20 Ψαλμοί

Αν εξαιρεθεί το Άσµα Ασµάτων, το οποίο µε πολλή συγκατάβαση θα µπορούσε να θεωρηθεί θρησκευτικό κείµενο1, οι Ψαλµοί είναι το µοναδικό ποιητικό βιβλίο της Π. ∆ιαθήκης. Παραθέτω, αµέσως, ορισµένα βασικά πληροφοριακά στοιχεία, παρµένα από τα πολλά σχετικά θρησκευτικά βιβλία που κυκλοφορούν.
Οι Ψαλµοί ήταν ποιήµατα  που ψέλνονταν  µε συνοδεία εγχόρδου οργάνου, ή µε µόνη τη φωνή. Συγκεκριµένα, ή λέξη "ψαλµός" (που προέρχεται από το ρήµα "ψαύω") σηµαίνει ποίηµα που συνοδεύεται από έγχορδο όργανο (που "ψαύεται). Κατά τον Ευσέβιο αν το ποίηµα δεν συνοδευόταν από όργανο λεγόταν "ωδή", Αν το ποίηµα άρχιζε µε φωνή και ακολουθούσε το όργανο, λεγόταν "ψαλµός ωδής", ενώ στην αντίθετη περίπτωση λεγόταν "ωδή ψαλµού". Οι διακρίσεις αυτές γίνο- νται στις επιγραφές των ψαλµών, όπου, συνήθως, εκτός από το όνοµα του συνθέ- τη δίνονται οδηγίες και για τον µουσικό τρόπο εκτέλεσης. Επί παραδείγµατι, στην επιγραφή του Ψαλµού 6, η φράση υπέρ της ογδόης σηµαίνει "οκτώ τόνους κάτω", δηλαδή µε χαµηλή φωνή.
Από άποψη περιεχοµένου, άλλοι ψαλµοί εκφράζουν ευχαριστίες, άλλοι ικεσίες, άλλοι παράπονο και θλίψη, και άλλοι θεωρούνται µεσσιακοί γιατί προφητεύ- ουν την έλευση του Μεσσία, µε τα παθήµατά του (Ψαλµός 21) και την επικράτη- σή του. Από λογοτεχνική άποψη υπάρχουν διαφοροποιήσεις, πολλοί όµως ψαλµοί θεωρούνται  αριστουργήµατα  του παλαιού εβραϊκού λόγου. Ο Μ. Βασίλειος τους θεωρεί "έργα αγγέλων".
Η συγγραφή του βιβλίου των ψαλµών άρχισε την εποχή του ∆αβίδ ή του Σολοµώντα (περίπου το 1050 π.Χ.) και συνεχιζόταν για περίπου µια χιλιετία, µέχρι και το 450 π.Χ. όπου και είχε αποκτήσει την µορφή που παρέλαβαν οι Ο'. Οι συγ- γραφείς είναι πολλοί, κάποιοι λιγότερο γνωστοί, όπως ο συγγραφέας του Ψαλµού

 Αιµάν ο Ισραηλίτης της οικογένειας Κορέ, άλλοι γνωστότεροι, αλλά οι περισσότεροι ψαλµοί, οι 88 από το σύνολον των 150, ανήκουν στον ∆αβίδ.
Το έγχορδο όργανο που συνόδευε την απαγγελία των ψαλµών, τόσο από τους Εβραίους όσο και από τους Έλληνες, ονοµαζόταν "Ψαλτήριον". Έτσι, ονοµάστηκε "Ψαλτήριον" και το βιβλίο που περιλάµβανε το σύνολο των ψαλµών.  Πολλοί ψαλµοί µέσα στο Ψαλτήριο έχουν διπλή αρίθµηση. Αυτό οφείλεται στις επεµβά- σεις των Ο' στο εβραϊκό πρωτότυπο κείµενο, το οποίο δεν ακολούθησαν αυστηρά, αλλά έλαβαν υπόψη τους και την ισχυρή προφορική παράδοση, που, µε την πάρο- δο των χρόνων, είχε δηµιουργηθεί γύρω από αυτό. Προέκυψε έτσι, µεταξύ των άλλων, και διαφορά στην αρίθµηση (από τον ψαλµό 10 µέχρι τον 146) ως αποτέ- λεσµα συνενώσεως µερικών ψαλµών, ή διαχωρισµού άλλων. Οι αριθµοί του ε- βραϊκού κειµένου δίνονται σε παρένθεση.
Ένα ποίηµα είναι µια όψη του εσωτερικού προσώπου ενός ανθρώπου, σε µια ορισµένη χρονική στιγµή. Εξ ορισµού λοιπόν, η συλλογική γραφή ενός ποιήµατος είναι χωρίς νόηµα. Αλλά χωρίς νόηµα είναι και η συλλογική  µετάφραση ενός ποιήµατος, εφόσον αυτή είναι πάλι ένα ποίηµα που, απλώς,  προσπαθεί να σταθεί, από άποψη έννοιας, ρυθµού, συµβολισµών, µεταφορών κ.λπ.– όσο γίνεται πλησιέστερα στο πρωτότυπο. Γι’ αυτό και η µεταφραστική απόπειρα των Καζαντζάκη-Κακριδή στην Ιλιάδα,  µοιάζει εργασία  γραφείου  µπροστά στην (µε όλα τα µειονεκτήµατά της) ρέουσα µετάφραση του Πάλλη. Με την µετάφραση των ψαλµών από τους Ο΄ (που έγινε, θυµίζω, µεταξύ του τρίτου και δεύτερου π.Χ. αιώνα), τα πράγµατα ήταν ακόµη χειρότερα. Έχοντας µπροστά τους ένα έργο που εθεωρείτο θεόπνευστο,  συνεπώς  υποχρεωµένοι  να µεταφράσουν  κατά λέξη, και µη όντες οι ίδιοι ποιητές, αλλά ούτε και "ειδήµονες της δοκίµου και κλασσικής ε- βραϊκής γλώσσης", κατέληξαν σε ένα κείµενο που σε πολλά σηµεία χωλαίνει, όχι µόνο ως ποίηµα αλλά και ως πεζό, τόσο που αισθάνεσαι συχνά την ανάγκη να επέµβεις. Εντούτοις η δύναµη του πρωτότυπου είναι τόσο ισχυρή που παρά τις ατέλειες της µετάφρασης αλλά και τις αλλοιώσεις που είχε προηγουµένως υπο- στεί από εβραίους αντιγραφείς– εξακολουθεί να ακτινοβολεί.

Αυτή τη δύναµη θέλησα να αποδώσω επιχειρώντας να µεταφράσω στη σηµερινή γλώσσα µας τους ψαλµούς των Ο΄. Μια δεύτερη µετάφραση δεν είναι αναγκαίως ποιητικά υποδεέστερη,  της πρώτης. Μπορεί, ίσως, να απέχει περισσότερο από το πρωτότυπο για κάποιον που είναι σε θέση να  διαβάσει το πρωτότυπο–, αλλά, όταν τα ερεθίσµατα είναι ισχυρά, µπορεί να σταθεί σαν αξιόλογη αυτόνοµη
δηµιουργία. Υπάρχουν πολλές αξιόλογες δεύτερες µεταφράσεις έργων από σπάνιες γλώσσες –κινέζικων ποιηµάτων, του έπους του Γκιλγκαµές και άλλων. Οχυ- ρωµένος, λοιπόν, πίσω από τέτοιες  σκέψεις,  µε τα χέρια πια ελεύθερα, ξεκινά κάποιος την µετάφραση, ξεχνώντας ότι οι σκέψεις αυτές είναι δικές του, άρα δική του και η δικαίωση της δουλειάς του –ξεχνώντας, ή προσπαθώντας να ξεχάσει, ωθούµενος απ' την ανάγκη που αισθάνεται να εκφράσει µε δικά του λόγια το έργο που πολύ αγάπησε, τόσο πολύ ώστε να τείνει να πιστέψει ότι ο ίδιος το έγραψε, σε κάποια  άλλη εποχή, ή σε κάποια άλλη γλώσσα. Πέρα όµως από αυτή την προ- σωπική ανάγκη για µετάφραση, και ειδικά όταν πρόκειται για έργα της αρχαίας γραµµατείας,  η προσπάθειά,  επιτυχηµένη  ή όχι, δικαιώνεται και αντικειµενικά από ένα ειδικό λόγο: ενώ οι γλώσσες στις οποίες είναι γραµµένα τα ξένα κείµενα βρίσκονται στη διάθεσή µας, διδάσκονται στα σχολεία και τα φροντιστήρια, και
µπορεί κάποιος, µε τα τουριστικά ταξίδια του, να εξοικειωθεί µ' αυτές, η αρχαία ελληνική γλώσσα αποµακρύνεται συνεχώς και πιο βαθιά στο παρελθόν, σε λίγο δεν θα διδάσκεται πουθενά, κι αν δεν φροντίσουµε να την συντηρούµε, ακόµη και ως εικόνα σε παράλληλες εκδόσεις, θα καταντήσει σαν την Γραµµική Β΄, και τα εγγόνια µας θα διαβάζουν τα έργα της µια και σιγά σιγά θα εκλείπουν και οι έλληνες µεταφραστές–, από ξενόγλωσσες παραφράσεις. Το παράδειγµα των σηµερινών παιδιών που διαβάζουν µεταφρασµένο Παπαδιαµάντη  και γι' αυτό τον αντιπαρέρχονται– είναι ενδεικτικό του προδιαγραφόµενου µέλλοντος της παλαιάς γραµµατείας µας.

Από τους 150 Ψαλµούς που περιλαµβάνονται στο Ψαλτήριο επέλεξα είκοσι, που τους θεωρώ ωραιότερους. Από αυτούς ο Ψαλµός 38, είναι χαρακτηριστικός για την πρωτοτυπία του –και όχι µόνο µεταξύ των είκοσι.. Έχει ύφος αγέρωχο, διάθεση κριτική, τολµά και αναρωτιέται αν η υποµονή του ανθρώπου, στις δοκι-
µασίες που υποβάλλεται, επιβραβεύεται, θέτει εσχατολογικά ερωτήµατα και σχε- δόν απαιτεί απαντήσεις. Οι υπόλοιποι ψαλµοί, αναγνωρίζοντας  την απόλυτη εξουσία ενός Θεού εκδικητικού και αδυσώπητου6, εκφράζονται ταπεινά, ([εγώ δέ ε[ ιµι σκώληξ,  λέει ο Ψαλµός 21) εκλιπαρούν  επιείκεια,  επαιτούν  συγγνώµη και συγχώρεση. Όµως αυτό δεν επηρεάζει την ποιότητά τους. Στην ποίηση η θεµατολογία έρχεται δεύτερη. Ίσως στέφει, δεν δηµιουργεί. Στην προκειµένη περίπτωση, οι ταπεινές εκκλήσεις µετασχηµατίζονται σε ποιήµατα, ίσως τραυµατισµένα από τον χρόνο και την πρώτη µετάφραση,   αλλά που καταδεικνύουν ένα σηµαντικό γεγονός: ότι οι αρχαίοι συντάκτες τους, προκειµένου να επικοινωνήσουν  µε τον Θεό  και   να   εκθέσουν τις   ευχαριστίες τους  και   τα   αιτήµατά    τους –είναι το µοναδικό βιβλίο της Π. ∆ιαθήκης που, από την αρχή µέχρι το τέλος, περιορίζεται µόνο σ' αυτό–, και θέλοντας, βέβαια, να εισακουστούν, δεν χρησιµοποιούν την καθηµερινή γλώσσα συνεννοήσεως, αλλά καταφεύγουν στην γλώσσα επικοινωνίας, την γλώσσα του Θεού, την ποίηση. Αυτήν, που ο ίδιος τους µεταφύτευσε.

Και λίγα απολογητικά. Σκοπός µου σ' αυτή την προσπάθεια δεν ήταν να ερµη- νεύσω τους ψαλµούς (κυκλοφορούν πολλά βιβλία µε ερµηνείες) αλλά, βάζοντας ακόµη µια φορά σε δοκιµασία την σηµερινή µας γλώσσα, να τους αποδώσω ως ποιήµατα. Από σεβασµό, λοιπόν, προς την δουλειά των Ο', που έκτοτε διαµόρφω- σε –και εξακολουθεί ακόµη να διαµορφώνει  την ιστορία µας, την πνευµατική, πολιτιστική και εµµέσως πολιτική, προσπάθησα να µείνω πιστός στο κείµενο, όχι
µόνο στο πνεύµα του αλλά και στο γράµµα του, τον ρυθµό του, την στίξη του, ακόµη και στο πλήθος των λέξεων –όσο ήταν δυνατόν– και τις αµφισηµίες του, τις νοηµατικές του απορίες και αµφιβολίες, τα λογικά του κενά, όπως και τις φαι- νοµενικές αστοχίες του (π.χ. στους στίχους 103.14 - 15 επαναλαµβάνεται, άσκοπα και άκοµψα, η ίδια λέξη). Γιατί µου ήταν δύσκολο ν' αποφασίσω αν τέτοιες αστο- χίες έπρεπε να καταλογιστούν σε ανεπάρκεια των Ο', ή αν υπήρχαν και στο εβραϊκό πρωτότυπο, ως κατάλοιπο των επεµβάσεων σε αυτό µε την πάροδο του χρόνου, και που οι ίδιοι οι Ο', από σεβασµό στο κείµενο που µετέφραζαν –όπως και εγώ σήµερα–  δεν θέλησαν, µε δική τους πρωτοβουλία,  να διορθώσουν. Κάτι που, ως γνωστόν, έκαναν κατά κόρον στα κλασικά κείµενα οι µετέπειτα χριστιανοί και άραβες αντιγραφείς, µε τα γνωστά αποτελέσµατα. Σε ελάχιστα µόνο σηµεία ανα- γκάστηκα να παρεκκλίνω. Εκεί όπου ο άκαµπτος σεβασµός στο κείµενο προσέ- βαλλε την ποίηση. Εύχοµαι να µου δοθεί η ευκαιρία να επαναλάβω –έστω µερι- κώς– το εγχείρηµα, αλλά χωρίς το άγχος των προηγούµενων ασφυκτικών –µέχρις αποπνιγµού–  δεσµεύσεων,  ώστε να αποτονωθώ  µε µια ελεύθερη  απόδοση  του πλούσιου περιεχοµένου των ψαλµών.

20 ΨΑΛΜΟΙ

ΤΑΚΗΣ ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΣ


ΔΙΑΒΆΣΤΕ ΟΛΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ


ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΑ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-