Πνεύμα και Σάρκα - Θεόδωρος Στουδίτης - κεφάλαιον Πρώτον

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ Ο.Π.

Α’ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

1.      Υπαρξιακά προβλήματα τοϋ άνθρωπον

Τό υπαρξιακό πρόβλημα του άνθρώπου προσεγγίζεται άπό τό Θ. Σ. με έκπληκτική συντομία καί σαφήνεια, αν καί οί ρητορικές υποχρεώσεις της έκφωνήσεως κηρυγμάτων του δέν του έπέτρεπαν διεξοδικές άναλύσεις καί συστηματικές θεολογικές διατυπώσεις. Τέσσερα καίρια έρωτήματα άνθρωπολογικοΰ περιεχομένου θέτει ό Θ.Σ. καί δίνει ίσάριθμες άηαντήσεις

α) «Τί έσμεν» οί άνθρωποι; 'Η άπάντησή του είναι δτι είμαστε πλάσματα τοΰ Θεού, έργο των χειρών Του, πλασμένοι κατ’ είκόνα καί όμοίωση τοϋ Δημιουργού, έχοντας έξουσία πάνω σέ ολα οσα ύπάρχουν στή γη, άφοϋ ό Δημιουργός ολα τά ύπέταξε σέ μάς. Πλάσματα τοϋ Θεοϋ άνώτερο άπό έμάς είναι μόνον οί άγγελοι, οί άποίοι είναι καί τά πρώτα δημιουργήματά Του.

8) «Διατί έσμεν;» Ή, μέ άλλα λόγια, ποιός είναι δ σκοπός της ύπάρξεώς μας; Φυσικά ό σκοπός της ΰπάρξεώς μας, λέγει ό Θ.Σ., είναι τό νά δοξολογούμε τό μεγαλείο καί τή δύναμη τοΰ Δημιουργού, οπως να δοξολογοΰν καί οί άγγελοι, τηρώντας σέ ολα τις έντολές Του. Αύτό πρέπει να γίνει άναλογικά καί μέ έμάς τούς άνθρώπους, έφόοον είναι γραμμένο δτι 6 Θεός μας δημιούργησε λίγο κατώτερους άπό τούς άγγέλους, άν καί στήν πραγματικότητα ούτε κάν κατώτερους μάς δημιούργησε, άφοΰ όποιαδήποτε ώρα μπορεί ν’ άφήσουμε τή σάρκα πού φθείρεται καί νά μεταβοϋμε στήν άφθαρσία.

γ) «Που δέ έσμεν;» Είμαστε σέ τόπο έξορίας, έξαιτίας της παρακοής καί της φιληδονίας τοϋ προπάτορά μας ’Αδάμ, άμαρτίες πού είχαν συνέπειες καί σέ μάς τούς άηογόνους του. Γi αύτό πού πάθαμε πρέπει νά πενθούμε καί νά σκυθρωπάζουμε, δπως ιό έκαναν καί oi προπάτορες μας ό Άδάμ καί η Εύα, άναλογιζόμενοι καί έμεις τί είχαμε τότε καί τί δεν έχουμε τώρα, χάνοντας γιά πάντα τήν άπόλαυση τοϋ Παραδείσου.

δ) «Πού δέ πάλιν πορευσόμεθα;» Όχι άλλου, βέβαια, άλλά στήν τρισμακάριστη κατοικία των άγγέλων, σιή ζωή που δεν τελειώνει, στό Κριτήριο οπου θά μάς κρίνει ο Θεός καί θά άποδώσει στόν καθένα σύμφωνα μέ τά έργα τou. Καί ποιός έχέφρων άνθρωπος δέ θά ήθελε, δίνοντας άκόμη καί τή ζωή του, νά βρεθεί άνάμεσα στή συντροφιά τών άγίων καί των άγγέλων, άνάμεσα στους μάρτυρες πού εύφραίνονται καί στούς προφήτες καί άποστόλους πού άπολαμβάνουν;

Τό συνταρακτικό γιά κάθε άνθρωπο έρώτημα ποΰ θά πάω καί πού θά βρεθώ μετά ιό θάναιό μου, έπανηλθε καί στό Θ.Σ. λίγο πριν άπό τό θάνατό του, δταν έγραφε τή Διαθήκη του. Στόν έπίλογό της ό Θ.Σ. γράφει δτι δεν είναι σίγουρος ποΰ άπέρχεται καί ποιά τιμωρία τόν περιμένει, όμολογώντας δτι «έργον γάρ άγαθάν ούκ είργασάμην ένώπιον τού Θεοϋ εν και μόνον πόσης δέ άμαρτίας ύπεύθυνος ύπάρχω».

Καί αύτά μέν είναι δείγματα της ταπεινοφροσύνης του, άλλά ό Θ.Σ., φτάνοντας στό κατώφλι τοϋ θανάτου, Οταν σίγουρος ποϋ πηγαίνει καί τί τόν περίμενε, καί για αύτό τό λόγο υπαρξιακό πρόβλημα δέν είχε.’Αντίθετα, ό Θ.Σ. όμολογεί ότι είναι ένθουσιασμένος καί γεμάτος χαρά, γιατί «πορεύεται είς ούρανόν», έγκαταλείποντας τόν κόσμο: «Πλήν χαίρω καί ήδομαι ότι  άπό κόσμου είς ούρανόν πορεύομαι άπό σκότους είς φως' άπό δουλείας είς έλευθερίαν άπό παροικίας είς άληθινήν κατοικίαν. ’Από τών ξένων καί άλλοτρίων (πάροικος γάρ είμι και παρεπίδημος, καθώς πάντες oi πατέρες μου), είς τά έμά οίκεία. Έτι τολμηρότερόν τε φθέγξομαι, οτι πρός τόν Δεσπότην μου άπίημι, πρός Κύριον καί Θεόν μου, ον ήγάπησεν η ψυχή μου όν έγνώρισα Πατέρα, εί καί ούκ έθεράπευσα ώς υιός ον έκτησάμην άντί πάντων, εί καί ούκ έδούλευσα ώς δοΰλος γνήσιος» .

Oi έρωιήσεις πού έθεσε ό Θ.Σ. μέ τρόπο ρητορικό, καί προπάντων οί απαντήσεις πού έδωσε, κατηχώντας τό άκροατήριό του, είναι θεολογικά όρθές, άν καί άπό άλλου γνωστές, διατυπωμένες χωρίς ίδιαίτερη πρωτοτυπία, ή όποία άλλωστε δέ χρειαζόταν. Γιατί, ποια πρωτοτυπία μπορούσε ένας θεολόγος νά παρουσιάσει, άγνοώντας τήν Άγ. Γραφή ή παραβιάζοντας τό νόημά της; ’Αντίθετα, έρμηνεύοντας καί κηρύττοντας τήν 'Αγ. Γραφή σέ ώρα Λατρείας, ό Θ.Σ. έπραξε τό άριστο πού μποροϋσε, έπιλέγοντας τά έρωτήματα καί δίνοντας άρθόδοξες άπαντήσεις, οί όποίες είναι η ούσία τής χριστιανικής άνθρωπολογίας.

2. Ή άνθρώπινη φύση

Κατά τον  Θ.Σ., ή άνθρώπινη  φύση δύσκολο καρποφορεί τίς άρετές στόν πνευματικό άγρό, ένώ σε άντίθεση, τά χωράφια ποΰ σπερνονται άπό τό γεωργό δίνουν σ’ αυτόν καρποφορία μία φορά τό χρόνο. ’Ακόμη καί κάθε ήμερα νά δέχεται η ψυχή τό σπόρο της διδασκαλίας, μόλις καί μετά βίας άποδίδει καρποΰς μία φορά σ’ ολη τή ζωή τοϋ άνθρώπου. Ποιά είναι άραγε, έρωτά ό Θ.Σ. η αιτία της πνευματικής άκαρπίας; Είναι τό γεγονός ότι ή σκέψη τοϋ άνθρώπου βρίσκεται συνεχώς γΰρω άπό τά έργα της άμαρτίας, καί μάλιστα άπό τά νεανικά του χρόνια, άπαντά ό ίδιος. Έτσι ό άνθρωπος, ούτε σκέπτεται τό καλό, ούτε τό πράττει. Γιά τό λόγο αύτό «δυσπόριστον τά άγαθόν τη άνθρωπίνη φΰσει. Καί ούκ άν τις δυνηθείη περιγενέσθαι κακίας μη  ούχΐ πόνω πολλώ κονισάμενός τε και ταλαιπωρησαμενος» .

’Ανατέμνοντας μάλιστα ό Θ.Σ. τήν άνθρώπινη φύση, τήν περιγράφει ώς «εύόλισθο», η  οποία εύκολα κατρακυλάει στό κακό καί κάνει τόν άνθρωπο νά έξαγριώνεται καί νά γίνεται θηρίο, γεννώντας τό θάνατο της άμαρτίας. Μόνο ή πολλή μέριμνα, ή μεγάλη φροντίδα καί ή συνεχής κατήχηση, ποΰ σάς προσφέρω, λέγει ό Θ.Σ., μού  δίνουν μία έλπίδα γιά τήν πρόοδό σας, έστω καί άν όλα αύτά είναι έλάχιστη προσφορά γιά τόν πνευματικό σας καταρτισμό. Παρά τό γεγονός, δηλαδή, ότι η φύση τοϋ άνθρώπου, μετά τήν πτώση του, είναι έπιρρεπής πρός τήν άμαρτία, καί κυρίως γι’ αύτό τό λόγο, ή προσπάθεια γιά βελτίωση τοϋ άνθρώπινου χαρακτήρα καί τήν πνευματική του πρόοδο, κρίνεται άπαραίτητη . ’Από έκεί καί πέρα, ό Θεός ένισχΰει τά τέκνα Του καί τά εύλογεί γιά νά έχουν πνευματική πρόοδο .

3. Χαρίσματα του ανθρώπου

Ή σκέψη τοΰ Θ.Σ. δέυ μπορούσε νά διατυπωθεί διαφορετικά, άφοϋ, σύμφωνα μέ τή διδασκαλία του, ποΰ είναι καί της ’Εκκλησίας μας διδασκαλία, ό Θεός «έκάλλυνε» τόν άνθρωπο, δηλαδή τόν έπλασε μέ φροντίδα, τοϋ έδωσε χαρίσματα καί τόν κατέστησε άρχοντα τής κτίσεως άπό τήν πρώτη στιγμή της δημιουργίας του'.Ό «καλλωπισμός» αυτός τοΰ άνθρώπου έγινε σέ τρία στάδια, λέγει ό Θ.Σ.: α) Στόν παράδεισο, μέ τή δημιουργία τού άνθρώπου. β) Μετά τήν προπατορική άμαρτία, στήν έποχή της χάριτος δηλαδή, όταν ό Υίός καί Λόγος του Θεοΰ έγινε άνθρωπος, καί όταν μέ τή θυσία του, άποκατέστησε στό άρχαίο κάλλος τόν άνθρωπο διά τού μυσιηρίου τοϋ Βαπτίσματος. γ) Είδικά γιά τούς μοναχούς ό Θ.Σ. άναφέρει καί τρίτο στάδιο «καλλωπισμού», τό όποιο βιώνουν oi μονάζοντες μέ τήν παρθενία της άσκήσεως, κατά τήν όποίαν οί άληθινοί μοναστές ζοϋν τόν άγγελικό βίο.

Ξεκινώντας άπό τό γεγονός της Άναλήψεως τού Χριστού , ό Θ.Σ. κάνει λόγο γιά μεγαλύτερη άκόμη δόξα τοϋ άνθρώπου, άφοϋ ή ’Ανάληψη ιοϋ Χριστού «συμπέρασμά έστι της τοϋ Κυρίου ήμών Ίησοϋ Χριστού οίκονομίας. Πάντα γάρ πληρώσας κατά τό πατρικόν θέλημα άνελήφθη έν δόξη’’ καί ''συνήγειρε και συνεκάθισεν ήμάς έν τοϊς έπουρανίοις διά τής άγιας σαρκός αύτού. "Καί τίς ό πλούτος τής δόξης αύτοΰ καί τί τό ύπερβάλλον μέγεθος τής δυνάμεως αυτού; ’ Ότι τήν ταπεινήν και ούδαμινήν ήμών φΰσιν είς τόν βασιλικόν θρόνον άνήγαγεν ΰπό πόσης ουρανίου δυνάμεως προσκυνουμένην»’ Εδώ δέν έχουμε μόνο άποκατάσταση τοϋ άνθρώπου, άλλά καί υπέρβαση της άρχέγονης καταστάσεώς του, άφοΰ όλες oi έπουράνιες δυνάμεις στόν ουρανό προσκυνούν τήν άνθρώπινη φΰση, γιά τό λόγο δτι ύπέρ αυτής ό Χριστός δέχτηκε έκουσίως θάνατον καί πανηγυρικά τήν άνΰψωσε στόν ουρανό, προσκομίζοντας την ώς τρόπαιο τής θυσίας Του.

4 .Καταξίωση της ανθρώπινης φυσεως

'Η άνθρώηινη φύση καταξιώνεται, κατά τό Θ.Σ., νά είναι «ναός Θεού» και νά έχει «ένοικον τά Πνεύμα τά άγιον», μεγέθη δυσανάλογα πρός τή συμπεριφορά τών άνθρώπων, oi όποιοι πολλές φορές φθείρουν τό ναό τού Θεού μέ τή διάπραξη έκ μέρους τους άμαρτιών, μέ τήν ύποδούλωσή τους σέ πάθη, καί, κυρίως, στό διάβολο.Ό άνθρωπος είναι σπουδαία ύπαρξη, δπως τήν όρίζει ό Ίώβ, δηλαδή «άληθινός, θεοσεβής, άπεχόμενος  άπό παντός πονηρού πράγματος» , άλλά αυτό δέν ισχύει ώς άνεξάριητο μέγεθος. Ισχύει μόνο σέ συνδυασμό μέ τήν κατοχή άπό αύτόν της άρετης, δπως ίσχύει καί ένα νόμισμα στις συναλλαγές «έπί τη έμφανίσει» του. Γ ιά τό λόγο αύτό ό Θ.Σ. ζητεί άπό τόν άνθρωπο νά άποδείξει τήν άξία του. «Σκοπείτω δέ καί τούτο έκαστος, πώς ό σπουδαίος καί ένάρετος φιλητός έστι παρά πάσιν, έράσμιος, σεβάσμιος, ένδοξος, καί οό μόνον τοίς ίδίοις άδελφοίς, άλλά καί τοίς έξωθεν άκουουσιν» . Δηλαδή ό άνθρωπος είναι σπουδαίος, οχι μόνο γιατί είναι άνθρωπος, άλλά καί γιά τήν άρετή καί τήν άγαθότητά του.

Τήν ίδια ίδέα ό Θ.Σ. έπαναλαμβάνει καί σέ άλλη Κατήχησή του, οταν άπαπεί άπό τόν άνθρωπο νά βρίσκεται στή σφαίρα τοϋ άρθοΰ λογισμού, νά φωτίζεται ώς άγγελος, νά έξαστράπτει δπως τά Χερουβίμ, νά καθορά  όπως τά Σεραφίμ, νά άνδρίζεται ώς στρατιώτης, νά άνθίσταται κατά της άμαρτίας, νά κάνει τούς δαίμονες νά αίσθάνονιαι ότι φλέγονται, έπειδή σκέπτεται τό άγαθόν, καί τά δάκρυα της κατανύξεώς του νά πηγάζουν συνεχώς άπό τά μάτια του, δπως τά νερά άπό τή βρύση έκείνη πού δέ στερεύει ποτέ.

"Ενας τέτοιος άνθρωπος μοιάζει νά κτίζει ναό τού Κυρίου μέ τούς χρυσούς λίθους τών άρετών, άφού είναι γεμάτος μέ άρετές, δπως ταπείνωση, προσευχή, άκακία, μίμηση τοΰ Κυρίου του. Έπίσης τό ίδιο πράττει όταν δέ φιλονικεί, ούτε κραυγάζει, άλλά καί άν πρέπει νά θυσιαστεί, το άποδέχεται. Αυτός ό άνθρωπος μάλιστα, είναι «υιός ύψίστου», ο υπομονής καί ταπεινώσεως κατιών είς υπερ άν προσταγή. Και μακρόν αν είη καταλέγειν τά είκονίσματα τοΰ θεοειδούς άνδρός...» .

5. Ή αξία του άνθρωπου

Ή άξια τοΰ άνθρώπου δεν έξαρτάται άπό τήν καταγωγή του, όπως αύτή έμφανίζεται στις κοινωνικές σχέσεις, καί, φυσικό, δέν ταιριάζει σέ κάποιον νά έπικαλείται ώς ιδιαίτερο προσόν τήν καταγωγή του. Όσοι τό κάνουν αύτό, παρακινούνται άπό τό σατανά, καί μέ τήν ένέργειά τους αυτή καθιστούν τήν ύπαρξή τους ξένη γιά τήν Εκκλησία. Εφόσον δλοι είμαστε τέκνα τοΰ Θεοΰ, έχουμε κοινή άρχή. Ή κοσμική καταγωγή μας καί η τυχόν έπίλεκτη θέση πού έχουμε στήν Εκκλησία, δέ δημιουργούν δικαιώματα είδικης μεταχειρίσεως. Είναι προφανές οτι ό Θ.Σ. ήταν κατά τών διακρίσεων, τίς όποίες έπιδιώκουν oi άνθρωποι της ματαιότητας.

Τό τέλος τού άνθρώπου στή γη δέν είναι γνωστό, άκόμη καί δταν αό-τός είναι καλός καί σπουδαίος, έπειδή μεταβολές πρός τό χειρότερο γίνονται συχνά' είναι άνθρώπινο νά ύπάρχει άγωνία γιά τό τέλος, άφοΰ ά δρόμος πού πρέπει νά διανυθεί είναι μακρύς καί ή άπόκτηση καί διατήρηση της άρετης είναι δυσχερής. Oi ένέδρες τού πονηρού είναι πολλές καί κανείς δέ γνωρίζει άν τό τέλος της ζωης του θά είναι θεάρεστο. Παραδείγματα έχουμε τόν 'Εωσφόρο, πού, άν καί ήταν άγγελος πρωτοστάτης στόν ούρανό, έξέπεσε, καί τό μαθητή τοϋ Κυρίου ’ Ιούδα, πού έγινε προδότης, χάνοντας τό άποστολικό του άξίωμα. Ό 'Εωσφόρος έξέπεσε άπό έγωισμό, ό ’Ιούδας λόγω φιλαργυρίας, άλλά καί οί δύο έξέπεσαν έπειδή άθέτησαν τήν κλήση καί άποστολή τους . Συνεπώς, άφοΰ η πιθανότητα άπωλείας κάπο.ιου πιστού είναι μεγάλη γιά δσο χρόνο βρίσκεται στή ζωή, χρειάζεται άγώνας γιά τή μή άθέτηση τών έντολών ιού Κυρίου άφενός, καί άφετέρου γιά τήν πνευματική τελείωσή του. Αύτός ό άγώνας γιά τόν καταρτισμό τών πιστών, μοναχών καί κοσμικών, ήταν τό μεράκι τοΰ Θ.Σ., τό άποίο δέν τόν άφηνε νά ησυχάσει.

Β’ Η ΣΑΡΚΑ

1.Έννοια τού όρου σάρκα

Ή άνθρώπινη σάρκα μέ τά πάθη της,η όποία έμποδίζει τήν άνάπτυξη της κατά Θεόν ζωής τού άνθρώπου, ΰπηρξε γιά τό Θ.Σ. ένα θέμα έλκυσιι-κό καί βαρυσήμαντο, στό άποΓο έρχεται καί έπανέρχεται, μέ σκοπό νά έπιτύχει τόν πνευματικό καταρτισμό τών άκροατών καί μαθητών του, μοναχών καί κοσμικών. 'Ο σαρκικός και ό πνευματικός άνθρωπος είναι γιά τό Θεόδωρο οί δύο πόλοι, στους όποιους έπικεντρώνεται ά προσοχή του καί στρέφεται ή σκέψη του.

Ερμηνεύοντας τό χωρίο τής Γενέσεως «Καί είπε Κύριος ό Θεός. Ού  μή καταμείνη τό πνεύμα μου έν τοίς άνθρώποις τούτοις είς τόν αίώνα, διά τό είναι αύτούς σάρκας», ό Θ.Σ παρατηρεί ότι ό Θεός μέ τό Λόγο Του δέν καταδικάζει γενικά τή σάρκα, δηλαδή τό σώμα τοΰ άνθρώπου, άφοΰ καί αύτό είναι δημιούργημά Του, άλλά καταδικάζει τό σαρκικό φρόνημα τοΰ άνθρώπου, τό όποίο πυρπολείται άπό τίς άτοπες έπιθυμίες, όπως συμβαίνει μέ τά κτήνη, καί, φυσικά, δέν μπορεί νά έπιθυμεί τό Θεό καί τά θεία. Ή φράση αύτή τής Γενέσεως δέν μπορούσε νά έχει άλλο νόημα, άφοΰ καί ό «Λόγος σάρξ έγένετο». Άν ό άνθρωπος ήταν μόνο σάρκα, η όποια καθεαυτήν ήταν κακή, τότε ό Υίός καί Λόγος τοΰ Θεοΰ θά τήν προσλάμβανε με τή σάρκωσή του; Άλλωστε, αότό πού ό Λόγος τοΰ Θεοΰ προσέλαβε είναι ή όνθρώπινη φύση, όχι μόνο ή σάρκα, πού είναι έλεεινή καί θνητή καί γεμίζει τούς τάφους, έπειδή είναι συγγενής μέ τό χώμα. Μέ άλλα λόγια, δταν ό Θ.Σ. κάνει λόγο γιά «σάρκα», έννοεί τό «φρόνημα τής σαρκός» , δηλαδή τό νά χάνεται στό άνθρώπινο πρόσωπο τό πνευματικό μέγεθος καί νά παραμένει μόνο η υλική του διάσταση, άλλιώς «κτήνος», κατά τό Θ.Σ.

2.      Συμβολή τού σώματος στήν τέλεση τον άγαθού ή τον κακού

Ότι ή σκέψη τού Θ.Σ. κινείται σ’ αύιόν τόν άξονα, άποδεικνύεται καί άπό τή θέση του όπως καί τό άνθρώπινο σώμα συμβάλλει, καί μάλιστα μέ δλα τά μέλη του, στήν έπιτέλεση τοΰ άγαθοΰ6. Θί συμβουλές του γιά τό συγκεκριμένο θέμα συνοψίζονται στά έξης:

*          «Έχεσθε τοίνυν και τών σωματικών έργων»,

*          «διασπουδάζετε έν άμφοτέροις»,

*          «στόματι ύμνεϊτε Θεόν»,

*          «γλώσση λα λείχε άλήθειαν»,

*          «χερσίν έργάζεσθε τό κατά δύναμιν»,

*          «ποσΐ περιτιατεΓτε είς άδόν είρήνης»,

*          «όλον ύμών τό σώμα άγιον καί τά μέλη μέλη Χρίστου».

Ό Θ.Σ. δηλαδή, διατυπώνει τήν όρθή άποψη δπως δλα τά μέλη τοΰ σώματος τοΰ άνθρώπου είσφέρουν στήν έπιτέλεση τοϋ άγαθοΰ.Καί σέ άλλη Κατήχησή του ό Θ.Σ. κάνει λόγο γιά τή συμβολή τοΰ σώματος στήν έπιτέλεση τοΰ άγαθοΰ:

*          Νά φυλάττουμε τίς αισθήσεις άμόλυντες,

*          τό βλέμμα νά βλέπει πρός τά κάτω , τίς πιό πολλές φορές,

*          τό μάτι νά είναι προσεκτικό καί νά μή διαχέεται, ούτε νά περισπά-ται έδώ καί έκεϊ,

*          τό πρόσωπο νά μήν είναι ούτε σκυθρωπό, ούτε φαιδρό, άλλά άπαλό καί ήρεμο, ώστε νά φεγγοβολάει άπό τήν κατάνυξη τών δακρύων,

*          τό βάδισμα νά είναι ήρεμο καί φυσικό, ώστε νά μήν προκαλεί μέ τό σήκωμα τών ώμων καί τό σμίξιμο τών φρυδιών, ούτε καί μέ τό φιλήδονο βηματισμό καί τό θορυβοποιό χτύπημα τών πελμάτων,

*          ή όμιλία κατά τίς συζητήσεις νά είναι χαριτωμένη μέ τή συμμετρία τοΰ λόγου, μέ τόν τόνο της φωνής καί μέ τήν ήρεμία τών ματιών,

*          τά ρουθούνια νά μήν άνοιγοκλείνουν άτακτα,

*          οί κινήσεις τών χεριών νό είναι ήρεμες, δπως καί τό πρόσωπο, δταν στρέφεται πρός κάποια κατεύθυνσιι.

Όλα αύτά, λέγει ό Θ.Σ., πού σάς έχω περιγράφει, είναι άπαραίτητα, γιατί άναδεικνύουν άρτιο τόν άνθρωπο τοΰ Θεοΰ σέ δλα, καί τόν παρουσιάζουν ώς δργανο τοΰ ένοικοϋντος μέσα του Πνεύματος-

Νά πού τό άνθρώπινο σώμα μέ τά διάφορα όργανά του μπορεί καί πρέπει νά συμβάλει στήν άρτιότητα καί τήν όλοκλήρωση τοΰ άνθρώπινου προσώπου.

Πιό συγκεκριμένα, ό Θ.Σ. συνιστα:

*          Νά άποφεύγετε τήν άθυροστομΐα,

*          Νά μήν πληγεί ήθικά καί νά μή μιανθεί κανείς,

*          νά μήν κοιμάστε στό ίδιο κρεβάτι δύο-δύο νέοι, ή άκόμη καί δύο-δύο γέροντες, ίδιαίτερα τό καλοκαίρι,

*          ό συγκοιτασμός νά μή γίνεται ούτε στό κρεβάτι, ούτε σέ στοίβες χόρτων, ούτε στή σκιά δέντρων, ούτε σέ άπόκρυφο μέρος, ούτε πουθενά άλλού,

*          νά μή γελάτε άσεμνα,

*          νά μήν άκουμπά ό ένας τόν άλλον, όταν συζητάτε,

*          νά μή ζεσταίνετε ό ένας τή σάρκα τοΰ άλλου, όταν κάθεστε συνεχώς κοντά-κοντά,

*          νά μή χορταίνετε πολύ, όταν τρώτε,

*          νά μήν πίνετε κρασί', όσο είστε υγιείς, γιατί μέσα σας θά άναψει φωτιά. Είναι άρκετό τό «φυσικόν πϋρ»,

*          νά άποφευγετε τό χειρότερο πάθος, μέ τό όποιο κανείς πορνεύει μονομερώς «έκτός έτέρου σώματος».

3.         Ή σύμπραξη τοϋ σώματος στήν αμαρτία

Ή άμαρτία δέν έππελεϊται ποτέ έντελώς άνεξάρτητα καί μεμονωμένα, άπό ένα μόνο όργανο τοϋ σώματος. Συμμετέχουν στήν έπιτέλεσή της πολλά ή καί όλα τά μέλη τοΰ σώματος, είναι μία συνολική καί όλοκληρωμένη  ένέργεια, ή , όπως τή χαρακτηρίζει ό Θ.Σ., «όλόσωμος άμαρτία» . "Ετσι,καί αυτός πού διαπράττει τήν άμαρτία, γίνεται «όλόσωμος του σατανά ΰπηρέτης» . Λόγω αύτης τής σχέσεως σώματος καί άμαρτίας, όσοι διαπράττουν τήν άμαρτία χαρακτηρίζονται άπό τό Θ.Σ. ώς «φιλόσαρκοι», οί όποιοι ζοϋν γιά νά άπολαμβάνουν σαρκικά καί νά ικανοποιούν τά πάθη τους, έχοντας τήν καρδιά τους πωρωμένη, ώστε νά μή διακρίνουν τό καλό άπό τό κακό καί τή ζωή άπό τό θάνατο, ένώ προτιμούν τής άμαρτίας τή φωτιά: «Πύρ γάρ έστιν η έπιθυμία της σαρκός».

Ό Θ.Σ. θεωρεί άφροσύνη   τό νά έπιδιώκει κανείς τήν άπόλαυση της άμαρτίας, άφήνοντας τήν ήρεμη κατάσταση της άρετης, γιατί ή άμαρτωλή άπόλαυση μοιάζει μέ τρικυμία σέ άνοιχτό πέλαγος, τήν όποιαν κανείς προτιμά άπό τή γαλήνη τοΰ λιμανιού.

’Αλλά και άν θέλαμε, και αν μπορούσαμε νά ικανοποιήσουμε ολα ιά σαρκικά πάθη μας, έντελώς υποθετικά βέβαια, λέγει ό Θ.Σ., ποια θά ήταν η ώφέλειά μας; Αύτό μπορούμε νά τά μάθουμε, συνεχίζει ό ίδιος, βλέποντας τους τάφους τών άλλων καί αυτούς πού περιμένουν έμάς. Καί κτήματα καί χρήματα άν άποκτήσουμε, είναι γνωστό ότι θά φύγουμε άπό αύτόν τόν κόσμο γυμνοί, όπως καί γυμνοί ήρθαμε. Τό μόνο που θά έχουμε νά πάρουμε γιά τή μέλλουσα ζωή είναι τά έργα ποΰ έχουμε έπιτελέσει», είτε αύτό είναι καλά είτε κακά. Γιατί λοιπόν νά μή διαλέξουμε άπό τώρα τή μακάρια ζωή κοντά στό Θεό, τήν όποιαν διάλεξαν oί  άγιοι πατέρες; Σάρκες είμαστε, ό βίος μας είναι βραχύς καί λίγος ό χρόνος πού μας μένει. Όσο καί νά ζήσουμε, θά έλθει κάποτε τό τέλος, τό τέλος της σάρκας.

4.Αποτελέσματα της σαρκικής ζωής

Οι άνθρωποι, πολλές φορές δέ θέλγονται άπό τά άνυπέρβλητα πνευματικό άγαθά, τά όποία έχει η κατά Θεόν ζωή, παροΰσα καί μέλλουσα, προτιμώντας τήν ικανοποίηση τών παθών της σάρκας, «διά τό είναι αυτούς  σάρκας», στήν κυριολεξία. Τί άποτέλεσμα φέρει αυτή η έπιλογή; ’Ασφαλώς τήν άνταλλαγή τοΰ άξιώματός μας ώς τέκνων τοΰ Θεοΰ, μέ τή μεταβολή μας σέ τέκνα τοΰ διαβόλου. Τή μεταβολή της πνευματικής μας υποστάσεως σε  σάρκα, ή όποία «φρονεί τά τής σαρκός » τήν άλλοτρίωση της άνθρώπινης προσωπικότητας καί τή μετάλλαξή της σέ σάρκα , η όποία, σέ άναφορά μέ τή συμπεριφορά, δέ διαφέρει άπό έκείνη τών κτηνών, όπως γράφει ό Δαβίδ. "Οταν ό άνθρωπος «δουλείαν αίρείται τυγχάνων δεσπότης», μετατρέπεται άπό άνθρώπινη φύση σέ σάρκα, άπό είκόνα τοΰ Θεοϋ σέ πολυθηρίο, άφοΰ, νηκημένος άπό τά πάθη, «ρέγχει.καθεύδει, μυωπάζει, βαρυκαρδεί, φιληδονεί, ζηλοί, περπερεΰεται, όκνεί, άναδυειαι, κύπτει κάιω ώς άρκτος ζητών μόνον τί φάγη καί πίη, βρύχειώς λέων...πηδά ώς πάρδος ποικιλολογών καί πολυτροπών διά τάς ήδονάς,δολιεύεται ώς άλώπηξ,.,.μηνιά ώς κάμηλος,.,.γαυρια ώς ίππος θηλυμανών κατά σωμάτων έμψυχων καί άψυχων , άναδεύεται ώς λύκος παρρησιαζόμενος...Και τί δε λέγειν τά πολύμορφα τής κακίας πάθη, θηρίοις παντοιοις άτιθάσοις ού μόνον παραβαλλόμενα, άλλά καί ύπερβάλλοντα έν άγριότητι;»

Αυτά καί άλλα παρόμοια είχε ο Θ.Σ. στή σκέψη του, δταν μιλούσε γιά τή σάρκα ώς άρνητικοΰ συντελεστή στήν πνευματική πορεία τοϋ άνθρώπου. Όλα σχεδόν τά έργα του διατυπώνονται άπό αύτόν σέ σχέση μέ τόν άγώνα γιά τήν υπέρβαση τοΰ φρονήματος της σάρκας καί γιά τή μόρφωση τοΰ άνθρώπου τοΰ Πνεύματος.

Γ’ Η ΨΥΧΗ

1.Τό τριμερές τής ψυχής.

Μετά τήν προβληματική της σάρκας, δπως αότή έξετάστηκε σύμφωνα μέ τίς άποψης τοϋ Θ.Σ., το άλλο «μέγεθος» ιοΰ άνθρώπου είναι h ψυχη, ίι όποία άποτελείται άπό τρία μέρη: «Ή ψυχή Ημών έκ τριών μερών συνέστηκεν. Έκ λογιστικού καί θυμικοΰ καί έπιθυμιτικού . Διά μέν τοΰ λογιστικού, ίνα πιστεύωμεν όρθώς είς τήν άγίαν Τριάδα διά δέ τοϋ θυμικοΰ, ίνα θυμώμεθα κατά τού όφεως μη προσιέμενοι αύτόν καθόλου διά δέ τοϋ έπιθυμητικοϋ, ίνα στέργωμεν καί άγαπώμεν τόν ποιήσαντα ήμας Θεόν».

Ή προσέγγιση τοϋ θέματος της ψυχής τοϋ άνθρώπου άπό τό Θ.Σ. δέ γίνεται βέβαια κατά τρόπο φιλοσοφικό ή ψυχολογικό, άλλά θεολογικό καί, πιό συγκεκριμένα, άπό τήν οπτική γωνία της πνευματικής ζωης τοϋ άνθρώπου, στήν όποίαν προσαρμόζει τίς τρείς λειτουργίες τών τριών μερών της ψυχής.' Η προσέγγιση αύτή είναι περισσότερο μία άσκητική προσαρμογή τών δεδομένων έκείνης της έποχης περί της ψυχής, δπως έκαναν πρίν άπό αύτόν καί άλλοι γνωσιοί άσκηιές καί διδάσκαλοι τής πνευματικότητας, παρά μία μελέτη περί ψυχής, άν καί ό Θ.Σ. είχε καί κάποια φιλοσοφική κατάρτιση. Στίς τρείς λειτουργίες τής ψυχής, άντιστοιχοϋν: Στό λογιστικό, ό νους ή λόγος  η τό και’ είκόνα Θεοϋ. Στό θυμικό ή παθητικό, τά πάθη. Στό έπιθυμητικό τό συναίσθημα, ή έπιθυμία.

Φαίνεται άτι ό Θ.Σ. είχε μελετήσει τήν Κλίμακα τοϋ 'Ιωάννη Σινα'ίτη καί ίδιαίτερα τό λόγο Είς τόν ποιμένα, όπου (§ 100) γίνεται λόγος καί γιά τό «τρίγνοφον σκότος της άγνωσίας», τό όποίο προσαρμόζεται στό τριμερες της ψυχής. Ένδειξη γι’ αύτό έχουμε τά όσα ά Θ.Σ. γράφει στις Κατηχήσεις του: «Ό ούν διάβολος, άλλοιώσας καί έκτρέψας τάς της ψυχής δυνάμεις, έκ τοϋ έσχάτου άρξατο τεκταίνειν την καθ’ ίιμών άπώλειαν. Πώς; Τώ μέν έπιθυμητικώ έξαπατήσας διά βρώσεως τάν προπάτορα ήμών Άδάμ τώ δέ θυμικώ έπαναστήσας τάν Κάίν άποκτείναι ’Άβελ τάν άδελφάν αότοϋ τώ δέ λογιστικώ έκκυλίσας είς είδωλολατρίαν τά άνθρώπινον» 

.

2.         Τό ψυχικό κάλλος

Ένα μέρος τής Κατηχήσεως μέ άρ. 20, στή συλλογή τής μικρός Κατηχτίσεως, άφιερώνεται στό κάλλος καί τήν ώραιότητα τής ψυχής τοϋ άνθρώπου, τό όποιο πρέπει νά διαφυλαχθεί άπό αύτόν. Ποιός είναι τόσο καθαρός μέ βίο άκηλίδωτο, ρωτάει μέ τρόπο ρητορικό ο Θ.Σ,, γιά να κερδίσει τή βασιλεία τών ούρανών; ’Απόλυτα καθαρός είναι μόνο ο Θεός καί γι’ αύτό «τους καθαρούς προσίεται, καί καθαράν ήμίν ένθείς ψυχήν, καθαρόν αύτήν καί πρός ήμών άπαιτήσειεν είπερ γάρ κατ’ είκόνα Θεοϋ καί ομοίωσιν πεποίηται, δηλονότι ώς άγαλμα ούσα τής θεαρχικής ώραιότητος καί αύτη ώραϊσμοϋ μετείληφε» . Αύτό τό κάλλος γνωρίζοντας ό προφήτης Δαβίδ, είπε: «Κύριε, έν τώ θελήματί σου παρέσχου τώ κάλλει μου δΰναμιν . Τουτέστι τώ κάλλει τής ψυχής, ώς άν μή άπονεύσασα είς τά δυσειδή πάθη τής άμαρτίας, άμορφος γενομένη, άποπέσε» Θεοϋ και τών θείων άμοιβών. Έπί ούν ώμολόγηται τοιαΰτην ήμάς έχειν ψυχήν ώραίαν τε καϊ καλήν, καί ταύτην ώς παρακαταθήκην άποδώσειν τώ Θεω έν τη έσχάτη ημέρα τής άναστάσεως, παρακαλώ καί υπομιμνήσκω, τοϋτο τά κάλλος φιλήσωμεν καί ταύτην την ώραιότητα περιφυλάξωμεν μή έπιστρεφόμενοι είς τά ώραίά τοΰ τηδε αίώνος» .

Τό ψυχικό κάλλος, τό όποίο είναι ή προίκα πού έδωσε ό Θεός στόν άνθρωπο όταν τόν δημιούργησε, χωρίς άμφιβολία πρέπει νά διατηρηθεί μέ δική του φροντίδα, ώστε, όταν έλθει η ώρα νά έπιστρέψει η ψυχή στό δημιουργό της, νά άκοΰσει τό «όλη καλά εί, πλησίον μου, καί μώμος ούκ έστιν έν σοί». Καί άν η ψυχή φθάσει στό σημείο νά μιανθεί άπό τήν άμαρτία, έπειδή όλοι είμαστε έπιρρεπείς πρός τό κακό καί κανένας δέν είναι έντελώς άμέτοχος στόν ψυχικό ρύπο, καί, άκόμη, άφοΰ κανένας δέν μπορεί νά καυχηθεί, ότι έχει τήν καρδιά του έντελώς καθαρή, τότε υπάρχουν τά δάκρυα τής καθάρσεως , η όποία έπιτυγχάνεται μέ τή μετάνοια. Καί είναι μακαριστή η ψυχή, η όποία συνεχώς αύτοκαθαίρεται, καί η όποία έχει κόψει κάθε άμαρτωλή σχέση καί έχει σχέσεις λαχτάρας καί έρωτα μόνο μέ τό θεό.

'Η διαφύλαξη τοΰ ψυχικοΰ κάλλους δέν είναι εύκολη υπόθεση γιά τόν άνθρωπο, καί μπορεί νά έπιτευχθεί μόνο μέ μακροχρόνιες καί έπίμονες προσπάθειες. Ή ψυχή τοΰ άνθρώπου μοιάζει μέ τήν παρθένο, η όποία είναι έγκλειστη στό θάλαμό της, μέχρι νά έρθει ή ώρα τοΰ γάμου της. Όπως αύτή ίι παρθένος άποφεύγει τή θέα άρρένων προσώπων, καταβάλλοντας κάθε φροντίδα γιά νά διατηρήσει άφθορο τόν έαυτό της, έτσι καί ή ψυχή όφείλει μέ κάθε φροντίδα νά διαφυλάσσεται καθαρή άπό ιά καταστρεπτικά πάθη της άμαρτίας μέχρι τήν έξοδό της άπό αύτόν τόν κόσμο. Γι ’ αύτό τό λόγο η ταλαιπωρία τοΰ σώματος είναι άπαραίτητη, όπως είναι άπαραίτητη καί η σκληραγωγία, η όποία, όπως τό χαλινάρι στά ζώα, έτσι καί αύτή άνακόπτει τίς όρμές της σάρκας, γιά νά μή ρίξει κάτω τόν άνίοχο, πού συμβολίζει τό νοΰ τοΰ άνθρώπου, δχι μόνο προσωρινά, άλλά διά βίου.

Αυτή τή διαφύλαξη τοϋ ψυχικού κάλλους ό Θ.Σ. τήν περιγράφει και σέ έπιστολή του  μέ άφορμή τά θάνατο τοϋ άξιόλογου ήγουμένου της  Μονής Φωτεινουδίου: «...άπολέλοιπεν υμάς ό  ποιμήν  ό καλός, ό έν Κυρίω  πατήρ, ό όδηγός καί  φωστήρ, ό πολλοίς έτεσι καί πολλά πρόβατα ποιμάνας καί τήν λείαν έάσας πλήρη θρεμμάτων, είπερ έν διακοσίοις παρά  είκοσιν ήριθμημένην, ό αίδέσιμος άνήρ καί χάριτος θείας μέτοχος, ό λε κός άγαν την τρίχα καί έτι λελευκασμένος τήν καρδίαυ, ό πλούσιος τί άγάπην καί πλουσιώτερος τήν έλεημοσύνην, ό πλείοσιν άρεταίς ώς άλ θώς κατακεκοσμημένος...». Αύτό είναι τό ψυχικό κάλλος: Ό πλούτος τών αρετων.

3.Συμπτώματα ψυχής

Ευρηματικός καθώς ήιαν ό Θ.Σ. στό νά βρίσκει έπίκαιρα περισταικά, άπό τά όποία έπαιρνε άφορμή γιά πνευματική καθοδήγηση, ξεκίνησε κάποτε τήν κατήχηση (=κήρυγμα) άπό μία τυχαία πληγή τοΰ ποδιού του,η όποία προκάλεσε τή συμπάθεια τών μοναχών του. Τέτοιες πληγές, λεγει Θ.Σ. υπάρχουν πολλές ώς συμπτώματα τής ψυχής, άλλά υπάρχει καί ή θεραπεία τους. Πληγώθηκε κάποιου ή ψυχή έπειδή είδε κάτι πού δέν έπρεπε ή άκουσε κάτι πού δέν ήταν σωστό; Γοητεύθηκε άλλος άπό δαιμονικό λογισμό καί άναψε μέσα του έπιθυμία κακή, ή όδηγήθηκε στήν όργή,θυμό, τό μίσος, ιό φθόνο, την αντιλογια, τήν παρακοή ή σέ όποιοδήποτε άλλο άπό τά πάθη πού είναι όλέθρια; Έ, λοιπόν, χρειάζεται άμεση θεραπεία. Τά πάθη αύτό θεραπεύονται μέ τή μετάνοια, τήν κατάνυξη, τά δάκρυα, τίς τύψεις, τή συντριβή της καρδιάς καί τά υπόλοιπα φάρμακα, πού οδηγούν στή μετάνοια, καί άπό έκεί στήν άνάρρωση καί τήν προηγούμενη  κατασταση ψυχικής υγείας .

Στήν περίπτωση πού δέ θεραπεύσουμε τά πάθη της ψυχής, τότε αυτά  γίνονται άνίατα καί ή πνευματική μας άσθένεια όδηγεί στόν πνευματιι θάνατο . Αύτό όμως ποτέ δέν πρέπει νά συμβεί, λέγει ό Θ.Σ. Δύο βασικά πράγματα πρέπει νά έπιτύχουμε όπωσδήποτε: Τό πρώτο είναι νά μήν άμαριήσουμε, και αύτό είναι τό άριστο. ’Αλλά, τό δεύτερο πού πρέπει νά κάνουμε, άν συμβεί καί άμαρτήσουμε, έπειδή η φύση μας είναι άδύνατη, είναι νά διορθωθούμε χωρίς χρονοτριβή'.

Δ’ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ

1.’Αστάθεια ψυχής καί πορεία της πρός σωτηρία

 Παρά τά χαρίσματά της,  η ψυχή παραμένει «εύσάλευτος» , τό όποίο στήν πράξη σημαίνει δτι έχει άνάγκη στηρίξεως γιά νά μήν άμαρτήσει.

Αύτό συνάγεται άπό δσα ό Θ.Σ. γράφει στήν έπιστολή του άρ. 91: «Τοίς γραμματικοοίς δυσίν άδελφοίς» : Δώστε καί σέ μας μερίδιο άπό τή δική σας καρτερία. Μέ τίς προσευχές σας τονώστε τίς ψυχές μας πού ταλαντεύονται, παρακαλέσιε τό Θεό νά δείξει γρήγορα έλεος καί συμπάθεια σ’ αύτούς πού έχασαν τήν ύπομονή τους καί φροντίζουν γιά τά πρόσκαιρα καί όχι γιά τίς ψυχές τους.

Σέ άλλη έπιστολή του πάλι πρός τόν άγαπητό του συνεργάτη Ναυκράτιο, ό Θ.Σ. γράφει δτι τό νά σιωπά κανείς καί νά ένδιαφέρεται μόνο γιά τόν έαυτό του, δχι μόνο δέν είναι άκίνδυνο γιά τήν άγάπη πρός τόν πλησίον, άλλά γι’ αύτόν πού έτσι φέρεται, μιά ιέτοια συμπεριφορά άπεργάζεται τή σάθρωση της ψυχής, κάνει δηλαδή τήν ψυχή εύθραυστη καί ά-νίσχυρη . ’Εξάλλου, γράφοντας σέ κάποιο Ηγούμενο Βασίλειο καί ένθαρρύνοντας, αύτόν καί τούς μοναχούς του στόν άγώνα κατά τών διωκτών, περιγράφει τήν ψυχή ώς «άληπτον», δηλαδή άσύληπτη, καί οτι, έπομένως δέν πρέπει νά φοβούνται τούς σωμαιοκιόνους, άλλά αύτόν πού μπορεί νά άπολέσει στή γέεννα καί τήν ψυχή καί τό σώμα .

’Από τήν άλλη πλευρά «έκ δυοίν έστι τό σώσμα της ψυχής, καί ούτε πίστις καθ’ έαυτήν ούτε Βίος καθ’ έαυτόν σώζει, άλλ’ έκάτερα ύφ’ έκατέρων συντηρούμενα καί συμβιβαζόμενα, ίνα οδτω καί ήμείς τηρούμενοι φθάσωμεν ''είς άνδρα τέλειον, είς μέτρον ηλικίας τοΰ πληρώματος τοϋ Χριστού”». Αύτό τό «μέτρον ήλικίας τοϋ πληρώματος τοϋ Χριστοϋ» σημαίνει όχι άπλά πρόοδο της ψυχής, άλλά όλοκλήρωσή της, ή όποία όδηγεί στή σωτηρία της καί τή βασιλεία τών ούρανών, άν καί ή ψυχή πού άγάπησε τόν Κύριο έξ όλο κλήρου καί νέκρωσε τά ίδια θελήματα διά της ΰπακοής, έφτασε κιόλας νά καρποϋται τά μέλλοντα άγαθά ήδη άπό τήν παρούσα ζωη 

.

2. Αριστος όρος ψυχής καί σώματος

’Αντί νά υπάρχει μία συνεχής άντιπαλότητα μεταξύ τών δυνάμεων καί τών άδυναμιών ψυχής καί σώματος, είναι δυνατόν νά εύρεθεί η  χρυσή τομή μεταξύ τών δύο βασικών «μεγεθών» τοϋ άνθρώπου, της ψυχής δηλαδή καί τοΰ σώματος.

Ό Θ.Σ δέν άρνείται τά δύο αότά μεγέθη, ούτε τόν άνταγωνισμό μεταξύ τους, γιατί γνωρίζει πολύ καλά δτι καί τά δύο είναι δώρα τοϋ Θεοϋ στήν άνθρώπινη φύση. Γνωρίζει έπίσης δτι it ψυχή καί τό σώμα έχουν διαφορετικές λειτουργίες καί διαφορετικούς σκοπούς, δπως έπίσης γνωρίζει πολύ καλά δτι καί τά δυο αντά μαζί έχουν νά έπιτελέσουν τόν Υψιστο σκοπό της άνθρώπινης φύσεως, ποΰ δεν είναι άλλος άπό τήν τελείωση τοΰ άνθρώπου.

'Η τελείωση τοΰ άνθρώπου δέν έπιτυγχάνεται μόνο μέ τίς δυνάμεις της ψυχής χωριστά και άνεξάρτητα άπό τίς σωματικές άηαιτήσεις τοΰ άνθρώπου, ούτε έπιτυγχάνεται μόνο μέ τίς ικανότητες τοΰ σώματος αύτόνο-μα, μέ παραθεώρηση τών δυνάμεων της ψυχής. ’Αλλά έπιτυγχάνεται μέ συνειδητή συνεργασία ψυχής καί σώματος, μέ ιεράρχηση άξιων, μέ έπιλογή προτεραιοτήτων καί μέ συντονισμό καιευθυνόμενο άπό τό λόγο. Αύτήν τήν ψυχοσωματική ίσορροπία στήν άνθρώπινη φΰση  Θ.Σ. τήν όνομάζει «άριστον όρον ψυχής καί σώματος».

'Ο συλλογισμός τοΰ Θ.Σ. γιά τόν «άριστο δρο ψυχής καί σώματος» είναι άπλός, άλλά δυναμικός καί κυριαρχούμενος άπό τό χριστιανικό λόγο, δπως αύτός είναι διάχυτος στήν 'Αγ. Γραφή καί τήν πατερική σκέψη:

Πρώτον. «Άρχειν καί μή άρχεσθαι ύπά τών ήδονών». Δέ διαγράφει ό Θ.Σ. τίς ποικίλες ηδονές πού έπιτρέπεται νά άπολαύσει ό άνθρωπος στή ζωή του, άλλά τίς υποτάσσει σέ ύψηλότερες άπολαύσεις ή πνευματικές έπιταγές. Γενικά προηγείται τό πνεϋμα καί  έπεται ή ύλη.

Δεύτερον. Καί στόν άνταγωνισμό ψυχής καί σώματος ό Θ.Σ. δέν κάνει χειρουργική έπέμβαση γιά νά άχρηστεύσει τή σάρκα καί νά άφήσει τό πνεϋμα νά έργαστεί άνενόχλητα. Άλλά Ιεραρχεί τίς προτεραιότητες έτσι, ώστε «κυριεύειν καί μή κυριεύεσθαι ύπό της σαρκός». Άν h σάρκα υποταχθεί στό πνεϋμα, δλα πανε καλά, καί τότε έχουμε τόν «άριστον δρον ψυχής καί σώματος». Άν ή σάρκα κυριεύσει ιό πνεύμα, τόιε έχουμε έκ-τροπή τοΰ άνθρώπου άπό τόν προορισμό του καί αυτονόμησή του μέ καταστροφικές γιά τή φύση του συνέπειες.

Στήν προσπάθεια νά έπικρατήσει τό πνεύμα καί νά έπεται ή σάρκα, ό άνθρωπος μπορεί νά βοηθηθεί, λέγει ο  Θ.Σ., άπό τά συστατικά της ψυχής, δηλαδή τό λογιστικό, τό θυμικό καί τό Επιθυμητικό. Λοιπόν, «μείνωμεν έφ’ έκτίσθημεν, ταίς τρισί δυνάμεσι της ψυχής άσφαλιζόμενοι έαυτούς καί ώραϊζόμενοι τώ Πνεύματι».

3.         Δυσχέρειες  ψυχοοσωματικής ισορροπησεως

Ή ψυχοσωματική ίσορροπία στόν άνθρωπο δέν είναι καθόλου εδκολη υπόθεση, άφοϋ ή έπιτυχία της δέν έξαρταται μόνο άπό αύτόν. Πέρα άπό τά έγγενη ψυχοσωματικά του προβλήματα, έχει νά άντιμετωπίσει τό άνθρώπινο περιβάλλον, ιόν άνελέητο πόλεμο τοϋ διαβόλου, καθώς καί τή διάρκεια τοϋ άγώνα ίου, άφοϋ ό άνθρωπος έκ τών προτέρων γνωρίζει δτι ό άγώνας του αύτός έχει τέλος, μόνον δταν καί αότός παυσει νά ζεί καί νά υπάρχει στή γη. Είναι θάλασσα ο άνθρώπινος βίος, στήν όποιαν όλοι ταξιδεύουμε σέ όλη μας τή ζωή, έχοντας γιά πλοίο τό σώμα μας, συναντώντας συνεχώς τρικυμίες καί καταιγίδες μέ τραγικές πολλές φορές συνέπειες, άφοϋ αύτός πού προκαλεί τίς καταιγίδες είναι ά διάβολος, πού έπιθυμεί καί άγωνίζεται νά βυθίσει τό «πλοίο», δηλαδή τήν ύπαρξή μας

Εύτυχισμένη θά ήταν ή ψυχή, άν ήταν άδούλωτη στά πάθη της άμαρτίας . θά ήταν τότε έλεύθερη, θεοειδής, φωτοειδής, καί δεσπόσυνος έπειδή θά άνηκε στόν Κύριο. Τότε δέ θά είχε υπαρξιακά προβλήματα, ιά όποία γεννώνται άπό τή διάπραξη τής άμαρτίας, ή όποία, μέ τή σειρά της τήν καθιστά έλεεινή, φιωχή, άσχημη, σκοτεινή, δύσειμο (=μέ φτωχική έμφάνιση), καί κανένας έχέφρων άνθρωπος δέ θά ήθελε νά τή βλέπει. Αυτά τά δύο άντίθετα μεγέθη,  η αρετή, δηλαδή, ή όποία συγκροτεί τόν πνευματικό άνθρωπο, καί ή αμαρτία, ή όποία φανερώνει τή σαρκική ύπαρξη, δημιουργούν τήν άντιπαλότητα, τίς έσωτερικές συγκρούσεις καί έπειτα τήν άνισορροπία τής ψυχοσωματικής ύπάρξεως καί τέλος γεννούν τήν άθλιότητα τοϋ προσώπου.

’Αν ή ψυχή είναι «θεοποιούμενη καί ούρανοποροϋσα», άποδεικνύεται ίσχυρή νά προλάβει τίς έσωτερικές συγκρούσεις, πού φέρνουν τή δυσαρμονία ψυχής καί σώμαιος, ή όποία όδηγεί στήν άνισορροπία. Αύτή ή «φυλασσόμενη» ψυχή είναι ίσχυρός συντελεστής της ψυχοσωματικής ισορροπίας τοΰ άνθρώπου. ’Αντίθετα, δν ή ψυχή είναι «άφυλακτη», δημιουργεί «ένδοθεν» τίς προϋποθέσεις γιά διαταραχή.

Κατά συνέπεια, τό συμπέρασμα τοϋ Θ.Σ. έρχεται μόνο του καί συνί-σταται στή «διαφύλαξη» τόσο της σάρκας, δσο καί της ψυχής: «Ού μόνον τήν σάρκα, άλλα  καί τήν ψυχήν άγνήν διαφυλάττοντες, τήν μέν άπό παντός πτώματος δουλαγωγοϋντες καί ύποτάσσοντες αότήν τώ πνεΰματι, ώς άν μή έξαγριαίνοιτο καί κατεπανίσταιτο διά τής έπ’ όμφαλοϋ γαστρός κινήσεως, μαλλον δέ καί καθέλκοιτο καί ύποηιάζοιτο, ήρεμοϋσα καί ού σφριγώσα τοίς έξ αύταρκείας καί εύταξίας μέτροις καί σταθμοίς έπί  βρώσεως καί πόσεως, ΰπνου καί άναπαύσεως, χαλινουμενη  έν τώ θείω φόβω άριστα, τήν δέ έκ Λογισμών άκαθάρτων και  έννοιών τηροϋντες άσυνδύαστον,  όλην πρός Θεόν άναπτερουμένην, τό κάλλος έκείνου όρώσαν και φανταζομενην...» .

Τά πάθη τοϋ σώματος χρειάζονται φροντίδα μόνο γιά νά μή λειτουργήσουν καί γιά νά μήν είναι άπαιτητικά. Έκείνο που χρειάζεται γιά τήν πνευματική πρόοδο είναι «έκτιναξάμενοι τό ράθυμον τής ψυχής και οκνηρόν άσπασώμεθα τήν δέουσαν σπουδήν και έπιμέλειαν, κατορθοϋντες τάς έντολάς τοϋ Κυρίου μάλλον και μάλλον» .

 Συνεχίζεται

ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΣΑΡΚΑ

Πρωτοπρεσβύτερος Κων.Μ.Φούσκας (μακαριστός +)

Ηλεκτρονική επεξεργασία  και ψηφοποίηση κειμένου  Ν.V

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένου  με αναφορά της Πηγης προέλευσης

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

 

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-