Του έν άγίοις πατρός ημών Αθανασίου αρχιεπισκόπου
Αλεξάνδρειας κατά Ελλήνων
1 Ή
μέν περί της θεοσεβείας καί της τών όλων αληθείας γνώσις ού τοσουτον της παρά
τών ανθρώπων διδασκαλίας δειται, οσον αφ' έαυτης εχει το γνώριμον· μόνον γάρ
ούχι καθ' ημέραν τοις εργοις κεκραγε, καί ηλιου λαμπρότερον έαυτην διά της
Χριστού διδα σκαλίας έπιδείκνυται· ποθουντι δέ σοι ομως τά περί ταύτης ακουσαι,
φερε, ω μακαριε, ως αν οίοί τε ωμεν, ολίγα της κατά Χριστόν πίστεως έκθώμεθα,
δυναμένω μέν σοι καί απο τών θείων λογίων ταύτην εύρειν, φιλοκαλως δέ ομως καί
παρ' έτερων ακούοντι. αύταρκεις μέν γαρ εισιν αι αγιαι καί θεόπνευστοι γραφαί
προς την της αληθείας απαγγελίαν· εισί δέ καί πολλοί τών μακαρίων ημών
διδασκάλων εις ταυτα συνταχθέντες λόγοι· οίς έαν τις έντύχοι, εισεται μέν πως
την τών γραφών έρμηνείαν, ής δέ ορέγεται γνώσεως τυχειν δυνήσεται. αλλ' έπειδη
τάς τών διδασκαλων συνταξεις έν χερσί νυν ούκ εχομεν, αναγκαιόν έστιν α παρ'
έκείνων έμαθομεν, ταυτα καί απαγγέλλειν καί γραφειν σοι· λέγω δη την κατά τον Σωτηρα
Χριστον πίστιν· ινα μήτε εύτελη τις την του καθ' ημάς λόγου διδασκαλίαν
ηγήσηται, μήτε άλογον την εις Χριστον πίστιν ύπολαβη· όποια διαβαλλοντες
Έλληνες χλευαζουσι, καί πλατύ γελώσι καθ' ημών, ούδέν ετερον η τον σταυρον του
Χριστού προφέροντες· έφ' ώ μαλιστα καί την αναισθησίαν αύτών οικτειρήσειεν άν
τις, οτι, τον σταυρον διαβαλλοντες, ούχ όρώσι την τούτου δύναμιν πάσαν την
οικουμένην πεπληρωκυιαν, καί οτι δι' αύτου τά της θεογνωσίας εργα πάσι
πεφανέρωται. ούκ αν γαρ, ειπερ ήσαν καί αύτοί γνησίως έπιστήσαντες αύτου τη
θεότητι τον νουν, έχλεύαζον το τηλικουτον· αλλά μάλλον καί αύτοί τουτον
έπεγίνωσκον Σωτηρα του παντός, καί τον σταυρον μη βλαβην αλλά θεραπείαν της
κτίσεως γεγονέναι. ει γάρ του σταυρου γενομένου, πάσα μέν ειδωλολατρεία
καθηρέθη, πάσα δέ δαιμόνων φαντασία τω σημείω τούτω απελαύνεται, καί μόνος ό
Χριστος προσκυνειται, καί δι' αύτου γινώσκεται ό Πατήρ, καί οι μέν αντιλέγοντες
καταισχύνονται, ό δέ τών αντιλεγόντων όσημέραι τάς ψυχάς αφανώς μεταπείθει· πώς
(εικότως γάρ άν τις ειποι προς αύτούς) ετι ανθρώπινον εστιν έπινοειν το πράγμα,
καί ού μάλλον όμολογειν Θεου Λόγον καί Σωτηρα είναι του παντος τον έπί του
σταυρου αναβαντα; πασχειν δέ καί ουτοί μοι δοκουσιν ομοιον, ως ει τις τον μέν
ήλιον ύπο νεφών σκεπόμενον διαβαλλοι, το δέ τούτου φώς θαυμαζοι, βλέπων οτι
πάσα η κτίσις ύπο τούτου καταλαμπεται. ως γάρ καλον το φώς, καί καλλίων ό του
φωτος αρχηγος ήλιος· ουτω θείου πραγματος οντος του την οικουμένην πάσαν την
αύτου γνώσεως πεπληρώσθαι, αναγκη τον αρχηγον καί ηγεμόνα του τοιούτου
κατορθώματος είναι Θεον καί Θεου Λόγον. Λέγομεν ούν ως έφικτον ημιν, πρότερον
διελέγξαντες την τών απίστων αμαθίαν· ινα, τών ψευδών διελεγχθέντων, λοιπον η
αλήθεια δι' έαυτης έπιλαμψη, καί θαρρης καί αύτός, ω άνθρωπε, οτι αληθεία
πεπίστευκας, καί τον Χριστον γινώσκων ούκ ήπατήθης. πρέπειν δέ σοι ηγουμαι
φιλοχρίστω οντι τά περί Χριστου διαλέγεσθαι, έπεί καί παντων τιμιωτέραν την
περί τούτου γνώσιν καί πίστιν ηγεισθαί σε πεπίστευκα.
2 Έξ
αρχης μέν ούκ ήν κακία· ούδέ γάρ ούδέ νυν έν τοις άγίοις έστίν, ούδ' ολως κατ'
αύτούς ύπαρχει αυτη· άνθρωποι δέ ταύτην ύστερον έπινοειν ήρξαντο, καί καθ'
έαυτών ανατυπουσθαι· οθεν δη καί την τών ειδώλων έπίνοιαν έαυτοις ανεπλασαντο,
τά ούκ οντα ως οντα λογιζόμενοι. ό μέν γάρ του παντος δημιουργος καί παμβασιλεύς
Θεός, ό ύπερέκεινα πόσης ούσίας καί άνθρωπίνης έπινοίας ύπαρχων, ατε δη άγαθος
καί ύπέρκαλος ων, δια τού ίδίου Λόγου τού Σωτηρος ημών Ίησοΰ Χριστού το
άνθρώπινον γένος κατ' ιδίαν εικόνα πεποίηκε· καί τών οντων αύτον θεωρητήν καί
έπιστήμονα δια της προς αύτον όμοιώσεως κατεσκευασε, δούς αύτω καί της ιδίας
άϊδιότητος έννοιαν καί γνώσιν, ινα, τήν ταυτότητα σώζων, μήτε της περί Θεού
φαντασίας ποτέ άποστη, μήτε της τών αγίων συζήσεως άποπηδήση, άλλ', εχων τήν
τού δεδωκότος χαριν, εχων καί τήν ιδίαν έκ τού πατρικού Λόγου δυναμιν, άγαλληται
καί συνομιλη τω Θείω, ζών τον άπήμονα καί μακάριον Οντως άθανατον βίον. ούδέν
γαρ έχων έμπόδιον εις τήν περί τού Θείου γνώσιν, θεωρεί μέν άεί δια της αύτού
καθαρότητος τήν τού Πατρος εικόνα, τον Θεον Λόγον, ού καί κατ' εικόνα γέγονεν·
ύπερεκπλήττεται δέ κατανοών τήν δι' αύτού εις το παν πρόνοιαν, ύπερανω μέν τών
αισθητών καί πασης σωματικης φαντασίας γινόμενος, προς δέ τα έν ούρανοίς θεία
νοητα τη δυναμει τού νού συναπτόμενος. οτε γαρ ού συνομιλεί τοίς σώμασιν ό νούς
ό τών άνθρώπων, ούδέ τι της έκ τουτων έπιθυμίας μεμιγμένον έξωθεν εχει, άλλ'
ολος έστίν ανω εαυτω συνων ως γέγονεν έξ άρχης· τότε δή, τα αισθητα καί παντα
τα άνθρώπινα διαβας, ανω μεταρσιος γίνεται, καί τον Λόγον ιδών, όρα έν αύτω καί
τον τού Λόγου Πατέρα, ήδόμενος έπί τη τουτου θεωρία, καί άνακαινου μενος έπί τω
προς τούτον πόθω. ώσπερ ούν τον πρώτον τών άνθρώπων γενόμενον, ος καί κατα τήν
Εβραίων γλώτταν Άδαμ ώνομασθη, λέγουσιν αί ίεραί γραφαί κατα τήν άρχήν
άνεπαισχυντω παρρησία τον νούν έσχηκέναι προς τον Θεόν, καί συνδιαιτασθαι τοίς
αγίοις έν τη τών νοητών θεωρία, ην είχεν έν έκείνω τω τόπω, ον καί ό αγιος
Μωυσης τροπικώς παραδεισον ώνόμασεν. ίκανή δέ ή της ψυχης καθαρότης έστί καί
τον Θεον δι' εαυτης κατοπτρίζεσθαι, καθαπερ καί ό Κυριός φησι· Μακαριοι οί
καθαροί τη καρδία, οτι αύτοί τον Θεον οψονται.
3 Ουτω
μέν ούν ό Δημιουργός, ώσπερ ειρηται, το τών άνθρώπων γένος κατεσκευασε, καί
μένειν ήθέλησεν· οί δέ ανθρωποι, κατο λιγωρήσαντες τών κρειττόνων, καί
οκνήσαντες περί τήν τουτων καταληψιν, τα έγγυτέρω μαλλον εαυτών έζήτησαν,
έγγυτερα δέ τουτοις ήν το σώμα, καί αί τουτου αισθήσεις. οθεν τών μέν νοητών
άπέστησαν εαυτών τον νούν, εαυτούς δέ κατανοειν ήρξαντο. εαυτούς δέ
κατανοούντες, καί τού τε σώματος καί τών αλλων αισθητών άντιλαμβανόμενοι, καί
ως έν ιδίοις άπατώμενοι, εις εαυτών έπι θυμίαν έπεσαν, τα ιδια προτιμήσαντες
της προς τα θεία θεωρίας· ένδιατρίψαντες δέ τουτοις, καί τών έγγυτέρω μή
άποστηναι θέλον τες, ταίς μέν τού σώματος ήδοναίς συνέκλεισαν εαυτών τήν ψυχήν,
τεταραγμένην καί πεφυρμένην πασαις έπιθυμίαις· τέλεον δέ έπελα θοντο της έξ
άρχης αύτών παρα Θεού δυναμεως. Τούτο δ' αν τις ιδοι καί έκ τού πρώτου
πλασθέντος άνθρώπου άληθές, ως αί ίεραί περί αύτού λέγουσι γραφαί. κάκείνος
γαρ, εως μέν τον νούν είχε προς το Θεον καί τήν τουτου θεωρίαν, άπεστρέ φετο
τήν προς το σώμα θεωρίαν· οτε δέ συμβουλία τού οφεως άπέστη μέν της προς τον
Θεον διανοίας, εαυτον δέ κατανοείν ηρξατο, τηνικαύτα καί εις έπιθυμίαν τού
σώματος επεσαν, καί έγνωσαν οτι γυμνοί ήσαν, καί γνόντες ήσχυνθησαν. έγνωσαν δέ
εαυτούς γυμνούς ού τοσούτον άπο ένδυματος, άλλ' οτι γυμνοί της τών θείων
θεωρίας γεγόνασι, καί προς τα έναντία τήν διανοιαν μετήνεγκαν. άπο σταντες γαρ
της προς τον ενα καί οντα, Θεον λέγω, κατανοήσεως καί τού προς αύτον πόθου,
λοιπον εις διαφόρους καί εις τας κατα μέρος έπιθυμίας ένέβησαν τού σώματος.
είτα, οΐα φιλεί γίνεσθαι, εκαστου καί πολλών έπιθυμίαν λαβόντες, ηρξαντο καί
τήν προς αύτας σχέσιν έχειν· ώστε καί φοβείσθαι ταυτας καταλείψαι. οθεν δή καί
δειλίαι, καί φόβοι, καί ήδοναί, καί θνητα φρονείν τη ψυχη προσγέγονεν. ού
θέλουσα γαρ άποστηναι τών έπιθυμιών, φοβείται τον θανατον καί τον χωρισμον τού
σώματος.έπιθυμοΰσα δέ πάλιν, καί μη τυγχάνουσα των όμοίων, εμαθε φονεύειν καί
άδικεϊν. πως δέ καί ταυτα ποιεί, εύλογον κατα δύναμιν σημαναι.