Η ελπίδα τής θεραπείας μέσα στούς παρακλητικούς κανόνες

Ἀρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα
Ἐπικούρου Καθηγητοῦ τοῦ Α.Π.Θ.

Εισαγωγή - Ὑμνογραφία καὶ μελουργία.

Λόγος καὶ μέλος συντέθηκαν ἁρμονικὰ στὴ μνημειώδη καὶ ἀνυπέρβλητη ποιητικὴ δημιουργία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιαστικῆς Παραδόσεως. Ὑμνογραφία καὶ μελουργία συνταίριασαν δημιουργικὰ στὴ λειτουργικὴ τέχνη τῆς ψαλλόμενης προσευχῆς τῆς Ἐκκλησίας, γιὰ νὰ ὑπηρετήσουν τὴ λογικὴ «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ»2 λατρεία της. Σκοπὸς τῶν λειτουργικῶν τεχνῶν εἶναι ἡ αἰσθητοποίηση τῶν εὐλαβῶν βιωμάτων, ὁ φωτισμὸς καὶ ἁγιασμὸς τῶν αἰσθήσεων, ἡ θεραπεία τῆς ὕπαρξης καὶ ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Δὲν μποροῦν αὐτὲς νὰ εἶναι ποτέ, μέσα στὸν χῶρο τῆς λατρεύουσας κοινότητας, αὐτονομημένες κοσμικὲς καὶ αὐθαίρετες καλλιτεχνικὲς δημιουργίες, ἀλλὰ ὀφείλουν πάντοτε νὰ λειτουργοῦν ὡς ἀγωγοὶ κάλλους καὶ ὡς μὴ ἀπολυτοποιούμενα ἀναγωγικὰ μέσα πρὸς τὴν ἐπίτευξη τῆς χαρισματικῆς θεώσεως.

Ἡ ὑμνογραφικὴ παραγωγή, χρησιμοποιώντας ἀρχαιοελληνικοὺς δρόμους καὶ θεμελιούμενη σὲ βιβλικὰ πρότυπα3, πέρασε, ἀπὸ τὶς ἀρχαιότατες
πρωτοχριστιανικὲς ἐμβρυϊκὲς μορφὲς τῶν λιτῶν λειτουργικῶν ὑμνωδιῶν4, στὴν ποίηση τῶν πρώτων τροπαρίων καὶ κατόπιν στὸν πλοῦτο τῶν ἀντιφώνων. Ἡ συνέχεια ὑπῆρξε πραγματικὰ ἐκρηκτική, μὲ τὸ πέρασμα ἀπὸ τὴν ποσοτικὴ προσωδία τῶν ἀρχαίων μέτρων στὴν τονικὴ ρυθμοποιΐα τῶν βυζαντινῶν ὑμνογραφημάτων. Ἀπὸ τὸν ε' ἕως τὸν ζ' αἰώνα μεσουρανεῖ τὸ κοντάκιο, σύνθετος ὕμνος ἀποτελούμενος ἀπὸ προοίμια, εἱρμούς, οἴκους, ἀκροστιχίδες καὶ ἐφύμνια. Ἐκτελεῖται στὶς λατρευτικὲς συνάξεις μὲ τὴν «καθ᾽ ὑπακοὴν» ψαλμωδία καὶ τὸ περιεχόμενό του εἶναι ὑμνητικό, διηγηματικὸ καὶ ἐγκωμιαστικό. Ὅμως ἀπὸ τὸν η' αἰώνα καὶ ἑξῆς σταδιακὰ ὁ θαυμάσιος αὐτὸς ὕμνος παραχωρεῖ τὴ θέση του σχεδόν πλήρως, ἰδιαίτερα μετὰ τὴν περίοδο τῆς εἰκονομαχίας καὶ τὸν θρίαμβο τῆς Ὀρθοδοξίας, στὴ νέα, κατ᾽ ἐξοχὴν μοναχικῆς προελεύσεως, ὑμνογραφικὴ σύνθεση τῶν κανόνων, οἱ ὁποῖοι ἔχουν περιεχόμενο θεολογικὸ καὶ ἐκτελοῦνται ἀντιφωνικὰ ψαλμωδούμενοι5.

2. Κανονογράφοι  καὶ  κανόνες.

Μέγιστοι ὑμνογράφοι καὶ  μελωδοί, ὅπως οἱ Ἁγιοπολίτες Ἀνδρέας Κρήτης,  Ἰωάννης Δαμασκηνὸς καὶ  Κοσμᾶς Μαϊουμᾶ, οἱ Στουδίτες Θεόδωρος, Ἰωσὴφ  κ.ἄ.,  Θεοφάνης ὁ Γραπτὸς καὶ  Ἰωσὴφ  ὁ Ὑμνογράφος (ὁ ἐπωνομα- ζόμενος  Ξένος  ἢ Σικελός, ἐκ  τῆς  χορείας τῶν  Ἰταλοελλήνων), καθὼς  καὶ πολλοὶ ἄλλοι  λιγότερο γνωστοὶ ἀλλ᾽ ὄχι  ὑποδεέστεροι στὰ  ποιητικὰ χαρίσματα καὶ  τὴν  ὑμνογραφικὴ παραγωγὴ  κανονογράφοι,  κατέλιπαν ἔργο σπουδαῖο καὶ σημαντικό, πλούσιο καὶ πληθωρικό, τὸ ὁποῖο συγκρότησε σταδιακὰ κατὰ τοὺς  ἀμέσως ἑπομένους αἰῶνες τὰ κύρια  λειτουργικὰ βιβλία  τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας [Ὀκτώηχος  (ἢ Ὀκτάηχος) ἡ Μεγάλη ἢ Παρακλητική,  Τριῴδιον, Πεντηκοστάριον  κ.λπ.].

Πλὴν τῶν ἄλλων  τροπαρίων, τῶν πολλῶν καὶ ποικίλων στὴν ποιητικὴ σύνθεση,  τὴν  ὀνομασία καὶ  τὸ  περιεχόμενο, καιριότατη θέση  κατέχουν στὴν ἑσπερινὴ (Θεοτοκάριον) καὶ  στὴν ὀρθρινὴ  λατρεία τῶν  Ὀρθοδόξων οἱ πολυσύνθετες ὑμνογραφικὲς δημιουργίες τῶν κανόνων.  Αὐτοὶ  περισώζουν ἐξωτερικὰ καὶ  ἐσωτερικὰ σπουδαῖα  στοιχεῖα τῆς  κοντακιακῆς παραδόσεως (εἱρμούς, τροπαριακὴ προσομοίωση, ἀκροστιχίδες, ἐφυμνιακὰ ἀκροτελεύτια),  ἀλλὰ  καὶ ἐκρηκτικὰ ὑπερβαίνουν τὴν παλαιότερη ποίηση, καθὼς  πλουτίζουν  μὲ ἀμέτρητους νέους  εἱρμοὺς καὶ συνακολούθως μελωδικοὺς δρόμους καὶ  στιχοποιητικὰ μοτίβα τὶς  ἀκολουθίες τοῦ  νυχθημέρου.

Οἱ κανόνες συγκροτοῦνται στὴ βάση ἀφ᾽ ἑνὸς τῶν ἐννέα  βιβλικῶν  ὠδῶν6 καὶ  ἀφ᾽ ἑτέρου στὸ θεολογικό, ἑορταστικό, ὑμνητικό,  ἐγκωμιαστικό, ἱκετήριο ἢ παρακλητικὸ περιεχόμενο ποὺ κατὰ περίπτωση λαμβάνουν. Ἔτσι  κα- τατάσσονται: α)  ὡς  πρὸς τὸ  περιεχόμενο, σὲ  Τριαδικούς, Ἀναστάσιμους, Σταυροαναστάσιμους,  Σταυρώσιμους,  Νεκρώσιμους  ἢ Ἀναπαύσιμους, Δογματικούς, Παρακλητικούς, Εὐχαριστήριους κ.λπ.7, β) ὡς πρὸς τὴν περίσταση,  ὀνοματίζονται π.χ. τοῦ  ἁγιασμοῦ,  τοῦ  εὐχελαίου,  τῆς  μετανοίας, «εἰς φόβον  σεισμοῦ» κ.λπ.8, γ)  ὡς  πρὸς τὸ  πρόσωπο, στὸ  ὁποῖο ἀπευθύ- νονται,  καλοῦνται Δεσποτικοὶ (στὸν Δεσπότην Χριστόν),  Θεομητορικοὶ (στὴν Ὑπεραγίαν  Θεοτόκον), Εἰς  Ἀσωμάτους (Ἀγγέλους), Εἰς  τὸν Τίμιον  Σταυρόν,  Εἰς  τὸν Τίμιον  Πρόδρομον, Εἰς  τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους, Εἰς  Προφήτας καὶ  Μάρτυρας, Εἰς  πάντας τοὺς Ἁγίους,  Εἰς  Κοιμηθέντας  κ.λπ.

3. Ἡ συγκρότηση τῆς Παρακλητικῆς.

Τὸ πλῆθος τῶν  ἄλλων  ὕμνων,  ἀλλὰ  ἰδιαίτερα καὶ  οἱ συνθέσεις τῶν  κανόνων  ἀπήρτισαν σταδιακὰ τὸ περιεχόμενο τῶν  λειτουργικῶν βιβλίων  τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, γιὰ  μὲν τὸν ἀκίνητο ἑορτολογικὸ κύκλο  τὰ Μηναῖα, γιὰ  δὲ  τὸν  κινητὸ  τὸ  Τριῴδιον καὶ  τὸ  Πεντηκοστάριον.  Ὁ ἑβδομαδιαῖος λειτουργικὸς - ἑορταστικὸς κύκλος,  μὲ  πρωταρχοῦσα τὴν ἀναστάσιμη καὶ δεσποτικὴ ἡμέρα  τῆς  Κυριακῆς,  συνεκροτήθη τμηματικῶς ἀπὸ τῆς  ἐποχῆς τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ καὶ  ἑξῆς. ῾Ο ὀκτάριθμος αὐτός κύκλος τῶν, κατὰ τοὺς  ὀκτὼ  ἤχους, ὀκτὼ  ἑβδομάδων ἀνακυκλώνεται ἀεννάως ἐπιτελούμενος καθ᾽ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ  ἔτους,  πλὴν τῶν περιόδων ποὺ παύει ἡ χρήση τοῦ λειτουργικοῦ βιβλίου  τῆς Παρακλητικῆς. Στὸ  βιβλίο αὐτὸ  ἀποθησαυρίζεται ἀπὸ τοῦ  η´ αἰῶνος  καὶ  ἑξῆς  πλούσιο ὑμνογραφικὸ ὑλικὸ  μεαγάλων  ὑμνογράφων καὶ ἰδιαίτερα τῶν κανονογράφων Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Κοσμᾶ  Μελωδοῦ, Ἰωσὴφ  Ὑμνογράφου καὶ  Θεοφάνους Γραπτοῦ.

Ἡ  βίβλος  ἔφερε διάφορα ὀνόματα,  ὅπως «Ὀκτώηχος»9,  «Ὀκτάηχος» 0,«Ὀκτώηχος τοῦ  Δαμασκηνοῦ» (Φτωήχι) ποὺ περιέχει  μόνο  τὴν  ὑμνογραφία  τῶν  Κυριακῶν κατὰ τοὺς  ὀκτὼ  ἤχους   , «Ὀκτώηχος ἡ Μεγάλη», ποὺ ἀπαντᾶται στὶς ἀπὸ τὸ   837 καὶ ἑξῆς ἔντυπες ἐκδόσεις, «Παρακλητικὴ ἤτοι Ὀκτώηχος ἡ Μεγάλη», τίτλος  ὑπὸ τὸν  ὁποῖο φέρεται πλέον τὸ  σπουδαιότατο  αὐτὸ  λειτουργικὸ βιβλίο  στὶς  σύγχρονες ἐπίσημες ἐκδόσεις του.

«Ὀκτάηχος Νέα» ὀνομάζεται, ἀπὸ τὸν  πολλὰ πονήσαντα γιὰ  τὴν  συγ κρότηση,  τὴν  συμπλήρωση καὶ  τὸν  πλουτισμό της  Ἰωσὴφ  τὸν  Ὑμνογράφο (τὸν Ξένο ἢ Σικελὸ) (θ´ αἰ.), στὴν ἀκροστιχίδα τοῦ κανόνα  του Εἰς  πάντας τοὺς ἁγίους, στὸ Σάββατο τοῦ  πλ. δ´  ἤχου 3. Ἡ ἐπικρατήσασα βέβαια καὶ γνωστότερη ἐπιγραφὴ τῆς  βίβλου  εἶναι  «Παρακλητική» 4, διότι  τὸ  σύνολο σχεδὸν  τῶν  τροπαρίων καὶ  κατ᾽ έξοχὴν  τῶν  κανόνων,  οἱ  ὁποῖοι καὶ  μᾶς ἐνδιαφέρουν στὴν  παροῦσα ἐργασία, ἔχουν  χαρακτήρα παρακλητικὸ καὶ ἱκετήριο,  κατανυκτικὸ καὶ  ἐπικλητικὸ πρὸς τὴν  Ἁγία  Τριάδα,  τὸν  Κύριο, τὴν Θεοτόκο,  τοὺς  ἀγγέλους, τὸν Τίμιο  Σταυρό, τὸν Τίμιο  Πρόδρομο, τοὺς ἁγίους ἀποστόλους καὶ  πάντας τοὺς  ἁγίους 5.

4. Οἱ Ἱκετήριοι  καὶ  Παρακλητικοὶ  κανόνες.

Πληθωρικὰ στὰ  λειτουργικὰ κείμενα τῆς  Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (αἰτήσεις   6, εὐχές 7, τροπάρια στιχηρά 8, προσόμοια, κατανυκτικά, μαρτυρικά, καθίσματα, ἀπολυτίκια, κοντάκια, δοξαστικά, θεοτοκία ὅλων  τῶν  κανόνων) ἀποταμιεύεται ὑλικὸ  σχετικὸ μὲ  τὴν  ἀσθένεια,  τὴν  ὑγεία καὶ  τὴν  ἐλπίδα τῆς θεραπείας. Ἡ ἰαματικὴ χάρη  τοῦ  Κυρίου  καί, κατὰ μέθεξιν,  τῶν ἁγίων του ἐγκωμιάζεται, γενικότερα, στοὺς  ἀπειράριθμους κανόνες τῆς ἀνεκδότου ἐν χειρογράφοις καὶ  τῆς  ἐκδεδομένης καὶ  συνεχῶς ἐκδιδομένης ὑμνογραφικῆς  παραγωγῆς  ὑμνητικά. Στοὺς ἱκετήριους ὅμως  ἢ παρακλητικοὺς κανόνες στρέφεται ἱκετευτικὰ ὁ λόγος,  ἐπικλητικὰ καὶ παρακλητικά, ὡς ἐκζήτηση ἔμπονη βοηθείας πρὸς ἐπίτευξη τῆς προσδοκώμενης θεραπείας. Εἶναι ἐνδεικτικὸ ὅτι  οἱ λέξεις  «ἱκεσία» καὶ  «παράκλησις», σὲ ὅλους  τοὺς  γραμματικοὺς τύπους, ἀπαντῶνται συχνότατα στὰ  τροπάρια τῶν κανόνων.

Οἱ Παρακλητικοὶ συνεπῶς κανόνες διαφοροποιοῦνται ἀπὸ τοὺς  ὑπολοίπους:  α)  ὡς  πρὸς τὸ  περιεχόμενο,  τὸ  ὁποῖο ἀναφέρεται σὲ  «περιστάσεις καὶ  θλίψεις καὶ  ἀνάγκας»20  τῶν πιστῶν, ἀλλὰ  καὶ  σὲ πόνους, κακοπάθειες, νόσους  καὶ  ἀσθένειες τῶν  ψυχῶν  καὶ  τῶν  σωμάτων τους,  γιὰ  τὶς  ὁποῖες αἰτοῦνται τὴν ἴαση, β) ὡς πρὸς τὴ δομὴ  καὶ  τὴ μορφὴ  ποὺ προσλαμβάνουν αὐτοί,   καθὼς   σπανιότερα  εἶναι   λιτοί,   ἀπαρτιζόμενοι ἁπλῶς  ἀπὸ  τοὺς εἱρμοὺς καὶ  τὰ  τροπάρια τῶν  ὀκτὼ  ᾠδῶν21 , ἐνῶ  σχεδὸν  πάντοτε σχηματίζουν μιὰ  μικρὴ  ἀκολουθία ποὺ μιμεῖται τὸν ὄρθρο  (Θεὸς  Κύριος,  ἀπολυτί- κια, Πεντηκοστὸς ψαλμός, μεσώδιες μνημονεύσεις καὶ καθίσματα, Κοντάκιο, τάξη  ἀναγνώσεως ὀρθρινοῦ εὐαγγελίου, Ἄξιόν  ἐστί,  Μεγαλυνάρια).

Ἡ ἀμέτρητη σειρὰ  τῶν κανόνων  αὐτῶν,  παλαιῶν καὶ νεωτέρων, ἀπευθύνονται  πρὸς τὴν Παναγία Τριάδα, τὸν Κύριο,  τὴν Θεοτόκο,  τοὺς  ἀσωμάτους Ἀγγέλους, τὸν πανσεβάσμιο Σταυρό, τὸν Τίμιο  Πρόδρομο, τοὺς  ἰαματικοὺς καὶ  θαυματουργοὺς ἁγίους, τοὺς  ἀναργύρους ἰατρούς22, ἀλλὰ  καὶ  σὲ μεγαλομάρτυρες, σὲ ὁσίους,  σὲ ἱεράρχες, ἱερομάρτυρες καὶ  ὁμολογητές, σὲ νεο- μάρτυρες, σὲ τοπικοὺς πολιούχους, σὲ σεβάσμια προσκυνήματα, σὲ θαυματουργὲς εἰκόνες23, σὲ ἄφθαρτα σκηνώματα καὶ χαριτόβρυτα λείψανα, σὲ  ἁγιάσματα  προσκυνημάτων24. Τέλος  ἐδῶ  μνημονεύουμε τοὺς  κανόνες τοῦ  εὐχελαίου καὶ  τοῦ  ἁγιασμοῦ, οἱ  ὁποῖοι ἔχουν  ἀπόλυτα παρακλητικὸ χαρακτήρα, ἀλλὰ  ἐκφεύγουν τῶν  ὁρίων  τῆς  ἐρεύνης  τῆς  παρούσης ἐργασίας.

Μὲ θαυμαστὸ καὶ  ἀνυπέρβλητο τρόπο, στὰ  κείμενα τῶν  παρακλητικῶν κανόνων  συμπλέκονται καὶ συνυφαίνονται ἡ ἐξομολόγηση, ἡ ἱκεσία,  ἡ δέηση καὶ  ἡ παράκληση πρὸς τὰ  θεῖα  καὶ  τὰ  ἅγια πρόσωπα, μὲ τὸν ἐγκωμιασμό, τὴν  ἐξύμνηση,  τὴ  δοξολογία καὶ  τὴν  εὐχαριστία τῶν  εὐεργετουμένων καὶ θεραπευομένων πιστῶν.

Προηγεῖται ἡ εὐλαβική,  ὁλόθυμη  καὶ  ταπεινὴ ἐπίκληση τῆς  πρεσβείας, τῆς σκέπης, τῆς καταφυγῆς, τῆς βοήθειας, τῆς ἀντιλήψεως, τοῦ ἱλασμοῦ, τοῦ στηριγμοῦ,  τῆς  διορθώσεως,  τοῦ  φωτισμοῦ,  τῆς  θεραπείας,  τῆς  σωτηρίας, γιὰ  νὰ βιώσει  ἡ ὕπαρξη τῶν ἀληθῶν  ἱκετῶν  τὴν ἐκστατικὴ χαρὰ  τῶν ἰαμα- τικῶν  χαρίτων καὶ  τὴν  καρδιακὴ εὐρυχωρία τῶν  ὑψωμάτων τῆς  εὐχαριστίας25.

5. Ἡ ἔκταση τῆς ἔρευνας.

Ἐπιχειρώντας τὴ συγγραφὴ τῆς ἐργασίας αὐτῆς  εἴχαμε πλήρη ἐπίγνωση τοῦ  εὔρους του  θέματος καὶ  τῆς ἐκτάσεως ποὺ ἔπρεπε νὰ λάβει  ἡ ἐπὶ τῶν πηγῶν ἔρευνα. Εἶναι  περισσότερο ἀπὸ προφανὲς ὅτι  ἡ ἐπεξεργασία τῶν ἐπὶ μέρους ζητημάτων δὲν  θὰ  μποροῦσε νὰ  στηριχθεῖ ἀποκλειστικὰ  καὶ μόνο στοὺς  παγκοίνως γνωστοὺς δύο (Μικρὸ  καὶ Μέγα) παρακλητικοὺς κα- νόνες εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον.  Ἔτσι  ἡ ἀνίχνευση τῆς ὕλης ἐξετάθη στὸ μεγαλύτερο κατὰ τὸ δυνατὸν μέρος  τῆς ἐκδεδομένης ὑμνογραφικῆς παραγωγῆς τῶν παρακλητικῶν καὶ  ἱκετηρίων κανόνων.

Στὴν παροῦσα συγκυρία καὶ κατὰ τὰ τεθέντα ὅρια  γιὰ  τὴν πραγμάτευση τοῦ θέματός μας, οὔτε  κἂν σκέψη  θὰ μποροῦσε νὰ γίνει  γιὰ  ἀνίχνευση σχετικοῦ  ὑλικοῦ,  ἀποκειμένου σὲ χειρόγραφα, ἀγνώστου καὶ ἀνεκδότου. Κατὰ τὰ δεδομένα αὐτά,  ἂν ἐρωτοῦσε κανεὶς πόσοι εἶναι  οἱ παρακλητικοὶ κανόνες,  θὰ  μπορούσαμε νὰ  ἀπαντήσουμε ἀπειράριθμοι.  Περιορίσαμε λοιπὸν τὴν  ἔρευνά μας,  κοπιώδη καὶ  χρονοβόρο,  στὶς  λυτὲς  ἐκδόσεις φυλλάδων ἀκολουθιῶν26, στὶς  ὁποῖες προσάπτονται παρακλητικοί, καθὼς  καὶ  τὰ  ἐπίσημα ἐν χρήσει  λειτουργικὰ βιβλία  τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ( Ὡρολόγιον, Παρακλητική, Θεοτοκάριον). Χρήσιμη  στάθηκε καὶ  ἡ συλλεκτικὴ ἐργασία τῶν ἐκδόσεων «Ἀστήρ»27.

Πλὴν τῆς ἀρχαίας σεβασμίας ὕλης, ἡ παρακλητικὴ ὑμνογραφία ἐντάθηκε κατὰ τοὺς  χρόνους  τῆς  ὑστέρας Τουρκοκρατίας καὶ  ἰδιαίτερα στὸ  Ἅγιον Ὄρος.  Χριστόφορος ὁ Προδρομίτης,  Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης καὶ  Ἀθανά- σιος  ὁ Πάριος  ἐκ  τῶν  Φιλοκαλικῶν Κολλυβάδων28  κατέλιπαν  σημαντικὸ ἔργο,  ὅπως βέβαια καὶ  Ἰάκωβος ὁ Νεασκητιώτης, πολυγραφότατος ὑμνογράφος τῆς περιόδου αὐτῆς.

Ἀπόπειρες καταγραφῆς ὑμνογραφικοῦ ὑλικοῦ  ἔγιναν στὴν  ἔκδοση  τῆς Patrologia Graeca τοῦ J.P. Migne29,  στὸ «Παρακλητικὸν» τῆς Κρυπτοφέρρης30, στὸ καταλογογραφικὸ ἔργο  τοῦ  L. Petit3 , στὰ  Θεοτοκάρια32  καὶ  ἀλλαχοῦ.

Ἐμεῖς, πλὴν τῶν  αὐτοτελῶν, λυτῶν  ἢ σὲ συλλογὲς ἐκδεδομένων, ad  hoc παρακλητικῶν κανόνων  παλαιοτέρων ὑμνογράφων καὶ  περισσότερο τῶν συγχρόνων Γερασίμου  Μικραγιαννανίτου33, Ἀθανασίου Σιμωνοπετρίτου, Ἰωὴλ  Φραγκάκου (νῦν  Μητρ.  Ἐδέσσης), Πορφυρίου Σιμωνοπετρίτου, Κυρίλλου  Κογεράκη (νῦν Μητροπ. Ρόδου),  Χαραλάμπους Μπούσια καὶ ἄλλων πολλῶν, μελετήσαμε ἐξονυχιστικὰ καὶ  ἀποδελτιώσαμε καὶ  τὸ  σύνολο  τῶν κανόνων  τοῦ Θεοτοκαρίου34  τοῦ Ἁγίου  Νικοδήμου, ἀλλὰ  καὶ τὸ σύνολο τῶν κανόνων   τῆς   Παρακλητικῆς  καὶ   τοῦ   Ὡρολογίου,   ἐπιλεκτικὰ  δὲ   τοῦ Τριῳδίου, ἀφοῦ  διαπιστώσαμε ὅτι ἡ θησαυριζόμενη σ᾽ αὐτὰ ποίηση τῶν κανόνων εἶναι  κατ᾽ ἐξοχὴν  ἱκετευτικὴ καὶ  παρακλητική.

Νομίζουμε, ἐπὶ τοῦ  παρόντος, ὅτι  οἱ   5 περίπου κανόνες τῶν  Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Κοσμᾶ  Μελῳδοῦ, Ἰωσὴφ  Ὑμνογράφου, Θεοφάνους Γραπτοῦ καὶ  Ἰωάννου Εὐχαΐτων τῆς Παρακλητικῆς, οἱ 62  τοῦ  Νικοδημικοῦ Θεοτοκαρίου,  ἀνήκοντες σὲ ἐξέχοντες θεολόγους, πατέρες καὶ  ὑμνογράφους, καὶ οἱ ὑπόλοιποι λυτοὶ  ποὺ μελετήσαμε, δηλαδὴ ἕνα σύνολο πάνω ἀπὸ 220 παρακλητικοὺς κανόνες,  μαζὶ  μὲ  τοὺς  ἀμέτρητους ἄλλους  ποὺ   λάβαμε ὑπ᾽ ὄψιν, ἀποτελοῦν ἕνα ποσοτικὰ καὶ ποιοτικὰ ἀσφαλὲς ἐρευνητικὸ ὑπόβαθρο γιὰ  τὴν ἐργασία μας  (8.500 περίπου τροπάρια), τὸ ὁποῖο μάλιστα καλύπτει χρονικὰ τὸ διάστημα ἀπὸ τὶς ἀπαρχὲς τῆς κανονογραφίας μέχρι  τὸ σήμερα.

Στὰ  Μηναῖα, βέβαια, τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως καλῶς  γνωρίζουν οἱ πατέρες οἱ καθημερινῶς τελοῦντες τὶς ἀκολουθίες σὲ ἱερὲς  μονὲς  καὶ ἐνορίες,  ὑπάρχει  πλῆθος κανόνων  μαρτύρων, ἱερομαρτύρων, θαυματουργῶν καὶ  ἰαμα- τικῶν  ἁγίων,  οἱ ὁποῖοι, συχνάκις ποιήματα τοῦ Ἰωσὴφ  καὶ  τοῦ Θεοφάνους, εἶναι  κατ᾽ ἐξοχὴν  παρακλητικοὶ καὶ  πυκνὰ ἀναφέρονται στὰ  ἰαματικὰ χαρίσματα τῶν  ἁγίων ἢ ἐπικαλοῦνται τὴν  ἰαματικὴ ἐκ  Θεοῦ  δύναμη. Ὅλα αὐτὰ  τὰ   σπουδαῖα  κείμενα  θὰ   ἀναμένουν  ἐπ᾽  ὀλίγον   τὸν  ἐρευνητικὸ ὀφθαλμὸ καὶ  τὴν ἐπιστημονικὴ ἐπεξεργασία, Θεοῦ  ἐπινεύσει.

6. Πατρότητα καὶ  ἐξαρτήσεις  τῶν παρακλητικῶν  κανόνων.

Ἕνα  ἀπὸ τὰ  δυσκολότερα ζητήματα τῆς  ὑμνολογικῆς ἔρευνας εἶναι  ἡ μετὰ  βεβαιότητος ἀπόδοση πατρότητας στοὺς  κανόνες. Καὶ τότε  ἀκόμη  ποὺ ἐπωνυμοῦνται στὴ χειρόγραφη ἢ τὴν ἔντυπη παράδοση, ὑπάρχουν ἀμφιβολίες  καὶ  ἐγείρονται ἐνστάσεις καὶ  ἀμφισβητήσεις. Τοῦτο  μάλιστα ἐπιτείνεται, ὅταν ἐλλείπουν ἀκροστιχίδες, ἢ ὅταν αὐτὲς δὲν καταλήγουν σὲ ἐπισφαγιστικὴ  ὀνοματικὴ ὑπογραφὴ  τοῦ  ὑμνογράφου,  ἢ  ὅταν   ἐλλείψει ἄλλων  πληροφοριῶν γίνεται σύγχυση ταυτοσήμων ὀνομάτων (π.χ. Ἰωάννου, Θεοφάνους κ.λπ.). Ἰδοὺ  μερικὰ τεκμήρια:

α) Εἶναι  χαρακτηριστικότατο τὸ παράδειγμα τῶν κανόνων  τῆς Θεοτόκου στὶς  Τετάρτες καὶ  τὶς  Παρασκευὲς ὅλων  τῶν  ἤχων  τῆς  Παρακλητικῆς, οἱ ὁποῖοι ἄλλοτε  ἀποδίδονται στὸν  Ἰωάννη  Δαμασκηνό, ἄλλοτε  στὸν  Ἰωάννη Εὐχαΐτων, τὸν Μαυρόποδα, καὶ ἄλλοτε  ἀλλοῦ  τιτλοφοροῦνται Θεοφάνους35, ἢ ἐνίοτε  φέρονται ἀνωνύμως, ὅπως θὰ  τοὺς  παραθέτουμε καὶ  ἐμεῖς  στὶς παραπομπές.

β) Οἱ ἀποδιδόμενοι στὸν  Ἰωάννη  Δαμασκηνὸ κανόνες τοῦ  Θεοτοκαρίου εἶναι  μάλλον  Ἰωάννου τοῦ  Θηκαρᾶ.  Καὶ  διότι,  σύμφωνα καὶ  μὲ τὴν παρατήρηση τοῦ  ἐπιμελητοῦ ἁγίου Νικοδήμου, παραλλάσσει ἡ φράση,  καὶ  διότι δὲν  φέρουν  οὐδαμοῦ οὐδαμῶς ἀκροστιχίδα, καὶ  διότι  ἀνιχνεύονται πυκνὲς ἐξαρτήσεις νοημάτων καὶ φράσεων ἀπὸ προγενέστερους κανόνες,  ἰδιαίτερα δὲ ἐκ τῶν οἴκων  τοῦ Ἀκαθίστου καὶ τοῦ κανόνος  τοῦ Ἀκαθίστου τοῦ Ὑμνογράφου Ἰωσήφ36.

γ)  Οἱ κανόνες τῶν  Ἁγίων  Ἀποστόλων στὶς  Πέμπτες τῆς  Παρακλητικῆς φέρονται ἀνώνυμοι, εἶναι  ὅμως,  κατὰ τὴ γνώμη  μας  ἐμφανῶς Ἰωσὴφ  τοῦ Ὑμνογράφου κατά τε τὴν φράσιν καὶ  τὰ  νοήματα37.

δ) Στοὺς κανόνες τῆς Θεοτόκου (Τετάρτης καὶ  Παρασκευῆς) τῆς Παρα- κλητικῆς  ἐμφανίζονται τόσο ἔντονες  ὁμοιότητες, ὥστε  θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ τοὺς  ἀποδώσει ὅλους σὲ ἕνα πρόσωπο, ἐνῶ ἤδη ἀποδίδονται ἀπὸ ἄλλους σὲ ἄλλους38.

ε) Πολλάκις πανομοιότυπες φράσεις ἀπαντῶνται σὲ διαφορετικοὺς ὑμνογράφους,  πράγμα ποὺ ὑποδηλώνει ἢ τὶς  κοινὲς  βιβλικὲς ἐξαρτήσεις,  ἢ τὴν ἀνεξάρτητη τυχαία ἀποτύπωση παραλλήλων ἰδεῶν,  ἐὰν  μάλιστα ζοῦν  καὶ καταθέτουν ποίηση κατὰ τὴν ἴδια  ἐποχή, ἢ τὶς  μεταξύ τους  ἀλληλεπιδράσεις39.

Πληθωρικὲς εἶναι  τέλος  οἱ  πηγαῖες ἐξαρτήσεις ἀπὸ τὴν  Ἁγία  Γραφή, καθὼς  οἱ κανόνες εἶναι  θεμελιωμένοι στὸν λόγο καὶ τὸ νόημά  της. Προφῆτες, Δίκαιοι,  μετανοήσαντες καὶ σωθέντες προβάλλονται ὡς παραδείγματα. Ἀνα- διατυπώσεις ποιητικὲς ἐκ τοῦ  ᾌσματος ᾈσμάτων καὶ  τῶν Ψαλμῶν συχνὰ ἐπανέρχονται. Θαυματουργικὲς ἰάσεις τοῦ  Χριστοῦ  στὸ  Εὐαγγέλιο πυκνὰ μνημονεύονται40.

Οἱ ἴδιοι  οἱ ὑμνογράφοι ἐπαναλαμβάνουν ἑαυτούς, εὑρηματικὰ ἀναζυμώ- νοντας  τὸν  ποιητικὸ λόγο  καὶ  ποικιλόχρωμα ἀναζωγραφώντας  παρακλήσεις  καὶ  ἱκεσίες στὸν  καμβὰ τῶν  ἴδιων  νοημάτων. Παρατηρεῖται  δὲ  στὰ Θεοτοκία πολλὲς φορὲς  ἐπανάληψη γνωστῶν τροπαρίων καὶ  ἀλλαχοῦ χρη- σιμοποιηθέντων ἢ δανεισμένων ἀπὸ τοὺς  παρακλητικοὺς τῆς  Παναγίας. Τοῦτο  παρατηρεῖται ἰδιαίτερα στοὺς  συγχρόνους ὑμνογράφους, οἱ ὁποῖοι μάλιστα καταιγιστικὰ μιμοῦνται λέξεις  ἢ φράσεις ὁλόκληρες ἰδιαίτερα  ἐκ τῶν  πλουσιοτάτων καὶ  θαυμασίων κανόνων  Ἰωσὴφ  τοῦ  Ὑμνογράφου καὶ Θεοφάνους τοῦ Γραπτοῦ, τῶν κυρίως καὶ  καιρίως συγκροτησάντων τὴν τε- λικὴ  μορφὴ  καὶ  τὸ  περιεχόμενο τοῦ  λειτουργικοῦ βιβλίου  τῆς  Παρακλητικῆς.

7. Καλολογία  καὶ  πνευματικὸς  δυναμισμός.

Φιλολογικὰ πολλοὶ τῶν συγχρόνων παρακλητικῶν κανόνων  δὲν ἀποφεύγουν  τὶς ἀδυναμίες τῆς δουλικῆς μιμήσεως τῶν προγενεστέρων. Ἀνιχνεύον- ται  ὄχι σπάνια φραστικὲς καὶ  λεκτικὲς ἐπαναλήψεις, τυποποιημένα ἐπανερχόμενα αἰτήματα, πληθωρισμὸς παρενθέτων καλολογιῶν καὶ  εὐλαβῶν  ἐπικλήσεων. Κατὰ τὴν  προσεκτικὴ μελέτη  ἐντοπίζονται ὑμνογραφήματα,  ἄλλοτε  μιμητικά, ἰδιαίτερα στὰ  initia  τῶν παρακλητικῶν τῆς Θεοτόκου κανόνων,  ἀντιγραφικὰ ἢ τελείως δουλικὰ ἐξαρτημένα, ἄλλοτε  ποιημένα μὲ  ἐλευθερία καὶ  εὑρηματικὴ ἀναδιατύπωση  κοινῶν  ὑπαρξιακῶν βιωμά- των καὶ  ψυχοσωματικῶν ἀναγκῶν τῶν πιστῶν.

Ἐλάχιστες φορὲς  στοὺς  ἀρχαίους κανόνες,  συχνότερα στοὺς  νεώτερους, παρατηροῦνται μικρότερα ἢ μεγαλύτερα φιλολογικὰ ἐλαττώματα καὶ  ἰδιαίτερα, κατὰ τὴν  ποιητικὴ τεχνικὴ  καὶ  σμίλευση,  προσομοιακὴ ἀνισοσυλλαβία  στίχων  ἢ προβλήματα ὁμοτονίας. Αὐτὰ  βέβαια θεραπεύονται μὲ  τὴ χρήση  τῆς  μελικῆς  «τονῆς» τῆς  βυζαντινῆς μουσικῆς, δηλαδὴ τὴν  ἔκταση τῶν ἐλλειπτικῶν ἢ τὴ σύμπτυξη τῶν περιττῶν συλλαβῶν κατὰ τὴν μελωδικὴ ἀπόδοση τῶν τροπαρίων4 .

Ἀπὸ τοὺς  παρακλητικοὺς κανόνες ποὺ μελετήθηκαν ἐπιμελῶς ἄλλοι  εἶναι λαμπροί,  θεολογικοί,  μνημειώδεις καὶ  μεγαλήγοροι,  ἐκτυπώματα ἀληθινὰ καὶ γνήσια  τῶν γνώσεων, τῶν χαρισμάτων, τῶν ποιητικῶν ἱκανοτήτων ἢ τῶν πνευματικῶν καταστάσεων καὶ  τῶν  ἁγιαστικῶν μεθηλικιώσεων τῶν  ὑμνο- γράφων. Ἄλλοι  πάλι ταπεινότεροι καὶ  ἀπέριττοι, ἐνίοτε  ἁπλοὶ καὶ  κοινολόγοι.

Πέραν  ὅμως  τῶν  κάποιων ἀρνητικῶν παρατηρήσεων, ἡ ποίηση τῶν  παρακλητικῶν κανόνων  μπορεῖ νὰ  χαρακτηρισθεῖ ὡς  ἕνας  κρυστάλλινος καὶ καθαρὸς ποταμὸς πνευματικῶν ὁρμημάτων42,  ποὺ εὐφραίνουν τὶς  καρδιὲς καὶ θεραπεύουν τὴν ὕπαρξη. Ἡ βιωματικὴ ἐκφραστικότητα, ἡ ψυχικὴ  εὐαισθησία,  ἡ εὐλαβικὴ πρόσψαυση τῶν  θείων,  ἡ ἐξομολογητικὴ ταπεινότητα τῶν ἱκεσιῶν,  ἡ ὁλοθυμία τῆς ἀκραδάντου πίστεως στὴν κατάθεση τῶν πα- ρακλήσεων χαρακτηρίζουν  τὸν  προσευχητικὸ τρόπο τῆς  ὀρθοδόξου λειτουργικῆς παραδόσεως καὶ  διαζωγραφοῦν μὲ συγκλονιστικὴ ἐνάργεια τὴν ἀγωνιστικὴ ἄρση  τοῦ  σταυροῦ τῶν  δεινῶν  πειρασμῶν, τοῦ  πολέμου τῶν παθῶν καὶ  τῶν  θλιπτικῶν ἐπιφορῶν τῶν  ποικίλων ψυχοσωματικῶν ἀσθενειῶν.  Τὴν  ἴδια  ὅμως  στιγμὴ  ὑψώνουν τὴν  ὕπαρξη ἀπὸ τὸν  ἀπογνωστικὸ βυθὸ στὴν ἐλπίδα τῆς θεραπείας, στὰ ἰαματικὰ βιώματα καὶ στὶς ἐκστάσεις τῆς  εὐχαριστιακῆς ζωῆς  καὶ  τῆς  εὐγνώμονος δοξολογίας τοῦ  Κυρίου,  τοῦ «ἰατροῦ καὶ  θεραπευτοῦ τῶν ψυχῶν  (καὶ  τῶν σωμάτων) ἡμῶν»43.

Ἐκρηκτικὰ κατατίθενται τὰ  αἰτήματα μὲ  τὰ  δεητικὰ ρήματα,  ὅπως τὰ «ἐκλιπαρῶ, καταφεύγω, ἐπικαλοῦμαι, κράζω,  δοξολογῶ, ὑμνῶ,  δυσωπῶ, δέομαι, προσπίπτω, μεγαλύνω, κηρύττω, προστρέχω, λιτάζω,  λιτανεύω, πα- ρακαλῶ, (καθ)  ἱκετεύω, βοῶ», ἀλλὰ  καὶ  μὲ τὴν προστακτικὴ ἐπίκληση τῆς λυτρωτικῆς δυνάμεως τοῦ  Θεοῦ,  τῆς  Παναγίας,  τῶν  ἁγίων πάντων,  ὅπως «ἀπάλλαξον, ἀνάσπασον, ἆρον,  ἀπέλασον, ἀνάστειλον, (ἐξ)(δι)ἀνάστησον, ἀνάκτησον, ἀνέλκυσον, ἀντιλαβοῦ, ἀνάπλασον, ἀνόρθωσον, ἀξίωσον,  ἁγίασον, ἀγάθυνον, ἀνάγαγε, ἀφάνισον, ἀπόλουσον, ἀπόπλυνον, ἀνακάλεσαι, βοήθησον,  βράβευσον, γαληνίασον, διάσωσον, δίωξον,  δυσώπησον, διαφύ- λαξον,  διόρθωσον, διάλυσον, διασκέδασον, διέγειρον, ἐλέησον,  εἰρήνευσον, ἐπίβλεψον, ἐνίσχυσον,  ἐλευθέρωσον, ἐνδυνάμωσον, ἔγειρον, ἐξελοῦ,  ἐλά- φρυνον,  ἑδραίωσον, ἐπάκουσον, ἐκδυσώπησον, ἔκσπασον, ἐξύπνησον, ἐπίνευσον, ἐξάρπασον, εὐόδωσον, ἐπικούφισον, ἐπανόρθωσον, ζώωσον, θεράπευσον, θρέψον,  ἴασαι,  ἱλέωσον,  ἴθυνον, ἰάτρευσον, κυβέρνησον,  κούφι- σον, καταδρόσισον, καταύγασον, καταφαίδρυνον, καθάρισον, κάθαρον, κράτυνον, κατεύνασον, κόπασον, καταλάμπρυνον, καινοποίησον, καινούργησον, μὴ  παρίδῃς (ἐκ)λύτρωσαι, λῦσον,  λάμπρυνον, μὴ  ἀπώσῃ, μνήσθητι,  μεσί- τευσον,  νεῦσον, οἰκτείρησον, οἴκτειρον, ὁδήγησον,  οἰκείωσον, παράσχου, πρόφθασον,  πρόσδεξαι, πρόστηθι, περιφρούρησον, (κατα)πράϋνον, προσδέχου, παρακάλεσον, περίζωσον, παῦσον, ρῦσαι,  ρῶσον,  ρῆξον,  ρᾶνον,  σπεῦσον, σῶσον, σῷζε, σπλαγχνίσθητι, σωφρόνισον, σύνταξον, στῆσον, σύντριψον, στήριξον, σκέδασον, τάχυνον,  ὑπάναψον, φύλαξον, φώτησον,  φωταγώγησον, φάνηθι, φλέξον,  χαρίτωσον».

Ἄλλος  ποταμὸς μυρίων  εὐαισθησιῶν εἶναι  τὰ ὀνόματα, τὰ ἐπίθετα καὶ οἱ περιφραστικοὶ χαρακτηρισμοὶ τοῦ Κυρίου,  τῆς Θεοτόκου καὶ  τῶν ἀγγέλων, ἀλλὰ  καὶ πάντων τῶν παρακαλουμένων ἁγίων τοῦ Θεοῦ44. Εἶναι  τὰ ἄνθη τῆς ταπεινῆς πρόσπτωσης καὶ  τὰ  μύρα  τῆς εὐγνωμοσύνης. Εἶναι  ἡ χαρμόσυνη ἔκρηξη  τῆς ἀκαταισχύντου ἐλπίδος μέσα  στὴν ἄβυσσο  τῶν μαρτυρικῶν πυκτευμάτων καὶ  μέσα  στὴ  θλίψη  τῶν  βασανιστικῶν ἐνίοτε  πειρασμῶν καὶ ἀσθενειῶν. Εἶναι,  θὰ  μποροῦσε νὰ  πεῖ κανείς,  μιὰ  καλολογία Τιρταιϊκὴ - ἐγκωμιαστικὴ-ἡρωϊκὴ-παρακλητική, εὐαίσθητη καὶ  καρδιακή, μιὰ  ποίηση στιβαρὴ καὶ  χαρισματική, μὲ  πνοὴ ἀφελότητας Χριστοῦ,  ἀλλὰ  καὶ  θεολογικὲς  ἀναγωγές, μὲ  ἀκόμπαστες ἐμπειρικὲς καὶ  βιωματικὲς προσψαύσεις, μιὰ  μεμετρημένη φιλοκαλικὴ καλλιτεχνία καὶ  μιὰ  ἐκπλήττουσα καὶ  εὑρηματικὴ λεξιπλασία.

Οἱ παρακλητικοὶ  κανόνες εἶναι  μιὰ  ἀκένωτη ἱκετηρία εὐλαβῶν ψυχῶν, ποὺ ἐκφράζουν τὸ  κοινὸ  αἴσθημα τῶν  λατρευτῶν τοῦ  Θεοῦ  καὶ  τῶν  προσκυνητῶν  τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν ἁγίων,  χωρίς  φτιασιδώματα καὶ ἐπιτηδεύσεις, ἀλλὰ  μὲ συγκλονιστικὴ ἀμεσότητα καὶ γνήσια  εὐαγγελικὴ ἀγαθωσύνη, ὅπου πόνος, θλίψη, πειρασμός, στενοχωρία, διωγμός, κίνδυνοι,  περιστάσεις τοῦ  βίου  καὶ  ἀνάγκες, θλιπτικὲς ἐπιφορὲς καὶ  νοσημάτων παντοίων καταπονήσεις βρίσκουν  διέξοδο ὑπαρξιακὴ στὴν παρηγορία τῆς προσευχητικῆς κοινωνίας μὲ  τὰ  ἐπικαλούμενα καὶ  παρακαλούμενα θεῖα  καὶ  ἅγια πρόσωπα.

Α. ΤΑ  ΨΥΧΙΚΑ  ΚΑΙ  ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΑΡΡΩΣΤΗΜΑΤΑ ΣΤΟΥΣ  ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΥΣ  ΚΑΝΟΝΕΣ. Οἱ νοσογόνες αἰτίες.

Ἡ πολυποίκιλος ἁμαρτία καὶ ὁ σκοτασμὸς τῆς ἐμπαθείας, ἐπιτεινόμενος ἀπὸ φθόνους δαιμονικούς, πολλαχοῦ ἐπανέρχονται στοὺς  παρακλητικοὺς κανόνες,  θεωρούμενα ὡς αἴτια τῆς ψυχοσωματικῆς ἀσθένειας, ἀλλὰ  καὶ  ὡς ἡ μέγιστη καὶ  κατ᾽ ἐξοχὴν  κινδυνώδης ἀσθένεια, ἡ ὁποία, μένοντας ἀθερά- πευτη, ποιεῖ ὑπαρκτικὰ καὶ  ἠθικὰ  τὸν ἄνθρωπο «μέγα τραῦμα»45.

Ἀπαρχὴ τοῦ  κακοῦ,  τῆς  φθορᾶς καὶ  τῆς  ἀσθένειας, γιὰ  τὴν  ἀνθρώπινη φύση,  ἔγινε  ἡ ἐξ  ἀπάτης δαιμονικῆς παρακοὴ τοῦ  γενάρχου στὴν  ἐντολὴ τοῦ  Θεοῦ46,  ἀλλὰ  καὶ  ἡ ἐκ προαιρέσεώς του  ἀνταρσία ἀπὸ τὴν ἀγαπητικὴ κοινωνία τοῦ  Δημιουργοῦ του,  γινόμενος αὐτὸς ὁ ἴδιος  ἐκ  παραχρήσεως «αἰτία τῆς  ἑαυτοῦ ἀπωλείας»47. Τὴ νέκρωση  τοῦ  Ἀδὰμ  προξένησε τὸ παράπτωμα τῆς  ἐκούσιας ἐπαναστάσεώς του  ἐναντίον τῆς  πηγῆς τῆς  ζωῆς του48  καὶ  ἡ ἁρπακτικὴ ἀκρασία του49.

Ἀπὸ τὴν  πρώτη αὐτὴ  ἁμαρτία καὶ  ἑξῆς,  ἡ μισάνθρωπη κακουργία τοῦ πολεμήτορος διαβόλου, συμμαχούσης τῆς  ἀνθρωπίνης ραθυμίας, γίνεται αἰτία τῶν  ψυχικῶν ἰδιαίτερα  νοσημάτων50. Οἱ ἐπήρειες τῶν  δαιμόνων παρομοιάζονται μὲ  ληστρικὲς ἐφόδους καὶ  φαρμακερὰ δαγκώματα, ποὺ δηλητηριάζουν καὶ τραυματίζουν τὴν ψυχή, ἀλλὰ  καὶ κατακρημνίζουν τὸν νοῦ τοῦ  ἀνθρώπου5 . Οἱ προσβολές, οἱ ἐπιβουλὲς καὶ  οἱ ἐνέδρες τοῦ  «παλαιοῦ πτερνιστοῦ» καὶ  δεινοῦ  ἀντιμάχου τῆς σωτηρίας ἐξασθενοῦν καὶ  καταπληγώνουν  τὴν ψυχὴ  προξενώντας ὀσμὴ θανάτου καὶ  νεκρωτικὲς καταστάσεις σ᾽ αὐτήν52. Ὁ ἐχθρός,  μὲ  θηριώδεις ὁρμές,  μὲ  ληστρικὲς κυκλώσεις, μὲ  συνεχεῖς  κατατοξεύσεις,  μὲ  ἀφειδεῖς θλιπτικὲς ἐπιφορές,  ζητεῖ  νὰ  ἁρπάσει, νὰ  κατασπαράξει καὶ  νὰ  κατακρημνίσει τὴν  ψυχὴ  στὸν  βυθὸ  τῶν  φθορο ποιῶν παθῶν53.

Ἡ ἁμαρτία, ὡς  νόσος  λοιμική,  ἐμποιεῖ πλέον θάνατο ψυχικὸ  καὶ  σωματικό54,  ἀλλὰ  γίνεται καὶ αἰτία (κατὰ τὴ γνωστὴ  συγκλονιστικὴ φράση  τοῦ μικροῦ  παρακλητικοῦ κανόνα:  «Ἀπὸ τῶν  πολλῶν μου  ἁμαρτιῶν, ἀσθενεῖ τὸ σῶμα,  ἀσθενεῖ μου  καὶ  ἡ ψυχὴ»55) νὰ  ἀσθενεῖ καὶ  νὰ  πάσχει ἡ σύνολη ὕπαρξη. Ἡ ψυχὴ  καταφθείρεται καὶ  νεκρώνεται καὶ  ἀνιάτως νοσεῖ καὶ  καταπνίγεται στὴν  πλημμύρα καὶ  κατατήκεται στὸν  καύσωνα τῶν  πολλῶν ἁμαρτιῶν καὶ  τῶν ποικίλων πταισμάτων56.

Ἡ πονηρία καὶ  ἡ κακὴ  συνήθεια,  ἡ καθ᾽  ὑπερβολὴν ἀνεξέλεγκτη πτώση σὲ  σφάλματα καὶ  ἡ κατατρύγηση τῶν  ἁμαρτωλῶν ἡδονῶν  ἀμβλύνουν τὰ πνευματικὰ αἰσθητήρια, μολύνουν καὶ  ξηραίνουν τὴν καρδιά, ἀναισθητοῦν τὰ νεῦρα  τῆς ψυχῆς  καὶ  τὴν παραλύουν, τὴν παγώνουν καὶ  τὴν πληγώνουν, δημιουργώντας νοσηρὸ  καὶ  ἀνίατο ἄλγος  καὶ  ὑποδουλώνοντάς την  «φρενοβλαβῶς»57.

Ἡ ζωὴ τῆς ἁμαρτίας προσθέτει στοὺς  μώλωπες τραύματα καὶ  γυμνώνει τὸν ἄνθρωπο «τῆς πρὶν θεοϋφάντου στολῆς»58. Οἱ ὑμνογράφοι, ὡς ἐξ ὀνόματος τῶν πιστῶν, παρακαλοῦν γιὰ  τὴ θεραπεία καὶ  τῆς αἰτίας (ἁμαρτία) καὶ  τοῦ  ἀποτελέσματος (νόσος,  ἀσθένεια, ἀρρωστία). Ἡ σύμφυρση μὲ  τὰ πταίσματα καὶ  τὰ  παραπτώματα καὶ  ἡ πλήξη τῆς φύσεως ἀπὸ τὴ θανατη- φόρο  ρομφαία τῆς  ἁμαρτίας ποιεῖ τὸν  βίο  τοῦ  ἀνθρώπου «μοχθηρὸν καὶ ἐπώδυνον», «ἀσθενῆ καὶ  δυσειδῆ»59. Εἶναι  τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἀποσκιρτήσεως  ἐκ  τῆς  ζωῆς  τῆς  χάριτος,  ποὺ  ὁδηγεῖ εἰς  χώραν   μακρὰν «πόρρω Θεοῦ»60, μέσα  στὴν  παραζάλη τῆς  ψυχικῆς τρικυμίας, τὴν ἀθεοφοβία, τὴν ποικίλη κάκωση,  τοὺς  ἄμετρους πειρασμοὺς καὶ  τὶς  πτώσεις6 .

Ἡ ἄκρως,  ἐπίσης, νοσογόνος λειτουργία  τῶν  παθῶν ἐπισημαίνεται ἐξι- διασμένα καὶ σὲ ὅλους  τοὺς  τόνους  καὶ χρωματισμοὺς στὰ κείμενα τῶν παρακλητικῶν  ὑμνογραφημάτων.  Λύμη  ἀληθινὴ   τῆς  ὡραιότητος  τοῦ  νοὸς γίνεται ἡ ἐκτύπωση σ᾽ αὐτὸν  τῆς  ἀμορφίας τῶν  φιληδόνων καὶ  ὁρμητικῶν στὴν καταλυτική τους  δύναμη παθῶν62. Ψυχοσωματικὰ τραύματα, ἕλκη, πυρετοὶ  καὶ  πληγὲς ὑποδηλοῦν ὡς ἀποτέλεσμα τὴν ἀνατροπὴ τῆς καλῆς  προαιρέσεως ἀπὸ τὴν αὐθαιρεσία τῆς ἐνεργείας τους63.

Ἀχλὺς  τυφλωτικὴ καὶ  ζόφωση,  σκοτισμοὶ ἀμελείας, ἀγνωσία, πώρωση, ταραχή, κάκωση  δεινή, μωρία καὶ ἀλογία, αἴσθηση  κολάσεως, βίωση φθορᾶς, σπορὰ ζιζανίων στὸν  ἀγρὸ  τῆς  ψυχῆς,  ἀναισθησία καὶ  νέκρωση,  μολυσμοί, ἀχρειώσεις καὶ  καταντήματα, νοσηρὴ καχεξία, παθήματα χαλεπά, ζωώδεις ἀκαθαρσίες, σκότος  καὶ  νύκτα  καὶ  ἀμαύρωση τοῦ  ἔσω  φωτός,  ὕβρις  καὶ ἀτιμία, λύπη καὶ ἀθυμία καὶ ἀπόγνωση εἶναι  τὰ ἀρρωστημένα ἀπόνερα τῆς ἐμπαθοῦς ζωῆς,  τῆς  ἀμετανοησίας, τῆς  ἀκρασίας, τῆς  ἀφρόνου διαγωγῆς, τῆς κακῆς  συνηθείας, τῆς αὐχμηρίας τῶν παθῶν τῆς ἀτιμίας64.

Τὸ  σῶμα  συμμετέχει στὴν  καταδούλωση τῆς  ψυχῆς  καὶ  τὴ  δημιουργία τῶν ψυχοσωματικῶν ἀσθενειῶν διὰ  τῆς ἡδονικῆς  ἀκρασίας του καὶ τῶν φιληδόνων  κινήσεών  του.  Ὁ νοῦς  γίνεται χαμερπὴς καὶ  ἡ ψυχὴ  σκοτεινή,  κα- κουχημένη καὶ συντριμμένη ἀπὸ τὸ βάρος  τῆς ἐνηδόνου φορᾶς,  κυριολεκτικὰ φονευμένη, παραδομένη στὴ  ρευστότητα καὶ  τὴ νέκρωση  τοῦ  φρονήματος τῆς σαρκός65.

Τέλος  τὴ  νοσοποιὸ λειτουργία  τῶν  κακῶν  καὶ  ἐμπαθῶν  λογισμῶν καὶ ἐνθυμήσεων δὲν  παραλείπουν νὰ τονίσουν  ἐμφατικὰ οἱ ἅγιοι ὑμνογράφοι, καθὼς  οἱ περισσότεροι ἦσαν νηπτικοὶ μοναχοὶ καὶ πνευματικοὶ πατέρες. Ἡ στρεβλότητα, ἡ φαυλότητα, ἡ ἀγνωσία, ἡ ληστρικὴ  συναρπαγὴ κάθε  καλοῦ ἀπὸ τὸν νοῦ καὶ  ἡ τύφλωσή του  εἶναι  ἀποτέλεσμα συχνὰ  τῶν  «μιαιφόνων λογισμῶν»66.

Ἡ  ἐκ  τῶν  ἁμαρτιῶν, τοῦ  πολεμήτορος, τῶν  παθῶν καὶ  τῶν  λογισμῶν βλάβη  εἶναι  ἐνίοτε  τόσο μεγάλη, ποὺ ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο στὴν ἄρνηση  τοῦ Θεοῦ  καὶ  τὴν ἀρρωστημένη καὶ  φρενοβλαβὴ αὐτοειδωλοποίηση67.

2. Τὰ  εἴδη  τῶν ἀρρωστημάτων.

Εἶναι  χαρακτηριστικὸς καὶ ἀξιοπρόσεκτος ὁ τρόπος τῆς λεπτομεροῦς περιγραφῆς τῶν  σωματικῶν καὶ  τῶν  ψυχικῶν-πνευματικῶν  νοσημάτων ἀπὸ τοὺς  ποιητὲς τῶν  παρακλητικῶν κανόνων,  ὥστε  θὰ  εἶχε  ἐνδιαφέρον ἡ κα- ταγραφή τους  καὶ  γιὰ  τοὺς  ἱστορικοὺς τῆς  ἰατρικῆς ἐπιστήμης, καθὼς  οἱ καταιγιστικὲς μαρτυρίες ἀποκαλύπτουν καὶ  τὴν ὑφή, ἀλλὰ  καὶ  τὴ διαχρονία  τῶν  ἀσθενειῶν τῆς  ἀνθρωπίνης φύσεως καὶ  τῆς  ἀνθρωπίνης ὑποστά- σεως, μαζὶ  μὲ τὶς περιστάσεις, τὶς θλίψεις,  τοὺς  πειρασμοὺς καὶ τὶς ἀνάγκες τῆς ζωῆς68.

Σημαντικὸ καὶ  ἀξιοσημείωτο θεωροῦμε ὅτι  ἡ λέξη  «πάθη» πλειστάκις στοὺς   κανόνες σημαίνει ἐμφανῶς  ψυχικὰ  καὶ  σωματικὰ παθήματα  καὶ ἀρρωστήματα. Τὰ  πάθη ὡς  παθήματα ἀσθενειῶν, ἀλλὰ  καὶ  τὰ  πάθη ὡς ἀρρωστήματα ψυχῶν  εἶναι  ἀμέτρητα, πολυσύνθετα καί,  δυστυχῶς, πολλὲς φορὲς  δυσίατα. Εἶναι  περισσότερο ἀπὸ προφανὲς ὅτι εἶναι  ἀδύνατο νὰ τὰ ἀναλύσουμε ἢ ἀκόμα καὶ  νὰ  τὰ  ἀπαριθμήσουμε στὸ  σύνολό  τους.  Ἐδῶ ἁπλῶς ἐπιλεκτικὰ θὰ τὰ παραθέσουμε. Μία σύνθετη  ἑκάστοτε παραπομπὴ θὰ ταυτίζει κατὰ ἀπόλυτη σειρὰ  τὰ καταγραφόμενα σὲ ὀνομαστικὴ πτώση.

α) Σωματικά.

«Σαρκὸς ὀδύναι», «σώματος χαλεπαὶ νόσοι», «σωμάτων μαλακίαι», «χαλεπὴ τοῦ σώματος κάκωσις», «χαλεπαὶ ἀρρωστίαι καὶ νοσερὰ πάθη», «νόσοι δυσφόρητοι», «δεινὴ ἀλγηδών», «δειναὶ νόσοι», «δεινὰ πάθη», «ἀλγηδόνες παντοῖαι», «νοσήματα χαλεπὰ ... κάκωσις σώματος», «πληγὴ χολέρας», «λύμη ἀκρίδος καὶ λώβης», «πάθη ποικίλα, νόσοι, πᾶσα κάκωσις», «νόσος καὶ ἐπάχθεια», «σαρκικαὶ ἀσθένειαι», «νόσων λύμη», «ἀλγεινά», «φλὸξ τῶν νόσων», «κλυδώνιον ἀσθενειῶν», «νόσοι ἰοβόλοι», «νόσων σάλος», «ἀσθενήματα δεινά», «ὀδύναι δυσφόρητοι», «σωμάτων δεινὰ ἑλκώματα», «νόσοι δυσίατοι», «ἀσθένειαι καὶ κακώσεις ψυχῆς καὶ σώματος»69, «σωματικῶν παθῶν ἐπαναστάσεις», «ἰσχυρότατον βασκανίας πάθος», «ἄτονον σαρκός», «βρωμάτων ἀκρασίαι», «σαρκὸς ἀσθένεια», «μώλωπες καὶ τραύματα καὶ σηπεδόνες», «νεκροποιὰ νοσήματα», «ἀσθένειαι χαλεπαὶ καὶ δυσφόρητοι», «νόσοι παντοδαπαί», «ἀλγηδόνες καὶ βαρεῖς πόνοι», «μώλωπες ἀνιάτρευτοι», «ἀφόρητοι ὀδύναι», «πυρετοὶ διακαεῖς», «περίοδοι πυρετῶν καὶ σφοδρότατα τούτων ρίγη», «ἀνιαρὰ νοσήματα, χαλεπὰ ἀρρωστήματα, ἀλλεπάλληλα ἀνίατα πάθη, ὀδυνῶν κλύ- δων, κύματα πόνων», «πάρεσις γονάτων, ποδῶν καὶ χειρῶν»70.

β) Ψυχικά.

«Πρόληψις παθῶν», «ψυχαὶ σεσαλευμέναι», «ζάλη παθῶν», «ψυχῆς δεινὴ ἀμορφία», «καρδίας τραύματα», «ἀλγεινῶν παθῶν συντρίμματα», «κρύφια τῆς ψυχῆς τραύματα», «ἄλογοι πράξεις, ἡδοναὶ θανατηφόροι», «φθοροποιὰ ἁμαρτήματα καὶ πάθη», «πικρία παθῶν καὶ λογισμῶν», «νοὸς ἀμαυρώσεις», «δυσώδη καρδίας πάθη», «χείμαρροι παθῶν καὶ ὕδατα κακίας», «ρεύματα ἀμετρήτων κακῶν», «μώλωπες ἐμπαθοῦς καρδίας», «πάθη ψυχοφθόρα, δεσμοὶ καὶ σάλος καὶ σύγχυσις παθῶν», «ἀναισθησία νοσηρά», «δαιμόνων τάραχος, παθῶν ἐπαγωγαί», «φρυγανώδη πάθη διανοίας, ἐσβεσμένος λύχνος τῆς καρδίας», «πανώδυνοι καρδίαι»7 , «ψυχῆς ἄλγος», «παθῶν τάραχος, κλύδων πταισμάτων», «ψυχικὸς τάραχος, ἀθυμίας ζάλη», «ψυχῆς μολύσματα», «ψυχῶν ἀρρωστίαι», «ἀσθένειαι ψυχῆς»72, «ψυχῆς πάθη καὶ τραύματα», «ἕλκη ψυχῆς», «χαλεπαὶ ἀθυμίας ἐπικλύσεις», «βλαβερὸς καύσων καρδίας», «θανατοῦντα πάθη», «ἄλγος καὶ κάκωσις καὶ σκυθρωπότης καρδίας», «πάθη ψυχοφθόρα», «παντοία θλίψις», «κάκωσις ψυχῆς», «παθῶν καύσων, ψυχῆς τάραχος», «παθῶν φλὸξ δεινή», «ἀθυμία πικρά», «πάθη μυσαρὰ καὶ χρόνια», «συντρίμματα καὶ χαλεπαὶ παραπτώσεις», «μύχιοι στεναγμοί», «ἀνιαραὶ θλίψεις, ζάλη καὶ πικρὰ ἀθυ- μία», «ψυχῶν τραύματα», «στεναγμοί», «ἄνοια δεινή», «ἀθυμίας νέφη», «θλίψεις, ἀσθένειαι καὶ κακώσεις ψυχῆς», «τρόποι ἄσπλαγχνοι καὶ μοχθηροί», «ἄγρια πάθη», «ψυχῆς οἴησις δεινή», «σηπεδὼν νοός, μαλακίαι ψυχῆς», «ψυχῆς ἡδυπάθεια, νοὸς προσπάθεια», «μνῆμαι κακῶν», «ψυχικὸς τάραχος», «ἀκρασία, χαλεπὴ ἁμαρτία», «παθῶν σκοτόμαινα», «ψυχῶν ἄλγη»73, «φιλότης σαρκική, ἡδύτης μωμητή», «ρῆμα βέβηλον, λογισμοὶ καὶ πράξεις ἄτοποι», «βέβηλος νοῦς, βάθη κακίας ἐξ ἀγνοίας», «ἀλογία ἡδονῶν», «ψοχοφθόροι ἀτοπίαι», «κακῶν ἀμετρία καὶ πολυπλήθεια», «νοὸς παρεκτροπαὶ, ρεμβασμοὶ αἰχμαλωσίας, φαυλότητες, αἰσχρόνοια ἀκαθάρτων καὶ ρυπαρῶν λογισμῶν», «πᾶσα κακία, ἄθεσμα λόγια», «αἰσχραὶ ἐνθυμήσεις», «παθῶν ἀμαυρώσεις», «ψυχῆς ἀθυμία καὶ λύπη»74, «παθῶν προσβολαί», «ψυχῆς ἀλγήματα», «παθῶν κλυδώνιον, καρδίας πώρωσις», «ἀχυρῶδες νόημα», «σκότους καὶ νυκτὸς ἔργα», «ἔκλυσις ψυχῆς καὶ πάρεσις», «αἰσχραὶ ἔννοιαι», «νυκτώδη ἐγκλήματα», «ψυχῆς μώλωπες, πλη- γαὶ ἁμαρτίας», «ρυπαροὶ λογισμοί, φαῦλαι καὶ αἰσχραὶ ἐνθυμήσεις», «πικρὰ δουλεία παθῶν», «σκοτισμὸς ἁμαρτίας», «σκοτίας κρημνός», «ψυχῆς ὀδύνη», «νοὸς σαθρὸν καὶ ἄστατον», «ἀκηδίας ἔκλυσις», «ἰλὺς παθῶν, βυθὸς θλίψεων», «ζόφος ἀγνωσίας», «ψυχῆς ἀσθένεια, καρδίας ἄτο- νον, νοὸς ἐκτροπαί», «ζοφώδης ἄγνοια», «νοὸς σκοτόμαινα», «κλύδων παθῶν, τρικυμίαι λογισμῶν, ἡδονῶν ἀντίπνοιαι», «ψυχῆς πόρωσις», «ρυ- πώδης κακόνοια», «παθῶν κάμινος», «ἐναντίων λογισμῶν κλύδων», «φαῦ- λαι φιληδονίαι», «νέφος πολλῶν σφαλμάτων ἐν ψυχῇ», «ἀκαθάρτων λογισμῶν χείμαρροι... νοητικοῦ δυσωδία», «καταιγὶς ἀθυμίας», «μικροψυχία», «ἀθυμίαι»75.

γ) Περιστάσεις, θλίψεις,  ἀνάγκες, παντοῖα δεινὰ  καὶ  πειρασμοὶ δαιμονικοί.

Μὲ τὰ ἐντονότερα χρώματα οἱ κανονογράφοι τῶν παρακλητικῶν περι- γράφουν τὰ λυπηρὰ τοῦ βίου τοῦ ἀνθρώπου, τὰ ὁποῖα πάντως εἶναι δεῖγμα τῆς ἀσθενούσης φύσεως, ποὺ «συστενάζει καὶ συνωδίνει ἄχρι τοῦ νῦν»76, ἀπὸ τὴν ἡμέρα τῆς προπατορικῆς ἀνταρσίας, ἀλλὰ καὶ συντείνουν στὴν ἐμφάνιση καὶ παραμονὴ τῶν ψυχοσωματικῶν ἀρρωστημάτων. Καταγρά- φουμε τὸν καταιγισμὸ τῶν σχετικῶν ἀναφορῶν: «πέλαγος δεινῶν», «μοχθηρὰ τοῦ βίου», «λυπηρῶν ἐπαγωγαί, συμφορῶν νέφη», «ἀμέτρητοι ἀνάγκαι καὶ θλίψεις, ἐχθροὶ δυσμενεῖς καὶ συμφοραὶ βίου», «ἀνάγκη, θλίψις, βλάβη», «βίου ζάλαι, βέλη θλίψεων», «κάκωσις, δειναὶ συμφοραί, βλάβη, κίνδυνοι καὶ πειρασμοί», «περιστάσεις, θλίψεις, ἀνάγκαι, συμφοραὶ βίου», «δυσχερῆ καὶ δεινά», «δυσχέρεια πᾶσα», «πᾶσα ἀνάγκη καὶ θλίψις», «θλιβόμενοι, ἀδικούμενοι, πενόμενοι, ξένοι, τυφλοί, ἀσθενεῖς, κατα- πονούμενοι, ὀρφανοί», «συμφοραὶ ἐπίπονοι», «ἔχθιστα δυσμενῆ», «δεινὰ φοβερά», «συμφοραὶ καὶ θλίψεις καὶ δεινὰ παντοῖα», «δεινὰ παντοῖα, θλί- ψις, περιστάσεις», «βάσανοι», «πέλαγος δεινὸν βίου, παντοίων παθῶν (παθημάτων) τρικυμίαι, σάλος καὶ κλυδώνιον», «συμφοραὶ ἀδόκητοι, μάστιγες πολύτροποι, δεινὰ ἐπερχόμενα», «πολλὰ κακά», «θλίψεις τῆς ψυχῆς καὶ τῶν σωμάτων»77, «περιστατικαὶ συγχύσεις τοῦ βίου», «κίνδυνοι», «ἐν κινδύνοις καὶ θλίψεσι κατακαμπτόμενοι», «σάλος βιοτικῶν κυμάτων ... κακώσεις τοῦ βίου», «δυσχέρειαι»78, «κίνδυνοι ἐπώδυνοι», «ἀδόκητοι κίνδυνοι», «βίου κίνδυνοι», «κοσμικοὶ πειρασμοί», «πολέμων πολλῶν περικύκλωσις», «παντοῖοι κίνδυνοι καὶ κακά», «ἐναντίων κακουχίαι»79, «πολλοὶ πειρασμοί», «πειρασμῶν προσβολαί», «πειρασμῶν ὄχλος», «πειρατήρια» (πειρασμοί), «παντοῖα βιοτικὰ πειρατήρια», «πειρασμῶν νέφος», «φθαρτικοὶ πειρασμοί», «ταλαιπωρίαι πειρασμῶν», «καταιγίδες πειρασμῶν», «πειρασμοὶ ἀνήκεστοι», «πᾶσα ἐπήρεια», «πολύτροπα πειρατήρια»80, «δαιμονικαὶ ἐπιφοραί», «ὄφεως κακουργία», «μεθοδεῖαι βλαβεραὶ τοῦ ἀρχεκάκου ἐχθροῦ», «δαιμόνων ἐπήρειαι», «δαιμόνων τάραχος», «δαιμόνων τοξεύματα», «κακώσεις δαιμόνων»8 , «δαιμόνων βουλαί», «θλίψεις, ποικίλαι μάστιγες, κινδύνων πέλαγος», «πειρασμοὶ φλογοφόροι καὶ πικροί», «σκοτία κρημνοῦ αἱρέσεων», «αὖραι θλίψεων, ἀναγκῶν καὶ πειρασμῶν», «βυθὸς θλίψεων καὶ πειρασμῶν βιωτικῶν», «λυποῦντες καὶ κακοῦντες ἐχθροὶ ἀόρατοι», «μυρίαι συμφοραί, σφοδραὶ ὀδύναι», «συμφοραὶ καὶ θλίψεις, ὀδύναι πικρότατοι, ἀνένδοτοι πόνοι»82.

3. Ἡ καταβύθιση  στὰ ψυχοσωματικὰ  ἀρρωστήματα.

Ἡ καταβύθιση στὰ πολυσύνθετα καὶ περιπεπλεγμένα ψυχοσωματικὰ καὶ ὑπαρξιακὰ προβλήματα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος τόσο πολὺ μοιάζει  μὲ τὸν παλαιό, στὸ νοσηρὸ ὑπόβαθρο τῆς φύσεως καὶ τῆς ὑποστάσεώς του, ἀποτελεῖ ἀληθινὴ  διάβαση διὰ  μέσου  σκοτεινοτάτων ἀβύσσων.

Μὲ  τοὺς  μελανότερους ἐκφραστικοὺς τόνους  οἱ  ὑμνογράφοι καταγράφουν τὰ βιώματα τῶν σωματικῶν πόνων καὶ ἰδιαίτερα τῶν ψυχικῶν ὀδυνῶν ποὺ προξενοῦν τὰ  ποικίλα ἀρρωστήματα. Ἡ  ὀλιγόπιστη καὶ  ὀλιγόθυμη ὕπαρξη καταποντίζεται σὲ  βάραθρα φοβικὰ ἢ κυριολεκτικὰ καταπίνεται ἀπὸ τοὺς  ἀπογνωστικοὺς  λογισμούς. Ἄλλοτε βιώνει  τὴν παγερὴ γύμνωση τοῦ  πνευματικοῦ κενοῦ,  τὸ δυσβάστακτο βάρος  τῶν ἐνοχικῶν  συμπλεγμά- των,  τὴ  ζόφωση  τῆς  ἀνταρτικῆς αὐτονόμησης, τὴν  αὐταπάτη τῆς  αὐτάρκειας,  τὴν ἀλλοτριωτικὴ οἴηση, τὴν ἀκόρεστη ἡδονοθηρία, τὴν ἀρρωστημένη ὑλομανία, τὴν κατασκευασμένη «ἀναμαρτησία», τὴ νεκρωτικὴ ἀναισθησία, τὴ διαρραγὴ τῆς ἀγαπητικῆς κοινωνίας μὲ τὸν Θεὸ Πατέρα.
Τὰ  νοσήματα τῆς ψυχῆς  καὶ  τοῦ  σώματος θὰ μποροῦσαν νὰ ἀποδοθοῦν στὴ φύση τοῦ  ἀνθρώπου, ἐνῶ  τὰ  παραπτώματα, τὰ  πάθη, οἱ ἁμαρτίες, οἱ ἀστοχίες, τὰ δαιμονικὰ ἐνεργήματα καὶ οἱ πνευματικὲς ἀσθένειες στὴν ὑπό- σταση, δηλαδὴ στὴ  δηλητηριασμένη αὐτεξουσιότητα  καὶ  στὸ  ἔνοχο,  συν- τριμμένο καὶ  διαστρεφόμενο συνειδός. Βέβαια τὰ  δύο  εἶναι  ἀλληλένδετα. Ἀπὸ τῶν πολλῶν ἁμαρτιῶν ἀσθενεῖ τὸ σῶμα  καὶ ἡ ψυχή, πολλές φορὲς  ἕως θανάτου.

Ἡ  ταπεινὴ  συναίσθηση ὅτι  φύση καὶ  ὑπόσταση  ἀσθενοῦν ὁδηγεῖ τὸν πιστὸ ἄνθρωπο στὶς  ἐκστατικὲς καταστάσεις τῆς  μετανοίας,  τῆς  ἐλπίδας καὶ  τῆς ἀναζήτησης θεραπείας. Ἡ ἴδια  ἡ μετάνοια εἶναι  αὐτόβουλη κίνηση ἀνορθώσεως καὶ  ἀναστάσεως, θεραπεία καὶ  ἀποκατάσταση τῆς  ψυχικῆς ὑγείας, ἀληθινὴ  ὑπαρκτικὴ ὁλοκλήρωση,  ἀναστήλωση τοῦ  μοναδικοῦ καὶ ἀνεπανάληπτου τιμίου προσώπου τοῦ  κάθε  πλάσματος τοῦ  Θεοῦ.
Στοὺς παρακλητικοὺς κανόνες τὰ  αἰτήματα τῆς  προσευχῆς πρὸς θεραπεία κατατίθενται μὲ θάρσος  ἐκρηκτικό,  μὲ ρηματικὲς προστακτικὲς ἀνατρεπτικὲς καὶ  ἀλλοιωτικές: «ἐξάρπασον θανάτου καὶ  τῆς  φθορᾶς», «στόρεσον  τὸ  κλυδώνιον τῶν  ἀσθενειῶν»83, κατάλυσον δηλαδή,  κατάστρεψον, ρίψον εἰς γῆν, ἀποδίωξον, σύντριψον, κατακρήμνισον, κατεδάφισον, εἰς χοῦν λέπτυνον, κατάκαυσον, ἀφάνισον καὶ  τὰ  ἀσθενήματα καὶ  τὶς  αἰτίες τους.

Β.  Ο ΤΡΟΠΟΣ  ΤΗΣ  ΠΑΡΑΚΛΗΣΕΩΣ ΚΑΙ  ΟΙ  ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ  ΤΗΣ  ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Ἡ ὁλόθυμη ἐλπίδα  τῆς θεραπείας.

Στὸ  θεμέλιο τῆς  καταφυγῆς καὶ  ἐκζητήσεως ἐλέους  καὶ  βοηθείας, τῆς προσευχητικῆς ἐκτενείας καὶ  τῆς  ἐκ  βάθους κραυγῆς, τῆς  ἐνσυναισθήτου μετανοίας καὶ  προσπτώσεως, ἀλλὰ  καὶ  τῆς  γνήσιας ταπεινοφροσύνης καὶ αὐτομεμψίας, ἐκεῖνο  ποὺ κατ᾽ ἐξοχὴν σφραγίζει τὸν τρόπο τῆς παρακλήσεως καὶ ἀποτελεῖ καίρια προϋπόθεση τῆς θεραπείας τῶν ψυχοσωματικῶν ἀσθε- νειῶν  εἶναι  ἡ ὁλόθυμη  ἐλπίδα τῆς  ἰάσεως καὶ  ἡ ἀκράδαντη πίστη στὴν ἰατρικὴ δύναμη καὶ  χάρη  τοῦ  Χριστοῦ,  ἀλλὰ  παράλληλα καὶ  στὴν  πρεσβευτικὴ πρὸς ἴαση  δύναμη τῆς Παναγίας, τοῦ  σταυροῦ, τῶν  ἀγγέλων καὶ τῶν ἁγίων.

Ὁλοθύμως ὁ ἱκέτης  τῆς  θεραπείας ἐλπίζει καὶ  κραταιοῦται στὴν  παν- σθενὴ καὶ  πανσωστικὴ δύναμη τῆς Παναγίας Τριάδος. Ἡ σκέπη της ὁδηγεῖ τὰ  βήματά του,  γιὰ  νὰ  ὑπερβεῖ «ἀλύπως καὶ  ἀκινδύνως τὸ  πειρατήριον» τῶν ἀσθενειῶν, πεπεισμένος ὅτι ματαία εἶναι  κάθε  ἀνθρώπινη καὶ  κοσμικὴ ἐλπίδα84. Ὁ Δεσπότης δὲ  Χριστὸς  εἶναι  ἀληθὴς  γαλήνιος λιμένας ἀναπαύ- σεως  τῶν ἀπογινωσκόντων στοὺς  ἀδύτους βυθοὺς  τῆς ἁμαρτίας καὶ  τῶν ἐξ αὐτῆς  ψυχοσωματικῶν ἀρρωστημάτων85.

Ὡς  ἐλπίς, ὅμως,  καὶ  προστασία καὶ  σκέπη τῶν  ἀνθρώπων κατ᾽ ἐξοχὴν ἐξυμνεῖται ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος παντοιοτρόπως ἀπὸ τοὺς  ὑμνογράφους. Οἱ πιστοὶ προσεγγίζουν τὸ μητρικὸ  καὶ  πανυπερευλογημένο πρόσωπό της μὲ  συστολή,  ἀλλὰ  καὶ  μὲ  θάρρος καὶ  μὲ  ταπεινὴ παρρησία, αἰτούμενοι τὰ σπλάχνα, τοὺς  οἰκτειρμοὺς καὶ  τὴ σωστικὴ  πρεσβεία της μὲ ἀκαταίσχυντη προσδοκία ἰάσεως καὶ  σωτηρίας.

Ἐνδεικτικὸ  θεωροῦμε τροπάριο  Θεομητορικοῦ κανόνα   ἀποδιδόμενου στὸν  Ἰωάννη  Δαμασκηνό: «Ἐλπίδων  σε  πλήρωμα καὶ  θείαν  σκέπην, προστασίαν καὶ  λιμένα   σωτηρίας κεκτήμεθα, (Θεοτόκε)»86. Οἱ  πιστοὶ μετὰ εὐχαριστίας, γιὰ  τὴ λύτρωσή  τους  ἀπὸ τὴν ταλαιπωρία τῶν πόνων, τῶν κινδύνων  καὶ  τῶν  ἀσθενειῶν, ἀπευθύνονται στὴν Παναγία καὶ  τὴν ὀνομάζουν ἐλπίδα τους  βεβαία, στήριγμα καὶ  κραταίωμα, πλουτισμὸ καὶ  εὐφροσύνη στὴν ἀθυμία καὶ  τὴ θλίψη  τῶν  δεινῶν  περιστάσεων τοῦ  βίου,  στερρὰ προσφυγὴ  καὶ  ἀνάθεση πρεσβευτικὴ γιὰ  τὴν δωρεοδοσία τῆς ἱλαστηρίου χάριτός  της,  τελεία καὶ  πρόθυμη  ἄφεση   στὴ  θερμὴ  ἀγκάλη  της87,  ἀσφαλὲς καταφύγιο τοῦ  γένους τῶν βροτῶν,  τεῖχος  καὶ  σκέπη καὶ  ἄγκυρα στὴν κυ- ματούμενη θάλασσα τῆς κινδυνώδους καὶ πολυμόχθου ζωῆς, λιμένα  εἰρήνης στὴ ζάλη  τῶν  ποικίλων δοκιμασιῶν88, προστασία ἀσφαλὴ καὶ  ἄσειστο, κυ- βερνήτη  ἀγαθὸ μετὰ  Θεόν,  συντριμμὸ τῆς  ὀλιγοθύμου δειλίας, ἀνόρθωση τῶν πεπτωκότων, ὀχύρωμα ἀρραγὲς τῆς σωτηρίας89.
Στοὺς πολὺ γνωστούς μας,  μικρὸ  καὶ  μεγάλο,  παρακλητικοὺς κανόνες
τῆς  Παναγίας,  μετὰ  τὶς  δεητικὲς ἐπιτάσεις πρὸς θεραπεία τῶν  ἀσθενειῶν, μὲ εὐρυχωρία ψυχῆς  ἐκφράζεται ἡ βεβαιότητα πρὸς Αὐτὴν ὅτι εἶναι  ἡ μόνη ἐλπίδα, ποὺ μποροῦν οἱ πιστοὶ μετὰ  παρρησίας νὰ κατέχουν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ  καὶ  μετὰ  Θεόν.  Νοσοῦντες ἀξιώνονται «θείας  ἐπισκοπῆς καὶ  προ- νοίας», παραμυθίας καὶ προστασίας, ἀκαταισχύντου καταφυγῆς, ὅταν  μετὰ πόθου καὶ  πεποιθήσεως ἐπιζητοῦν τὴ θεία  σκέπη της. Ἀναθέμενοι σ᾽ Αὐτὴν πᾶσα ἐλπίδα, δὲν  ἀστοχοῦν στὴ λύτρωσή  τους  ἀπὸ τὰ  δεινὰ  καὶ  τὰ  νοσήματα,  γιατὶ ἁπλόχερα ἐπιχέει τὰ  ἰάματα καὶ  ἰατρεύει τῆς ψυχῆς  τὶς  ἀσθένειες  καὶ  τῆς  σαρκὸς τὶς  ὀδύνες,  διασκορπίζει τὴν ταραχή,  ὡς  γεννήσασα «τὸν ἀρχηγὸν τῆς γαλήνης», βοηθεῖ τοὺς  πολεμουμένους καὶ παρηγορεῖ τοὺς ἀπελπισμένους, μὲ τὴν πάντοτε σωστική  της φροντίδα καὶ  μέριμνα90.

Ἡ Παναγία στὰ βάραθρα τῆς ἀπογνώσεως εἶναι  ἡ φωτεινὴ ἡλιαχτίδα τῆς ἐλπίδας, στὴν ἀγωνιστικὴ ἄρση  τοῦ  σταυροῦ τῶν  ἀρρωστημάτων ἀρραγὴς συμμαχία, στοὺς  βυθοὺς  τῶν θλιπτικῶν περιστάσεων «χαρὰ καὶ ἀντίληψις» θερμή.  Εἶναι  ἡ δύναμη τῶν ἀβοηθήτων, ἡ μόνη καύχηση  καὶ τὸ ἄπτωτο θάρσος  τῶν  χριστιανῶν9  . Ἐκρηκτικὰ καταθέτει ὁ πάσχων καὶ  ἀσθενὴς  αὐτοκράτωρ Θεόδωρος Δούκας  ὁ Λάσκαρις τὰ χαρμολυπικά του ποιητικὰ ἐρωτηματικά: «Καὶ ποῦ λοιπὸν ἄλλην  εὑρήσω  ἀντίληψιν; Ποῦ  προσφύγω; Ποῦ δὲ καὶ σωθήσομαι; Τίνα  θερμὴν  ἕξω βοηθόν;... Εἰς σὲ μόνην ἐλπίζω καὶ θαρρῶ  καὶ  καυχῶμαι...»92.

Οἱ μεγάλοι θεολόγοι καὶ  Θεομητορικοὶ ὑμνογράφοι, ὅσοι  ἀποθησαυρίζονται  μὲ  ἐπιμέλεια, ἀπὸ τὸν  ἅγιο  Νικόδημο Ἁγιορείτη, στὸ  ἐξαίσιο Θεοτοκάριόν του, ὑπερακοντίζουν ὁ ἕνας  τὸν ἄλλο στὴν ἀγαπητικὴ πρόσψαυση καὶ  στὴν προσευχητικὴ καταφυγὴ στὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας, ποὺ ἐνσαρκώνει  τὸ νόημα  καὶ  τὸ περιεχόμενο τῶν  προσδοκιῶν καὶ  τῶν  ἐλπίδων τῆς θεραπείας.

Ὁ Ἰωάννης Εὐχαΐτων, σὲ μία ἐκρηκτικῆς εὐχαριστίας συγκινησιακὴ ἀποστροφή,  ἀναδεικνύει τὴν μετὰ  Θεὸν αἰτία τῆς παντοίας σωτηρίας του: «Ἰδοὺ ἡ ἐμὴ ἀντίληψις, ἰδοὺ  ἡ σωτηρία μου˙  ἰδοὺ  ἡ προστασία τῆς ψυχῆς  μου καὶ ἀγαλλίασις, ἰδοὺ  ἡ καταφυγή μου˙  ἰδοὺ  ἡ σκέπη μου  σαφῶς καὶ  ἡ βεβαία μου  ἐλπίς, ἡ Παρθένος τε  καὶ  Δέσποινα»93, ἐπειδὴ ὁ ἴδιος  ἔχει  τὴν ἀκρά- δαντη  βεβαιότητα τῆς ἰαματικῆς της χάριτος καὶ  τῆς σωτηρίου καὶ  ζωοποι- ούσης  ψυχοτροφίας  της:  «Ἰάσεως πᾶσι  δρόσον   ἀποστάζεις,  ἁγνή,  τῶν ἰαμάτων ὡς  πηγὴ καὶ  σωτηρίου κρήνη  καὶ  Θεοῦ  ποταμὸς πεπληρωμένος ὑδάτων θείων,  ἀΰλων,  ψυχοτρόφων καὶ  ζωοποιῶν  ὅθεν  κἀμέ,  δυσωπῶ σε, νοσοῦντα ἴασαι»94.

Συχνὰ ἐπαναλαμβάνονται οἱ  ἴδιες  ἰδέες,  οἱ  ἴδιοι  ψυχοσωματικοὶ κόποι καὶ  πόνοι, οἱ ἴδιες  ἐπ᾽ ἐλπίδι θεραπείας καὶ  ἀποκαταστάσεως καταφυγές, ἴδιες  πολλὲς φορὲς  ἱκετευτικὲς κραυγὲς τῶν ἐπιδεομένων ἀναρρώσεως καὶ πλήρους κατ᾽ ἄμφω ἀποκαταστάσεως, ποτὲ ὅμως  ἡ αἰσθαντικὴ ψαύση  τῆς ψυχῆς  πρὸς τὴν γλυκεία ἐλπίδα της  δὲν  εἶναι  ἐπαναλαμβανόμενο λεκτικὸ καὶ  φραστικὸ ἐκμαγεῖο νεκρῶν  νοήματος λόγων.  Πάντοτε ἀναζυμώνονται καὶ  ἀναδιατυπώνονται καρδιακὰ καὶ  ὑπαρξιακά, ὡς  εἰρηναῖος στιχοποι- ητικὸς  ποταμός, ὡς φωνὴ  πηγῆς ἀναβρυτικῆς μύρων  πολυτελῶν, ὡς πανέ- μορφο  βουνίσιο  ρυάκι  ἀκατέργαστης ροῆς καὶ ὄχι ὡς ἄρχιτεκτονικὰ κατεργασμένο εὐθύγραμμο ἀρδευτικὸ κανάλι95.

Ἡ  ἐλπίδα ἱλαρύνει τὴν  ψυχή,  τὴν  ἐνθαρρύνει, τὴν  προετοιμάζει γιὰ  τὴ θεραπεία. Ἡ  εὐρυχωρία τῆς  θεϊκῆς  ἐλπίδας εἶναι  τὸ  πρῶτο βάλσαμο τῆς αἰσιοδοξίας, ποὺ ἀπαλύνει τοὺς  φόρτους καὶ  ἀπομειώνει τὴ δραστικότητα τῶν  νόσων,  μέχρι  νὰ  καταποθοῦν μὲ  πίστη τὰ  θεραπευτικὰ φάρμακα τῆς ἰατρικῆς δυνάμεως καὶ  χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ  τῶν ἱκετηρίων πρεσβειῶν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τῆς προμάχου τῶν πιστῶν καὶ  κοσμοσώτειρος96.
Αὐτὴ εἶναι  ἀψευδὴς χορηγὸς ἐλέους,  πηγὴ συμπαθείας, κλειδὶ  ποὺ ἀνοί- γει  τῆς εὐσπλαχνίας τὴν πύλη καὶ  τῆς χρηστότητος τοῦ  Κυρίου  τὰ  ταμεῖα. Εἶναι  ἡ ἀνόρθωση τῶν πιπτόντων καὶ  ἡ γοργὴ  ἐπίσκεψη τῶν ἀσθενούντων, πλουτισμὸς βοηθείας καὶ  προστασίας, φιλόστοργη καὶ  θάλπουσα σκέπη, παραμυθία θλιβομένων, χαρὰ  καὶ  ἀγαλλίαση, ταχινή,  συμπαθὴς καὶ  φιλάγαθος παρηγορία, πρόμαχος καὶ  σύμμαχος κατὰ τοὺς  πειρασμούς, ἀνάπαυση στὶς  λύπες, εἰς  χαρὰν  στρέφουσα τὸν κοπετὸ τῶν  παρακαλούντων, θαλπωρὴ στὴν ψυχικὴ  παγερότητα, παροχεὺς φαρμάκου ἐλέους  ποὺ ἀνασταίνει τὴν ὕπαρξη ἀπὸ τὶς  ψυχικὲς νεκρώσεις, ἀνόρθωση καὶ  ἀνακαίνιση τῶν πεπτωκότων ἁμαρτωλῶν, «ἀκρωτήριον ὄντως  τῆς καλῆς  ἐλπίδος... τοῖς ὠκεανὸν τοῦ  βίου  πλέουσι», δροσισμὸς ἐλέους  ἐκ τῶν  πηγῶν τῆς εὐσπλαχνίας,  φύλαξ τῶν πιστῶν θερμός,  σκέπη καὶ  βοήθεια  τοῦ  γένους,  ἀπαντοχὴ τῶν δυστυχούντων καὶ ὑπερασπιστὴς κατασπεύδουσα εἰς σωτηρίαν, ἡ παρρησία  τῶν γηγενῶν, τῶν πολεμουμένων προπύργιο καὶ ὀχύρωμα, ἐπίσκεψις ἀσθενούντων, ἰαμάτων ἄβυσσος καὶ  χαρίτων πέλαγος, «ἡ τὰς  τῆς  ἐλπίδος διανοίγουσα θύρας»,  κραταιὸ καταφύγιο,  ὑπέρμαχος καὶ  ἑτοίμη  βοήθεια τῶν καταπονουμένων καὶ  τῶν ταπεινῶν, διάσωσμα πάντων, λιμὴν χειμαζομένων, ἄφατον πέλαγος οἰκτιρμῶν, καθάρσιον τοῦ κόσμου,  ἱερὴ ἄγκυρα καὶ ἀρραγὴς ἐλπίδα στὸν  κλύδωνα τῶν  νόσων,  ἡ ἰθύνουσα πρὸς τὸν  εὔδιο  λιμένα  τῆς ὑγείας, ἐλπίδα ἀληθὴς  τῶν ἀνελπίστων97.

Ἡ μητέρα τοῦ Χριστοῦ  καὶ  τοῦ κόσμου  γίνεται κολυμβήθρα τοῦ Σιλωὰμ νοητή,  «ἀποκαθαίρουσα νόσους  ψυχῆς  καὶ  σώματος», γι᾽ αὐτὸ  προσκαλοῦνται ἀπὸ τὸν ὑμνογράφο ἅγιο  Νικόδημο Ἁγιορείτη, ὁλοθύμως ἐλπίζοντας,  πάντα  «τῶν νοσούντων τὰ  συστήματα» νὰ  συναχθοῦν ἐμπρὸς  στὸν ἄμισθο ἰατρὸ  τῆς θεραπείας τους98,  ὅπου μποροῦν νὰ ὑδρεύσουν μὲ πίστη τοὺς  ἀφθόνους κρουνοὺς τῶν ἰαμάτων99.

Καὶ  τὰ  Θεοτοκία τῶν εἰς  τοὺς  ἁγίους παρακλητικῶν κανόνων  δὲν  ὑστε- ροῦν  σὲ ἀναφορὲς σχετικὲς πρὸς τὸ  πρόσωπο της  Θεομήτορος. Πάλι  ὀνομάζεται σωτηρία καὶ ἐλπίδα καὶ δόξα  καὶ σκέπη καὶ καύχημα καὶ στήριγμα τῶν  ἀνθρώπων, δύναμη ψυχῆς,  φῶς  καὶ  ζωὴ καὶ  παράκληση τῶν  καρδιῶν, ρύστις  παντοίων θλίψεων  καὶ  δεινῶν  πόνων, ἀπρόσκοπτος συνοδοιπόρος στοὺς  πολύπαθους βιοτικοὺς δρόμους, στοὺς  κινδύνους καὶ  τὶς  ζάλες  τῶν ἐπισυμβαινόντων 

Ὅμως  καὶ  ὁ πανσεβάσμιος σταυρὸς τοῦ  Κυρίου,  ὁ ποτισθεὶς μὲ  τὸ πα- νάχραντο αἷμα τῆς θυσίας του, γίνεται ἐλπίδα τῶν χριστιανῶν, «φυτὸν ἀθάνατον» ὑπὸ τὴν  σκέπη τοῦ  ὁποίου προστρέχουν πάντες οἱ  ἀσθενοῦντες, ἀλλὰ  καὶ  οἱ ἀναζητοῦντες λιμένα  σωτηρίας γαλήνιο  χειμαζόμενοι στὸ  πέ- λαγος  τοῦ βίου. Πλούσια  νάματα ἰαματικὰ ἀρύονται ἀπὸ τὴ σωτήρια πηγή του, κατασφραγίζοντας ἑαυτοὺς μὲ τὸ σημεῖο  του  καὶ  ἔχοντας στερρὰ πεποίθηση στὴ νικητική  του βοήθεια . Αὐτός, λαβὼν  ἀπὸ τὸν Χριστὸ  χάρη καὶ δύναμη, δίνει  στοὺς  ἀσθενοῦντες βοήθεια,  στηριγμό, ἴαση σωματικῶν νόσων καὶ  κάθαρση ψυχῶν,  ἐλπίδα, σκέπη καὶ  κραταίωση. Σταυρὸς καὶ  ἄχραντος Θεοτόκος εἶναι  ἡ ἀκαταίσχυντη καὶ  μὴ ἐκπίπτουσα ἐλπίδα τῶν πιστῶν, «ἡ πρεσβεία γὰρ  καὶ  δύναμις τῆς Μητρὸς  καὶ  σκήπτρου σφόδρα δύνανται»  .

Ἀλλὰ  καὶ  στὸν  ἄγγελο φύλακα καὶ  κηδεμόνα καὶ  ἀντιλήπτορα τῆς  τοῦ ἀνθρώπου ζωῆς οἱ πάσχοντες καὶ  ἀγωνιζόμενοι ἀναθέτουν, μετὰ  Θεόν, τὴν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας τους,  ἡ ὁποία αἴρει  καὶ  ἐξαλείφει τὸν φόβο  τῆς δου- λείας  καὶ  ὁδηγεῖ τὴν ψυχὴ  θεραπευμένη πρὸς τὴν ἐλευθερία τῆς ἀγάπης .
Μὲ  τὸν  ἴδιο  ταπεινὸ τρόπο οἱ  παρακλητικὰ ἱκετεύοντες προσεγγίζουν καὶ  τὰ  χαριτωθέντα ἀπὸ τὸν  Κύριό  τους  πρόσωπα τῶν  ἁγίων καὶ  ἀποθέ- τουν σ᾽ αὐτοὺς τὶς ἐλπίδες τῆς προσδοκώμενης πολυτίμου ὑγείας, αἰτούμε- νοι  δραστικὲς  πρεσβεῖες,  ἰδιαίτερα  ἀπὸ  τοὺς   ἰαματικούς.  Ρύστες  καὶ πρόμαχοι καὶ  ἰατῆρες νόσων  ποικίλων, ἀνάργυροι νοσηλευτὲς φθοροποιῶν ἀρρωστημάτων, λιμένες  καὶ  ἰατρεῖα τῶν  νοσούντων,  καυχήματα τῶν  χριστιανῶν,  οἱ ὁποῖοι ἀνακαλύπτουν ἀνάμεσά τους  ὁ καθένας τὸν ἰατρό  του, ταχεῖς λυτρωτὲς καὶ  θεραπευτὲς  ὀλεθρίων ψυχοσωματικῶν συντριμμάτων, ἀκένωτοι θησαυροὶ καὶ  πλημμύρα ἰαμάτων, δωρεοδότες ἰάσεων  πολλῶν, πηγὲς ἀνεξάντλητες θεραπειῶν, ὑπέρμαχοι μέγιστοι ἰατροί,  τῶν  ὁποίων ἁγιάσματα καὶ  λείψανα γίνονται νοσοκομεῖα ἀληθινὰ μυρίων  ἰάσεων.

2. Ἡ ἀκράδαντη πίστη στὴν ἰατρικὴ δύναμη καὶ  χάρη τοῦ Χριστοῦ καὶ στὴν πρεσβευτικὴ  πρὸς θεραπείαν  παρρησία  τῆς  Θεοτόκου, τοῦ σταυροῦ, τῶν ἀγγέλων καὶ  τῶν ἁγίων.

Ἡ  ἀκλόνητη  πίστη τῶν  πιστῶν στὴν  ἰαματικὴ δύναμη τοῦ  Κυρίου  καὶ τῶν  ἁγίων του  δὲν  λειτουργεῖ μαγικὰ καὶ  δεισιδαιμονικὰ ἢ κατὰ ψυχολο- γικὴ  αὐθυποβολή, οὔτε  ὀφείλεται στὴν ἐκ τῆς ἀνάγκης τῶν  νόσων  βία  τῶν συναισθηματικῶν φορτισμῶν, ἀλλὰ  ἑδράζεται σὲ  βάσεις   θεολογικὲς καὶ προϋποθέσεις σωτηριολογικές, τὶς  ὁποῖες γνωρίζουν καλῶς  οἱ  ἐγκρατεῖς τῶν δογμάτων τῆς πίστεως καὶ βαθεῖς καὶ ἐξέχοντες, στὴν πλειοψηφία τους, θεολόγοι κανονογράφοι τῶν παρακλητικῶν καὶ ἱκετηρίων ὕμνων  τῆς Ὀρθοδόξου  Ἐκκλησίας.

Στὴν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου  τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς, τὴν λεγομένη τῶν Ἁγίων  Παθῶν, μετὰ  το πέρας τοῦ ιε´ ἀντιφώνου καὶ πρὸ τοῦ Ϛ´ εὐαγγελίου, τὸ  ψαλλόμενο τροπάριο Κάθισμα «Ἐξηγόρασας  ἡμᾶς...», μὲ  τρόπο συγκλονιστικὸ διαζωγραφεῖ  τὴν  ἀνατροπὴ τῆς  κατάρας, τῆς  φθορᾶς καὶ  τοῦ θανάτου, ὑπὸ τὰ ὁποῖα ἐστέναζε τὸ ἀνθρώπινο γένος,  διὰ  τοῦ τιμίου αἵματος τοῦ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ προσηλωθέντος καὶ θυσιασθέντος Χριστοῦ.  Ὁ Σω- τήρας    Κύριος    ἐξαγοράζει  τὸ   πλάσμα  καὶ   πηγάζει  τὴν   ἀθανασία . Κεντούμενος τὴν πλευρὰν προχέει νάματα καθαρτήρια, ἰαματικὰ σωστικὰ καὶ  ἀνακαινιστικὰ γιὰ  ὁλόκληρη  τὴν ἀνθρωπότητα. Ἔκτοτε ὁ κοινωνούμενος   Χριστὸς   γίνεται  ἰατρὸς  ἀληθής,   ρύστης   παθῶν  καὶ   ἐχθρῶν   καὶ ἀναγκῶν καὶ  πάσης θλίψεως,  θεραπεία τραυμάτων ψυχῆς  καὶ  σώματος, «νόσων πολυτρόπων ἀλεξητήριον». Ἡ εὐχαριστιακὴ μετοχὴ  καὶ κοινωνία θεραπεύει, ζωοποιεῖ καὶ θεοποιεῖ τὴν ἐκπεσοῦσα καὶ φθαρεῖσα, τὴ νοσοῦσα καὶ  ὀδυνόμενη ἀνθρώπινη φύση.

Ἡ νέκρωση  τοῦ Ἀδάμ,  ἀλλὰ  καὶ  τὸ κράτος καὶ  ἡ δύναμη τοῦ κακοῦ,  τοῦ διαβόλου καὶ τοῦ θανάτου συντρίβονται διὰ  τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ  ἐπὶ τοῦ σταυροῦ. Καὶ  «τὸ θνητὸν» τῆς  φύσεως τοῦ  ἀνθρώπου ἐνδύεται «ἀθανασίαν» διὰ  τῆς αὐτεξουσίου ἐγέρσεώς του  

Τὰ  ἰαματικὰ δωρήματα τοῦ  θείου  πάθους καταγράφονται πληθωρικὰ ἀπὸ τοὺς  ὑμνογράφους, θεωρούμενα ὡς θεμέλιο καὶ ἀπαρχὴ ὅλων τῶν αἰτημάτων καὶ  ἐπικλητικῶν σχημάτων πρὸς θεραπεία  τῆς  ψυχῆς  καὶ  τοῦ  σώματος τῶν πιστῶν.

Ὁ Κύριος  ἰάτρευσε τὸν προπάτορα καὶ ἰατρεύει ἀεὶ  τοὺς  ἀπογόνους του ἀναιρώντας τὴν φθοροποιὸ κατάρα τῆς  παρακοῆς. Ὁ Χριστὸς  ἐπλήγη ἐπὶ σταυροῦ, γιὰ  νὰ ἰατρεύσει τὶς σωματικὲς καὶ τὶς ψυχικὲς πληγὲς τῶν ἀνθρώπων, τὰ  τραύματα καὶ  τὰ  συντρίμματα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως.
Εἶναι  ἐνδεικτικότατο τῶν λεγομένων τροπάριο κανόνος  τοῦ ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ: «Τῷ πταίσματι τοῦ  πρωτοπλάστου, Κύριε,  δεινῶς ἐτραυματίσθημεν τῷ δὲ μώλωπι ἰάθημεν τῷ σῷ, ᾧ ὑπὲρ ἡμῶν ἐτραυματίσθης, Χριστέ  σὺ γὰρ  ἰσχὺς  τῶν ἀσθενούντων καὶ  ἐπανόρθωσις»  
Παράλληλα ἡ πίστη στὴν ἰαματικὴ δύναμη τῆς Παναγίας ἑδράζεται, γιὰ τοὺς  ἁγίους ὑμνογράφους καὶ  τοὺς  προσευχομένους μὲ  τοὺς  ὕμνους  τους πιστούς, στὸ γεγονὸς ὅτι αὐτὴ  ἐκύησε  καὶ  ἐγέννησε τὸν ἰατήρα τῶν ἀνθρώπων. 

Θεωροῦμε καίρια τὴν ἀναφορὰ Ἰωσὴφ  τοῦ Ὑμνογράφου: «Νενοσηκό- τας,  Παρθένε,  τῇ ἁμαρτίᾳ ἡμᾶς  ἰάτρευσας κυήσασα τὸν Σωτῆρα, ἰατρόν  τε τῶν ὅλων...»     . Ἔτσι  ἡ Θεοτόκος καθίσταται ἱλαστήριον τῆς φύσεως  , τοῦ κόσμου  καὶ τῶν ἀνθρώπων, ἔχοντας χάρη καὶ παρρησία πρεσβευτική  , διὰ τῆς ὁποίας δυνάμει τοῦ Υἱοῦ καὶ Θεοῦ της ἀπαλλάττει τοὺς  πιστοὺς νόσων παντοίων καὶ  δεινῶν  συμφορῶν, γινόμενη πηγὴ τῶν  ἰάσεων  καὶ  μεσιτεία ἄγρυπνος πρὸς τὸν φιλάνθρωπον Θεόν   

Ἀλλὰ καὶ  ὁ πανσεβάσμιος Σταυρὸς προσπηγάζει ἰάματα στοὺς  μετὰ  πίστεως  ἀσπαζομένους, προσκυνοῦντας καὶ τυποῦντας αὐτόν,  διὰ  τὸν ἐν αὐτῷ προσπαγέντα καὶ  ἐθελουσίως ἐκχύσαντα τὸ πανάγιον αὐτοῦ αἷμα.
Οἱ ἅγιοι ἄγγελοι ἱκέτες παρίστανται τῷ θρόνῳ  τοῦ  Θεοῦ, ὡς λειτουργοὶ ἐκλεκτοὶ τῆς θεραπείας καὶ τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων καὶ χειραγωγοὶ καὶ βοηθοὶ καὶ πρόμαχοι, πλουτοῦντες πολλὴ παρρησία καὶ πρεσβεία ἰαματική.
Ὁ  τίμιος   Πρόδρομος καὶ  οἱ  ἅγιοι Ἀπόστολοι ἔλαβαν ἐπίσης ἀπὸ  τὸν Κύριο  θαυμάτων καὶ ἰάσεων  χάρη ἀκένωνο,  ὡς τὰ μετὰ  τὴν Θεοτόκο  οἰκειότερα  πρόσωπα τοῦ  Υἱοῦ καὶ  Λόγου.

Πάντες  οἱ ἅγιοι ἔλαβαν χάρη  πλουσίων θαυματουργιῶν πρὸς θεραπεία τῶν ἀρρωστημάτων, ἀλλὰ  ἰδιαίτερα οἱ ἅγιοι μάρτυρες, ὡς μιμηταὶ του πρωτομάρτυρος Χριστοῦ  ἐκχύσαντες τὰ αἵματα ὑπὲρ αὐτοῦ,  ἔλαβαν τὴν ἰδιαίτερη  χάρη  «ρεῖθρα  ἰαμάτων ἀναπηγάζειν»    πᾶσι τοῖς  πιστῶς  αὐτοῖς προστρέχουσι.

Γ.  Η ΒΙΩΣΗ  ΤΗΣ  ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗΣ  ΙΑΣΕΩΣ

Ὁ λυτρωμένος ψυχικὰ καὶ  θεραπευμένος σωματικὰ πιστὸς ἄνθρωπος βιώνει  ἐνεπίγνωστα τὴ δωρεὰ τοῦ Χριστοῦ,  τῆς Παναγίας καὶ τῶν ἁγίων ὡς πολυχεύμονα ποταμὸ ἰαμάτων στὴ σύνολη  ὕπαρξή του.  Ἡ θεραπεία εἶναι κατ᾽ ἐξοχὴν  τῆς ψυχῆς,  ἡ ὁποία ὑπομένει πλέον τὰ  παρόντα ἢ ἐπερχόμενα δεινὰ  μαρτυρικὰ καὶ  ἀρχοντικά. Ἡ ἀσθένεια παύει νὰ εἶναι  κατάρα σὲ μιὰ ὀλιγόπιστη καὶ  ὀλιγόθυμη ὕπαρξη καὶ  γίνεται ἐνίοτε  εὐεργεσία σωστικὴ γιὰ  τοὺς  ἀγωνιστές.

Ἡ ψυχὴ  ἐκρήγνυται σὲ δοξολογία καὶ  τιμὴ καὶ  ἐξύμνηση  τῶν θείων  προσώπων ποὺ ἔγιναν αἴτια τῶν  ἰάσεων,  ἀλλὰ  καὶ  ὑψώνεται στὴν εὐρυχωρία τῆς εὐγνωμοσύνης καὶ τῆς εὐχαριστίας. «Οὐ σιωπᾷ τοῦ βοᾶν τρανότατα τὰ μεγαλεῖα»    τῶν  ἰαματικῶν θαυμάτων, ἀλλ᾽ εὐχαρίστως δοξάζει καὶ  ἀνυμνεῖ καὶ  γεραίρει καὶ  μεγαλύνει καὶ  κηρύττει τὶς ἄπειρες σωστικὲς δωρεὲς ποὺ ἔλαβε  καὶ  λαμβάνει.

Δ. ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ  ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ  ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ

Ἀπὸ τὴν  πραγμάτευση τοῦ  θέματός μας,  διεφάνη ὅτι,  στὴν  ἀγωνιστικὴ πορεία τοῦ  ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἀνὰ  τοὺς  αἰῶνες,  ἡ μυσταγωγία τῶν ἐνηλίκων  καὶ  ἡ παιδαγωγία τῶν  νεωτέρων ἐπιτυγχάνεται  μέσα  στὸν  χῶρο τῆς  θείας  λατρείας τῶν  Ὀρθοδόξων, ὅπου χειραγωγοῦνται οἱ  μετέχοντες στοὺς  δρόμους καὶ τὰ ἀθλήματα τοῦ ἀπαραχαράκτου ἤθους, ἀλλὰ  καὶ στὴν κοπιαστικὴ ὑπαρκτικὴ ὕψωση  τοῦ  ἁγιασμοῦ.

Ἡ θεία  λατρεία καὶ  ἡ ἐνσυνείδητη μετοχὴ  σ᾽  αὐτὴν  εἶναι  τὸ διδακτήριο τῶν  πρακτικῶν ἀρετῶν ἀλλὰ  καὶ  τῶν  μυστικῶν βιωμάτων καὶ  τῶν  θεολογικῶν  πτήσεων γιὰ  τὸν ἄνθρωπο. Εἶναι  τὸ σχολεῖο,  στὸ ὁποῖο μαθαίνουν οἱ ἀγωνιζόμενοι πιστοί, οἱ ὑφιστάμενοι ἀναρίθμητα δεινὰ  τοῦ  βίου  ἢ δεινῶς πάσχοντες καὶ  ἀρρωστοῦντες ἐκ ποικίλων ψυχοσωματικῶν νόσων πῶς λειτουργεῖται καὶ  θεραπεύεται ἡ ὕπαρξη, πῶς κοινωνικοποιεῖται, πῶς ἱσορροπεῖ  ψυχολογικά,  πῶς  ὑπερβαίνει  τοὺς   φόβους   καὶ   τὶς   φοβίες,   πῶς κατανικᾶ τὰ νεκρωτικὰ συναισθήματα τῆς ματαίωσης, πῶς ὑπερβαίνει τοὺς τυραννικοὺς πνιγμοὺς τῆς μοναξιᾶς καὶ τῆς ἀπομόνωσης, πῶς συγχωρεῖ καὶ συγχωρεῖται στοὺς  σκοτισμοὺς τῆς ἀμφιλίας, πῶς σπουδάζει στὴν ἀλήθεια, τὴν  ἀρχοντιὰ καὶ  τὴν  εὐρυχωρία τῆς  ἀγάπης,  πῶς ὁλοκληρώνεται ἡ προσωπικότητα στὶς  ὑψώσεις μιᾶς  ζωῆς γεμάτης εὐχαριστία καὶ  δοξολογία.

Δάσκαλοι,  ποιμένες,  γονεῖς  καὶ  νέοι, μέσα  στὸ  κλίμα  καὶ  τὸ περιβάλλον τῆς  μυσταγωγικῆς αὐτῆς  παιδαγωγίας τῆς  λειτουργικῆς ζωῆς,  τῆς  κοινῆς προσευχῆς, τῆς βοώσης, ἱκετευούσης καὶ παρακαλούσης συνάξεως ὑπὲρ τῶν παρισταμένων ἀλλὰ  καὶ  τοῦ  σύμπαντος κόσμου,  ὑπὲρ τῶν  ἀναγκῶν, τῶν θλίψεων,  τῶν  πειρασμῶν καὶ  περιστάσεων τῆς ζωῆς, ἔχουν  τὴ δυνατότητα νὰ μαθητεύσουν ἄριστα στη δραματουργία τῶν τελουμένων διὰ  μεθέξεως, στὸν  λόγο  καὶ  τὸ  μέλος,  στὴν  ἐποπτεία τοῦ  κάλλους τῶν  λειτουργικῶν τεχνῶν  καὶ  στὴ βιωματικὴ πλήρωση τῆς πίστεως.

Μέσα  στὸν  πλοῦτο τῆς ὑμνογραφίας τῶν  παλαιῶν καὶ  νεωτέρων παρακλητικῶν  καὶ  ἱκετηρίων κανόνων  γινόμαστε μέτοχοι δωρεοδοσίας φιλαδέλφου  προβληματισμοῦ καὶ  στοχασμοῦ ἠθικῆς  θεολογίας, ποὺ διαλύουν τὸν ἐγωτικὸ ἀπομονωτισμὸ τῶν συγχρόνων καιρῶν καὶ ἀνοίγουν διαφυγὲς κοι- νωνίας  ἀπὸ τοὺς  σκοτεινοὺς λαβυρίνθους τῆς  καταλυτικῆς ἀτομοκρατίας τοῦ  σημερινοῦ ἀνθρώπου. Τὸ νῆμα  τῆς ἐξόδου εἶναι  ἡ διὰ  τῆς χάριτος τῶν μυστηρίων οἰκείωση μὲ  τὸν Σωτήρα Χριστό,  ἀλλὰ  καὶ  τὸ θάρσος  τῆς  σκέ- πης, τῆς  προστασίας, τῆς  βοηθείας, τῆς  μεσιτείας καὶ  τῆς  πρεσβείας τῆς Ὑπεραγίας  Θεοτόκου καὶ  τῶν  ἁγίων τοῦ  Θεοῦ.  Καὶ  τοῦτο  πάντοτε μέσα στὴν ἰσόρροπη χαρμολυπική, ἀσκητική, κατανυκτική, ἀγωνιστικὴ καὶ σταυ- ροαναστάσιμη πορεία ζωῆς,  μέσα  στὸ  εὐλογημένο κλίμα  τοῦ  λειτουργικὰ μυσταγωγούμενου ὀρθοδόξου ἤθους.

Αὐτὸ τὸ ἦθος θὰ καλλιεργήσει προληπτικὰ στὸ πλήρωμα τῆς ἐνορίας του ὁ πνευματικὸς πατὴρ ἐφημέριος καὶ  ποιμένας, γιὰ  νὰ  θεραπεύσει, μὲ  τὴ χάρη  τοῦ  Χριστοῦ  καὶ  τῶν  ἁγίων του  μυστηρίων, τὸ αὐτεξούσιο, τὴ συνεί- δηση,  τὴν  ἐμπάθεια, τὰ  συντρίμματα τῆς  ψυχῆς  τῶν  ἀνθρώπων, ἀσφαλί- ζοντάς   τους   ἀπὸ  δεισιδαιμονικὲς πλάνες  καὶ   μαγικὲς περὶ  τὴν  πίστη ἀντιλήψεις καὶ  ἐπήρειες τοῦ  πονηροῦ ἀντιμάχου, ὁδηγώντας τους  βῆμα- βῆμα στὴν οἰκείωση καὶ τὴν κοινωνία μὲ τὸν Θεό, ἀπὸ τὴ δουλεία τοῦ φόβου στὴν ἐλευθερία καὶ  τὴν εὐρυχωρία τῆς ἀγάπης.

Γιὰ  νὰ ἀρθοῦν  οἱ νοσογόνες αἰτίες καὶ  νὰ προληφθοῦν,  ὅσο εἶναι  δυνατόν,  τὰ  ψυχικὰ ἰδιαίτερα ἀρρωστήματα, εἶναι  ἀνάγκη νὰ  τεθοῦν  θεμέλια ὀρθοδόξου πνευματικότητας. Τοῦτο  σημαίνει:

1) ἔμπρακτο λόγο  καὶ  ἔλλογο  παράδειγμα ζωῆς,
2) πίστη στὸ Θεανδρικὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ  ὡς ἀναπόδεικτο δώρημα ἐπίγνωσης,
3) ἄθλημα ἐλευθερίας καὶ  κοινωνίας μὲ τὸν συνάνθρωπο,
4) ἀγαπητικὴ συντριβὴ  τῶν ἐγωτικῶν συγκλεισμῶν,
5) ψαύση  θεραπευτικὴ τῶν ὁρίων  τῆς ὕπαρξης,
6) εἰρηναία συνύπαρξη καὶ  καταλλαγὴ μὲ ὅλα  τὰ  πλάσματα τοῦ  Θεοῦ,
7) ὑπαρκτικὴ θεουργία στὴ συγκρότηση τοῦ εὐχαριστιακοῦ σώματος καὶ στὴ μετοχὴ  τοῦ  ἁγιασμοῦ τῶν μυστηρίων,
8) ἡσυχαστικὸ καὶ ἀσκητικὸ ἦθος, ἀντίμαχο στὶς πλανερὲς σειρῆνες  ἢ τὴν ἀβάστακτη ἐλαφρότητα τῆς ματαιοδοξίας,
9)  ἀδιάλειπτη  προσευχητικὴ ὀξυγόνωση τοῦ  πνευματικοῦ ὀργανισμοῦ τοῦ  ἀνθρώπου,
10) πρότυπα ἁγιασμοῦ καὶ  μαρτυρικῆς ἀγάπης στὰ  πρόσωπα τῶν μαρ τύρων,  τῶν ὁσίων καὶ τῶν ὁμολογητῶν, οἱ ὁποῖοι κατόρθωσαν, Θεοῦ χάριτι, νὰ ὑπερβοῦν τὴν «ματαίωση» διὰ  τῆς ἐπιγνώσεως τῆς «ματαιότητος» τῶν φθαρτῶν καὶ  προσκαίρων.

Οἱ παρακλητικοὶ κανόνες,  τελούμενοι τακτικὰ καὶ εὐλαβικά, ἐνεπίγνωστα καὶ  συμμετοχικά,  ἐμποιοῦν παιδαγωγία  πνευματικὴ ἀπρόσμενα ὠφέλιμη γιὰ  τὶς ψυχὲς  τῶν χριστιανῶν, ὅταν  μάλιστα συνοδεύονται ἀπὸ σχετικὴ  στο- χευμένη  διδασκαλία. Ἐκεῖ  προσευχόμενοι ὑμνητικὰ καὶ  παρακλητικά, κα- ταθέτοντας ἱκετευτικὰ καὶ  ἔμπονα, καρδιακὰ καὶ  ὁλόθυμα τὰ  αἰτήματά τους  σπουδάζουν στὸν  τρόπο ποὺ ὁ πιστός ἄνθρωπος αἴρει  τὸν  σταυρὸν αὐτοῦ,  ἀντιμετωπίζει τὰ  θλιπτικὰ τοῦ  βίου,  ὑπομένει τοὺς  πόνους καὶ  τὶς ἀσθένειες, προσφεύγει στὴν παραμυθία, τὴ βοήθεια  καὶ  τὴ σκέπη τοῦ  Κυ ρίου,  τῆς  Θεοτόκου καὶ  τῶν  ἁγίων. Ἐκεῖ  κατανοοῦν τὸ νόημα  τῆς  τελείας παραιτήσεως στὸ ἅγιο  θέλημα  τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖ  προετοιμάζονται γιὰ  τὶς δύσκολες  ὧρες  τῶν δεινῶν  συμφορῶν καὶ  ἀναγκῶν καὶ  περιστάσεων τοῦ  κόσμου  τούτου.

Ὡς καλὴ καὶ δραστικὴ ἰατρικὴ πρόληψη, μέσα  στὸν σύγχρονο καταιγισμὸ τῶν πλαδαρῶν προτύπων, στοὺς  ξορκισμοὺς τῆς πνευματικῆς δειλίας, στὴν κούφια φαντασμαγορία τῆς τηλοψίας, μέσα  σὲ ἕνα κόσμο  ἐγωτικῆς αὐτοε- πιβεβαίωσης καὶ  ταυτόχρονα μίζερης  καὶ  τραγικῆς αὐτοαναίρεσης,  μέσα στὸ ζοφερὸ  ἦθος τοῦ «ἔχειν» καὶ τὸ παντελὲς ἔλλειμα τοῦ «εἶναι», μέσα  σὲ ἕνα  περιβάλλον ποὺ θεωρεῖ τὴν ἀρετὴ  πανεύκολη ἰδεαλιστικὴ ἁρπαγὴ καὶ ὄχι  αὐτοπροαίρετη ἀγαπητικὴ κατάθεση μαρτυρίας καὶ  μαρτυρίου, ἡ λειτουργικὴ καὶ λατρευτικὴ πνευματικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας, στηριζόμενη στὰ ἁγιασμένα προσευχητικά, παρακλητικὰ καὶ  ἱκετευτικά της  κείμενα, ταπεινά, νομίζουμε, καὶ  θεραπευτικὰ νομιμοποιεῖται καὶ  τολμᾶ  νὰ προτείνει στὸν  κάθε  καλοπροαίρετο  σύγχρονο ἄνθρωπο  τὸν  δικό  της  θεοφώτιστο δρόμο,  τὸ δικό  της ἀσκητικὸ ἦθος ζωῆς. Καὶ  νὰ προβάλει:

1) ἀντὶ  τῆς καταβύθισης στὴν ἀνομία, τὸν δρόμο  τῆς ἀρετῆς,
2)  ἀντὶ  τῆς  εὐκολίας, τῆς  χλιδῆς  καὶ  τῆς  καλοπέρασης, τὸν  τρόπο τῆς ἄσκησης,
3) ἀντὶ  τοῦ  ψεύδους καὶ  τῆς ἀπάτης, τὸν δρόμο  τῆς γνησιότητας, τῆς τι- μιότητας καὶ  τῆς ἀλήθειας,
4) ἀντὶ  τῆς ἐμπαθοῦς ἀκαθαρσίας, τὸν δρόμο  τῆς ἐνσυνείδητης καθαρότητας,
5) ἀντὶ  τοῦ  σκοτισμοῦ μέσα  στὰ  ἀμέτρητα φῶτα,  τὴν ὁδὸ  πρὸς τὸ ἀληθινὸ φῶς  τοῦ  Χριστοῦ,
6)  ἀντὶ  τῆς  ἀπιστίας, τῆς  ἀνταρσίας καὶ  τῆς  ἄρνησης,  τὸν  δρόμο  τῆς ἐμπειρικὰ βεβαιωμένης πίστεως,
7) ἀντὶ  τῆς  περιφρόνησης τῶν  ἀρετῶν καὶ  τῶν  πνευματικῶν ἀξιῶν,  τὸν δρόμο  τῆς νηστείας, τῆς ἀγρυπνίας καὶ  τῆς προσευχῆς,
8) ἀντὶ  τῆς  θεοποιημένης ὑλικῆς  δύναμης, τὴ θεία  δύναμη τῶν  πνευματικῶν  καταστάσεων τοῦ  ἁγιασμοῦ,
9)  ἀντὶ  τοῦ  μίσους  καὶ  τῆς  ἐκδικητικότητας, τὸν  δρόμο  τῆς  εἰρηναίας ἀγάπης,
10)  ἀντὶ  τῶν  κακῶν  ἐγωτικῶν σπαραγμῶν τῆς  ἀλαζονείας, τὸν  κοπια- στικὸ  ἀλλὰ  χαρισματικὸ δρόμο  τῆς ταπεινοφροσύνης,
11) ἀντὶ  τῆς  ματαίας προσφυγῆς στὶς  κοσμικὲς ἀνασφαλεῖς ἀσφάλειες, τὴν καταφυγὴ στὸ μόνο στερρὸ  θεμέλιο τῆς ζωῆς, τὸν φιλάνθρωπο ἰατρὸ  τῶν ψυχῶν  καὶ  τῶν σωμάτων ἡμῶν Κύριο  Ἰησοῦ  Χριστό,
12) ἀντὶ  τῶν ἀπογνωστικῶν βυθῶν τῆς ὀλιγοθύμου καὶ ὀλιγοπίστου ζωῆς, τὴν ἐκστατικὴ ὕψωση  τῆς ἀκαταισχύντου ἐλπίδος καὶ  τὴν θεραπευτικὴ ὁδὸ τῆς εὐχαριστίας καὶ  τῆς δοξολογίας.

Τέλος,  θεραπευτικά, ὁ καλὸς  ποιμένας καὶ  πνευματικὸς πατέρας τῶν πιστῶν θὰ χρησιμοποιήσει τὰ  δραστικὰ φάρμακα τῶν θερμῶν  ἱκεσιῶν  καὶ τῶν ἐν παρρησίᾳ πρεσβειῶν τῶν ἁγίων,  ὅπως καταγράφονται στὰ  προσευ- χητικὰ  κείμενα τῶν παρακλητικῶν κανόνων.

Θὰ  κράξει πρὸς τὸν  Κύριο,  τὴν Θεοτόκο  καὶ  τοὺς  ἁγίους μαζὶ  μὲ  τοὺς ἀσθενοῦντες ἀνθρώπους. Συμπάσχοντας  καὶ  συλλυπούμενος καὶ  κλαίων μετὰ  τῶν κλαιόντων, δὲν θὰ παρασυρθεῖ ἀπὸ τὴν ἀκηδία τῆς συνήθειας καὶ τὴ φθορὰ τῆς  καθημερινότητας. Θὰ ἀγρυπνήσει ἀνυστάκτως προσευχόμενος ὄχι μόνο ὑπὲρ τῶν νοσούντων ἀλλὰ  καὶ  κρυφὰ ἀντὶ  τῶν νοσούντων καὶ θλιβομένων καὶ  καταπονουμένων ἀνθρώπων.

Θὰ προστρέξει στὸ νοσοκομεῖο, θὰ ἐπισκεφθεῖ τὴν οἰκία,  θὰ συγκαλέσει τὸ πλήρωμα τῶν εὐλαβῶν καὶ  ἐνσυνείδητων μελῶν  τῆς ἐνορίας, γιὰ  νὰ ζητήσουν  τὴν κατὰ τὸ ἅγιο  θέλημα  τοῦ  Θεοῦ  ἄρση  τῶν  δεινῶν,  τὴ θεραπεία τῶν ἀσθενειῶν, τὴ διάλυση τῶν θλιπτικῶν καταστάσεων, τὸν γλυκασμὸ τῆς παρηγορίας, μέσῳ  τῆς εἰδικῆς γι᾽ αὐτοὺς ποὺ ὑποφέρουν καὶ  πάσχουν ἐπιτάσεως τῆς παρακλητικῆς προσευχῆς καὶ  τῆς εὐλαβοῦς ἱκετηρίας.

Ἄθλημα ἀληθὲς  ἐλευθερίας, ἀγάπης καὶ  κοινωνίας. Ὑγιὴς ἐνοριακὴ ζωὴ καὶ  ἀληθὲς  εὐαγγελικὸ φρόνημα. Θεραπευτικὴ ἔκσταση καὶ  ἔξοδος ἀπὸ τὴ φτώχεια τοῦ ἀτομιστικοῦ καὶ  ἐγωκεντρικοῦ συγκλεισμοῦ, πρὸς τὸν πλοῦτο καὶ  τὴν  εὐρυχωρία καὶ  τὴν  ἀρχοντιὰ τῆς  χριστομίμητης περιπέτειας  τῆς ἄρσεως τοῦ  σταυροῦ, τῆς  ἀπαρνήσεως τοῦ  ἑαυτοῦ καὶ  τῆς  ταπεινῆς καὶ μαρτυρικῆς ἀκολουθίας τοῦ  Χριστοῦ.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

1. Ἡ  ὑμνογραφικὴ παραγωγὴ  τῆς  Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι  ἡ λειτουργικὴ τέχνη τοῦ λόγου  καὶ τοῦ μέλους,  ποὺ ὑπηρετεῖ ταπεινὰ καὶ ἔλλογα τὴν  ψαλλόμενη προσευχὴ τῶν  πιστῶν στὶς  ἐνορίες  καὶ  τῶν  μοναχῶν στὶς ἱερὲς  μονές.

2. Ὅλη ἡ ἐκκλησιαστικὴ ποίηση, ἀλλὰ  ἰδιαίτερα ἡ κανονογραφία τῶν με- γάλων  ὑμνογράφων καὶ  μελουργῶν, ἐπλούτισε τὴ θεία  λατρεία τῶν Ὀρθο- δόξων   μὲ  τὶς  ἀκένωτες πηγὲς  τοῦ  καθαροῦ  προσευχητικοῦ  πνεύματος, καταθέτοντας κείμενα θεολογικά, ἑορταστικά, ὑμνητικά, ἐγκωμιαστικὰ ἱκε- τήρια  καὶ  παρακλητικά.

3. Μέσῳ τῆς συγκροτήσεως τοῦ λειτουργικοῦ βιβλίου  τῆς Παρακλητικῆς ἀναδείχθηκε ἰδιαίτερα ὁ ἱκετευτικὸς καὶ  παρακλητικὸς πλοῦτος τῆς ψυχῆς τῶν λατρευτῶν τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ἀγάπη καὶ ἡ τιμὴ πρὸς τοὺς  φίλους  Του πάν- τας  τοὺς  ἁγίους, ὁ ὁποῖος καταγράφεται  πληθωρικὰ στοὺς  ἱκετήριους καὶ παρακλητικοὺς κανόνες.

4. Μὲ τρόπο μοναδικό,  στὰ  κείμενα τῶν  παρακλητικῶν κανόνων  συνυφαίνονται ἡ ἐξομολόγηση, ἡ ἱκεσία,  ἡ δέηση  καὶ  ἡ παράκληση πρὸς τὰ θεῖα πρόσωπα, μὲ τὸν ἐγκωμιασμό, τὴν ἐξύμνηση,  τὴ δοξολογία καὶ  τὴν εὐχαρι- στία  τῶν εὐεργετουμένων καὶ  θεραπευομένων πιστῶν.

5. Οἱ παρακλητικοὶ κανόνες εἶναι  ἀναρίθμητοι, ἀνέκδοτοι καὶ  ἐκδεδομέ- νοι, ὀνοματιζόμενοι ἔτσι  ἢ ὄχι, καθὼς  κατὰ τὸ περιεχόμενο σχεδὸν  πάντες οἱ κανόνες εἶναι  ἱκετικοί, ὅπως αὐτὸ  διαφαίνεται τουλάχιστον ἀπὸ τὰ  ἐπί- σημα  ἐν χρήσει  λειτουργικὰ βιβλία  τῆς Ἐκκλησίας.

6. Ἡ πατρότητα τῶν  κανόνων  καὶ  οἱ μεταξύ τους  ἐξαρτήσεις εἶναι  ἕνα ἀκανθῶδες ζήτημα  τῆς ὑμνολογικῆς ἔρευνας, τὸ ὁποῖο ἀπαιτεῖ γνώση, ὑπο- μονὴ  καὶ  ἐρευνητικὴ μεθοδικότητα στὴν ἐξαγωγὴ συμπερασμάτων. Ἐλατ- τώματα καὶ ἀδυναμίες ἐπίσης παρουσιάζονται ἐνίοτε  στὴν ποιητικὴ καλολογία. Ὅμως  τελικὰ ἡ ποίηση τῶν  παρακλητικῶν κανόνων  μπορεῖ νὰ χαρακτηρισθεῖ ὡς  ἕνας  κρυστάλλινος καὶ  καθαρὸς ποταμὸς πνευματικῶν ὁρμημάτων, ποὺ εὐφραίνουν τὶς  καρδιὲς καὶ  θεραπεύουν τὴν ὕπαρξη.

7. Αἰτία  τῶν ἀσθενειῶν θεωρεῖται στὶς καταγραφὲς τῶν κανόνων  ἡ φθορὰ τῆς φύσεως τοῦ  ἀνθρώπου ἐξαιτίας τῆς προπατορικῆς ἀστοχίας στὴν ἀγαπητικὴ μετὰ  τοῦ  Θεοῦ  κοινωνία. Ἔκτοτε  ἡ πολυποίκιλος ἁμαρτία καὶ  ὁ σκοτασμὸς τῆς ἐμπαθείας, ἐπιτεινόμενος ἀπὸ φθόνους δαιμονικοὺς καὶ λο- γισμοὺς στρεβλωμένους, ἀρρωσταίνουν κυριολεκτικὰ τὴ σύνολη ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου.

8. Τὰ  εἴδη  τῶν  ἀρρωστημάτων εἶναι  πολλὰ καὶ  πολλὲς φορὲς  δυστυχῶς δυσίατα. Σχετίζονται μὲ  τὸ σῶμα  ἢ τὴν ψυχή,  ποὺ ἄμεσα καὶ  καταλυτικὰ ἀλληλοεπηρεάζονται στὴ  νοσογόνο  διαδικασία. Μὲ  τὰ  ἐντονότερα ὅμως χρώματα οἱ κανονογράφοι περιγράφουν καὶ τὰ λυπηρὰ τοῦ βίου τοῦ ἀνθρώπου, τὰ  ὁποῖα εἶναι  δεῖγμα τῆς  ἀσθενούσης φύσεως, ἀλλὰ  καὶ  συντείνουν στὴν ἐμφάνιση καὶ  παραμονὴ τῶν ψυχοσωματικῶν ἀρρωστημάτων.

9. Μὲ τοὺς  μελανότερους ἐκφραστικοὺς τόνους  οἱ ὑμνογράφοι καταγράφουν  τὰ  βιώματα τῶν  σωματικῶν πόνων καὶ  τῶν  ψυχικῶν ὀδυνῶν.  Ἡ κα- ταβύθιση αὐτὴ  στὰ  πολυσύνθετα καὶ  περιπεπλεγμένα  ψυχοσωματικὰ καὶ ὑπαρξιακὰ προβλήματα τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, ποὺ τόσο πολὺ ὁμοιάζει μὲ τὸν παλαιό, στὸ νοσηρὸ ὑπόβαθρο τῆς φύσεως καὶ  τῆς ὑποστάσεώς του, ἀποτελεῖ ἀληθινὴ  διάβαση διὰ  μέσου  σκοτεινοτάτων ἀβύσσων.

10.  Ἡ  ταπεινὴ  συναίσθηση ὅτι  ἡ φύση  καὶ  ἡ ὑπόσταση (σῶμα-ψυχὴ- αὐτεξούσιο-συνείδηση) ἀσθενοῦν ὁδηγεῖ τὸν  πιστὸ ἄνθρωπο στὶς  ἐκστατικὲς    καταστάσεις  τῆς   μετανοίας,   τῆς   ἐλπίδας  καὶ   τῆς   ἀναζήτησης θεραπείας. Ἔτσι,  στοὺς  παρακλητικοὺς κανόνες,  τὰ  αἰτήματα τῆς  προσευχῆς  πρὸς θεραπεία κατατίθενται μὲ  θάρσος  ἐκρηκτικό, μὲ  ρηματικὲς προστακτικὲς ἀνατρεπτικὲς καὶ  ἀλλοιωτικὲς παγιωμένων κακῶν.

11 . Στὸ  θεμέλιο τῆς  καταφυγῆς καὶ  ἐκζήτησης  ἐλέους  καὶ  βοηθείας, τῆς προσευχητικῆς ἐκτενείας καὶ  τῆς  ἐκ  βάθους κραυγῆς, τῆς  ἐνσυναισθήτου μετανοίας καὶ  προσπτώσεως, ἀλλὰ  καὶ  τῆς  γνήσιας ταπεινοφροσύνης καὶ αὐτομεμψίας, ἐκεῖνο  ποὺ κατ᾽ ἐξοχὴν σφραγίζει τὸν τρόπο τῆς παρακλήσεως καὶ ἀποτελεῖ καίρια προϋπόθεση τῆς θεραπείας τῶν ψυχοσωματικῶν ἀσθενειῶν  εἶναι  ἡ ὁλόθυμη  ἐλπίδα τῆς  ἰάσεως καὶ  ἡ ἀκράδαντη πίστη στὴν ἰατρικὴ δύναμη καὶ  χάρη  τοῦ  Χριστοῦ,  ἀλλὰ  παράλληλα καὶ  στὴν  πρε- σβευτικὴ πρὸς ἴαση μεσιτεία καὶ πρεσβεία τῆς Παναγίας, τοῦ σταυροῦ, τῶν ἀγγέλων καὶ  τῶν ἁγίων.

12. Ἡ ἀκλόνητη  αὐτὴ  πίστη τῶν  πιστῶν δὲν  λειτουργεῖ μαγικὰ καὶ  δεισιδαιμονικὰ ἢ κατὰ ψυχολογικὴ αὐθυποβολὴ οὔτε  ὀφείλεται στὴν  ἐκ  τῆς ἀνάγκης τῶν νόσων  βία  τῶν συναισθηματικῶν φορτισμῶν, ἀλλὰ  ἑδράζεται σὲ βάσεις  θεολογικὲς καὶ  προϋποθέσεις σωτηριολογικές, τὶς  ὁποῖες γνωρίζουν  καλῶς  οἱ  ἐγκρατεῖς τῶν  δογμάτων τῆς  πίστεως καὶ  βαθεῖς καὶ  ἐξέχοντες,  στὴν  πλειοψηφία τους,  θεολόγοι κανονογράφοι τῶν  παρακλητικῶν καὶ  ἱκετηρίων ὕμνων  τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

13. Ὁ Κύριος  ἰάτρευσε τὸν προπάτορα Ἀδὰμ  καὶ  ἰατρεύει τοὺς  ἀπογόνους  του  ἀναιρώντας τὴν φθοροποιὸ καὶ  νοσογόνο  κατάρα τῆς  παρακοῆς. Ὁ Χριστὸς  ἐπλήγη ἐπὶ τοῦ σταυροῦ, γιὰ  νὰ ἰατρεύσει τὶς σωματικὲς καὶ τὶς ψυχικὲς πληγὲς τῶν  ἀνθρώπων,  τὰ  τραύματα καὶ  τὰ  συντρίμματα  τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. Ἔπαθε γιὰ  νὰ πηγάσει τὴν ἀπάθεια.

14. Παράλληλα ἡ πίστη στὴν ἰαματικὴ δύναμη τῆς Παναγίας ἑδράζεται, γιὰ  τοὺς  ἁγίους ὑμνογράφους καὶ  τοὺς  προσευχομένους μὲ  τοὺς  ὕμνους τους  πιστούς, στὸ  γεγονὸς ὅτι  αὐτὴ  ἐκυοφόρησε καὶ  ἐγέννησε τὸν  ἰατήρα τῶν ἀνθρώπων. Κατὰ ταῦτα ἡ Θεοτόκος καθίσταται «ἱλαστήριον» τῆς φύσεως,  τοῦ  κόσμου  καὶ  τοῦ  ἀνθρώπου, ἔχοντας χάρη  καὶ  παρρησία πρε- σβευτική,  διὰ  τῆς ὁποίας δυνάμει τοῦ  Υἱοῦ καὶ  Θεοῦ  της ἀπαλλάττει τοὺς πιστοὺς νόσων παντοίων καὶ  δεινῶν  συμφορῶν, γινόμενη πηγὴ τῶν ἰάσεων καὶ  μεσίτις ἄγρυπνος πρὸς τὸν φιλάνθρωπο Θεό.

15. Καὶ  ὁ πανσεβάσμιος Σταυρὸς προσπηγάζει ἰάματα στοὺς  μετὰ  πί- στεως  ἀσπαζομένους, προσκυνοῦντας καὶ τυποῦντας αὐτόν,  διὰ  τὸν ἐν αὐτῷ θυσιαστικῶς προσπαγέντα καὶ  ἐθελουσίως ἐκχύσαντα τὸ πανάγιον αὐτοῦ αἷμα.  Παράλληλα οἱ ἅγιοι ἄγγελοι παρίστανται ἱκέτες θερμοὶ  στὸν  θρόνο τοῦ  Θεοῦ, ὡς φύλακες καὶ  λειτουργοὶ ἐκλεκτοὶ τῆς θεραπείας καὶ  τῆς σωτηρίας τῶν  ἀνθρώπων, ἀλλὰ  καὶ  ὡς  χειραγωγοὶ καὶ  βοηθοὶ  καὶ  πρόμαχοι, πλουτοῦντες πολλὴ παρρησία καὶ  πρεσβεία ἰαματική.

16. Ὁ τίμιος  Πρόδρομος καὶ  οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι ἔλαβαν ἐπίσης ἀπὸ τὸν Κύριο  θαυμάτων καὶ ἰάσεων  χάρη ἀκένωτο, ὡς τὰ μετὰ  τὴν Θεοτόκο  οἰκειό- τερα  πρόσωπα τοῦ  Υἱοῦ καὶ  Λόγου.  Ἐνῶ  πάντες οἱ  ἅγιοι ἔλαβαν χάρη πλουσίων θαυματουργιῶν πρὸς θεραπεία τῶν ἀρρωστημάτων, ἰδιαίτερα οἱ ἅγιοι μάρτυρες, ὡς μιμητὲς τοῦ πρωτομάρτυρος Χριστοῦ  ἐκχύσαντες αὐτοθελήτως τὰ  αἵματα ὑπὲρ αὐτοῦ,  ἔλαβαν τὴν δωρεά «ρεῖθρα ἰαμάτων ἀνα- πηγάζειν» πᾶσι τοῖς  πιστῶς αὐτοῖς προστρέχουσιν.

17. Ὁ λυτρωμένος ψυχικὰ καὶ θεραπευμένος σωματικὰ πιστὸς ἄνθρωπος βιώνει  ἐνεπίγνωστα τὴ δωρεὰ τοῦ Χριστοῦ,  τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν ἁγίων ὡς πολυχεύμονα ποταμὸ ἰαμάτων στὴν  ὕπαρξή του.  Ἡ  θεραπεία εἶναι  κατ᾽ ἐξοχὴν τῆς ψυχῆς,  ἡ ὁποία ὑπομένει πλέον τὰ παρόντα ἢ ἐπερχόμενα δεινὰ μαρτυρικὰ καὶ  ἀρχοντικά. Ἡ ἀσθένεια παύει νὰ εἶναι  κατάρα σὲ μία  ὀλιγόπιστη καὶ  ὀλιγόθυμη ὕπαρξη καὶ  γίνεται ἀληθὴς  σωστικὴ  εὐεργεσία γιὰ τοὺς  ἀγωνιστές.

18. Ἡ ψυχὴ  ἐκρήγνυται σὲ δοξολογία καὶ  τιμὴ  καὶ  ἐξύμνηση  τῶν  θείων καὶ  ἁγίων προσώπων, ποὺ ἔγιναν αἴτια τῶν  ἰάσεων.  Ἀλλὰ  καὶ  ὑψώνεται στὴν  εὐρυχωρία τῆς  εὐγνωμοσύνης καὶ  τῆς  εὐχαριστιας. «Οὐ σιωπᾷ τοῦ βοᾶν  τρανότατα τὰ  μεγαλεῖα» τῶν  ἰαματικῶν θαυμάτων. Εὐχαρίστως δοξάζει  καὶ  ἀνυμνεῖ καὶ  γεραίρει καὶ μεγαλύνει καὶ κηρύττει τὶς ἄπειρες σω- στικὲς  καὶ  ἰαματικὲς δωρεὲς ποὺ ἔλαβε  καὶ  λαμβάνει.

19. Εἶναι  ἀνάγκη, στὸ πλήρωμα τῆς ἐνορίας, νὰ καλλιεργηθεῖ μὲ ὑπομονὴ τὸ ἀληθὲς  ἦθος  τῆς  Ὀρθοδοξίας, τὸ ἀσκητικὸ καὶ  ἀγωνιστικό. Στὸν  κατανυκτικὸ αὐτὸ  τρόπο καὶ  στὸν  χαρμολυπικὸ καὶ  σταυροαναστάσιμο αὐτὸ δρόμο   οἱ  πιστοὶ θὰ  βοηθοῦνται προληπτικὰ  στὴν  ἄρση  τῶν  νοσογόνων αἰτιῶν,  ἰδιαίτερα τῶν ψυχικῶν ἀρρωστημάτων, καὶ  θὰ θεμελιώνουν τὴ ζωή τους  στὴ λειτουργικὴ πνευματικότητα τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε  στὶς  δύσκολες, δεινὲς καὶ  θλιπτικὲς καταστάσεις τοῦ  πόνου καὶ  τῆς  ἀσθενείας νὰ  ἔχουν ἀσφαλὲς καταφύγιο τὴν  ἀκαταίσχυντη ἐλπίδα,  τὴ  βοήθεια,  τὴ  σκέπη καὶ τὴν παρηγορία τοῦ  Κυρίου  καὶ  τῶν ἁγίων του.

20. Θεραπευτικά, ὁ καλὸς  ποιμένας θὰ χρησιμοποιήσει τὰ δραστικὰ φάρ- μακα τῆς  ἐμπόνου ἱκεσίας τῶν  παρακλητικῶν κανόνων.  Θὰ  κράξει πρὸς Κύριον  ὑπὲρ τῶν  πονούντων, θὰ  κλαύσει μετὰ  τῶν  θλιβομένων, θὰ  προ- στρέξει στὴν κλίνη  τῆς  ἀρρωστίας τους,  θὰ  παρακινήσει τοὺς  πιστοὺς καὶ εὐλαβεῖς ἀνθρώπους σὲ  συναγερμὸ προσευχῆς καὶ  θὰ  πρωτοστατήσει σ᾽ αὐτήν.  Ἔτσι  μόνο  θὰ  ὁδηγήσει τοὺς  ἀνθρώπους τῆς  πνευματικῆς εὐθύνης του  στὸ ἄθλημα τῆς ἀληθοῦς ἐλευθερίας, τῆς ἀγάπης καὶ  τῆς κοινωνίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΜΠΟΜΠΑΙ

1.Βλ. ἐπισημάνσεις καὶ προβληματισμοὺς στῶν ΕΜΜΑΝ.  ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, Ἡ Ψαλτικὴ Τέχνη. Λόγος καὶ  Μέλος στὴ λατρεία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ἐκδ.  University Studio  Press,  Θεσσαλονίκη 2004.  ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ  ΠΑΡΗ  (ἀρχιμ.), Διερευνήσεις στὸ λειτουργικὸ ἄσμα. Μελέτες στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ  [Ψαλτικὰ Ἀνάλεκτα  ], ἐκδ.  Ἐπέκταση, Κατερίνη 2003.

2. Πρβλ. Ρωμ. ιβ´   . Ἰωάν. δ´  23, 24.

3. Βλ. τὴ σπάνια εἰδικὴ  μελέτη,  ποὺ βρίσκεται στὰ  χέρια  μας,  τοῦ  Ν. Κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ μετρικὴ ἐν τῇ βυζαντινῇ λειτουργικῇ ὑμνογραφίᾳ,  Ἀθῆναι    954.  Πρβλ.  τὶς  ἐννέα  βιβλικὲς ὠδές:  Α':  Μωϋσέως. Ἔξ. ιε´   -  9. Β´: Μωϋσέως. Δευτ.  λβ´   -43. Γ´: Προσευχὴ  Ἄννης, μητρὸς  Σα- μουὴλ  τοῦ  προφήτου. Α´ Βασ. β´   -  0. Δ´: Προσευχὴ  Ἀββακοὺμ τοῦ  προφήτου.  Ἀββακ. γ´   -  8. E´: Προσευχὴ  Ἠσαΐου τοῦ προφήτου. Ἠσ. κϚ´ 9-20. Ϛ´: Προσευχὴ  Ἰωνᾶ  τοῦ  προφήτου. Ἰωνᾶ  β' 3-  0. Ζ´: Προσευχὴ  τῶν ἁγίων τριῶν  παίδων. Δαν. γ´ (Προσευχὴ) 2-2  (33).  H': Ὕμνος τῶν τριῶν  παίδων. Δαν. γ´  (Ὕμνος)  (28)34-67. Θ': Τῆς  Θεοτόκου. Λουκ.  α´  46-55. Τοῦ  Ζα- χαρίου,  πατρὸς τοῦ Προδρόμου. Λουκ.  α´ 68-79.  Ἀλλὰ καὶ τοὺς  ἑκατὸν πενήντα  Ψαλμούς.

4. Πρβλ. τὶς μαρτυρίες (Πράξ. ιϚ´ 25-26. Ἐφ. ε´   9-20.  Κολ. γ´   6), ἀλλὰ καὶ τοὺς  ἐντοπισμένους στὴν Καινὴ  Διαθήκη  ὕμνους,  τοὺς  χρησιμοποιούμενους  ἀπὸ τὸν  ἀπόστολο Παῦλο,  στὶς  ἐπιστολές του,  ὡς  γνωστὸ  κοινὸ  λει- τουργικὸ κώδικα ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν κατὰ τόπους ἐκκλησιῶν,  μὲ τὶς χαρακτηριστικὲς ἐφυμνιακὲς ἀπολήξεις καὶ  τὴν καταγραφὴ τῶν ἐνθουσια- στικῶν  τάσεων (Ρωμ. ια´  36.  Ἐφ. α´  3-  4. γ´  2  . ε´   4. Φιλιπ.  β´ 5-    . A´ Τιμ. γ´   6. Ϛ´   5. Β´ Τιμ. β´ -  3). Πρβλ. καὶ τοὺς  ὕμνους  στὴν Ἀποκάλυψη τοῦ  Ἰωάννου ε´ 9.  2.  3. ιε´  3 (ὠδὴ  τοῦ  ἀρνίου).

5. Πληθωρικὰ στοιχεῖα,  ἀναλύσεις καὶ  βιβλιογραφικὲς καταγραφές,  βλ. στὰ  ἔργα:  ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΟΥ, Ποιηταὶ καὶ  Ὑμνογράφοι τῆς Ὀρθοδόξου  Ἐκκλησίας, τ. Α´, ἐν Ἱεροσολύμοις   940.  ΑΝ. ΦΥΤΡΑΚΗ,  «Ἡ ἐκκλησια- στικὴ   ἡμῶν   ποίησις  κατὰ  τὰς   κυριωτέρας  φάσεις  αὐτῆς»,   ΕΕΘΣΠΑ ( 955-56) καὶ  ἀνάτυπο Ἀθῆναι    957. ΚΑΡΛ   ΚΡΟΥΜΠΑΧΕΡ,  Ἱστορία τῆς Βυ- ζαντινῆς Λογοτεχνίας (μτφρ. Γ. ΣΩΤΗΡΙΑΔΟΥ), τ. Δ´, ἐκδ.  Πάπυρος, ἐν Ἀθή- ναις    964,  σσ.  644-720. Ν.Β.  ΤΩΜΑΔΑΚΗ,  Ἡ  Βυζαντινὴ  Ὑμνογραφία  καὶ Ποίησις, ἤτοι Εἰσαγωγὴ εἰς τὴν Βυζαντινὴν Φιλολογίαν, τ. Β', Ἀθῆναι   965, Θεσσαλονίκη   993  (ἐκδ.  Π. Πουρναρᾶ). ΚΑΡ.  ΜΗΤΣΑΚΗ, Βυζαντινὴ  Ὑμνο- γραφία,  τ. Α´: Ἀπὸ τὴν Καινὴ  Διαθήκη  ἕως  τὴν Εἰκονομαχία  [Χριστιανικὴ Γραμματολογία  ], ἐκδ. Πατριαρχικοῦ Ἱδρύματος Πατερικῶν Μελετῶν,  Θεσ- σαλονίκη    97   (βελτιωμένη ἀνατύπωση: Ἀθήνα    987).  Θ. ΞΥΔΗ, Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, Ἀθήνα   978. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ,  Ὑμνογραφικὰ [Θεολογικὰ Μελετή- ματα 4], ἐκδ.  Πατριαρχικοῦ Ἱδρύματος Πατερικῶν Μελετῶν,  Θεσσαλονίκη  98  . Π. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογὴ Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Ὑμνογραφίας, ἐκδ. «Ὁ Σωτήρ», Ἀθῆναι  2 978.  AΝΤ.  ΑΛΥΓΙΖΑΚΗ,  Ἡ  ὀκταηχία στὴν Ἑλληνικὴ Λειτουργικὴ Ὑμνογραφία, Θεσσαλονίκη  985. ΘΕΟΧ. ΔΕΤΟΡΑΚΗ, Bυζαντινὴ Ὑμνογραφία  (Πανεπιστημιακὲς Παραδόσεις), Ἡράκλειο   997.  J.B. PitrA, Ηymnographie de l’ Eglise Grecque, Ρώμη   867. EdM. BoUvy, Poètes et Mélodes, Nîmes    886.  W. CHriSt  - M. PArANikAS,  Anthologia Graeca Carminum  Chris- tianorum, Λειψία  87   (Hildesheim  963).  EgoN WELLESz, A History of Byzan- tine  Music  and  Hymnography,  Ὀξφόρδη   980.  J.  groSdidiEr  dE  MAtoNS, Romanos le Mélode et les origines de la poésie religieuse à Byzance, Παρίσι    977. ΗErBErt  HUNgEr, Βυζαντινὴ  Λογοτεχνία,  τ. Β´, ἔκδ.  Μορφωτικοῦ Ἱδρύμα- τος  Ἐθνικῆς Τραπέζης, Ἀθῆναι    992,  σσ. 484-494. Ταξινομημένη κατὰ θέ- ματα ὑμνολογικὴ βιβλιογραφία βλ. στὸ  ἔργο  τοῦ  J. SzovErffy, A  Guide to Byzantine  Hymnography,  Brookline, τ. Ι (  978),  τ. ΙΙ  (  979),  ἔκδ.  Mass.  and Leyden Classical folia Editions.

6. Βλ. ἀναφορὰ σ᾽ αὐτὲς στὴν προηγηθεῖσα ὑποσημ. 3. Βλ. καὶ  Ν. Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ,  ὅπ.π.,  σσ.  59-60.  Περὶ  τῶν  κανόνων,   βλ.  καὶ   Γ.  ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΥ, «Κανὼν-Τάξις Λατρείας», ΘΗΕ,  τ. 7, στ. 3  7-320.

7. Βλ. καὶ  Π. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, ὅπ.π., σ. 49. Ι. ΧΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ, Ὑμνολογία, Ἀθῆναι    973, σ. 65.

8. Βλ. καὶ  Θ. ΔΕΤΟΡΑΚΗ,  ὅπ.π., σ. 73.

9. Βλ. στὸ Ἱεροσολυμιτικὸ Τυπικὸν τοῦ Ἁγίου  Σάββα. Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ- ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Ἱεροσολυμιτικὴ  Βιβλιοθήκη, τ. Β´, σ. 474. . Βλ. χφ. ΕΒΕ  642,  φ.   8α´  (ιγ´  αἰ.).

10. Βλ. Γ. ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΥ,  «Παρακλητική»,  ΘΗΕ,  τ.   0, στ.  28.  ΤΟΥ  ΙΔΙΟΥ, Τάξις 1958,  σ. γ´. Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Ἱστορικὴ ἐπισκόπησις τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς  Μουσικῆς,  Ἀθῆναι    904,  σ. 56.  ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ  ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΟΥ, «Ὁ Δαμασκηνὸς καὶ  τὰ  ποιητικὰ αὐτοῦ ἔργα», Νέα Σιὼν  (93) 50.

12. Βλ. π.χ. Παρακλητική,  ἤτοι  Ὀκτώηχος ἡ Μεγάλη, περιέχουσα  ἅπα- σαν  τὴν ἀνήκουσαν αὐτῇ ἀκολουθίαν, μετὰ τῶν ἐν τῷ τέλει συνήθων προ- σθηκῶν,  ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι   994 (στὸ ἑξῆς Παρακλητική), στὴν ἔκδοση  τοῦ  μικροῦ  σχήματος.

13. Βλ. Παρακλητική,  σ. 920:  «Τῆς Ὀκταήχου τῆς Νέας  τέλος.  Πόνοι δὲ Ἰωσήφ».

14. Ἀναλυτικὲς ἢ ἐξιδιασμένες ἀναφορὲς περὶ τὴν συγκρότηση καὶ τὸ περιεχόμενο τοῦ λειτουργικοῦ βιβλίου  τῆς Παρακλητικῆς, βλ. Γ. ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΥ,
«Παρακλητική», ΘΗΕ,  τ.   0, στ. 28-38. tΟΥ  iΔΙΟΥ, «Ἐπισκόπησις τῆς  Πα- ρακλητικῆς», στὸ  Τάξις τῶν Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν 1959,  σσ. ε´-λβ´. Σημαν- τικὲς  πληροφορίες,  γιὰ  τὴν ἱστορία τοῦ  λειτουργικοῦ αὐτοῦ βιβλίου,  ὅπου καὶ  κατάθεση σχετικῆς βιβλιογραφίας, βλ. στοῦ  Α. ΑΛΥΓΙΖΑΚΗ,  Ἡ ὀκταηχία στὴν ἑλληνικὴ λειτουργικὴ ὑμνογραφία, ὅπ.π., σ.   7  ἑξ. Ἐπίσης βλ. «Εἰσα- γωγὴ  εἰς  τὴν παροῦσαν ἔκδοσιν», στὴν Παρακλητική, ὅπ.π., σσ. 7-  4. Ἀπὸ τοὺς  ξένους  μελετητές,  ἀξιόλογες ἀναφορὲς βλ. στοὺς  J. M. NEALE,  A His- tory of the Holy Eastern Church, General Introduction, Λονδίνο    850, σ. 887 ἑξ. W. CHriSt  - M. PArANikAS, ὅπ.π., σσ. Lvii, LXX. J. PArgoirE, L’ Église Byzan- tine de 527  a 847,  Παρίσι    905,  σσ. 332-333. Η. J. W. tiLLyArd, The Hymns of the Octoechus, M.M.B. Transcripta, τ. ΙΙΙ (  940),  σσ. Xv-XXiv. τ. v (  949), σσ. Xi-XX. EgoN WELLESz, ὅπ.π., σ.   40 κ.ἄ.

15. Βλ. καὶ  Παρακλητική,  ὅπ.π., σ. 8, σημ. 2.

16. Πρβλ. Λιτῆς: «...ὑπὲρ τοῦ  διαφυλαχθῆναι... ἀπὸ... λοιμοῦ...  ὑπὲρ τοῦ ἀποστρέψαι καὶ  διασκεδάσαι πᾶσαν ὀργὴν  καὶ  νόσον τὴν καθ᾽ ἡμῶν κινου- μένην». Ἐκτενοῦς:  «Ἔτι  δεόμεθα ὑπὲρ ὑγείας...». Εἰρηνικῶν τῆς  Θ. Λει- τουργίας, τοῦ  Ἁγιασμοῦ καὶ  τοῦ  Εὐχελαίου κ.λπ.

17. Πρβλ. Λυχνικοῦ,  εὐχὴ Β´.  Θείας  Μεταλήψεως, εὐχὴ Ε´.  Εὐχὴ ἀνα- φορᾶς Χρυσοστόμου, μετὰ   τὰ  Δίπτυχα. Εὐχὴ  κεφαλοκλισίας  πρὸ τῆς ὑψώσεως, Εὐχὲς  τῶν Ἁγιασμῶν, Εὐχὲς  τοῦ ἱαματικοῦ μυστηρίου τοῦ Εὐχε- λαίου,  Εὐχὲς  περιστατικὲς ἐπὶ ἀσθενειῶν τοῦ  Μεγάλου καὶ  Μικροῦ  Εὐχο- λογίου    κ.ἄ.   Βλ.   ἐπίσης  Εὐχὴ   ἀναφορᾶς   Μ.   Βασιλείου   καὶ   Εὐχὴ εὐχαριστίας τῆς  ἴδιας λειτουργίας. Ἀντίστοιχες μαρτυρίες πολλαχοῦ ἀνι- χνεύονται στὶς  ἀρχαῖες ἀναφορὲς τῶν  Ἀποστολικῶν Διαταγῶν, τοῦ  Ἁγίου Μάρκου,  τοῦ  Ἁγίου  Ἰακώβου, στὴ  βυζαντινὴ καὶ  τὴν ἱεροσολυμιτικὴ προ- ηγιασμένη, στὴν  ἀρμενικὴ λειτουργία  κ.λπ. Βλ.  σχετικὰ Ι. Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Θεῖαι  Λειτουργίαι [Κείμενα Λειτουργικῆς, τεῦχ.  Γ´], Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 27-28, 29, 35, 46, 47, 50, 54,   09,     0,   26,   36,   75, 330, 337, 404, 4  6, 48  .

18. Ἀπὸ τὸ πλῆθος πρβλ. ἐντελῶς ἐπιλεκτικὰ Ἦχος  πλ. β´.  Τρίτη.  Ἀπό- στιχα  τῶν Αἴνων,  τρ. β´.  Παρακλητική,  σ. 648:  «Γυμνόν με  εὑρὼν  τῶν ἀρετῶν ὁ ἐχθρὸς  τῷ βέλει τῆς ἁμαρτίας ἔτρωσεν ἀλλὰ  σύ, ὡς ἰατρὸς ψυχῶν τε καὶ σωμάτων, τὰ τραύματα τῆς ψυχῆς  μου θεράπευσον, ὁ Θεός, καὶ ἐλέ- ησόν  με». Συχνότατα ἀπαντῶνται σὲ  μνῆμες  μαρτύρων καὶ  ἰαματικῶν ἢ θαυματουργῶν ἁγίων,  ἰδιαίτερα στὰ τροπάρια τῶν κανόνων τῆς ἀκολουθίας τους.  Μόνον π.χ. βλ. Μηναῖον. Φεβρουαρίου Ζ´. Ὄρθρος.  ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟ- ΓΡΑΦΟΥ, Κανὼν Ἁγίου Παρθενίου, ἐπισκόπου Λαμψάκου, ᾠδὴ α´, τρ. γ´:
«Νοσημάτων  σκότος   πονηρὸν  ἔλυσας,  Παρθένιε,  τῷ  φωτισμῷ σου  τῶν σεπτῶν ἐντεύξεων ὅθεν, δυσωποῦμέν σε, τῶν ψυχῶν  ἡμῶν τὰς  ὀδύνας θεράπευσον καὶ  τὰς  τῶν σωμάτων πάσας μαλακίας ἀποδίωξον».

19. Βλ. ἐνδεικτικὰ ΗΛΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΤΟΥ ΕΚΔΙΚΟΥ, Κανὼν εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον, Τετάρτη ἤχου  δ´, ᾠδὴ α´, τρ. α´, στο ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ  ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Θεοτοκάριον Νέον, ποικίλον καὶ  ὡραιότατον, Ὀκτώηχον...», ἔκδ.  «Ἁγιορει- τικῆς  Βιβλιοθήκης» Σ.  Σχοινᾶ,  ἐν Βόλῳ     0  979 (στὸ  ἑξῆς  Θεοτοκάριον),  σ.92β. Ἐπίσης ΜΗΤΡΟΦΑΝΟΥΣ ΣΜΥΡΝΗΣ,  Κανὼν εἰς  τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον, Τρίτη  ἤχου  βαρέος ᾠδὴ  α´,  τρ. α´,  Θεοτοκάριον,  σ.   54β. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑ- ΦΟΥ, Ἦχος  πλ. δ´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ η´, τρ. δ´. Παρακλητική, σ. 882.  ΤΟΥ  ΙΔΙΟΥ, Ἦχος  α´. Τρίτη. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ  ζ´, τρ. ε´. Θεοτοκίον.  Παρακλητική,  σ. 67. Ἦχος  πλ. β'.  Πέμπτη.  Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  δ´,  τρ. δ´.  Θεοτοκίον. Παρακλητική, σ. 670.

20.  Βλ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ  ΔΟΥΚΑ  ΤΟΥ  ΛΑΣΚΑΡΕΩΣ, Μέγας Παρακλητικὸς Κανὼν (στὸ  ἑξῆς  Μ.Π.Κ.), ὠδὴ  η´, τρ. β´. Ὡρολόγιον τὸ Μέγα, ἐκδ.  Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα  8  983,  σσ. 559-57 .

21. Βλ. χαρακτηριστικότατο παράδειγμα ἐκεῖνο  τοῦ  ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ  ΠΑΠΑ- ΔΙΑΜΑΝΤΗ,  Κανὼν Ἱκετήριος  εἰς  τὸν Ἅγιον  Διονύσιον τὸν ἐν  τῷ Ὀλύμπῳ, στὸ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΚΙΤΡΟΥΣ ΒΑΡΝΑΒΑ (ἔκδ.-ἐπιμ.), Ἀκολουθία τοῦ ὁσίου καὶ θεοφόρου πατρὸς ἡμῶν  Διονυσίου  τοῦ νέου ἀσκητοῦ τοῦ ἐν  τῷ Ὀλύμπῳ Ὄρει  τῆς Πιερίας  ἐκλάμψαντος..., ἐν Κατερίνῃ   973, σσ. 8  -85.
22. Βλ. σχετικὴ  ἀναφορὰ στοῦ  ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ (ἀρχιμ.), «Ἰατροὶ- Ἰατρεῖον: Οἱ ἅγιοι Ἀνάργυροι καὶ ἡ ἐκκλησία τους  στὴ Θεσσαλονίκη», Πρα- κτικὰ  1ου    ἐπιστημονικοῦ  συνεδρίου:  Ἡ  ἱστορία  τῆς ἰατρικῆς  στὴν πόλη τῆς Θεσσαλονίκης. Θεσμοί, πρακτικὲς καὶ  πρόσωπα ἀπὸ τὸν χῶρο  τῆς ὑγείας,  Θεσσαλονίκη 2005  (ἀνάτυπο).

23.  Πρβλ.  τὸ  χαρακτηριστικὸ παράδειγμα  τῆς  Παναγίας Πορταϊτίσσης τῆς Ἱ. Μ. Ἰβήρων  τοῦ  Ἁγίου  Ὄρους ἢ ἐκείνο  τοῦ  ἀρχαγγέλου στὴν Ἁγιάσο τῆς  Λέσβου.  Ἄξια  μνείας θεωροῦμε τὴν ὕπαρξη σεβασμίας Θεομητορικῆς εἰκόνας στὴ Μονὴ Δουσίκου,  ἐπωνυμούμενης «Εἰκὼν τῆς  ἁγίας Παρακλή- σεως», ἀφοῦ  ἐκεῖ  μὲ κατάνυξη ψαλλόταν ἡ Παράκληση τῆς Παναγίας. Βλ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ   Ζ. ΣΟΦΙΑΝΟΥ,  «Χατζη-Γερασίμου Ἱερομονάχου Δουσικιώτη, Τὰ χρέη τοῦ ἐκκλησιάρχου. Χρ. Κῶδ.  Δουσίκου  76 (ἔτους   846),  σσ.    5-  36 (ὑπὸ ἔκδοσιν στὸ Ἀντίδωρον. Τόμος τιμῆς καὶ  μνήμης εἰς  τὸν μακαριστὸν Καθηγητὴν τῆς Λειτουργικῆς Ἰωάννην Φουντούλην  (1927-2007) [Ἐπιμε- λείᾳ  Παναγιώτου Σκαλτσῆ-Ἀρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα].

24. Δὲν θὰ μπορούσαμε νὰ μὴ μνημονεύσουμε τὸ θαυματουργὸ ἁγίασμα τῆς Παναγίας Ζωοδόχου Πηγῆς  στὸ Μπαλουκλὶ τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Βλ. μάλιστα τὸν  θαυμάσιο σχετικὸ κανόνα  τοῦ  ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ   ΚΑΛΛΙΣΤΟΥ  ΤΟΥ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ,  Κανὼν τῆς Ὑπεραγίας  Θεοτόκου τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, ψαλλόμενος τῇ Παρασκευῇ τῆς Διακαινησίου. Πεντηκοστάριον, ἐκδ. Ἀπο- στολικῆς  Διακονίας, Ἀθῆναι  2  994, σσ. 55-63.

25. Συνοπτικὴ ἀναφορὰ στοὺς  παρακλητικοὺς κανόνες τῆς Παναγίας, τὴν πατρότητα καὶ τὴν προέλευσή τους, τὴν τελεστικὴ τάξη  καὶ τὸ περιεχόμενο τῆς  ἱκεσίας τους,  τὴν συνήθεια τῆς  ἐπιτελέσεώς τους  (Μικρὸς  καὶ  Μέγας) κατὰ τὴν περίοδο τοῦ  Δεκαπενταυγούστου, ἀλλὰ  καὶ  καθ᾽ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ ἔτους,  βλ. στοῦ  Ν.Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ,  «Παρακλητικοὶ Κανόνες», ΘΗΕ,  τ.   0, στ. 38-39.

26. Βλ. τὴν ἐπιμελημένη εἰδικὴ  μελέτη  τοῦ ΣΥΜΕΩΝ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗ, Τὸ  ὑμνα- γιολογικὸ ἔργο τῶν Κολλυβάδων, ἐκδ.  Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2007. Ἐπιφυ- λασσόμεθα γιὰ  μιὰ κατὰ τὸ δυνατὸν πλήρη καταλογογράφηση τῶν κανόνων αὐτῶν μετὰ  τῶν στοιχείων τῶν ἐκδόσεών τους.  Πολύτιμη  βοήθεια  μᾶς  πα- ρέχουν  στὸ ἔργο  αὐτὸ  φίλοι  ὑμνογράφοι καὶ  συλλογεῖς Ἀκολουθιῶν.

27. Παρακλητικοὶ Κανόνες εἰς  Ἁγίους, Ἀθῆναι   98  , σσ. 535.  Βλ. ἐπίσης τὴν  ἐπίπονη, συλλεκτικὴ ἀκολουθιῶν χειρόγραφη ἐργασία  τοῦ  Οἰκονόμου καὶ  ἀρχιερατικοῦ ἐπιτρόπου  Σκιάθου ΓΕΩΡΓΙΟΥ  ΡΗΓΑ,  Ἀκολουθίαι  Ἁγίων συλλεγεῖσαι καὶ  ἐπιμελῶς διορθωθεῖσαι, στὴν πανομοιότυπη φωτοαναστατικὴ ἔκδοση  ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Ergo, τόμοι  6 (Α´: 2003-Ϛ´: 2008). Ὑπάρχουν βέβαια καὶ μεμονωμένες ἐκδόσεις παρακλητικῶν κανόνων  μὲ ἐπιστημονικὲς εἰσαγωγές. Βλ. π.χ. Α. Ε. ΑΛΥΓΙΖΑΚΗ,  Λέοντος τοῦ Σοφοῦ ἀνέκδοτος πα- ρακλητικὸς κανόνας στὸν Δεσπότη Χριστό, Θεσσαλονίκη   99  . ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΠΑΡΗ  (ἀρχιμ.), Ἐφραὶμ τοῦ Ἀθηναίου Κανόνες Παρακλητικοί, εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Δέσποιναν καὶ  τὴν ἐν  Κύκκῳ θαυματουργὸν αὐτῆς εἰκόνα [Λει- τουργικὰ Κείμενα 6], ἐκδ.  Ἐπέκταση, Κατερίνη, 2003.  ΕΜΜΑΝ.  Κ. ΔΟΥΝΔΟΥΛΑΚΗ, «Ἀνέκδοτος (παρακλητικὸς) κανόνας πρὸς τιμὴν  τοῦ  ἁγίου Εὐσταθίου Ἀντιοχείας (†2   Φεβρουαρίου)», Ἀπόστολος Τίτος, περίοδος Γ´, τεῦχ.  9 (Ἀπρίλιος 2008)   35-  45.

28. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε, κατὰ τὶς μαρτυρίες ποὺ καταγράφει ὁ ἴδιος στὸν  Συναξαριστή του,  μερικοὺς παρακλητικοὺς κανόνες τοῦ  ὑμνογράφου Ἁγίου  Νικοδήμου: Εἰς  τοὺς ἁγίους Θαλέλαιο, Γεώργιο, Χρυσόστομο, Τρύ- φωνα, Χαράλαμπο  (περὶ τῆς πανώλους), Εἰς  τὸν Πρόδρομον, Νικόλαον καὶ  Εὐστάθιον,  Εἰς  τοὺς Δώδεκα Ἀποστόλους,  Εἰς  τὴν Παναγίαν  Γορ- γοϋπήκοον (τῆς Δοχειαρίου),  Εἰς  τὴν Παναγίαν  τὴν Προυσιώτισσαν κ.λπ.

29.  Βλ. f. CAvALLErA, Πίνακες Ἑλληνικῆς Πατρολογίας, J.P. Migne (μετάφραση καὶ διασκευὴ Β. Δ. ΦΑΝΟΥΡΓΑΚΗ),  ἔκδ. «Κέντρο Πατερικῶν Ἐκδόσεων», Ἀθῆναι  2008,  σσ.  463-466, ὅπου κατάλογος Θεομητορικῶν ὑμνογραφημάτων διάσπαρτων στοὺς  τόμους. Πρβλ. καὶ χαρακτηριστικὸ παράδειγμα παρακλητικοῦ κανόνος  τοῦ  Μανουὴλ  Παλαιολόγου, ἀποσωζομέ- νου λατινιστί. PG   56,   07-    0: «Κανὼν Παρακλητικὸς. Εἰς  τὴν ἁγιωτάτην Κυρίαν Θεοτόκον  διὰ  τοὺς  ἐνεστῶτας κινδύνους» (MANUELiS  PALAEoLogi, Canon Deprecatorius.  Ad sanctissimam Dominam Deiparam pro praesentibus peri- culis).

30. Ἔκδοση αψλη´  (  738), ὅπου ἀποθησαυρίζονται 48 κανόνες καὶ    20 στιχηρά,  ἀποτελεῖ δηλαδὴ ἕνα  εἶδος  Θεοτοκαρίου, ὅπως τοῦ  Ἁγίου  Νικοδήμου  Ἁγιορείτου ἢ τὸ χειρόγραφο τῆς Ἱ. Μ. Ἁγίου  Διονυσίου  Ὀλύμπου, τὸ ὁποῖο ἀνακαλύψαμε πρὸ ἐτῶν  μὲ ἄγνωστους κανόνες,  κατὰ τὴν ἀναδίφηση τῶν  παλαιτύπων τῆς  βιβλιοθήκης τῆς  μονῆς,  ἢ τὸ νεώτερο τοῦ  Σωφρονίου Εὐστρατιάδου κ.ἄ.

31  . Bibliographie des Acolouthies Grecques [Subsidia Hagiographica   6], Βρυ- ξέλλες    926.  Βλ. καὶ  ΚΡΙΤΩΝΟΣ ΧΡΥΣΟΧΟϊΔΟΥ, «Συμβολὴ εἰς  τὴν βιβλιογρα- φίαν  τῶν Ἑλληνικῶν Ἀκολουθιῶν τοῦ  L. PEtit», Ὁ Ἐρανιστὴς   2 (  975).

32.  Βλ.  ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ   ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, ὅπ.π.  (βλ.  στὴ  σημ.    9).  ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ  ΕΥ- ΣΤΡΑΤΙΑΔΟΥ, Θεοτοκάριον, τ. Α´, Chennevières-sur-Marne   93    (=Μνημεῖα Ἁγιολογικὰ 7-8).

33.  Περὶ  τοῦ  ἔργου του,  βλ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ  ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ  (ἀρχιμ.), Ὁ  ὑμνο- γράφος Γεράσιμος  Μικραγιαννανίτης  καὶ  οἱ  ἀκολουθίες  του σὲ  ἁγίους τῆς Θεσσαλονίκης. Συμβολὴ στὴ μελέτη τοῦ βίου  καὶ  τοῦ ἔργου του, ἔκδ. «Ὀργανισμὸς Πολιτιστικῆς Πρωτεύουσας τῆς Εὐρώπης», Θεσσαλονίκη   997. ΤΟΥ  ΙΔΙΟΥ, Ὁ  ὑμνογράφος Γεράσιμος Μοναχὸς Μικραγιαννανίτης καὶ  τὸ ἔργον του. Εὑρετήρια, ἔκδ.  «Ὀργανισμὸς Πολιτιστικῆς Πρωτεύουσας τῆς Εὐρώπης-Θεσσαλονίκη   997», Θεσσαλονίκη   997. Βλ. καὶ  στὴν ὑποστηριχ- θεῖσα    διδακτορικὴ   διατριβὴ   τοῦ    ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ     ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ,   Δόγμα   καὶ πνευματικὴ  ζωὴ στὸ ὑμνογραφικὸ  ἔργο τοῦ Μοναχοῦ Γερασίμου  Μικραγιαννανίτη, Θεσσαλονίκη 2007,  σσ.   50-  64, ὅπου καταλογογράφηση ἀκολουθιῶν  καὶ  παρακλητικῶν κανόνων  τοῦ  ὑμνογράφου.

34.  Βλ. ὅπ.π., σ.   2, ὅπου στὸ  ἀφιερωματικὸ ἰαμβικὸ δίστιχο καταγρά- φεται ὁ χαρακτήρας ποὺ προσδίδει στὸ  ἔργο  τῆς  συλλογῆς τῶν  Θεομητορικῶν  κανόνων  ὁ Ἅγιος  Νικόδημος: Βίβλος  κατ᾽  ἦχον  τῇ Θεοῦ  Γεννητρίᾳ.Πρεσβευτικὰς ᾄδουσα τὰς μελουργίας.

35.  Βλ.  τὶς  παρατηρήσεις τοῦ  Γ.  ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΥ,  «Παρακλητική»,  ΘΗΕ, τ.   0, στ. 35.

36.  Βλ. Θεοτοκάριον,  σσ. 32α-35β,  76α-79β,    20β-  23β.  Στὴ  σ. 76α,  βλ. τὴ σημαντικὴ σημείωση  τοῦ  Νικοδήμου Ἁγιορείτου.

37. Βλ.  π.χ. Παρακλητική,  σ. 442,  Κανὼν Ἀποστόλων,  ᾠδὴ  η´,  τρ. α´. Κανὼν Ἁγίου Νικολάου, ᾠδὴ  η´, τρ. α´, τὴν κοινὴ  φράση  «ἀπύλωτα στόματα».

38. Βλ. στὴν προηγηθεῖσα ὑποσημ. 35. Πρβλ. ὡς τεκμήρια τὰ ἑξῆς: Ἦχος δ´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ ε´, τρ. α´. Παρακλητική, σ. 424. Ἦχος β´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ γ´, τρ. γ´. Παρακλητική, σ.   96. Ἦχος πλ. δ´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  θ´, τρ. β´. Παρακλητική, σ. 883, ὅπου τὰ  κοινὰ  «τὴν ἐμὴν  ζώωσον  ψυχήν,  φαρμαχθεῖσαν δήγματι τῷ  τοῦ ὄφεως...  Δέσποινα», «Στάζουσα θεῖον  γλυκασμὸν τῶν ἁπάντων γλυκασμὸν ἡ κυήσασα, ἰῷ τοῦ ὄφεως  τὴν φαρμαχθεῖσαν ψυχήν μου γλύκανον...». Ὅμοια βλ. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  δ´.  Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  δ´,  τρ. δ´.  Θεοτοκίον. Παρακλητική,  σ. 438.

39. Βλ. π.χ. τὴ φράση  «δαιμόνων ἐπίχαρμα». ΙΩΑΝΝΟΥ  ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Ἦχος  β´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  Ϛ ´, τρ. α´. Παρακλητική, σ.   99.  ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  πλ. β´. Τρίτη. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ  Ϛ ´, τρ. α´. Παρακλητική,  σ. 642.  Τὴ  φράση  «Ὡραῖος κάλλει   παρὰ τοὺς  υἱοὺς  τῶν ἀνθρώπων, Χριστέ,  ὑπάρχων...». ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  β´. Παρασκευή. Κανὼν Σταυρώσιμος,  ᾠδὴ  θ´,  τρ. β´.  Παρακλητική,  σ. 230.  ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ, Ἦχος  πλ. β´. Δευτέρα.  Κανὼν Ἀσωμάτων, ᾠδὴ  ε´, τρ. γ´. Θεοτοκίον. Πα- ρακλητική, σ. 628.  Πρβλ. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ,  Ἦχος  δ´. Παρασκευή.  Κανὼν Θεοτόκου,  ᾠδὴ  θ´,  τρ. γ´.  ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ,  Κανὼν  εἰς   Κοιμηθέντας.  Ἦχος   δ´. Σάββατον, ᾠδὴ  α´,  τρ. δ´.  Σταυροθεοτοκίον.  Παρακλητική,  σσ. 460,  468. Τὴ φράση  «σπήλαιον λῃστῶν» (πρβλ. Μάρκ.  ια´    7. Λουκ. ιθ´  46).  Ἦχος δ´.  Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  δ´,  τρ. γ´.  Παρακλητική,  σσ. 423-424. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  πλ. β´.  Δευτέρα.  Κανὼν Κατανυκτικὸς,  ᾠδὴ  α´, τρ. β´. Παρακλητική, σ. 624.  Τὴ φράση  «ἁμαρτίας γὰρ  ἁμαρτίαις προστί- θημι καὶ  κακίαν κακίᾳ». ΙΩΑΝΝΟΥ  ΜΟΝΑΧΟΥ, Ἦχος  γ´. Τετάρτη. Κανὼν Θε- οτόκου, ᾠδὴ  ζ´,  τρ. α´.  Παρακλητική,  σ. 3  0.  ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ,  Ἦχος βαρύς. Τρίτη. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ α´, τρ. β´. Παρακλητική, σ. 748. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Κανὼν Παρακλητικὸς πρὸς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον. Εἰς  πᾶσαν ἀσθένειαν, ᾠδὴ  ε´, τρ. δ´. Θεοτοκάριον, σ.   92β.  ΠΑΥΛΟΥ ΑΜΟ- ΡΙΟΥ, Κανὼν εἰς  τὴν Ὑπεραγίαν  Θεοτόκον, ᾠδὴ  ε´,  τρ. δ´.  Θεοτοκάριον,  σ. 83β.

40. Βλ. π.χ. ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Μέγας Κανών, ᾠδὴ  θ´,  τρ. ιγ´,  ιδ´,  ιε´.4  . Ἀναφορὰ στὴν «τονὴ» βλ. στοῦ Π. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογὴ..., ὅπ.π., σσ. 44,74-77, 8  , 83. Γιὰ ἕναν ὁρισμὸ  περὶ τῆς «τονῆς», βλ. καὶ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ  ΣΚΡΕΤΤΑ,
«Λειτουργική, Θεολογικὴ καὶ  Ὑμνογραφικὴ θεώρηση  τῆς “Μεγάλης Ἑβδο- μάδος” τοῦ Ἁγίου  Δημητρίου», ΕΕΘΣΠΘ. Τμῆμα Ποιμαντικῆς καὶ  Κοινωνικῆς   Θεολογίας,  τ.    10  (2005)   75-  76:  «Ἡ “τονή”,  ὡς  ἐφεύρημα  τῶν βυζαντινῶν ὑμνογράφων καὶ  μελωδῶν, ἔχει  τὴ δυνατότητα νὰ καλύπτει τὰ χασμωδικὰ συλλαβικὰ ἐλλείμματα ἢ περισσεύματα τῶν  στίχων,  κατὰ τὴ συστολὴ  ἢ ἔκταση τῶν  ἀνισοσυλλάβων προσομοίων φράσεων, διὰ  τοῦ  μέλους».

42. Πρβλ. Ψαλμ. με´  5.

43. Βλ. τὴ Β´ εὐχὴ τοῦ Λυχνικοῦ. Ἐπίσης Λειτουργία Χρυσοστόμου, Εὐχὴ κεφαλοκλισίας,  πρὸ τῆς ὑψώσεως.

44.  Κατὰ ταῦτα,  ὁ Κύριος  Ἰησοῦς  Χριστὸς  εἶναι  «αἴτιος εὐφροσύνης, αἰωνία λύτρωσις, εἰρήνη πάντα νοῦν ὑπερέχουσα, θελητὴς  τοῦ ἐλέους,  ὁ ἐκ παντὸς προσώπου πᾶν δάκρυον ἀφηρηκώς, καλῶν  αἴτιος,  ἀρχηγὸς τῆς γα- λήνης,  κυβερνήτης, γλυκύτατος, μακρόθυμος, πολυέλεος, εὐεργέτης, πηγὴ ἀπαθείας, πηγὴ πασῶν χαρίτων» κ.ἄ.

Ἐνῶ  ἡ Παναγία μητέρα του  «Δέσποινα Θεοτόκος,  Μήτηρ  τοῦ  Λόγου, Κόρη, Ἁγνή, Ἀγαθή,  Θεομήτωρ, Θεογεννήτωρ, πανύμνητος, Θεόνυμφος, Θεονύμφευτος, Θεομακάριστος, Πανάμωμος, Πανάχραντος, Κεχαριτωμένη, Ἄσπιλος, Μητροπάρθενος, ἀγαθῶν αἰτία, πιστῶν στήριγμα, ἀγαθὴ ἀγαθοῦ λοχεύτρια,  θησαυρὸς ἰαμάτων ἀδαπάνητος,  ἄρρηκτον τεῖχος  καὶ  προστασία, πρεσβεία θερμή,  τεῖχος  ἀπροσμάχητον, ἐλέους  πηγή, κόσμου  καταφύγιον, ἄββυσος εὐσπλαγχνίας, προστάτις ζωῆς, φρουρὰ ἀσφαλεστάτη, τεῖχος καταφυγῆς, παντελὴς σωτηρία, πλατυσμὸς ἐν θλίψεσι,  προστασία ἀκαταίσχυντος,  μεσιτεία ἀμετάθετος, ἀνθρωπίνη προστασία, προστασία τῶν πιστῶν, πολεμουμένων εἰρήνη,  χειμαζομένων γαλήνη,  θησαυρὸς σωτηρίας, πηγὴ ἀφθαρσίας,  πύργος ἀσφαλείας,  θύρα  μετανοίας,  λιμὴν  καὶ  προστα- σία,  ὑψηλοτέρα οὐρανῶν,  καθαροτέρα λαμπηδόνων ἡλιακῶν,  θλιβομένων χαρά,  ἀδικουμένων προστάτις, πενομένων τροφή,  ξένων  παράκλησις, βακτηρία  τυφλῶν,  ἀσθενούντων ἐπίσκεψις, καταπονουμένων σκέπη καὶ  ἀντί- ληψις, ὀρφανῶν βοηθός, γλυκασμὸς ἀγγέλων, θλιβομένων χαρά,  χριστιανῶν προστάτις, χρυσοπλοκώτατος πύργος, δωδεκάτειχος πόλις, ἡλιοστάλακτος θρόνος,  καθέδρα τοῦ  Βασιλέως, ἀκατανόητον θαῦμα, χριστιανῶν καταφύ- γιον, θερμὴ  προστασία, θερμὴ  ἀντίληψις, καταφυγή, σκέπη κραταιά, ὅπλον σωτηρίας, ἐλπὶς ἀπηλπισμένων, ἀσθενῶν συμμαχία, ὅπλον καὶ τεῖχος  ἀπόρθητον, φωτὸς δοχεῖον,  θρόνος  πυρίμορφος Κυρίου,  θεία  καὶ μαναδόχος στά- μνος,  χρυσῆ  λυχνία,  λαμπὰς ἄσβεστος,  παρθένων δόξα,  μητέρων ὡράϊσμα καὶ κλέος, οὐράνιος πύλη, σωτήριος θύρα,  κλίμαξ νοητή, σελήνη ἔνδοξος καὶ ὁλόφωτος, σφαῖρα οὐράνιος καὶ  πολύαστρος, ἄρκτος ἑπτάστερος, ἀγλαόμορφος,  ἶρις ποικιλόχρους, φλογοφόρον ὄχημα,  ἱλαστήριον τῆς φύσεως, ἐνδι- αίτημα θεῖον, χρυσαυγὴς λυχνία,  πύλη τῆς ζωῆς, ἐλπὶς ἀκαταίσχυντος» καὶ ἄπειρα ἄλλα.
Ὁ φύλακας ἄγγελος δὲ  ὀνομάζεται κατὰ τὶς  ἐπικλήσεις τῶν  παρακλητικῶν  κανόνων  «ἄγρυπνος φύλαξ,  προστάτης καὶ  ὁδηγὸς τῆς ζωῆς, φωταγωγός, χειραγωγός, ἀντιλήπτωρ, φυλακτήρ, ρύστης,  θεομιμήτωρ, πανάγιος,
θεῖος,  ὑπερασπιστής, εὐεργέτης, φρουρός, καθαρὸς καὶ  ἄυλος,  Θεοῦ  λειτουργὸς θεῖος,  βοηθός, ὡραῖος τῷ κάλλει,  γλυκύς, ἱλαρός,  χαρίεις, φαιδρός, ἥμερος,  ἡλιόμορφος νοῦς,  πρόμαχος ἄμαχος, ὑπερασπιστής, ἔφορος,  κηδε- μών, θεοτίμητος». Βλ. περισσότερα στὴ διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ ΧΡ. ΚΟΝ- ΤΑΚΗ,  Εἰς  τὴν Θεοτόκον συναγωγὴ  πατερικῶν  ὠδῶν,  προσηγοριῶν  καὶ ἐπιθέτων, Θεσσαλονίκη   998. Ἀλλὰ καὶ στὴν ἑτοιμαζόμενη ἀπὸ ἐτῶν μελέτη μας,  μὲ τίτλο  «Σύμβολα τῆς Θεοτόκου καὶ  τοῦ Σταυροῦ».

45. Βλ. Δοξαστικὸν ἑσπερινοῦ Κυριακῆς ἁγίου Ἀποστόλου Θωμᾶ. Πεντηκοστάριον,  ἐκδ.  Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι  2  994, σ. 7 .
46.  kΟΣΜΑ  ΜΕΛΩΔΟΥ, Ἦχος  πλ. β´. Κυριακή. Κανὼν Σταυροαναστάσι- μος,  ᾠδὴ  ε´,  τρ. α´.  Παρακλητική,  σσ. 6  0-6    . ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος πλ. δ´.  Τρίτη.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  γ´,  τρ. β´.  Παρακλητική,  σ. 860.
47. ΘΕΟΔΩΡΟΥ  ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ,  Κανὼν Θεοτόκου (Δραματοποιητικός), ᾠδὴ  δ´, τρ. δ´.  Θεοτοκάριον,  σ.   4α-β.  Βλ.  καὶ  μ.Π.Κ.  (πρβλ. σημ.  50),  μετὰ τὸ «Θεὸς Κύριος...»,  τρ. α´.
48. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,  Ἦχος  βαρύς. Κυριακή. Κανὼν Ἀναστάσιμος, ᾠδὴ  ζ´,  τρ. α´.  Παρακλητική,  σ. 724.
49.  ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ,  Ἦχος   βαρύς.  Τετάρτη.  Κανὼν Σταυρώσιμος, ᾠδὴ ζ´, τρ. β´. Παρακλητική, σ. 766. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,  Ἦχος  πλ. β´. Κυ- ριακή.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  δ´,  τρ. δ´.  Παρακλητική,  σ. 6  0.
50. [ΘΕΟΣΤΗΡΙΚΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ  ἢ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ],  Μικρὸς Παρακλητικὸς Κανὼν εἰς  τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον, ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. α´. Ὡρολόγιον τὸ Μέγα, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα  8 983,  σσ. 543-558 (στὸ  ἑξῆς  μ.Π.Κ.).  ΜΗ- ΤΡΟΦΑΝΟΥΣ ΣΜΥΡΝΗΣ,  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ γ´, τρ. δ´. Θεοτοκάριον, σ. 36β. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  β´.  Δευτέρα. Κανὼν Κατανυκτικὸς,  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. α´.  Παρακλητική,  σ.   68.
51  . Βλ. Ἦχος  δ´.  Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  γ´.  τρ. α´.  Παρακλη- τική,  σ. 422.  Ἦχος  πλ. β´.  Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  ε´,  τρ. γ´.  Πα- ρακλητική,   σ.   658,    ΙΩΣΗΦ    ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ,   Ἦχος    δ´.   Πέμπτη.   Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  δ´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Παρακλητική, σ. 438.  ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟ- ΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  βαρύς. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  η´,  τρ. γ´.  Παρα- κλητική,  σ. 782.
52. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´.  Πέμπτη. Κανὼν Ἁγίου  Νικολάου,  ᾠδὴ η´, τρ. γ´. Σάββατον.  Κανὼν εἰς  πάντας Ἁγίους, ᾠδὴ  θ´, τρ. γ´. Μαρτυρικόν. Παρακλητική, σσ.   00,   32. Ἦχος  β´. Δευτέρα. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ ζ´, τρ. γ´. Μαρτυρικόν. ᾠδὴ η´, τρ. ε´. Θεοτοκίον. Τρίτη. Κανὼν Προ- δρόμου, ᾠδὴ  ε´,  τρ. ε´.  Θεοτοκίον. Παρακλητική,  σσ.   69,   70,   83.  ΙΩΑΝ- ΝΟΥ  ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,  Ἦχος   α´.  Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  ζ´,  τρ. γ´,
Παρακλητική, σ. 83. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  βαρύς. Τρίτη. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ  ζ´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Παρακλητική, σ. 754. [ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ  ΜΙ- ΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΟΥ], Κανὼν  Παρακλητικὸς  Ἁγ. Γερασίμου,  ᾠδὴ  ε´,  τρ. δ´. Θεοτοκίον. Βλ.  στὸ  Παρακλητικοὶ  Κανόνες εἰς  Ἁγίους,  ἐκδ.  «Ἀστήρ», Ἀθῆναι    98  , σσ.   72-  83 (στὸ  ἑξῆς  Π.Κ.Α.).
53.  Βλ. ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Κανὼν ἱκετήριος εἰς  τὰς ἐπουρανίους δυ- νάμεις καὶ  εἰς  πάντας τοὺς ἁγίους, ᾠδὴ η´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Ὡρολόγιον, σσ. 586-590. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΜΟΝΑΧΟΥ  ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΠΟΔΟΣ,  Κανὼν ἱκετήριος εἰς  τὸν Ἄγγελον  τὸν φύλακα τῆς τοῦ ἀνθρώπου ζωῆς. Ὡρολόγιον,  σσ. 578-585, ᾠδὴ  Ϛ ´, τρ. α´. ᾠδὴ  ζ´, τρ. α´. [ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ], Παρακλητικὸς Ἁγίας Ἀναστα- σίας  Φαρμακολυτρίας,  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. α´.  Π.Κ.Α., σσ. 442-45 . Πρβλ. καὶ  Α´ Πέτρ. ε´ 8.
54. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  δ´. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ α´, τρ. β´. Παρακλητική, σ. 436. Πρβλ. καὶ Ρωμ. Ϛ´ 23: «τὰ γὰρ  ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας  θάνατος».
55. Μεγαλυνάριον  β´.
56.  Ἦχος  πλ. δ´. Παρασκευή.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  η´, τρ. δ´. Παρα- κλητική,  σ. 9  3. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Κανὼν Ἁγίου  Νικολάου,  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. δ´. Θεοτοκίον. Παρακλητική, σ. 780. Βλ. ἐπίσης καὶ Ἦχος  βαρύς. Τετάρτη. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  α´,  τρ. γ´.  Παρακλητική,  σ. 763.
57. Bλ. Ἦχος  γ´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ ζ´, τρ. γ´. Παρασκευή. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  θ´, τρ. β´. Παρακλητική, σσ. 3    , 342.  ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟ- ΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´. Πέμπτη. Κανὼν Ἁγίου Νικολάου, ᾠδὴ α´, τρ. γ´. ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. α´. Ἦχος  β´. Δευτέρα. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ δ´, τρ. β´. ᾠδὴ ζ´, τρ. β´. Τρίτη. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ  α´, τρ. β´. Ἦχος  γ´. Τρίτη. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. α´. Ἦχος  δ´. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ θ´, τρ. γ´. Ἦχος  πλ. β´. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  Ϛ ´, τρ. β´. Πα- ρακλητική, σσ. 93, 97,   67,   69,   78-  79, 294,  443,  67  . ΙΩΑΝΝΟΥ  ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Κανὼν Θεοτόκου, Προσόμοιον  δ´.  Θεοτοκάριον,  σ. 86α.
58. Βλ. ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Μέγας Κανών, ᾠδὴ  β´,  τρ. ιβ´.  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. α´.
59. Βλ. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´.  Τρίτη.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ α´, τρ. β´. Παρακλητική, σ. 6  . ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ  ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΤΟΥ ΚΡΗΤΟΣ, Κανὼν Τιμίου Σταυροῦ, ᾠδὴ δ´, τρ. γ´. Π.Κ.Α., σσ. 93-  0  . [ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ;], Κανὼν Ἁγ. Θεράποντος, ᾠδὴ  α´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Π.Κ.Α., σσ. 246-254, Κανὼν Ἁγ. Ἀποστόλων, ᾠδὴ  α´,  τρ. γ´.  Π.Κ.Α., σσ.   2  -  3  . Κανὼν Ἁγ. Παρασκευῆς, ᾠδὴ  ζ´,  τρ. δ´.  Θεοτοκίον. Π.Κ.Α., σσ. 509-5 7. ΑΝΔΡΕΟΥ   ΚΡΗΤΗΣ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  α´,  τρ. γ´.  Θεοτοκάριον,  σ.   73α.
60.  ΙΩΑΝΝΟΥ  ΜΟΝΑΧΟΥ  ΤΟΥ  ΜΑΥΡΟΠΟΔΟΣ,  Κανὼν ἱκετήριος  εἰς  τὸν Ἄγγελον..., ὅπ.π., ᾠδὴ δ´, τρ. δ´. [ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ;], Κανὼν Ἁγ. Ἀναστασίας Φαρμα- κολυτρίας,  ᾠδὴ  δ´,  τρ. α´.  Π.Κ.Α., σσ. 442-45 .
61 . ΘΕΚΛΗΣ ΜΟΝΑΧΗΣ,  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ α´, τρ. γ´. Θεοτοκάριον, σ.45β.  ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. α´.  Θεοτοκάριον,  σ.62β. ΜΑΝΟΥΗΛ  ΜΕΓΑΛΟΥ  ΡΗΤΟΡΟΣ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ ε´, τρ. γ´. ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. α´. Θεοτοκάριον, σ.   25α-β. ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ ε´, τρ. α. Θεοτοκάριον,  σ.   3  β. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΕΥΧΑϊΤΩΝ,  Κανὼν Θεοτόκου ἰαμβι- κός,  ᾠδὴ  δ´, τρ. γ´, στίχοι 2-3. Θεοτοκάριον, σ.   97β. Κανὼν εἰς  τὴν Ὑπε- ραγίαν  Θεοτόκον. Ὃν  κατὰ πᾶν Σάββατον ἑσπέρας ἀναγινώσκουσιν  ἐν τῷ ἁγιωνύμῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω μετὰ τὸ ἀπόδειπνον, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. β´. Θεοτοκάριον,  σ. 208β.
62.  ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Μέγας Κανών, ᾠδὴ  β´,  τρ. κ´.
63.  Ὅπ.π., ᾠδὴ  β´. Εἱρμὸς ἄλλος, τρ. η´. ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  γ´. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ η´, τρ. α´. Παρακλητική, σ. 326.  ΑΝΔΡΕΟΥ ΚΡΗΤΗΣ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ γ´, τρ. β´. Θεοτοκάριον, σ. 43α. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΕΥ- ΧΑϊΤΩΝ, Κανὼν Θεοτόκου. Εἰς  πᾶσαν ἀσθένειαν, ᾠδὴ α´, τρ. δ´. Θεοτοκά- ριον,  σ.   9  β.
64. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  βαρύς. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ η´,  τρ. β´.  Τρίτη.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  ε´,  τρ. β´.  Ἦχος   δ´.  Τρίτη. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ θ´, τρ. ε´. Θεοτοκίον. Ἦχος  γ´. Δευτέρα. Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  η´,  τρ. ε´.  Θεοτοκίον. Πέμπτη.  Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  ζ´, τρ. γ´. Ἦχος  β´. Δευτέρα.  Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ  γ´, τρ. α´. Τρίτη.  Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ  γ´,  τρ. α´.  Ἦχος  α´.  Δευτέρα. Κανὼν Κα- τανυκτικός, ᾠδὴ ε´, τρ. α´. Ἦχος  α´. Δευτέρα. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ ε´, τρ. α´. Τρίτη. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ α´, τρ. γ´. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  δ´,  τρ. γ´.  Παρακλητική,  σσ. ἀντίστοιχες 782, 75  , 4  4, 28  ,325,    65,   80, 48, 6  , 95. Βλ. ἐπίσης μ.Π.Κ., ᾠδὴ  α´, τρ. β´. ᾠδὴ  δ´, τρ. α´. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΜΟΝΑΧΟΥ  ΤΟΥ  ΜΑΥΡΟΠΟΔΟΣ,  Κανὼν ἱκετήριος εἰς  τὸν Ἄγγελον..., ᾠδὴ  α´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  γ´,  τρ. γ´  καὶ  ε´.  Θεοτοκίον. ᾠδὴ  η´,  τρ. ε´.  Ὡρολόγιον, σσ. 578-585. Ἀλλὰ  καὶ  Κανὼν Ἁγ. Μοδέστου, ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. δ´.  Θεοτοκίον. Κανὼν Ἁγ. Ἀναργύρων, ᾠδὴ α´, τρ. γ´. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ θ´, τρ. γ´. Π.Κ.Α., σσ. ἀντίστοιχα 3  5-324,    44-  52,    -  20. ΙΑΚΩΒΟΥ  ΜΟΝΑΧΟΥ  [ΝΕΑ- ΣΚΗΤΙΩΤΟΥ;], Κανὼν παρακλητικὸς εἰς  τὴν Ἁγίαν ἔνδοξον Μυροφόρον καὶ Ἰσαπόστολον τοῦ Χριστοῦ Μαρίαν τὴν Μαγδαληνῆν, ᾠδὴ  α´, τρ. γ´, στὸ Ἀκολουθίαι τοῦ  ὁσίου καὶ  θεοφόρου πατρὸς  ἡμῶν  Σίμωνος τοῦ  Μυρο- βλύτου, κτίτορος τῆς ἐν Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω Ἱ. Μ. Σίμωνος Πέτρας, προ- σέτι δὲ  καὶ  ἡ Ἀκολουθία τῆς ἁγίας ἐνδόξου Μυροφόρου καὶ  Ἰσαποστόλου τοῦ Χριστοῦ Μαρίας τῆς Μαγδαληνῆς. Ἐπιμελείᾳ τοῦ Καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σίμωνος Πέτρας Ἀρχιμανδρίτου Ἱερωνύμου, ἐκ Ἀθήναις ΑϠΧΔ´ (  9  4), σσ.   59-  64.  ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ  ΓΡΑΠΤΟΥ,  Κανὼν Θεοτόκου,  προ- σόμοιον δ´. Θεοτοκάριον, σ. 92β.  ΜΑΝΟΥΗΛ  ΜΕΓΑΛΟΥ   ΡΗΤΟΡΟΣ, Κανὼν Θε- οτόκου, ᾠδὴ  θ´,  τρ. α´,  Θεοτοκάριον,  σ. 97β.  ΙΩΑΝΝΟΥ   ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  δ´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  ε´,  τρ. β´.  Θεοτοκάριον,  σ. 23β, 24α.  ΑΡΣΕ- ΝΙΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ ζ´, τρ. γ´. Θεοτοκάριον, σ. 72α. ΚΛΗ- ΜΕΝΤΟΣ,  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  ε´, τρ. δ´. Θεοτοκάριον, σ.   53α.  ΙΩΑΝΝΟΥ ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Κανὼν Θεοτόκου ἰαμβικός, ᾠδὴ η´, τρ. δ´, στίχοι 2-3. Θεοτοκά- ριον,  σ.   99α:  «Φάνηθι φέγγος οἷς  ζοφώδης αἰτία. *  Ὤδινεν ἡμῖν  ψυχικὴν ἀβλεψίαν». ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´.  Τρίτη.  Κανὼν Προδρόμου,  ᾠδὴ θ´,  τρ. β´.  Παρακλητική,  σ. 70.
65. ΜΗΤΡΟΦΑΝΟΥΣ ΣΜΥΡΝΗΣ,  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. α´. Θεοτοκά- ριον,  σ. 37β. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΝΙΚΟΜΗΔΕΙΑΣ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  ζ´, τρ. β´. Θεο- τοκάριον, σ. 49β.  ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Μέγας  Κανών, ᾠδὴ  β´, τρ. Ϛ ´. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´.  Τρίτη.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. α´.  ᾠδὴ θ´, τρ. ε´. Θεοτοκίον. Ἦχος  γ´. Δευτέρα. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ η´, τρ. β´. Ἦχος   δ´. Πέμπτη.  Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  Ϛ ´, τρ. γ´. Ἦχος   πλ. β´. Τρίτη.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  δ´,  τρ. β´.  Παρακλητική,  σσ. 65, 69-70, 28  , 440,  640.  ΙΩΑΝΝΟΥ   ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Ἦχος   β´.  Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  θ´, τρ. γ´. Παρακλητική, σ. 202.  ΙΩΑΝΝΟΥ  ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,  Ἦχος  πλ. β´. Κυριακή.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  γ´,  τρ. α´.  Παρακλητική,  σ. 608.
66. ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. α´. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  α´, τρ. β´. Θεοτοκάριον, σσ.   7β,   57α.  ΤΟΥ  ΙΔΙΟΥ, Μέγας Κανών,  ᾠδὴ  α´,  τρ. ια´,  ιδ´.  ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ,  Ἦχος   β´.  Παρασκευή. Κανὼν Σταυρώσιμος, ᾠδὴ  γ´, τρ. β´. Ἦχος  γ´. Τρίτη. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ  α´,  τρ. β´.  Ἦχος  πλ. β´.  Δευτέρα.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. α´. Παρακλητική, σσ. 223,  290,  629.  Βλ. καὶ  ΘΕΟΚΤΙΣΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ  ΣΤΟΥΔΙ- ΤΟΥ, Κανὼν ἱκετήριος εἰς  τὸν Κύριον ἡμῶν  Ἰησοῦν Χριστόν, ᾠδὴ ε´, τρ. γ´. Ὡρολόγιον,  σσ. 572-577.
67. ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Μέγας Κανών, ᾠδὴ  δ´,  τρ. κϚ ´.
68. Εἶναι  χαρακτηριστικὸ καὶ ἄκρως ἐκφραστικὸ τῶν γραφομένων μας  τὸ τροπάριο τοῦ ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´. Τρίτη. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. γ´. Παρακλητική, σ. 66: «Νοσημάτων ψυχικῶν καὶ παθῶν τῶν σαρ- κικῶν,  τῶν  τοῦ  βίου, δυσχερῶν καὶ  παντοίων πειρασμῶν καὶ  θλίψεων  διά- σωσόν  με, Κυρίου  Πρόδρομε». Βλ. παράλληλο ΤΟΥ  ΙΔΙΟΥ, Ἦχος  α´. Τρίτη. Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  θ´,  τρ. γ´.  Μαρτυρικόν.  Παρακλητική,  σ. 69.
69. Βλ. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΜΟΝΑΧΟΥ, Ἦχος  γ´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ ε´, τρ. α´. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Ἦχος  β´. Παρασκευή. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ α´,
τρ. α´. Παρακλητική, σσ. 308, 222. μ.Π.Κ., ᾠδὴ η´, τρ. γ´. ᾠδὴ ζ´, τρ. δ´. ᾠδὴ γ´,  ἀκροτελεύτιον  ἐφυμνιακὸν  τρ. β´.  ᾠδὴ  γ´,  τρ. δ´.  Κανὼν Ἁγ.  Μοδέ- στου, τρ. Πεντηκοστάριον καὶ  ᾠδὴ ζ´, τρ. γ´. Κανὼν Ἁγ. Θεράποντος, ᾠδὴ γ´,  τρ. δ´.  ᾠδὴ  δ´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. β´.  Κανὼν Ἁγ. Γερασίμου,  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. δ´. Θεοτοκίον. Κανὼν Ἁγ. Ἀθανασίου, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. β´. Π.Κ.Α., σσ. 3  5-324,246-254,   72-  83,   32-  43. Κανὼν Ἁγίας Μαγδαληνῆς, ᾠδὴ  η´, τρ. α´ καὶ Μεγαλυνάριον ζ´. ᾠδὴ γ´, τρ. β´, γ´, ὅπ.π. (βλ. σημ. 64). Ἐπίσης Κανὼν Ἁγ. Ἀναργύρων, ᾠδὴ δ´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. ᾠδὴ γ´, τρ. β´. Εἰς  τὸ Θεὸς  Κύριος, τρ. β´. Θεοτοκίον. ᾠδὴ α´, τρ. α´, β´. Κανὼν Ἁγ. Παρασκευῆς, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. α´. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ ζ´, τρ. β´, γ´. Κανὼν Ἀρχαγγέλων, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. β´. Κανὼν Ἁγ. Ἀναστασίας Φαρμακολυτρίας, ᾠδὴ ε´, τρ. γ´. ᾠδὴ δ´, τρ. γ´. ᾠδὴ  γ´,  τρ. α´,  β´,  γ´.  ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ   ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Κανὼν  Γοργοϋπηκόου, τρ. Πεντηκοστάριον β´. Π.Κ.Α., σσ.   44-  52, 509-5 7,      -  20,   02-    0, 442-45 , 7 -82.
70. Οἱ παραπομπὲς ἐκ τοῦ  Θεοτοκαρίου  ἐν σειρᾷ,  χωρὶς  τὴν ἀναγραφὴ τῶν  τίτλων,  γιὰ  τὴν  οἰκονομία,  βλ. σσ. 38β,  6  β, 62α,β,  75β,     5α,    30α,  5  α,   76β,   90α,    9  β,   92β,   93α.
71 . Ἦχος  α´. Τετάρτη καὶ  Παρασκευή. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ η´, τρ. α´. ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. α´. Παρακλητική, σσ. 84,     2. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´. Τε- τάρτη. Κανὼν Σταυρώσιμος, ᾠδὴ η´, τρ. β´. Τρίτη. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  γ´,  τρ. α´.  Σάββατο.  Κανὼν εἰς  πάντας ἁγίους,  ᾠδὴ θ´, τρ. δ´. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ γ´, τρ. γ´. ᾠδὴ ε´, τρ. γ´, δ´. ᾠδὴ ζ´,  τρ. δ´.  Πέμπτη. Κανὼν Ἁγ. Νικολάου,  ᾠδὴ  α´,  τρ. δ´.  Θεοτοκίον. ᾠδὴ γ´, τρ. α´. Ἦχος  β´. Τρίτη. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ  η´, τρ. β´. Κανὼν Κα- τανυκτικός, ᾠδὴ  θ´, τρ. β´. Κανὼν Προδρόμου,  ᾠδὴ  ζ´, τρ. α´. Ἦχος  γ´. Δευτέρα.  Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ  γ´, τρ. ε´. ᾠδὴ  δ´, τρ. α´, τρ. ε´. Θε- οτοκίον.  Δευτέρα.  Κανὼν Ἀγγέλων,  ᾠδὴ  δ´,  τρ. ε´.  Θεοτοκίον.  Τρίτη. Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. β´.  Ἦχος  πλ. α´.  Τετάρτη.  Κανὼν Θε- οτόκου, ᾠδὴ  θ´, τρ. β´. Πέμπτη.  Κανὼν Ἁγίου Νικολάου, ᾠδὴ  γ´, τρ. γ´. Ἦχος   πλ. β´.  Τρίτη.  Κανὼν Προδρόμου,  ᾠδὴ  η´,  τρ. γ´.  Ἦχος   βαρύς. Τρίτη.  Κανὼν Προδρόμου,  ᾠδὴ  γ´,  τρ. α´.  Παρακλητική,  σσ. ἀντίστοιχα84, 65,  62,   32, 96, 98, 94, 93,   86,   87,   85, 276, 277, 294,  545,  554,  645,749.
72. μ.Π.Κ., ᾠδὴ γ´, τρ. β´. ᾠδὴ γ´, ἀκροτελεύτιον ἐφυμνιακὸν τρ. β´. ᾠδὴ δ´,  τρ. α´.  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. β´,  δ´.  ᾠδὴ  η´,  τρ. γ´.
73. Κανὼν Ἁγ.  Γερασίμου,  ᾠδὴ  α´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  γ´,  τρ. β´.  Κανὼν Μ. Ἀντωνίου, ᾠδὴ  ε´,  τρ. γ´.  Κανὼν Ἁγ.  Παντελεήμονος, Κοντάκιον  ἀφ᾽  Ϛ ´ ᾠδῆς. ᾠδὴ  α´,  τρ. δ´.  Θεοτοκίον. Κανὼν Τιμίου  Σταυροῦ, ᾠδὴ  ζ´,  τρ. α´.ᾠδὴ  ε´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  α´,  τρ. γ´.  Κανὼν Ἁγ. Θεράποντος, ᾠδὴ  γ´,  τρ. δ´.  Θε- οτοκίον.  Κανὼν Ἁγ. Ἀθανασίου,  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. β´.  Κανὼν Ἁγ. Ἀναργύρων, ᾠδὴ δ´, τρ. α´. ᾠδὴ γ´, τρ. β´. ᾠδὴ α´, τρ. β. Κανὼν Ἁγ. Μοδέστου, ᾠδὴ ζ´, τρ. γ´. Κανὼν Ἁγ. Ἀναστασίας Φαρμακολυτρίας, Κοντάκιον ἀφ᾽ Ϛ ´, ᾠδῆς. Ἀκροτελεύτιον ἐφυμνιακὸν τρ. Ϛ ´  ᾠδῆς. ᾠδὴ ζ´, τρ. δ´. Θεοτοκίον, ᾠδὴ γ´, τρ. α´, β´. ᾠδὴ  ε´, τρ. γ´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ  ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Κανὼν Γοργοϋπηκόου, ᾠδὴ  γ´, ἀκροτελεύτιον ἐφυμνιακὸν τρ. β´. τρ. Πεντηκο- στάριον β´. Βλ. συνέχεια Κανὼν Ἀρχαγγέλων,  ᾠδὴ γ´, τρ. β´. Κανὼν Ἀπο- στόλων, ᾠδὴ  ζ´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  ε´,  τρ. δ´.  ᾠδὴ  γ´,  τρ. δ´. Θεοτοκίον. ᾠδὴ  δ´,  τρ. α´.  Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ  γ´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  θ´,  τρ. γ´.  Κανὼν Ἁγ.  Παρασκευῆς, ᾠδὴ  δ´,  τρ. γ´.  Κανὼν Ἁγίας  Μαγδαληνῆς, ᾠδὴ  Ϛ ´, ἀκροτελεύτιον ἐφυμνιακὸν τρ. α´ (βλ. σημ.  64).  Γιὰ  ὅλα  τὰ  πα- ραπάνω, βλ. Π.Κ.Α., ἀντίστοιχες σσ.   72-  83,   53-  62, 343-352, 93-  0  , 246-254,   32-  43,   44-  52, 3  5-324,  442-45 , 7 -82,   02-    0,   2  -  3  , -  20, 509-5 7.
74. Κανὼν εἰς  τὴν Ἁγίαν καὶ  Ὁμοούσιον Τριάδα, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. β´. ᾠδὴ ε´, τρ. γ´ (κῶδιξ Μ. Λαύρας Θ. 9  , φ. 355α ἑξ.). Ὡρολόγιον, σσ. 604-607. ΘΕ- ΟΚΤΙΣΤΟΥ  ΜΟΝΑΧΟΥ  ΤΟΥ  ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ,  Κανὼν ἱκετήριος εἰς  τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν,  ᾠδὴ  ε´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  η´,  τρ. α´,  β´.  ᾠδὴ  θ´,  τρ. α´.  Ὡρολό- γιον, σσ. 572-577. Κανὼν Κυρίου ἄλλος, ᾠδὴ θ´, τρ. α´. Π.Κ.Α., σ. 90. ΙΩΑΝ- ΝΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ  ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΠΟΔΟΣ, Κανὼν ἱκετήριος εἰς  τὸν φύλακα Ἄγγελον, ᾠδὴ  θ´,  τρ. δ´,  ε´.  ᾠδὴ  δ´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  α´,  τρ. δ´.  ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Κανὼν εἰς ἀγγέλους καὶ  πάντας ἁγίους, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. γ´. ᾠδὴ ε´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Ὡρολόγιον,  σσ. 586-590.
75. Bλ. στὸ  Θεοτοκάριον  ἀντίστοιχες σσ.   7α,β, 2  β, 24α,β,  27α,β,  3  α,
37α, 4  α, 43β, 49α,  55α,  62α,β,  64β, 65β,  66β,  75β, 8  α, 96β,   02β,     6α,β,   7α,   36β,   37β,   42α,    44α,   50α,    89α,    90β,   92α.
76. Ρωμ. η´ 22.
77. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´.  Τρίτη.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  Ϛ ´, τρ. β´. Παρασκευή. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ α´, τρ. α´, δ´. Παρακλητική, σσ. 65,   08. ΘΕΟΔΩΡΟΥ  ΔΟΥΚΑ ΤΟΥ ΛΑΣΚΑΡΕΩΣ, Μέγας Παρακλητικὸς Κανὼν εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον (στὸ ἑξῆς Μ.Π.Κ.). Ὡρολόγιον, σσ. 559-57   , ᾠδὴ α´,  τρ. α´,  β´.  ᾠδὴ  ε´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. α´,  δ´.  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. δ´.  ᾠδὴ  η´,  τρ. β´.  μ.Π.Κ., τρ. Ἀπολυτίκιον  γ´  καὶ  Εἰς  τὸν ἀκροτελεύτιον  ἀσπασμόν, τρ. α´.  ᾠδὴ α´, τρ. α´.  ᾠδὴ  δ´,  τρ. δ´.  Εἰς  τὸν ἀκροτελεύτιον ἀσπασμόν, τρ. γ´ καὶ  β´. Βλ. συνέχεια Κανὼν Ἁγ. Ἀναστασίας Φαρμακολυτρίας, ᾠδὴ δ´, τρ. γ´. Κανὼν Ἁγ. Γερασίμου, Κοντάκιον ἀφ᾽ Ϛ ´  ᾠδῆς. Κανὼν Ἁγ. Ἀθανασίου, ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. β´.  Κανὼν Ἁγ. Ἀναργύρων, ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. α´.  Κανὼν Προδρόμου,  τρ. Πεντηκοστάριον. ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. β´. ᾠδὴ δ´, τρ. β´. ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ  ΑΓΙΟ- ΡΕΙΤΟΥ,  Κανὼν Γοργοϋπηκόου,  Κοντάκιον ἀφ᾽ Ϛ ´   ᾠδῆς,  στὸ  Π.Κ.Α., ἀντί- στοιχες σσ. 442-45 ,   72-  83,   32-  43,   44-  52,       -  20, 7 -82.  Κανὼν Ἁγ. Μαγδαληνῆς, ᾠδὴ ζ´, τρ. β´ (βλ. προηγηθεῖσα ὑποσ. 64).  ΙΩΑΝΝΟΥ  ΜΟΝΑΧΟΥ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΠΟΔΟΣ, Κανὼν ἱκετήριος εἰς τὸν ἄγγελον φύλακα, ᾠδὴ ε´, τρ. β´. Ὡρολόγιον, σσ. 578-585. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ, Κανὼν  ἱκετήριος εἰς τὸν Ἅγιον  Διονύσιον τὸν ἐν  Ὀλύμπῳ, ᾠδὴ  ζ´,  τρ. α´  (βλ. ὅπου στὴν ὑποσ.2  , σσ. 8  -85).
78. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  πλ. δ´.  Τρίτη.  Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ  γ´, τρ. β´.  Παρακλητική,  σ. 86  . μ.Π.Κ.,  ᾠδὴ  γ´,  ἀκροτελεύτιον  ἐφυμνιακὸν τροπάριον  α´.  ᾠδὴ  ε´, τρ. β´.  Εἰς  τὸ «Θεὸς Κύριος...»,  τρ. β´.  Εἰς  τὸν ἀκροτελεύτιον  ἀσπασμόν, τρ. α´.  Μ.Π.Κ., ᾠδὴ  η´,  τρ. α´.
79. Κανὼν Ἁγ. Μοδέστου, τρ. Πεντηκοστάριον,  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. γ´.  Κανὼν Ἁγ.  Ἀναργύρων, Εἰς  τὸ  «Θεὸς Κύριος...»,  τρ. β´.  Θεοτοκίον.  Κανὼν Ἀρχαγγέλων, ᾠδὴ  ζ´,  τρ. δ´.  Κανὼν Ἁγ.  Ἀναστασίας  Φαρμακολυτρίας, ᾠδὴ  γ´,  τρ. β´.  ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ   ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Κανὼν  Γοργοϋπηκόου, Μεσῴδιον κάθισμα  ἀπὸ γ´  ᾠδῆς. Ἀπολυτικὸν  τρ. α´.  ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ   ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ  ΤΟΥ ΚΡΗΤΟΣ, Κανὼν Τιμίου  Σταυροῦ, Εἰς  τὸ «Θεὸς Κύριος...»,  τρ. α´,  β´. Κανὼν Ἁγ. Παρασκευῆς, τρ. Πεντηκοστάριον,  βλ. Π.Κ.Α., ἀντίστοιχες σσ.3  5-324,    44-  52,   02-    0, 442-45 , 7 -82,  93-  0  , 509-5 7.
80. μ.Π.Κ., ᾠδὴ  α´,  τρ. α´.  ᾠδὴ  η´,  τρ. δ´.  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. β´.  Μ.Π.Κ., ᾠδὴ  η´, τρ. γ´,  β´.  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. δ´.  Κανὼν Ἁγ. Γερασίμου,  ᾠδὴ  γ´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  ε´,  τρ. β´. Κανὼν Προδρόμου, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. β´. Κανὼν Ἁγ. Μοδέστου, ᾠδὴ α´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Κανὼν Ἁγ.  Ἀναστασίας Φαρμακολυτρίας, ᾠδὴ  ε´, τρ. δ´. Θεοτοκίον, βλ. Π.Κ.Α., ἀντίστοιχες σσ.   72-  83,       -  20, 3  5-324,  442-45 . Κανὼν Ἁγίας Μαρίας Μαγδαληνῆς, ᾠδὴ  ζ´, τρ. α´, β´ (βλ. ὅπου στὴν προ- ηγηθεῖσα σημ. 64).  Κανὼν εἰς  τὴν Ἁγίαν  καὶ  Ὁμοούσιον  Τριάδα,  ᾠδὴ  Ϛ ´, τρ. α´  (Κῶδιξ Μ. Λαύρας Θ. 9  , φ.  355α ἑξ.).  Ὡρολόγιον,  σσ. 604-607. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Κανὼν εἰς  ἀγγέλους καὶ  πάντας ἁγίους,  ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. γ´.  Ὡρολόγιον,  σσ. 586-590. 8  . ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  α´.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  θ´,  τρ. α´, β´.  Πέμπτη. Κανὼν Ἁγίου  Νικολάου,  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. α´.  Παρακλητική,  σσ. 53, 99. Ἦχος  α´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ η´, τρ. α´. Ἦχος  πλ. α´. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  θ´,  τρ. β´.  Παρακλητική,  σσ. 84,  545.  Βλ. καὶ  μ.Π.Κ., τρ. Πεντηκοστάριον α´ μετὰ τὸ εὐαγγέλιον. Κανὼν Προδρό- μου,  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. γ´,  στὸ Π.Κ.Α., σσ.       -  20.
82. Βλ. στὸ Θεοτοκάριον, ἀντίστοιχες σσ.   7α, 26α,β,  44α, 56α,  63α,  64β,88β,   89β,   92α.
83. Κανὼν παρακλητικὸς Προδρόμου, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. α´. ᾠδὴ ζ´, τρ. γ´, στὸ Π.Κ.Α., σσ.  -  20.
84. Κανὼν εἰς  τὴν Ἁγίαν Τριάδα, ᾠδὴ  γ´, τρ. α´. ᾠδὴ  η´, τρ. β´,γ´. Ὡρο- λόγιον, σσ. 604-607. Πρβλ. καὶ  τὴ σύντομη  κατανυκτικὴ εὐχὴ  τῶν  ἀποδεί- πνων τοῦ ἁγίου Ἰωαννικίου: «Ἡ ἐλπίς μου ὁ Πατήρ,  καταφυγή μου ὁ Υἱός, σκέπη μου  τὸ Πνεῦμα  τὸ Ἅγιον.  Τριὰς  Ἁγία,  δόξα  σοι».
85. ΑΝΔΡΕΟΥ  ΚΡΗΤΗΣ, Μέγας Κανών, ᾠδὴ  Ϛ ´,  τρ. ιδ´.
86.  Ἦχος  α´. Παρασκευή.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  γ´, τρ. δ´. Παρακλη- τική,  σ.     0.
87. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,  Ἦχος  α´.  Παρασκευή.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ δ´, τρ. δ´. Ἦχος  βαρύς. Παρασκευή. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  ε´, τρ. β´, δ´. ΚΟΣΜΑ ΜΕΛΩΔΟΥ, Ἦχος  πλ. δ´. Κυριακή. Κανὼν Σταυροαναστάσιμος, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. γ´. Θεοτοκίον.  ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  πλ. β´. Πέμπτη. Κανὼν Ἀποστόλων, ᾠδὴ  ε´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Ἦχος  γ´. Παρασκευή.  Κανὼν Θε- οτόκου, ᾠδὴ  Ϛ ´, τρ. γ´. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Ἦχος  β´. Παρασκευή. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ α´, τρ. α´. ᾠδὴ ζ´, τρ. β´. Παρακλητική, ἀντίστοιχες σσ.794, 832,  67  , 338,  230-23 , 228.
88. Ἦχος  α´. Παρασκευή. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ α´, τρ. δ´. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,  Ἦχος  δ´. Κυριακή. Κανὼν Ἀναστάσιμος, ᾠδὴ  ε´, τρ. γ´. Θεο- τοκίον. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος   α´. Σάββατον.  Κανὼν εἰς κοιμηθέντας, ᾠδὴ ε´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Ἦχος  πλ. β´. Τετάρτη. Κανὼν Θε- οτόκου, ᾠδὴ  θ´, τρ. β´. ΙΩΑΝΝΟΥ   ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,  Ἦχος  β´. Κυριακή. Κανὼν Ἀναστάσιμος,  ᾠδὴ  δ´,  τρ. γ´.  Θεοτοκίον. Παρακλητική,  σσ.   08,  377,   27, 662,    5  .
89. ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  β´.  Πέμπτη. Κανὼν Ἁγίου  Νικολάου,  ᾠδὴ Ϛ ´,  τρ. γ´.  Θεοτοκίον. Ἦχος  βαρύς. Τρίτη.  Κανὼν Κατανυκτικός,  ᾠδὴ  η´, τρ. ε´. Θεοτοκίον. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ, Ἦχος  πλ. α´. Δευτέρα. Κανὼν Ἀσωμάτων, ᾠδὴ  η´,  τρ. γ´.  Θεοτοκίον.  ΙΩΣΗΦ  ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ,  Ἦχος   πλ. α´. Δευτέρα. Κανὼν Κατανυκτικός, ᾠδὴ Ϛ ´, τρ. ε´. Θεοτοκίον. Ἦχος  δ´. Πα- ρασκευή.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  γ´, τρ. γ´. Ἦχος  β´. Παρασκευή. Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  γ´,  τρ. γ´.  Ἦχος   πλ. δ´.  Παρασκευή.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ  α´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  δ´,  τρ. α´.  Ἦχος  βαρύς. Τετάρτη.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ ε´, τρ. β´. Ἦχος  πλ. β´. Παρασκευή.  Κανὼν Θεοτόκου, ᾠδὴ θ´, τρ. γ´. Παρακλητική,  ἀντίστοιχες σσ. 2  3, 755, 5  3, 5    , 453,  224,  905,  907, 766, 689.
90. Βλ. μ.Π.Κ., μετὰ τὸ «Θεὸς Κύριος...», τρ. α´ (πρβλ. καὶ  προεόρτιον Θεομητορικὸν δοξαστικὸν ἑσπερινοῦ 14ης  Αὐγούστου). ᾠδὴ  α´, τρ. δ´. τρ. Πεντηκοστάριον  α´,  β´,  μετὰ τὸ εὐαγγέλιον.  ᾠδὴ  θ´,  τρ. γ´.  τρ. Ἀπολυτίκιον  β´.  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. δ´.  Εἰς  τὸν ἀκροτελεύτιον  ἀσπασμόν, τρ. δ´.  τρ. Ἀπο- λυτίκιον  γ´.  ᾠδὴ  η´,  τρ. β´,  γ´.  ᾠδὴ  γ´,  τρ. β´.  Μεγαλυνάριον  β´  (πρβλ. καὶ εὐχὴ ἀποδείπνων: «Ἄσπιλε... ἡ τῶν ἀπηλπισμένων μόνη ἐλπὶς καὶ  τῶν πο- λεμουμένων βοήθεια...»). Ἀπολυτίκιον  ἐξαποστειλάριον  Δεκαπενταυγού- στου β´.  Ὡρολόγιον,  σσ. 543-558.
9  . Βλ. Μ.Π.Κ., ᾠδὴ  δ´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  γ´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. β´.  ᾠδὴ  θ´,  τρ. α´.  Ὡρολόγιον,  σσ. 559-57   .
92. Μ.Π.Κ., ᾠδὴ  δ´,  τρ. α´  (ὅπ.π.).
93. Βλ. Θεοτοκάριον,  σ. 69β, ᾠδὴ  θ´,  τρ. α´.
94. Ὅπ.π., ᾠδὴ  δ´,  τρ. γ´,  σ. 67β.
95. Βλ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ  ΣΚΡΕΤΤΑ, ὅπ.π. (προηγ. ὑποσημ. 4  ), σ.   79.
96.  Ἐνδεικτικότατο  θεωροῦμε τροπάριο  τοῦ  ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ   ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ,
Κανὼν εἰς  τὴν Ὑπεραγίαν  Θεοτόκον, ᾠδὴ  α´,  τρ. α´.  Θεοτοκάριον,  σσ. 78β-  79α:  «Τὴν σηπεδόνα τῆς  ψυχῆς  μου  ξήρανον  καὶ  τῶν  τραυμάτων οὐλὰς  δραστικῷ φαρμάκῳ τοῦ  Υἱοῦ σου, Πάναγνε,  εἰς  σὲ γὰρ  τὴν ἐλπίδα μου  ἀνατίθημι πᾶσαν καὶ  σὲ  μεσῖτιν  προβάλλομαι πρὸς τὸν  σὸν Υἱὸν καὶ Θεὸν ἡμῶν». Καθὼς ἐπίσης καὶ τοῦ ΙΩΑΝΝΟΥ  ΕΥΧΑϊΤΩΝ, Κανὼν εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον, ᾠδὴ  ζ´, τρ. α´. Θεοτοκάριον, σ.   93α:  «Ὅλην ἐν σοὶ τὴν προσδοκίαν, τὴν ἐλπίδα τε τῆς σωτηρίας ὅλην ἐπιρρίπτω˙ διὸ ὅλην τὴν κοί- την στρέψον τῆς ἀρρωστίας, Δέσποινα, τῆς ἐμῆς  εἰς  εὐρωστίαν». Ἀλλὰ  καὶ τοῦ Κανόνος εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον. Ὃν κατὰ πᾶν Σάββατον ἑσπέ- ρας ἀναγινώσκουσιν ἐν τῷ ἁγιωνύμῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω μετὰ τὸ ἀπόδειπνον, ᾠδὴ θ´, τρ. γ´: «Σὲ προστασίαν καὶ  σκέπην καὶ  ἐλπίδα καὶ  τεῖχος  καὶ  προσφυγὴν  καὶ  ἱλασμὸν  καὶ  λύσιν  τῶν  δεινῶν  ἔχοντές σε, ἁγνή,  διασωζόμεθα πειρασμῶν καὶ  κινδύνων καὶ  νόσων  καὶ  παθῶν,  καὶ  ἀπαύστως ὑμνοῦμεν τὰς  δυναστείας σου».
97. Γιὰ  τὴν  οἰκονομία τοῦ  χώρου,  δὲν  γράφουμε ἀναλυτικὰ τὶς  παρα- πομπὲς  μὲ  τὰ  ὀνόματα  τῶν  ὑμνογράφων,  ἀλλὰ   παραπέμπουμε  στοὺς οἰκείους τόπους τοῦ Θεοτοκαρίου, στὶς ἀντίστοιχες σσ.   4β,   5α,   8α, 20α,β,
22α,β,  26α,β,  29α,  30α,  32β,  33β,  34α,  37β, 39α,  40α,β,  4  α,β, 42α,β,  47α,5  α,β, 52α,  54β, 56α,β,  59α,  60α,  6  β, 63α,  64α,β,  65α,  66β,  72β, 76β, 90β,92β,  93α,  94α,  95β,  96α,  97α, 99α,β,    00α,    0  β,   02β,   04α,β,    07β,   08α,  0β,     6α,     9α,   2  β,   23β,   24α,β,   26α,β,   28β,   34α,   36β,   38β,   39α,β, 40α,    4  α,β,   42α,    43α,β,    49α,    5  α,   57β,   58α,β,    60β,    6  α,   76α,β, 77β,  8  β,   83α,    85α,    86α,    87β,   92α,β,    96α,  207α,  στὶς  ὁποῖες πληθωρικὰ  ἀπαντῶνται τὰ  σημειωθέντα προσωνύμια τῆς Παναγίας, τῆς ἀκαται- σχύντου ἐλπίδος τῶν χριστιανῶν, στὴν ἔμπονο καὶ ταπεινὴ ἱκετηρία τους  γιὰ τὴ θεραπεία τῶν ποικίλων ἀρρωστημάτων τους.  Βλ. καὶ ΙΩΣΗΦ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ,Κανὼν Ἀκαθίστου Ὕμνου, ᾠδὴ  α´, τρ. γ´. ᾠδὴ  δ´, τρ. δ´. ᾠδὴ  ε´, τρ. β´, δ´. ᾠδὴ  Ϛ´,  τρ. γ´.  ᾠδὴ  ζ´,  τρ. ε´,  ᾠδὴ  η´,  τρ. δ´.  ᾠδὴ  θ´,  τρ. α´.  Ὡρολόγιον,  σσ.523-529. Θεοτοκάριον,  σσ.   99β-203β.
98.  Κανὼν  Παναγίας  Γοργοϋπηκόου, ὠδὴ  θ´,  τρ. α´,  β´.  Π.Κ.Α.,  σσ.7 -82.
99.  ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ   ΚΑΛΛΙΣΤΟΥ  ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ, Κανὼν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτό- κου  τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, ψαλλόμενος τῇ Παρασκευῇ τῆς Διακαινησίμου, ᾠδὴ ζ´, τρ. α´. Πεντηκοστάριον, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι 2  994, σσ. 55-62.

100.  Βλ.  ΙΑΚΩΒΟΥ   ΜΟΝΑΧΟΥ  [ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΟΥ;],  Κανὼν παρακλητικὸς  εἰς τὴν Ἁγίαν Μαγδαληνῆν, ᾠδὴ Ϛ , τρ. δ´. Θεοτοκίον, ὅπ.π. (βλ. σημ. 64), σσ. 59-  64. Βλ. ἐπίσης Κανὼν Μ. Ἀντωνίου, ᾠδὴ θ´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Κανὼν Ἁγ.  Θεράποντος, ᾠδὴ  γ´,  τρ. δ´.  Θεοτοκίον. ᾠδὴ  δ´,  τρ. δ´.  Θεοτοκίον. Κανὼν Ἁγ. Τρύφωνος, ᾠδὴ γ´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. ᾠδὴ δ´, τρ. δ´. Θεοτοκίον. Π.Κ.Α., σσ.   53-  62,  246-254, 40  -409.  Bλ.  καὶ  ΑΝΔΡΕΟΥ   ΚΡΗΤΗΣ, Μέγας Κανών, ᾠδὴ  β´,  εἱρμὸς  ἄλλος, Καὶ  νῦν. Θεοτοκίον.

Η ΕΛΠΙΔΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ

Ἀρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα Ἐπικούρου Καθηγητοῦ τοῦ Α.Π.Θ.

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-