'Ελληνική, Ρωμαϊκή καί Ανατολική θρησκεία

β) 'Ελληνική, ρωμαϊκή καί Ανατολική θρησκεία.

Ή έλληνική θρησκεία στίς ποικίλες μορφές της είχε κυριολεκτικά διαποτίσει τό γνωστό ελληνιστικό χώρο, στούς κόλπους τοϋ οποίου άναπτύχθη κε ό χριστιανισμός. Ή άνάγκη τοΰ άνθρώπου νά λύση τά φοβερά προβλήματα πού πιέζουν τό στήθος του βρήκε τις ύψηλότερες καί βαθύτερες εκφράσεις του σέ δ,τι όνομάζομε γενικά έλληνική θρησκεία. Οί έλληνες παραμέρισαν γρήγορα τό άφελές καί ειδυλλιακό δωδεκάθεο τοΰ 'Ολύμπου. Ή τραγικότης, τό φώς, τό δντως "Ον, ύπήρξε ή μοϊρά τους. Ή άνάγκη νά γνωρίσουν τόν έαυτό τους, τόν κόσμο, τόν προορισμό τους, ώδήγησε αύτούς στή δημιουργία θρησκευτικών μορφών πάθους καί φωτός, σέ θρησκευτικές μορφές έρμηνείας καί λυτρώσεως. 

Τά ελευσίνια μυστήρια, τά ορφικά καί ή λατρεία τοΰ Διονύσου, εκφράζουν τήν άναγωγή τοΰ έλληνα στήν αίσθηση τοΰ τραγικοΰ, κάτι πού άποτελεΐ τό ύψηλότερο επίτευγμα τοΰ ανθρώπινου πνεύματος. Ή μύηση τών ελευσίνιων εξέφραζε τήν άνάγκη γιά γνώση καί βαθύτερη σχέση μέ τό θειο. Τά ορφικά μυστήρια είναι ή έκτύλιξη τοΰ άνθρώπινου δράματος. Ή μέχρι αύτοθυσίας άγάπη τοΰ 'Ορφέα πρός τήν Εύρυδίκη δίνει τό μέτρο τής νοσταλγίας τοΰ άνθρώπου γιά τό άνώτερο, τό τέλειο, τό ώραΐο, τό ύψιστο. Τό πνευματικό περιεχόμενο τών ορφικών καταφαίνεται καί στίς άντιλήψεις περί άθανασίας τής ψυχής, περί μετεμψυχώσεως καί περί μελλοντικής άμοιβής ή τιμωρίας τών άνθρώπων, άντιλήψεις πού ίσχυαν ώς δόγματα καί πού μποροΰσαν νά συγκινήσουν τούς χριστιανούς. Ή λατρεία τοΰ Διονύσου, πού καλλιεργήθηκε οπως δλα τά μυστήρια κυρίως άπό τόν ΣΤ' αίώνα π.Χ., προσπαθεί νά έρμηνεύση τή ζωή καί τό θάνατο. Ξεκινώντας άπό τό φαινόμενο αύτό στή φύση, θέτει τό πρόβλημα τής άδιάλειπτης μεταμορφώσεως καί άναπαραγωγής.

Ό Διόνυσος πεθαίνει καί άνασταίνεται, εξουθενώνεται καί γίνεται μορφοποιητική καί μορφοδοτική δύναμη μεγάλη. Ό διονυσιασμός έκφράζει μέ τόν ενθουσιασμό του τό δργιο τής ζωής καί οδηγεί σέ έκσταση, πού κάποτε γίνεται προφητική. Στό πνευματικό- αύτό κλίμα, μορφοποιημένο άπό τόν ελληνικό φιλοσοφικό λόγο, γεννήθηκε ή Τραγωδία. Στήν κλασσική θρησκεία βρίσκομε ισχυρή τήν τάση πρός ενοποίηση τών θεών, πρός άναγωγή στό ένα καί μοναδικό "Ον, πού συχνά δμως έχει άντίπαλη δύναμη σκοτεινές θεότητες, οί όποιες ύποτάσσονται χάριν τής φυσικής καί ήθικής τάξεως στον κόσμο. Ό άνθρωπος ύποβάλλεται σέ καθαρμούς ή εξαγνισμούς γιά τήν προσέγγιση καί γνώση τοΰ θείου. Στήν προσέγγιση αύτή δμως δέν πρέπει νά ξεπερνά ώρισμένα δρια. Τό ξεπέρασμα αύτό συνιστά τήν «ϋβριν» τών θεών, πού ισοδυναμεί μέ τό μεγαλύτερο έγκλημα τών άνθρώπων.

Άπό τούς ελληνιστικούς κυρίως χρόνους ή ύψηλή θρησκευτικότης τών έλλήνων υποχωρεί, δπως υποχωρεί καί ή Τραγωδία. Ή επίδραση ώρισμένων φιλοσοφικών κινήσεων (σοφιστεία, 'Επίκουρος [323-270]), ή πτώση γενικά τοΰ πνευματικού επιπέδου καί ή επικοινωνία μέ τούς άνατολικούς κυρίως λαούς άλλοίωσαν άκόμη καί τόν ύψηλό συμβολικό χαρακτήρα τών μυστηρίων. Η δεισιδαιμονία, ή άγυρτεία καί ή μαγεία κυριάρχησαν. Τό ένδιαφέρον γιά τά μεγάλα θρησκευτικά βιώματα άτονοΰσε, μέχρις δτου τό εύρύ φαινόμενο τοϋ συγκρητισμοϋ άναζωπύρησε κάπως τή θρησκευτικότητα ολόκληρου τοΰ έλληνορωμαϊκοΰ κόσμου. "Ετσι έχομε τήν πρόσμιξη τών ελληνορωμαϊ- κών θρησκευτικών άντιλήψεων μέ τή λατρεία τής αιγυπτιακής "Ισιδος (καί Όσίριδος καί Σεράπιδος), τής φρυγικής Κυβέλης, τοΰ συριακοΰ "Αδωνη καί τοΰ ίρανικοΰ Μίθρα, πού ήταν άγαπητός ιδιαίτερα στά λαϊκά στρώματα καί στούς ρωμαϊκούς στρατώνες. 'Ενίοτε ή πρόσμιξη αύτή απέβαινε είς βάρος τών έλληνορωμαΐκών θεοτήτων. Τό πρόβλημα άντιμετώπισε ό ρωμαίος Αύγουστος (31 π.Χ. - 14 μ.Χ.) ενισχύοντας τή λατρεία τοΰ αύτοκράτορα ή τοΰ δαιμονίου τοΰ αύτοκράτορα. 'Έτσι ένίσχυε καί τό μοναδικό παράγοντα πού ένωνε τούς ύπηκόους τοΰ άπέραντου ρωμαϊκοΰ κράτους, άφοΰ ή λατρεία αύτή ήταν ύποχρεωτική γιά δλους τούς ύπηκόους.

Οί μυστηριακές θρησκείες, δπως ονομάζονται οί θρησκείες πού έχουν μυστήρια, προσέδωσαν ιδιαίτερο βάθος καί κάποτε ισχυρό μυστικιστικό χαρακτήρα στίς εκδηλώσεις τους καί τό περιεχόμενο τους. Ή μεγάλη τους άνάπτυξη οφείλεται στήν πεποίθηση τοΰ άνθρώπου δτι μέ τή λογική αδυνατεί νά λύση τά μεγάλα του προβλήματα. Σχεδόν δλες άπαιτοΰσαν τή μύηση καί τηροΰσαν τυπικό πού άγνοοΰσαν οί άμύητοι. Η λατρεία γενικά ήταν άπόκρυφη πράξη καί άπέβλεπε στήν ένωση μέ τό θείο ή τή λύτρωση άπό τό θάνατο. Ή προπαρασκευή γιά τήν ύψιστη αύτή πράξη, ή κάθαρση, ή άσκηση καί κάποτε τό βάπτισμα καί τά μυστικά δείπνα ήσαν άπαραίτητα. Παράλληλα οί έπιστήμες  καί  ή  μεγάλη  έπικοινωνία  τών  λαών  συντελοΰσαν  στή  δημιουργία  τοΰ φαινομένου εκείνου, κατά τό όποιο ή θρησκεία φιλοσοφεί καί ή φιλοσοφία θρησκεύει. Αύτό παρατηρείται προπαντός στήν 'Αλεξάνδρεια, τή χοάνη αύτή πολιτισμών, θρησκειών, φιλοσοφικών σχολών, τεχνών καί έπιστημών.
'Ιδιαίτερα πρέπει νά ύπογραμμίσωμε δτι άποτέλεσμα τοΰ θρησκευτικού συγκρητισμού, τής προσμίξεως τών θεοτήτων, είναι δτι οί θεότητες αύτές άρχισαν νά άποπροσωποποιοΰνται. Τά χαρακτηριστικά στοιχεία τών διαφόρων θεοτήτων γίνονται συχνά καί σέ κάποιο βαθμό ιδιότητες μιάς   θεότητος, ιδιώματα τοΰ ύψιστου θεοΰ, του "Οντος", όπως θά έκφράση αύτό κατά τόν πρώτο χριστιανικό αιώνα ό Πλούταρχος (45-120. Περϊ "Ισιδος και Όσίριδος 77 έξ.).


Βιβλιογραφία

P. D E LAB R IO LLE , La reaction paienne, Paris 1934. L. CER F AU X - J. TO ND R IAU , Le culte de souverains   dans   la   civilisation   grecoromaine,   1960.   R.   E IZEN S TE IN ,   Die   hellenistischen Mysterienreligionen, Darmstadt 1956 (άνατύπωση του 1927). Ν. AR S EN IE V, The Christian Message and the Hellenic Religious Outlook, είς N D i d , 14 (1964) 29-60. R. EIS LER , Orphisch - dionysische Mysteriengedanken  in  der  christlichen  Antike  (άνατύπωση  τοΰ  1925),  Hildesheim  1966.  R. STE IN ER , Le christianisme et les mystfercs de 1' antiquity, Paris 1968. C. CO LP E, Die Mythrasmy- terium und die Kirchenvater, είς S t u d i a J. H. Waszink..., Amsterdam 1973, σσ. 29-43.

Πατρολογία Α

Στυλ.Παπαδόπουλος

 Σελίδες 140-142

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-