, 520-521. PG 86Α, 961. Ε. SCHWARTZ: ACO 111, σ. 197. W. BIENERT: Κλη¬ρονομιά 5 (1973) 311-312" 6(1974) 235-236 (διόρθωση Κ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ) καί 237-241 (έπανέρχεται ό Bienert).
Περί αναστάσεως. Έπτά αποσπάσματα στήν συριακή. Τό ένα σώζεται καί στήν έλληνική.
J. Β. PITRA, Analecta sacra, IV, Paris 1883, σσ. 193 έξ. καί 429 έξ.
Επιστολή περί μετανοίας. Γραμμένη άπό τήν φυλακή (306) ώς πασχάλιο γράμμα. Σώθηκε τό μέρος της πού άφορα τόν τρόπο αποδοχής τών πεπτω¬κότων. Διακρίνεται σέ 14 παραγράφους, πού ίσχυσαν ώς 14 κανόνες τής Εκκλησίας. Μεταφράστηκαν στήν συριακή, τήν γεωργιανή καί τήν σλα¬βική.
PG 18, 468-508. ΒΕΠ 18, 229-249. JOANNOU, Fonti, II, σα. 33-57. CPG 1 1639.
Τρικεντίω τινί (περί πάσχα «λόγος» ή εορταστική επιστολή). Σώζονται πέντε άποσπάσματα στό «Πασχάλιον χρονικόν».
PG 18, 512-517 καί PG 92, 72-76. JOANNOU, Fonti, II, σσ. 57 έξ. ΒΕΠ 18, 251-254.
Επιστολή πρός Άλεξανδρεΐς. Γραμμένη άπό τήν φυλακή, συνιστά στό ποίμνιό του νά μην έπικοινωνεΐ μέ τόν Μελίτιο καί τούς άντικανονικούς κληρικούς του. Σώζεται στήν λατινική.
PG 18, 509-510. F. Η. KETTLER: ZNW 35 (1936) 162-163.
Έπιστολαί:
α) Πρός τούς εαυτού κληρικούς. Μ. Richard: Symbolae Osloenses 38 (1963) 80 (ένα άπόσπασμα). β) Επιστολή έόρτιος. Δύο άποσπάσματα. Μ. Richard: ,Xfu 86 (1973) 267. γ) Άπό Επιστολή πασχάλια μάλλον προέρχεται τό άπό¬σπασμα, πού έκδίδεται ώς 15ος κανών (βλ. Επιστολή περί μετανοίας) και συνιστά τήν νηστεία τής Τετάρτης καί τής Παρασκευής καί απαγορεύει τήν γονυκλισία κατά τήν Κυριακή (- «χαρμοσύνης ήμέρας») καί στό διάστη¬μα τής Πεντηκοστής.
Άποσπάσματα άδηλων έργων: CPG 1 1644-5.
Άμφιβαλλόμενα:
α) Επιστολή πρός Άπολλώνιον Λυκοπόλεως: J. W. Β. Barns-H. Chadwick: JThS 24 (1973) 443-455. β) Επιστολή (πρός 'Ορθοδόξους): W. F. Crum: JThS 4 (1903) 391-393. γ) Δύο κοπτικά άποσπάσματα άπό δύο επιστολές, ή μία τών όποιων Πρός Διοκλητιανόν: W. Ε. Crum: JThS 4 (1903) 388-391. Τ. Orlandi: ΑΒ 93 (1975) 127-132.
Νόθα:
Διδασκαλία. Ένα άπόσπασμα: PG 18, 521 ΑΒ καί OC 2 (1902) 344-351.
Λόγος περί καταφρονήσεως τών έγκοσμίων... Στήν κοπτική: Η. Hyver- nai, Bibliothccae Pierpont Morgan codices photographicc exprcssi, Roma 1922. Καί στήν άραβική: J.Μ. Saugct: POCh 22 (1972) 145 έξ.
'Ομιλία εις τήνβάπτισιν τοϋ Χριστού: Η. Hyvernat, αυτόθι. Στήν κοπτική.
'Ομιλία εις τήν Γέννησιν (τοϋ Κυρίου). Στήν άραβική: G. Graf: OCP 3 (1937) 74.
Παραίνεοις. Άπόσπασμα ομιλίας στήν κοπτική: Ο.Η.Ε. Burmester: Mu 45 (1932) 50 έξ., 68 έξ. (άγγλική μετάφρ.).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

EYLFBlOY, 'Εκκληα. ίατορία Ζ' 32, 31- H 13,7 και Θ' 6,2. ΡΟ 1, 383-400 καί 3, 353-361. Ι..Β. RADI ORD, Three teachers of Alexandria:'! heognostus, Pierius and Peter, Cambridge 1908. W. TEFLER, St. Peter... and Arius: AB 67 (1949) 117-130. M. RICHARD, l.c comput par ociacteris: Τού ιδίου, Opera minora, 1, Turnhout 1976, No 21. M. RICHARD, Pierre lcr d' Alexanaric ct I' unique hypostase du Christ; Τοϋ ίδιου. Opera minora, II, Turnliour 1977, No 26.

9. ΜΕΘΟΔΙΟΣ (ΟΛΥΜΠΟΥ) (311/2;)

ΓΕΝΙΚΑ

Ό Μεθόδιος είναι φυσιογνωμία εντυπωσιακή καί δυσερμήνευτη. "Εδρασε μάλλον ώς διδάσκαλος παρά ώς επίσκοπος στό τέλος τού Γ' καί τις άρχές τοΰ Δ' αί. Τό έργο του υπενθυμίζει τό κλίμα τών άρχαίων άπολογητών, μολονότι έχει στοιχεία τοϋ Ειρηναίου τής Λυ¬ών. Προσπάθησε νά εισαγάγει στήν έκκλησιαστική γραμματεία τήν καθολική χρήση τοΰ διαλόγου κατά μίμηση τοΰ Πλάτωνα. Ή μέθο-δος του όμως δέν είναι διαλεκτική άλλά σαφώς άλληγορική, άκόμα καί όταν φαίνεται νά ερμηνεύει τυπολογικά τήν ΠΔ. Κατά τοΰτο ε¬πηρεάζεται άπό τόν "Ωριγένη, μολονότι είναι ό πρώτος σημαντικός άντιωριγενίστής, όπως ό σύγχρονος του Πάμφιλος είναι ό πρώτος σημαντικός άπολογητής τοΰ Ώριγένη. ΓΓ αύτό οί ώριγενιστές περι¬φρόνησαν (Σωκράτης) τόν Μ., ένώ οί άντίωριγενιστές τόν εγκωμία¬σαν (Έπιφάνιος Κύπρου).

Ό Μ, είχε μεγάλη φιλοσοφικοηθική παιδεία καί λογοτεχνικό τάλαντο. Μέ τήν βοήθεια καί τής άλληγορικής μεθόδου άνέμιξε τήν βιβλική κοσμολογία καί ανθρωπολογία μέ τήν πλατωνική μεταφυ¬σική καί τήν λαϊκοφιλοσοφική καί δή στωική ηθική. Τό γεγονός αύτό, σέ συνδυασμό μέ τήν έμμονη προσπάθειά του «τήν κατά τό πνεύμα (= όχι γράμμα) διάνοιαν δηλώσαι τής Γραφής» (Συμπόσιον Ε' 2), εξηγεί γιατί ό Μ. εκφράζει λίγο τό κλίμα τής ιστορικής Εκ¬κλησίας. "Βέβαια μιλάει γιά τήν Εκκλησία, άλλά περιέργως θεωρεί ότι οί ψυχές προσκολλώνται πρώτα στόν Λόγο (ώριγενιστικό θέμα) κι έπειτα σχετίζονται μέ τήν Εκκλησία. ΓΗ λογοτεχνική μορφή τοΰ έργου του καί ή τάση νά θεολογεί έρήμην τών παραδοσιακών μορφών τής Εκκλησίας τόν οδηγούν συχνά σέ άσαφεΐς καί μάλιστα εσφαλμένες χριστολογικές διατυπώσεις, τίς όποιες ό Φώτιος θεώρησε άρειανικές παρεμβάσεις (Μυριόβιβλος 237). "Ετσι π.χ. ό Λόγος πρό αιώνων εισήλθε στόν Χριστό, πού ονομάζεται «πρώτον βλάστημα» καί «πρεσβύτατος τών αιώνων» (Συμπόσιον Γ' 4). Συγχρόνως θεω¬ρεί τόν Χριστό «άνθρωπον άκράτω θεότητι καί τελεία πεπληρωμέ- νον καί Θεόν έν άνθρώπω κεχωρημένον» (αυτόθι).

Επιχειρεί ένιαία θεώρηση τής ιστορίας καί τής αιωνιότητας, άρ- χίζοντας άπό τήν πρώτη ημέρα τής δημιουργίας καί τελειώνοντας μέ τήν έβδομη (τής άναστάσεως καί τής χιλιετοΰς βασιλείας: Συμ¬πόσιον Θ' 1) καί τήν όγδοη ήμέρα, ή όποία ταυτίζεται μέ τήν αιω¬νιότητα. Στό πλαίσιο τοΰτο διακρίνει τρία στάδια τής lOTOpiac τίκ σωτηρίας (Συμπόσιον Ε' 7): τήν έποχή τών 'Εβραίων, όπότε δόθηκε ή «σκιά τής εικόνος» τής ούράνιας βασιλείας• τήν έποχή μας (= τής Εκκλησίας), όπότε δόθηκε ή εικόνα τής βασιλείας* καί τήν αληθι¬νή βασιλεία, τήν πραγματική βασιλεία, πού θ' άκολουθήσει τήν α¬νάσταση, όπότε και ή αληθινή έορτή τής σκηνοπηγίας, στήν όποία θά μετάσχουν οί άγνοί. Είναι φανερό ότι ό Μ. έπηρεάζεται άπό έγ- κρατιτικές και φιλοσοφικοηθικές ιδέες, ώστε άθέλητα ίσως νά άφαιρεΐ τόν ιστορικό ρεαλισμό άπό τήν Εκκλησία, νά βλέπει μέ κάποια νε-οπλατωνική απαισιοδοξία τόν κόσμο καί νά άπολυτοποιεΐ τήν παρ¬θενία, δεχόμενος τόν γάμο νόμιμο, άλλά ώς συγκατάβαση πρός τήν ανθρώπινη άδυναμία (Γ' 11). Πάντως ή παρθενία έντάσσεται στήν σωτηριολογική προοπτική κι έτσι διαφοροποιείται άπό τήν φιλοσο¬φική άσκητική, όπως π.χ. τοΰ Πορφυρίου.

Ή έπιδίωξη καί δοξολογική παρουσίαση τής παρθενίας ή άγνείας έχει μορφή άρετολογίας καί ήθικολογίας, οί όποιες άποκτοΰν αύτο- νομία στήν σκέψη του: ή παρθενία σημαίνει τήν ομοίωση πρός τόν Θεό, διό καί μόνο οί παρθένοι θ' άποκτήσουν άγγελικά-πνευματικά σώματα κατά τήν όγδοη ημέρα. Οί άναφορές του στήν ουράνια βα¬σιλεία δέν έκφράζουν σχετικές έμπειρίες, γιά νά χαρακτηρίσουμε νη- πτΐκή θεολογία τό έργο του. Εντούτοις άπό τήν θεματολογία καί τόν συμβολισμό τού έργου του Συμπόσιον πήραν πολλά στοιχεία οί με-ταγενέστεροι συγγραφείς, όπως ό Γρηγόριος Νύσσης (Περί παρθε¬νίας) καί ό Αμβρόσιος Μιλάνου (Περί Εκκλησίας).
Τήν συμμετοχή τοΰ Μ. στά προβλήματα τής Εκκλησίας δείχνει μόνο ή πολεμική του κατά τοΰ νεοπλατωνικού Πορφυρίου, κατά τών γνωστικών (στό έργο του Περί αύτεξουσίου) καί κατά τοΰ Ώριγένη, τόν όποΐο δέν κατανόησε ορθά σέ όλες τίς περιπτώσεις τής εναντίον του πολεμικής.

Ό ποιητής
Πέρα τούτων ό Μεθόδιος άπέκτησε ιδιαίτερη σημασία γιά τήν ι¬στορία τής εκκλησιαστικής ύμνογραφίας, διότι τό έργο του «Συμ¬πόσιον» κλείνει μέ προσωδιακό ύμνο στήν παρθενία, πού μάλλον γράφηκε στό τέλος τοΰ Γ' αί. Ό ύμνος έχει 24 ιαμβικές στροφές, ή κάθε μία τών όποιων άποτελεΐται άπό τρεις δεκαπεντασύλλαβους ή δεκαεξασύλλαβους ή δεκατετρασύλλαβους στίχους και έναν όκτα- σύλλαβο στίχο (Κ. Μητσάκης). Στήν πρώτη στροφή καί άλλοΰ τό μέτρο δέν τηρείται. "Ετσι έχουμε στίχο στήν άρχή πέρα τών τεσσά¬ρων συνήθων. Τίς στροφές, πού μάλιστα έχουν άκροστιχίδα τό έλ- ληνικό αλφάβητο, άκολουθεΐ πάντα τό ίδιο έφύμνιο. 'Ιδού ή πρώτη στροφή μέ τό έφύμνιο της:
«"Ανωθεν, παρθένοι, βοής έγερσίνεκρος ήχος ήλθε νυμφίω λέγων πασσυδί ύπαντάνειν λευκαϊσιν έν στολαΐς καί λαμπάσι πρός ανατολάς■ έγρεσθε πρίν φθάση μολεΐν εϊσω θυρών άναξ». Έφύμνιο: «Άγνεύω σοι καί λαμπάδας ψαεσφόρους
κρατούσα, νυμφίε, νπαντάνω σοι» (Η. Musurillo, Methode d' Olympe, Le Banquet, Paris 1963, σ. 310).

Τό προσωδιακό αύτό ποίημα δέν προοριζόταν γιά λειτουργική χρή¬ση (έχει χαρακτηριστικά καί καταλύσεις τού μέτρου πού δέν εξη¬γούνται) καί δέν βρήκε μιμητές. 'Η ακροστιχίδα του καί τό άνα- πτυγμένο έφύμνιο οδήγησαν ερευνητές στήν υπερβολική άποψη ότι σ' αύτό έχουμε τόν πρόδρομο τοΰ Κοντακίου. Τό κλίμα του όμως είναι όλως άλλο από έκεΐνο τών Κοντακίων.

"Η ταυτότητα τον Μεθοδίου
Ή παρακολούθηση τής ζωής καί τής δράσεως τού Μεθοδίου είναι σχε¬δόν αδύνατη, ένεκα ή τής σιωπής ή τής συγχύσεως τών πηγών. Ό Εύσέ¬βιος δέν τόν παρουσιάζει στήν Ιστορία του, μάλλον έπειδή ό Μ. ήταν άντιωριγενιστής. Ό 'Ιερώνυμος (De viris ill. 83) τόν ονομάζει έπίσκοπο Ο¬λύμπου τής Λυκίας καί μετά Τύρου, ώς καί μάρτυρα κατά τούς χρόνους τοϋ Δεκίου (249-251) ή Βαλεριανοϋ (253-259) στήν Χαλκίδα τής Ελλάδας. Νεώτερες πηγές τόν άναφέρουν ώς έπίσκοπο Πατάρων ή Μύρων ή Ιίδης ή Φιλίππων (Μακεδονίας). Έπειδή όμως ή μελέτη τών έργων του οδηγεί στό συμπέρασμα ότι έδρασε πρός τό τέλος τοϋ Γ' καί τις άρχές τού Δ' αι., αποκλείεται νά μαρτύρησε επί Δεκίου. Ή σύγχυση προήλθε πιθανώς άπό τήν ύπαρξη δύο ή τριών Μεθοδίων: ενός μάρτυρα επί Δεκίου στήν Χαλ¬κίδα καί ένός ή δύο επισκόπων στήν Μικρασία.

Πρέπει όμως νά λεχτεί δτι ό συντάκτης τών έργων πού προσγράφονται στόν Μεθόδιο κατανοείται άριστα ώς λαϊκός κατηχητής ή διδάσκαλος πού δίδαξε σέ πολλές πόλεις. Τήν παράδοση πού τόν θέλει έπίσκοπο καί μάρ¬τυρα (311 ή 312) δέν μπορούμε νά τήν επιβεβαιώσουμε.
Πηγές: ΕΥΣΕΒΙΟΥ, Έκκλησ. ιστορία IT' 13" Ευαγγελική προπαρασκευή Ζ 22. ΙΕ¬ΡΩΝΥΜΟΥ, De vir. illustr. 83• Ad Rufinum 111,11 33 κ.ά. ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ, Πανάριον64. 

33. ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΥ, Ερανιστής 1. ΦΩΤΙΟΥ, Μυριόβιβλος 235, 237.

ΕΡΓΑ

Ό Μεθόδιος συνέταξε πολλά έργα, άπό τά όποια σώθηκαν λίγα. Άπό αύτά πάλι πολλά παραδόθηκαν, κατά περίεργο τρόπο, σέ σλαβική μετά- φράση. Χρονολόγησή τους δέν φαίνεται δυνατή. Ό λόγος του Μ. είναι προ¬σεκτικά έπιτηδευμένος καί παγερός. Τό λεξιλόγιό του ένίοτε έξεζητημένο, άλλά συχνά γίνεται λογοτεχνικός μέχρι καθαρά ποιητικός.

Συμπόσιον ή περί άγνείβς. Διαλογικό έργο, πού φιλολογικά μιμείται τό πλατωνικό Συμπόσιο καί ούσιαστικά έπιθυμεΐ ν1 άπαντήσει σ' αύτό, νά πάρει διάφορη άπό έκεΐνο θέση στό θέμα τοΰ έρωτα. Εντούτοις πολλές άπό τίς σκέψεις καί τά έπιχειρήματά του είναι πλατωνικά. Οί δέκα παρθένες δέν διαλέγονται τελικά, άλλά παίρνουν τόν λόγο γιά νά έγκωμιάσει κάθε μία μέ δικό της τρόπο τήν παρθενία καί τήν άγνεία. Στό τέλος, μέ κορυφαία τήν Θέκλα, ψάλλεται ό "Υμνος πρός τήν παρθενία. Ή έμφάνιση στόν ύμνο τοϋ τονικοϋ στοιχείου εις βάρος τοϋ ποσοτικού (προσωδίας) κρίνουν μερι¬κοί δτι τοποθετεί αύτόν στά προδρομικά ποιήματα τοϋ μεταγενέστερου Κον¬τακίου. Τό έργο σώθηκε στό πρωτότυπο.

PG 18,28-220. ΒΕΠ 18, 15-92. G. Ν. BONWETSCH, Methodius (GCS27), Leipzig 1917, σσ. 1-141. Η. MUSURILLO - V. Η. DEBIDOUR: SCh 95 (1963).
Περί Θεοϋ καί ΰλης καί (ή) περί αύτεξουσίου. "Εργο διαλογικό, στό ό¬ποιο ό Μεθόδιος καί δύο άλλοι (ένας όπαδός τοϋ γνωστικού Ούαλεντίνου κι ένας φιλόσοφος) συζητοϋν τό θέμα τής άρχής τοΰ κακοϋ, τό όποιο γιά τόν Μ. δέν είναι ούσία, άλλά ένέργεια ή ένέργημα ένεργείας. Σώθηκε κατά τά 2/3 στήν έλληνική καί όλόκληρο σέ σλαβική μετάφραση.
PG 18, 240-265. ΒΕΠ 18, 93-110. G. Ν. BONWETSCH: GCS 27, σσ. 145-206. Α. VAILLANT, Le De autexusio de Methode d* Olympe, version slave et texte grec (καί γαλ¬λική μετάφραση): PO XXII 5, Paris 1930 (και Turnhout 1974*). Γιά τά έλληνικά καί άρ- μενικά άποσπάσματα καί τήν σλαβική μετάφραση βλ. CPG I 1811.
Άγλαοφών ή Περί άναστάσεως. Διάλογος περί άναστάσεως τών νεκρών σωμάτων καί κατά ώριγενιστικών άπόψεων. Σημαντικό του μέρος σώθη¬κε άποσπασματικά στό πρωτότυπο καί όλόκληρο σέ σλαβική μετάφραση.
PG 18, 265-329. ΒΕΠ 18, 111-175. G. Ν. BONWETSCH: GCS Π, σσ. 219-424.
Περί διακρίσεως τροφών. Σώθηκε σέ σλαβική μετάφραση.
G. Ν. BONWETSCH: GCS 27, σσ. 427-447.
Περί βίου καί πράξεως λογικής. Σώθηκε στήν σλαβική. Εξετάζεται τό θέμα τής άνισότητας τών άνθρώπων, ή όποία κατανοείται ώς κίνητρο πρός τελείωση πνευματική.
G. Ν. BONWETSCH: GCS 27, σσ. 209-216.
Περί τών γενητών. Σώζονται στήν έλληνική διά τοϋ Φωτίου άποσπάσμα¬τα, πού ίσως άποτελοϋν μερική σύνοψη τοϋ έργου καί όχι αύτολεξεί με¬ταφορά.
PG 18, 332-344. ΒΕΠ 18, 176-181. G. Ν. BONWETSCH: GCS 27, σσ. 493-500.
Περί λέπρας. Σώζονται άποσπάσματα στήν έλληνική καί μετάφραση στήν σλαβική.
G. Ν. BONWETSCH: CCS 27, σσ. 451-474. ΒΕΠ 18, 182-186.
Περί βθέλλης. Σώζεται στήν σλαβική.
G. Ν. BONWETSCH: GCS 27, σσ. 477-489.
Κατά Πορφυρίου. Ό Μ. έγραψε δγκώδες έργο γιά νά άναιρέσει τήν δια¬τριβή Κατά Χριστιανών (σέ 15 βιβλία) τοΰ νεοπλατωνικού Πορφυρίου ( + 301/5). Δυστυχώς χάθηκαν καί τά δύο έργα. Γιά τήν γνησιότητα τών λί¬γων έλλην. Αποσπασμάτων ή συζήτηση συνεχίζεται.
PG 18, 345 καί 397-404. ΒΕΠ 18,187-190. G. Ν. BONWETSCH: GCS 27, σσ. 503-507.
Είς τόν Ίώβ. Ερμηνευτικά άποσπάσματα σέ Σειρές.
PG 18,404-408. ΒΕΠ 18, 191-195. G. Ν. BONWETSCH: GCS 27, σσ. 511-519.

Αποσπάσματα:

Περί μαρτύρων: PC 18,345. ΒΕΠ 18, 196. G. Ν. Bonwetsch, σ. 520.
ΕΙς τήν Γένεσiv:R. Devreesse, Les anciens commentateurs grecs de Γ Octateuque et des Rois, Vaticano 1959, σ. 54.

'Απολεσθέντα:

Πιθανόν νά έγραψε ύπόμνημα στήν Γένεση καί στό ΤΑσμα ασμάτων καί Περί σώματος.

Νόθα:
ΕΙς τόν Σνμεώνα καί είς τήν Άνναν τη ήμέρφ τής ύπαντήσεως... "Εργο τοϋ Ε'-ΣΤ' αί.: PC 18, 348-381. ΒΕΠ 18, 197-212.
Λόγος εις τά βαΐα τών φοινίκων: PG 18,384-398. ΒΕΠ 18, 213-219.
Είς τήν 'Ανάληψιν τον Κνρίον. Σώζονται άποσπάσματα στήν άρμενική: J. Β. Pitra, Analecta sacra, IV, Paris 1883, σσ. 207-209 καί 439-441 (λατιν. μετάφραση).
'Αποκαλύψεις. "Εργο τοϋ Ζ' αι., γραμμένο άρχικά στήν συριακή, άπό τήν όποία έγιναν τέσσερες έλληνικές μεταφράσεις, δπως καί λατινική, άρ¬μενική, άραβική καί σλαβική: F. Nau, Revelations et tegendes...: JA serie XI, 9(1917)415-471 καί 425-434 (γαλλ. μετάφραση). A. Lolos, Die Apokalypse des Ps.-Methodios, Meisenheim am Glan 1976. Τοϋ ίδιου, Die dritte und vierte Redaktion des Ps.-Methodios, Meisenheim am Glan 1978. E. Sackur, Sibyllinische Texte und Forschungen. Pseudomethodius..., Halle 1898 (έπα- νέκδ. 1963), σσ. 60-96. Βλ. CPG I 1830.
Άποσπάσματα: Τρία Περί τοϋ Σταυροΰ καί τοϋ Πάθους: PG 18, 397-404.
ΒΕΠ 18, 220-223. "Ενα Εις τήν άνάστασιν: G. Ν. Bonwetsch: GCS 27, σσ. 423 έξ. 'Αβέβαια άποσπάσματα: PG 18, 404-406. ΒΕΠ 18, 223-224.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
V. BUCHHEIT, Studien zu Methodios von Olympos, Berlin 1958 (TU 69) (δπου καί ή πλούσια προγενέστερη βιβλιογραφία). L. G. PATERSON, The Creation of the World in M...: SP 9 (1966) 240-250 καί 14 (1976) 160-166 (De libero arbitrio and Methodius' Attack on Origen). C. TIBILETTI, Verginitae matrimonio..., Napoli 1969. M. HOFFMANN, Der Dialog bei den christlichen Schriftstellern der ersten vier Jahrhunderte (TU 96), Berlin 1966, σσ. 67-83, 109-130. Β. A. VOSS, Der Dialog in der friihchristlichen Literatur, Munchen 1970, σσ. 92-102. J. MONTSERRAT, Influencias platonicas en el Banquete...: Scriptorium Victoriense 16 (1969) 5-33 καί 163-212 (Los titolos cristologicos en la obra de M.). R. CARO, La homiletica Mariana griega en el siglo ν, II, Dayton Ohio. 1972, σσ. 610-617. P. J. ALEXANDER, Medieval Apokalypses as Historical Sources: Amer. Histor. Rev. 73 (1968) 997-1018. TOY ΙΔΙΟΥ, Byzantion and the Migration of Literary Works and Motifs...: Medievalia et Humanistica N.S. 2 (1971) 47-68. A. ORBE, Metodio y la exegesis de Rom 7, 9: Gregorianum 50 (1969) 93-139. Κ. ΜΗΤΣΑΚΗ, Βϋζαντινή όμνογραφία, Α', Θεσσα¬λονίκη 1971, σσ. 127-130. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ: Κληρονομιά 6 (1974) 319-320, 327-332. J. ΡΕΡΙΝ, Platonisme et stoicisme dans le De Autexusio de M.: Forma Futuri (είς τιμήν Μ. Pellegrino), Torino 1975, 126-144. Β. ΨΕΥΤΟΓΚΑ, Αί περί ΣταυροΟ καί πάθους τοΟ Κυρίου όμιλίαι..., Θεσσαλ. 1975, σσ. 72-75. C. RIGGI, Teologia della storia nel Simposio...: Aug 16 (1976) 61-84. TOY ΙΔΙΟΥ: Salesianum 37 (1975) 503-545- F. VAN DE PAVERD, Confession and Penance in "De lepira" of M...: OCP 44 (1978) 309-341,45 (1979) 45-74. TOY ΙΔΙΟΥ: Aug 18 (1978) 459-485. T. D. BARNES, Methodius, Maximus and Valentinus: JThS 30 (1979) 47-55. J. DUJ0EV, L' oeuvre de M6thode... 'De libero arbitrios' et les discussions entre orthodoxes et hfr&iques: Balcanica 8 (1977) 115-127. M. RICHARD: Opera minora,I, Leiden 1976, No 4 καί 5. V. BUCHHEIT, Das Symposion des Methodios arianisch interpoliert?: IJberlieferungsgeschichtliche Untersuchungen (TU 125), Berlin 1981, σσ. 109-114. G. J. REININK, Ismael, der Wildesel in der Wiiste. Zur Typologie der Apokalypse des Pseudo-Methodios: BZ 75 (1982) 336-344. A. VITORES, Identidad entre el cuerpo muerto y resucitado en Origenes. Segun el De resurrectione de Metodio de Olimpo, Jerusalem Franciscan Pr. 1981. C. TIBlLETTI,Verginit& e matrimonio in antichi scrittori cristiani, Roma 1983, σσ. 99-195 (γιά τόν Μεθόδιο). G. J. REININK, Der Verfassername Modios der syrischen Sohatzhohle und die Apokalypse des Pseudo-Methodios: OC 67 (1983) 46-64. C. TIBILETTI, Ascetismo filosofico e ascetismo cristiano: Orpheus 6 (1985) 422-431. C. MAZZUCCO, Tra Γ ombra e la realiUL L' Apocalisse nel Simposio di Metodio di Olimpo: CCC 6 (1985) 399-423. G. PODSKALSKY, Die Sicht der Barbarenvblker in der spatgrie- chischen Patristik (4.-8. Jahrh): OCP 51 (1985) 330-351. E. PRINZIVALLI, II simbolismo del sangue in Metodio di Olimpo: Atti della Settimana Sangue e antropoiogia nella letteratura cristiana, Roma 1983, σσ. 1181-1192.

ΣΤΥΛ.ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ


ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ Β
Σελίδες 53 - 72

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-