ΕΥΑΓΓΈΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΧΡΙΣΤΙANΙZONTA

ΕΥΑΓΓΈΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΧΡΙΣΤΙANΙZONTA
στ) Γέννησις Μαρίας  Άποκάλυψις 'Ιακώβου.

Είναι ό άρχαιότερος τίτλος πού έχομε γιά τό γνωστό ΙΙρωτεναγγέλιον τον 'Ιακώβου }πού γράφηκε σταδιακά άπό έξ εθνικών—καί μάλλον όρθόδοξο—χριστιανό περί τά μέσα ίσως τοΰ Β' αί., μολονότι πολλοί τό τοποθετοΰν σέ μεταγενέστερους χρόνους. Τό 1958 ό Μ. Testutz εξέδωσε τόν πάπυρο Bodmer V, στόν δποΐο περιέχεται τό παρόν Εύαγγέλιο στά έλληνικά. Τό έργο τοΰτο σκοπό έχει νά υπογράμμιση τήν άειπαρθενία τής Θεοτόκου καί φυσικά νά καλύψη μέ περισσή άφέλεια καί εύ- σέβεια τά πραγματικά κενά πού παρατηρούνται στά κανονικά Ευαγγέλια σχετικά μέ τή ζωή τής Μαρίας καί τά παιδικά έτη τοΰ Κυρίου. "Ετσι διηγείται τή γέννηση της Μαρίας, τή ζωή της στό ναό, τή μνηστεία της μέ τόν ήλικιωμένο χήρο 'Ιωσήφ, δ όποιος είχε υιό άπό τήν πρώτη του σύζυγο τόν δήθεν συγγραφέα τοΰ παρόντος έργου 'Ιάκωβο. 'Ακολουθούν τό γεγονός τής γεννήσεως τοΰ Κυρίου καί τά θαύματα πού έλαβαν χώρα. Πολλά στοιχεία τοΰ Εύαγγελίου τούτου εισήλθαν στήν παράδοση τής Εκκλησίας, ή όποία πάντως άπέρ ριπτε αύτό πάντοτε.

Μ. TESTUTZ, Nativiti de Marie, Cologny-Gen£ve 1958 (Πάπυρος Bodmer V). P. VANUTELLI, Protoevangelium Jacobi synoptice, Roma 1940. HENNECKE-SCHNEE¬MELCHER, I, 277-290. E. BURROWS, The Gospel of the Infancy and other Biblical Es¬says, 1945. E. STYCKER, La forme la plus ancienne du Prot6vangile de Jaques, Brussel- les 1961. L. PERETTO, Recenti ricerche sul protovangelo di Giacomo, εις Marianum 24 (1962) 129-157. Η. SMID, Protevangelium Jacobi. A Commentary, Assen 1965. ALF. M. DI NICOLA, Protevangelo di Giacomo. La nativity di Maria, Parma 1966. N. Ra- DOVICH, Un frammento slavo del Protovangelo di Giacomo, Napoli 1968. J. BIRD- SALL, A second Georgian recension of the Protevangelium Jacobi, εις Mu 83 (1979) 49-72 (έκδοση καί μετάφραση). G. GARITTE, 'Protevangelii Iacobi' versio arabica anti- quior, είς Mu 86 (1973) 377-396. E. DE STYCKER, Une metaphrase in6dite du Pro- t^vangile de Jacque, εις OLP 6-7 (1975-6) 163-184.
ζ) Εναγγέλιον τοϋ Θωμά (ή Τά ηαιδικά τοϋ Κυρίου). Χαρακτηρίζομε έτσι το έργο «Θωμά τον 'Ισραηλίτον φιλοσόφου ρητά εις τά παιδικά τοϋ Κυρίον», ή «Σύγγραμμα τοϋ άγιου 'Αποστόλου Θωμά περί τής παιδικής ανα¬στροφής τον Κυρίουδπως τιτλοφορείται στάέλληνικά χειρόγραφα. 'Απδ πλη¬ροφορία του Ειρηναίου γνωρίζομε οτι τδ Ευαγγέλιο τοΰτο χρησιμοποιούσαν οι ο¬παδοί του γνωστικού Μάρκου (150 - 170). "Αρα γράφηκε περί τά μέσα του Β' αιώνα άπδ γνωστικίζοντα χριστιανό. Σκοπός του είναι κυρίως νά περιγράψη την καθημερινή ζωή και τά θαύματα πού έκαμε ό Κύριος μεταξύ πέντε καί δώδεκα έτών. Τοΰτο γίνεται χωρίς φιλολογική εύαισθησία καί μέ τήν άπουσία κάθε θεολογικής κατανοήσεως τής άποστολής καί του προσώπου τοϋ Κυρίου. "Ετσι τδ παιδίον Ίησοΰς κάνει θαύματα άπλώς γιά εκδίκηση ή γιά παιχνίδι (κατα¬σκευάζει άπδ πηλδ πτηνά, πού έπειτα πετοΰν κι εξαφανίζονται κ.δί. πολλά). Τδ κείμενο σώζεται στδ έλληνικδ πρωτότυπο καί σέ πολλές μεταφράσεις άνα- τολικών γλωσσών, καθώς καί στή λατινική καί σλαβική. Υπάρχουν άκόμη στήν άραβική, τή συριακή καί τή λατινική άποσπάσματα Ευαγγελίων, πού εξαρτώνται άπδ τδ παρδν έ'ργο, άποτελοΰν σύντομες παραλλαγές ή προ¬σθήκες είς αύτδ καί είναι οπωσδήποτε μεταγενέστερα.
IIFNNECKE-SCHNEEMELCHER, I, 290-299. P. PETERS, Evangiles apocryphes, II: L'Evangile de l'enfance, Paris 1914. E. UUDG£, Legends of aur Lady Mary the perpetual virgin and her mother Anna, Oxford 1933. S. GERO, The infancy Gospel of Tho¬mas..., είςNov Test 13 (1971) 46-80 J. DANIELOU, Les Evangiles de 1'Enfance, Paris 1967. V. ARRAS-L. VAN ROMPAY, Les manuscrits 6thiopiens der Miracles de Jesus (comprenant l'fivangile apocryphe de Jean et l'Evangile de l'Ennfance selon Thomas l'Isra<5lite), είς AB93(1974)133-146. M. PROVERA, II Vangelo arabo del Infanzia..., Jerusalem 1973.
η) Εναγγέλιον των Δώδεκα 'Αποστόλων. Δεν σώζεται άλλά μνημονεύεται άπο τον Ώριγένη, τον Θεοφύλακτο καί άλλους εκκλησιαστικούς συγγραφείς. Πολλοί ερευνητές ταυτίζουν αύτδ μέ τδ Εναγγέλιον των Έβιωναίοχν. Μέ τδν ΐδιο τίτλο μνημονεύεται χαμένο κείμενο τών Κουκιανών της περιοχής τής Έδεσσας στή Συρία καί Εύαγγέλιο, πού χρησιμοποιούσαν μανιχαϊκοί κύκλοι, δπως βεβαιώνει ό μελχίτης Theodor Abu Qurra.
H,-CH. PUECH, είς HENNECKE-SCHNEEMELCHER, I, 186-188, 190-191.


θ) Κατά Φίλιππον Εύαγγέλιον. Ό Έπιφάνιος διασώζει μικρό άπόσπασμα, τό δποΐο ήταν καί τό μόνο ΐχνος τοΰ άποκρύφου τούτου έργου, μέ¬χρι τό 1945, οπότε άνευρέθηκαν τά κοπτικά χειρόγραφα στά Nag-Hammadi της Αιγύπτου. Στά κείμενα αύτά ύπάρχει καί τό εναγγέλιον τοΰ Φιλίππου. Γιά τό δήθεν συγγραφικό έργο τοΰ Φιλίππου γνωρίζομε καί άπό τό περίφημο γνωστικό κείμενο Πίστις Σοφία, σύμφωνα μέ τό όποιο ό «μακάριος» Φίλιπ¬πος κατέγραψε όλους τούς λόγους καί βλες τίς πράξεις τοΰ Κυρίου. Τό Εύαγ- γέλιο τοΰ Φιλίππου άποτελεΐ μάλλον άνθολόγιο γνωστικών άποφθεγμάτων καί άντιλήψεων παρά οργανικό σύνολο. Έπικρατοΰν τά στοιχεία τής διδασκα¬λίας τοΰ Ούαλεντίνου καί άρα τό χρησιμοποιούσαν οί γνωστικοί ούαλεντινια- νοί. Δυνατόν νά γράφηκε περί τά μέσα (ή λίγο μετά) τοΰ Β' αίώνα. Ό συν¬τάκτης έπανέρχεται συχνά στό θέμα τοΰ 'Αδάμ καί τοΰ Παραδείσου καί προσ¬φέρει πολύ ύλικό γιά τή γνώση τοΰ συστήματος τοΰ Ούαλεντίνου.
J. LEIPOLDT - Η.-Μ. SCHEN ΚΕ, Koptisch-gnostische Schriften aus den Papyrus- Codices von Nag-Hammadi, Hamburg 1960, σσ. 33-65 καί 81-82. HENNECKE-SCHNEE- MELCHER, 1,194-199. C. de CATANZARO, The Gospel according to Philipp, είς JThSt 13 (1962) 35-71. W. TILL, Das Evangelium nach Philippos, Berlin 1963. H.-M. SCHENKE, Die Arbeit am Philippus-Evangelium, είς ThLZ 90 (1965) 321-332. M. KRAUSE, είς W. Foerster, Die Gnosis, II, Zurich-Stut. 1974, σσ. 92-124. J. SevRiN, Les Noces SpiritueJIes dans 1'Evangile selon Philippe, είς Mu 87 (1974) 143-193. J.-E. MENARD, L'Evangile selon Philippe. Introd., texte, traduction, commentaire, Strasbourg-Paris 1967. Y. JANSSENS, L'Evangile selon Philippe, είς Mu 81 (1968) 79-133. H.-G. GAF- FRON, Studien zum koptischen Philippusevangelium .. ., Bonn 1969. A.H.C. VAN Ειακ, The Gospel of Philipp and Clement of Alexandria, είς VC 25(1971) 94-120. M. ERBETTA, II Vangelo di Filippo..., είς Euntes Docete 23(1970) 317-370. Κ. KOSCHORKE, Die 'Namen' im Philippusevangelium: Beobachtungen zur Ausein- andersetung zwischen gnostichem und kirchlichem Christentum, είς ZNW 64 (1973) 307-322. G. L. FORCHERT, Insights into the Gnostic Threat to Christianity as Gained through the Gospel of Philipp, είς New Dimensions in NT Study, Grand Rapids 1974, σσ. 79-93.
ι) Κατά Θωμϋίν Εύαγγέλιον. Μέχρι τό 1945, πού βρέθηκαν τά κοπτικά χειρόγραφα στό Nag-Hammadi τής Αιγύπτου, γνωρίζαμε διά τοΰ 'Ιππολύ¬του μικρό άπόσπασμα τοΰ εύαγγελίου τοΰ Θωμά. "Εκτοτε έχομε στή διάθε¬ση μας άλλά σέ κοπτική μετάφραση ολόκληρο τό κείμενο, τό όποιο μάλιστα ΐσως νά μή ταυτίζεται πρός έκεΐνο πού άναφέρει ό 'Ιππόλυτος (Φιλοσοφού¬μενα Ε 7). Παρά τόν τίτλο τοΰ κειμένου ή μορφή του είναι συλλογή 114 δήθεν «λογίων» ή άποφθεγμάτων τοΰ Κυρίου, τά όποια κατέγραψε ό Θωμάς καί τά όποια προδίδουν τή γνωστική προέλευσή τους. Συγχρόνως δμως υπάρ¬χουν καί «λόγια» ξένα πρός τό κλίμα τοΰ γνωστικισμοΰ. Τοΰτο ώδήγησε στήν ύπόθεση 6τι δυνατόν τό κείμενο νά γνώρισε δύο επεξεργασίες, μία άπό όρ¬θόδοξο συντάκτη καί μία άπό γνωστικό. Τό εναγγέλιο τοΰτο, πού γνώ¬ριζαν καί χρησιμοποίησαν οί μανιχαϊκοί κύκλοι τόν Γ' αίώνα, προϋποθέτει παράδοση διάφορη άπό τήν παράδοση τών κανονικών Ευαγγελίων. Κάποιοι έσπευσαν νά χαρακτηρίσουν την παράδοση αύτη «προσυνοπτική», άλλά ορθό¬τερο είναι νά την χαρακτηρίσωμε παράλληλη προς τά Συνοπτικά ή καί μεταγε¬νέστερη, διότι επί του προκειμένου κάθε τιτδ δευτερεΰον καί τδ ύποπτο ή λαϊ- κώτερο κατασκευάζεται κατά κανόνα άφοϋ έμφανισθή τό γνήσιο. *Η σημασία του έργου τούτου, πού μελετήθηκε πολύ τις τελευταίες δεκαετίες χωρίς δμως νά λυθοϋν τά προβλήματα πού δημιουργεί, βρίσκεται άκριβώς στήν συλλο¬γή των δήθεν κυριακών «Aoy/ων», τά όποια είχαν κατασκευασθη άπδ γνω¬στικούς κύκλους καί άπδ εκπροσώπους τής άφελοΰς λαϊκής εύσεβείας, ή οποία στερείται παραδόσεως. Τά «λόγια» αύτά πρέπει γενικά νά θεωρηθούν σαν ά- πόκρυφη εύαγγελική παράδοση, παράλληλη πρδς τήν παράδοση των συνοπτι¬κών καί βάση δλων τών γνωστικών εύαγγελίων του Β' καί Γ' αιώνα.
Ή σύνταξη τοϋ έργου τοποθετείται στήν εποχή τοϋ 140 ή λίγο άργότε- ρα. Πατρίδα του θεωρείται άπδ πολλούς ή "Εδεσσα τής Συρίας.
Θ. ΜΟΣΧΟΝΑΣ, Τά Λόγια τοϋ Ίησοΰ ή τό νέον άπόκρυφον Εΰαγγέλιον τοϋ Θωμα, είς Πάνταινος 51 (1959) 330-332• 52 (1960) 60-61, 88-91, 120-122, 148-149, 182-184. Α. GUILLAUMONT-H. PUECH-W. TILL-Υ. 'ABD AL-MASIH, Evangelium secundum Thoman, Leiden 1959. J. DORESS, The secret books of the Egyptiangnostics, New York 1960. J. LEIPOLDT-H. SCHENKE, Koptisch-gnostische Schriften, Hamburg 1960. W. SCHRAGE, Das Verhaltnis des Thornas-Evangeliums zur synoptischen Tra¬dition, Berlin 1964. R. MCL.WILSON, Studies in the Gospel of Thomas, London 1960. J. BAUR, Echte Jesusworte, είς W. can Unnik, Evangelien aus dern Nilsand, Frank¬furt a. M. 1960, σσ. 108-150. HENNECKE-SCHNEEMELCHER, 1,199-223. H.-W. BARTSCH, Das Thomas - Evangelium und die synoptischen Evangelien, εΕς NTS 6 (1959) 249-261. J. DORESSE, Les livres secrets des Gnostiques d'Egypte. 2: L'Evangile selon Thomas ou les paroles secrfetes de Jisus, Paris 1959. O. CULLMANN, Das Thomas- evangelium und seine Bedeutung fur die Erforschung der kanonischen Evangelien, είς Universitas 15 (1960) 865-874. G. GARITTE, Les «Logoi» d'Oxyrynque et l'apo- cryphe copte dit fivangile de Thomas, είς Mu 73(1960) 151-172. Βλ. καί σσ. 335-349 (μετάφραση τών λόγων). R. GRANT-D. FREEDMAN, The Secret Sayings of Jesus, New York 1960. R. KASSER, L'fivangile selon Thomas, Neuchatel 1961, J. LEIPOLDT, Das Evangelium nach Thomas, Berlin 1967. R. SUMMERS, The Secret Sayings of the Living Jesus..., Waco, Texas 1968. I. ΚΑΡΑΒΙΔΟΠΟΥΛΟΥ, Τό γνωστίκδν κατά Θωμαν Εύαγγέ- λιον, είς Θεολογικόν Συμπάσιον, Θεσσαλονίκη 1967, σσ. 23-67. Α. de OTERO SANTOS, Das kirchenslavische Evangelium des Thomas, Berlin 1967. B. EHLERS, Kann das Thomasevangelium aus Edessa stammen;..., είς NovTest 12 (1970) 284-317. J. MENARD, L'£vangile selon Thomas [Nag Hammadi Studies V], Leiden 1975. D. CARTLIDGE, The Coptik Gospel Thomas. Sourcebook of Texts for the Comparative Study of the Gospels, είς Literature of the Hellenistic and Roman Period, Knoxvill Univ. of Tennessee 1971, σσ. 90-110• 1972, σσ. 112-131• 1973, σσ. 177-194. Β. DE- HAND SCIIUTTER, L'fivangile selon Thomas: t^moin d'une tradition prilucanienne ? είς L'£vangile de Luc... Memorial L. Cerfaux, Gembloux 1973, σσ. 287-297. H.-CH. PUECH, Doctrines isotiriques et thfemes gnostiques dans I'Evangile selon Thomas, είς Annuaire du College de France 72(1972) 287-322. J.A. FITZMYER, The Oxyrhyn- chus Logoi of Jesus and the Coptic Gospel According to Thomas, είς Essays on the Semitic Background of the NT, Missoula 1974, σσ. 355-433.
ία) Εναγγέλιον κατά Ματ&Ιαν. Τδ κείμενο τοΰτο μνημονεύει ώς αίρε- τικό δ Ώριγένης, ένώ ό Κλήμης 'Αλεξανδρέας καταχωρίζει στό έργο του Στρω- ματεΐς τρία ή τέσσερα σύντομα άποσπάσματα, τά όποια δμως προσγράφει δχι στό ευαγγέλιο, άλλά στίς «Παραδόσεις» τοϋ Ματθία. Πιθανώς πρόκειται γιά τό ίδιο έργο, τό όποιο προέρχεται άπό γνωστικούς μάλλον κύκλους (τοΰ Βα¬σιλείδη;) τής Αιγύπτου και γράφηκε στό α' ήμισυ τοΰ Β' αίώνα.
ιβ) Εύαγγέλιον των Αίγυπτίων (Τό ιερόν βιβλίον τον μεγάλον άοράτου Πνεύματος). Τό έργο παραδίδεται άπό τούς κοπτικούς κώδικες III καί IV τοΰ Nag-Hammadi καί χαρακτηρίζεται Εναγγέλιον τών ΑΙγνπτίων μόνο στό β' Έπίλογό του. 'Ανήκει στόν τύπο τών γνωστικών εύαγγελίων μέ δικά του δμως χαρακτηριστικά. Γράφηκε στήν έλληνική άπό σηθιανονς γνωστικούς της Αιγύπτου στό α' ήμισυ τοΰ Β' αίώνα καί δέν έχει σχέση μέ τό ήδη γνω¬στό άπόκρυφο εναγγέλιον κατ' Αιγυπτίων. Τό κείμενο διακρίνεται σέ τέσσε¬ρα κύρια μέρη καί περιλαμβάνει 50 μυθολογικά ονόματα καί 20 κρυπτογράμ- ματα. Διηγείται τή δημιουργία τοΰ κόσμου, τοΰ φωτός καί τοΰ σύμπαντος. Κεντρικό πρόσωπο είναι ό Σήθ, πού εμφανίζεται βραδύτερα στούς πλανηθέν- τες άπογόνους του μέσω τοΰ Ίησοΰ γιά νά τούς σώση. Τοΰτο επιτυγχάνεται τόσο μέ τή γνώση, δσο καί μέ τό βάπτισμα καί τή λατρεία. Τό σηθιανό γνωστι¬κό τοΰτο έργο επηρεάσθηκε θεματικά άπό τό χριστιανισμό (Παΰλος, Ιωάννης), άλλά ερμηνεύει τά πράγματα μέ τρόπο άπόλυτα γνωστικό.
J. DORESSE, 'Le Livre sacr6 du grand Esprit invisible'au'L'Evangile Egypti- ens': Texte copte 3dit0, traduit et comments d'aprfes la Codex I (= 6 Doresse έχει δική του άρΕθμηση τών κωδίκων τοϋ Nag-Hammadi) de Nag-Hammadi/Khinoboskion, είς JA 254 (1966) 317-435 καί 256 (1968) 289-386. Α. BOHLIG, Christentum und Gnosis im Agypterevangelium von Nag Hammadi, είς W. Eltester, Christentum und Gnosis, Berlin 1969, σσ. 1-18. A. BOHLIG, Das Agypterevangelium von Nag Ham¬madi (Das heilige Buch des grossen unsichtbaren Geistes)..., Wiesbaden 1974 (εί- σοιγωγή-μετάφραση).
ιγ) Εύαγγέλιον τοϋ Ίούδο. Τίποτε σχεδόν δέ σώζεται άπό αύτό. *Ηταν έργο γνωστικών Καϊνιτών, οί όποιοι τό έγραψαν μάλλον μεταξύ 130 καί 150 (Hennecke -Schneemelcher, I, 228-229).
ιδ) Εύαγγέλιον Ματά Μαριάμ. Σώζεται μόνο τμηματικά σέ κοπτική μετάφραση (Papyr. Berol. 8502) καί στό ελληνικό πρωτότυπο (Pap. J. Ry- lands 463: μόνο ένα φύλλο). Τό κείμενο πρέπει νά διακριθή σέ δύο μέρη. Στό πρώτο έχομε συζήτηση τοϋ άναστημένου Χριστοΰ μέ τούς μαθητές του. Τό δεύτερο άρχίζει μέ παράκληση τοΰ Πέτρου πρός τή Θεοτόκο, γιά νά κοινο- ποιήση άποκαλύψεις, πού εΖναί οράματα. Τό κλίμα, ή γλώσσα καί τά θέματα τοΰ έργου μαρτυροΰν τή γνωστική του προέλευση. Τοποθετείται γενικά στό Β' αίώνα.
W. TILL, Die gnostischen Schriften des koptischen Papyrus Berol. 8502, Berlin 1955, σσ. 24-32 καί 62-79. G. CARRATELLI, είς La parola del Passato 2 (1946) 266 έξ. Γ. ΚΑΥΩΜΕΝΟΥ, Τό κατά Μαριάμ άπόκρυφον Εύαγγέλιον, είς 'Αθήνα 49 (1939) 177-186.
R. MCL.WILSON, The NT in the Gnostic Gospel of Mary, NTS 3 (1956/7) 233-243. HENNECKE-SCHNBEMELCHER, I, 251-255.
ιε) Εύαγγέλιον Εϋας. Του κειμένου τούτου έχομε μόνο τόν τίτλο καί ένα άσφαλές άπόσπασμα ('Επιφάνιος, Πανάριον 26,2,6). Δέν είναι περίεργο γιά τό γνωστικισμό δτι ένας άπό τούς άναρίθμητους δασκάλους καί συγγραφείς του έθεσε δνομα παλαίοδιαθηκικοΰ προσώπου στό κείμενο του, άν καί εΈναί ή μοναδική γνωστή περίπτωση (Hennecke-Schneemelcher, I, 166-168).
ιστ) Εύαγγέλιον τελειώοεως. Τούτο γνωρίζομε διά τοϋ Έπιφανίου• (Πανάριον 26,2,6-3). Επρόκειτο γιά γνωστικό έργο μάλλον τοΰ Β' αί., πού πα¬ρουσίαζε τό ιδεώδες τής τελειώσεως (ή άπευθυνόταν στούς τελείους) καί συνι¬στούσε τό πλήρωμα καί τήν τελείωση τής άποκαλύψεως (Hennecke-Schnee- melcher, I, 159-160).
ιζ) Τό βιβλίον Θωμά τοϋ άΦΧητοϋ. Περιέχεται στά χειρόγραφα τοί> Nag-Hammadi, άνήκει οπωσδήποτε στόν τύπο τών γνωστικών Ευαγγελίων, άπευθύνεται πρός τούς τελείους καί προσφέρει μυστική γνώση. Αρχίζει μέ άπο¬κάλυψη τοΰ «Σωτήρος» εις τόν Θωμά (καταγράφει αύτή ό Ματθαίος), τε¬λειώνει μέ μακρά ομιλία τοΰ Σωτήρος, πού γίνεται πριν άπό τήν άνάληψή του, καί διατυπώνει έγκρατιτικές άντιλήψεις.
HENNECKE-SCHNEEMELCHER, I, 223-224. Μ. KRAUSE-P. LABIB, Gnostische und hermetische Schriften aus Code* II und Codex VI, Gluckstadt 1971, σσ. 88-106 (έκδοση τοϋ κοπτικοΰ-σαχιδικοΰ κειμένου καί γερμανική μετάφραση). ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, είς W. Foerster, Die Gnosis, II, σσ. 139-148.
ιη) 'Αγνώστων Εύαγγελίων άποσπάσματα. α) Στόν πάπυρο Egerton 2, πού είναι γραμμένος πριν τό 150, υπάρχουν πέντε περικοπές άγνώστου Εναγγέλιον. Τοΰτο είναι σαφώς άπόκρυφο, άλλά παρουσιάζει μεγάλη συγ¬γένεια πρός τά συνοπτικά καί τόν 'Ιωάννη. Μαρτυρεί παράδοση ελαφρά πα¬ραλλαγμένη άπό τήν κανονική εύαγγελική παράδοση, άλλά μάλλον ύψηλής στάθμης, άν βέβαια συγκριθή πρός τά λοιπά άπόκρυφα Ευαγγέλια.
Στόν μικροσκοπικό περγαμηνό κώδικα 840 τής Όξυρύγχου (Μέση Αί¬γυπτος), σώζεται άπόσπασμα άλλου άγνώστου Εναγγέλιονf τό όποιο έχει πολλούς σημιτισμούς καί παρουσιάζει γενικά σοβαρότητα στίς διηγήσεις.
Άποσπάσματα άκαθορίστων άποκρύφων Εύαγγελίων βρέθηκαν στόν πάπυ¬ρο 1224 τής Όξυρύγχου, στόν πάπυρο 10735 Cairensis καί στόν πάπυρο Rai- ner της Βιέννης (Fajjum fragment). "Ολα τά παραπάνω άποσπάσματα σώ¬θηκαν στήν έλληνική, πού φυσικά εΖναί καί ή γλώσσα τών πρωτοτύπων έρ¬γων, άπό τά όποια προέρχονται.
G. MAYEDA, Das Leben-Jesu-Fragment Papyrus Egerton 2, Bern 1946. J. JEREMIAS, Unbekannte Jesusworte, Gutersloh s1963, σσ. 23-25, 39. Β. GRENFELL- A. HUNT, Fragment of an Uncanonical Gospel from Oxyrynchus, Oxford 1908• HENNECKE-SCHNEEMELCHER, I, 57-60, 72-74.
ιθ) Λόγια τοϋ KVQCOV. «Λόγια» του Κυρίου, πού άλλα είναι άγνωστα καί άλλα γνωστά είς τά κανονικά ή τά άπόκρυφα ευαγγελικά κείμενα, παραδί¬δουν οί πάπυροι τής Όξυρύγχου 1(=7 Λόγια), 654 (=6 Λόγια) και 655(=1) «ττήν έλληνική γλώσσα.
J. JEREMIAS, Unbekannte Jesusworte, Giitersloh "1963, σσ.66-70, 81, 88-91. Η. WHITE, The Sayings of Jesus from Oxyrynchus, Cambridge 1920. HEN NECKE-SCHNE- EMELCHER, I, 61-72. J. FITZMYER, The Oxyrhynchus Logoi of Jesus and the Coptic -Gospel According to Thomas, είς Essays on the Seme tic Background of the New Testament, Missoula 1974, σσ. 355-433.


ΠΡΑΞΕΙΣ, ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ

α) Πράξεις Πέτρου Hal τών 12 'Αποστόλων. Χαρακτηρίζεται έτσι τδ πρώτο έργο τοΰ κοπτικού κώδικα VI, πού βρέθηκε στδ Nag-Hammadi. Δέν φαίνεται νά έχη σχέση μέ τά ήδη γνωστά άπόκρυφα πού προσγράφονται ■στον άπόστολο Πέτρο. *0 παραπάνω τίτλος υπάρχει στδ τέλος τοΰ έργου.
Μ. KRAUSE-P. LABIB, Gnostische und hermetische Schriften aus Codex II und Codex VI, Gluckstadt 1971, σσ. 107-121. Η. SCHENKE, Die Taten des Petrus und der zwOlf Apostel. Die erste Schrift aus Nag Hammadi Codex VI, εις ThLZ 98 (1973) 13-19. M. KRAUSE, Essay on the Nag Hammadi Texts in Honour of Al. Bohlig (Nag Hammadi Studies III), Leiden 1972, σσ. 36-58.
β) Κήρυγμα Πέτρου. Άπδ τδν 'Αλεξανδρέα Κλήμη έχομε τήν πληρο¬φορία δτι υπήρχε άπόκρυφο έργο μέ τδν τίτλο αύτό. Ό ίδιος συγγραφέας δια¬σώζει άπδ αύτδ τόσο μικρά άποσπάσματα, ώστε νά είναι άδύνατη ή άξιολό- γηση τοΰ έργου. Γίνεται πάντως λόγος γιά τδν Ινα Θεό, πού δημιούργησε τδ παν καί τδν όποιο δέν άναγνωρίζουν οί έλληνες. Τοποθετείται στις άρχές τοΰ Β' αιώνα καί πατρίδα του θεωρείται ή Αίγυπτος.
G. QUISPEL-R. GRANT, Note on the Petrine Apocrypha, είς VC 6 (1952) 31 έξ. IIENNECKE- SCHNEEMELCHER, I, 58-63. M.G. MARA, II Kerygma Petrou, είς SMSR 38 (1967) 314-342.
γ) * Επιστολή τών 'Αποστόλων. Σημαντικδ άπόκρυφο έργο, γραμμένο έλληνικά στδ α' ήμισυ τοΰ Β' αιώνα. Βρέθηκε πρώτα σέ κοπτικδ χειρόγραφο τδ 1895. 'Ακολούθησε ανεύρεση λατινικών άποσπασμάτων καί ακέραιης ■αίθιοπικής μεταφράσεως (1913). Σκοπδς τοΰ έργου είναι ή άντιμετώπιση τοϋ κινδύνου πού δημιουργοΰσε ό δοκητισμδς καί δ γνωστικισμός, τοΰ οποίου δμως ασυνείδητα εξέφραζε τδ κλίμα καί χρησιμοποιούσε άντιλήψεις καί τρό¬πο σκέψεως. Π.χ. ή έννοια τοΰ Λόγου, πού μέ τή μορφή τοΰ Γαβριήλ έρχεται άπδ τδν ούρανό, δπως οί αιώνες, καί γίνεται άνθρωπος, εϊναι βαθειά επηρεα¬σμένη άπδ τά γνωστικά συστήματα. Τδ περιεχόμενο είναι συνομιλίες μέ τδν Κύριο, άποκαλύψεις καί διδασκαλίες τοΰ Κυρίου, τις όποιες δίδει μετά τήν ■άνάσταση στούς ένδεκα μαθητές του. Αύτοί άπευθύνονται μέ τήν 'Επιστολή τους σ' ολόκληρο τδν κόσμο, προσφέροντας δ,τι έλαβαν άπδ τδν Κύριο. Έτσι πληροφορούν γιά τήν έλευση τοϋ Κυρίου, γιά τήν άποστολή τής δννάμεώς του μέ τή μορφή τοΰ Γαβριήλ, γιά τήν κάθοδό του στόν Άδη, τήν άνάσταση τών σωμάτων κ.ά. Στό έργο τονίζεται ή ιστορικότητα τής άναστάσεως τοΰ Κυρίου —άσφαλώς άπό άντίδραση στό δοκητισμό τοΰ Κηρίνθου-άλλά τονίζεται καί ή ένότης Πατρός καί Υίοΰ τόσο, ώστε νά δίνεται ή έντύπωση τής ταυτότητος τών δύο προσώπων. Χρήσιμες πληροφορίες βρίσκομε στό παρόν κείμενο γιά τή ζωή τών χριστιανών καί μάλιστα γιά τήν τέλεση τής Εύχαριστίας καί τόν εορτασμό τοϋ Πάσχα άπό τούς Τεσσαρακαιδεκατίτες. Στήν αϊθιοπική πα¬ράδοση τοΰ κειμένου ύπάρχει σύντομη ομολογία πίστεως, πού συνιστά είδος βα- πτιστηρίου συμβόλου (τό άρχαιότερο γνωστό;) μέ ξηρή άναφορά στόν Πατέρα Κύριο τών δλων, στόν Ίησοΰ Χριστό, στό άγιο Πνεΰμα, στήν άγία Έκκλη¬σία καί στήν άφεση άμαρτιών.
Ό συντάκτης τοΰ έργου άντλει άπό ιουδαϊκές πηγές καί άπόκρυφα, γνωρίζει τά ερμητικά έ'ργα, έχει συγκρητιστική διάθεση, έκπροσωπεΐ είδος ίουδαιοεσσα'ικής εύσεβείας, γράφει στήν Αίγυπτο καί δέν μπορεί νά χαρα- κτηρισθή οΰτε φορέας τής παραδόσεως, άλλ' οΰτε καί γνωστικός.
C. SCHMIDT, Gesprache Jesu mit seinen Jiingern nach der Auferstehung, 1919. II.DUENSING, Epistula apostolorum, 1925. TOY ΙΔΙΟΥ, Studiem zur Epistula aposto¬lorum, Berlin 1965 (δπου καί πλήρης βιβλιογραφία).P. VAN OVERMEIRE, «Livre que Je¬sus r^vila k ses disciples»... (διατριβή δακτυλ.), Paris 1962. Α. A. T. EHRHARDT, Judeo- christians in Egypt: the Epistula Apostolorum and the Gospel of the Hebrews, είς Studia Evangelica III (1964) 360-382.
δ) Άπόκρυφον (—'Επιστολή) τοΰ Ίαχώβον. Στόν κοπτικό κώδικα Jung τών χειρογράφων τοΰ Nag-Hammadi περιλαμβάνεται σάν πρώτο έργο τό παρόν άπόκρυφο χωρίς άρχή καί τίτλο, τά όποια έχουν καταστραφή. Τό κεί- ,μενο έχει μορφή περισσότερο 'Επιστολής, ή όποία στέλνεται σέ άγνωστο γιά μας παραλήπτη καί στήν όποία ύπάρχει είδος έσωτερικής (προσωπικής) ά- ποκαλύψεως τοΰ Ιακώβου (τοΰ Άδελφοθέου;). Τό κλίμα τοΰ κειμένου είναι σαφώς γνωστικό. Γράφηκε μάλλον στό πρώτο ήμισυ τοΰ Β' αίώνα. Πιθανόν νά προέρχεται άπό κηρινθιανούς κύκλους.
Epistula Jacobi Apocrypha. Codex Jung F. Ir,—F VIII (p. 1-16). ED. M. MA- LININE-II. PUECH-G. QUISPEL-W. TILL-R. KASSER. Adj. R. WILSON-J. ZANDEE, (T. 4), Leiden 1968. H. PUECH-G. QUISPEL, Les Merits gnostiques du Codex Jung, είς VC 8 (1954) 7-22. W. VAN UNNIK, The Origin of the recently discovered 'Apocryphon Jacobi', είς Atti del VIII Congr. internaz. di Storia delle Religioni, Φλωρεντία 1956, <sa. 407 έξ. καί είς VC 10 (1956) 149-156 (= προτείνει ώς χρόνο συντάξεως τοΰ £ργου τήν περίοδο μεταξύ 125 καί 150). HENNECKE-SCHNEEMELCHER, I, 245-249. Η. SCHENKE, Der Jakobusbrief aus dem Codex Jung, είς OLZ 66 (1971) 117-130 (μετάφραση γερμ.). Yv. JANSSENS, Traits de la passion dans 1'Epistula Jacobi apocrypha, είς Mu 88 (1975) 97-101.
ε) 'Επιστολή Πέτρου πρός Φίλιππον. Γνωστικό κείμενο πού ή επι¬στήμη τό γνώρισε άπό τόν κώδικα VIII τοΰ Nag-Hammadi.
P. PERKINS, Peter in Gnostic Revelation, είς Society of Biblical Literature, II (1974) 1-13.
στ) Άηοχάλνψις Πέτρου. Τό έ'ργο τοΰτο, πού ήταν εξαιρετικά γνωστά στήν άρχαία 'Εκκλησία (Κανών Muratori, Κλήμης Άλεξ., Μεθόδιος, Εύσέ- βιος), εΐχε χαθεί τελείως καί μόλις τό 1910 βρέθηκε σέ άκέραιη αίθιοπική μετάφραση. Λίγο νωρίτερα είχαν γίνει γνωστά μικρά άποσπάσματα στήν έλ¬ληνική, τά όποια δμως έκπροσωποΰν μάλλον μεταγενέστερη επεξεργασία τοΰ- πρωτοτύπου. 'Ασφαλέστεροι μάρτυρες τοΰ πρωτοτύπου έλληνικοΰ εΐναι τά σύντομα άποσπάσματα, πού διασώζουν οί εκκλησιαστικοί συγγραφείς. Τό περιεχόμενο τής 'Αποκαλύψεως άναφέρεται στή φανέρωση γεγονότων, πού άφοροΰν τή δευτέρα παρουσία τοΰ Κυρίου, τήν τιμωρία τών αμαρτωλών, τήν άνάσταση τών νεκρών κ.ά. Αύτά γίνονται μετά τήν άνάσταση καί πριν άπό τήν άνάληψη τοΰ Κυρίου, μέ τήν περιγραφή της οποίας κλείνει τό έργο.
Τό παρόν άπόκρυφο εξαρτάται άπόλυτα άπό λαϊκές άποκαλυπτικές αν¬τιλήψεις, πού κυκλοφοροΰσαν στον ιουδαϊκό χώρο, καθώς καί άπό τά θρησκευ¬τικά ρεύματα τής έποχής (δρφισμός, πυθαγόρεια μυστήρια, άνατολικές θρη¬σκευτικές δοξασίες). "Ετσι ένώπιόν μας έχομε τον τρόπο, μέ τον όποιο θύραθεν καί λαϊκές άντιλήψεις περί ούρανοΰ καί κολάσεως προσπαθούσαν νά εισέλ¬θουν στήν Εκκλησία. Ενδεικτικό τής άποκλίσεως άπό τήν παράδοση τής Εκκλησίας είναι δτι στήν άπόκρυφη *Αποκάλυψη κεντρικό θέμα-πρόσωπο δέν εΐναι δ Κύριος, άλλά οί αφελείς καί αυθαίρετες περιγραφές τής καταστάσεως στή μετά θάνατο ζωή τών άνθρώπων καί κυρίως τών αμαρτωλών.
Τό έργο τοποθετείται στις αρχές τοϋ Β' αιώνα (στο 135=Maurer) καί δέν έχει σχέση οΰτε μέ τήν «Άποκάλυψιν Πέτρου» τοΰ κώδικα VII τοΰ Nag- Hammadi, οΰτε μέ ομότιτλο μεταγενέστερο άραβικό κείμενο (Mingana).
Β. PREUSCHEN, Antilegomena, Tubingen 1905, σσ. 84-88. S. GREBAUT, εις HOC 1907, σσ. 139 έξ. 1910, σσ. 198 έξ. 307 έξ. καί 425 έξ.(αίθιοτηκδ κείμενο). Η. DUENSING, είς ZNW 14(1913) 65-78. Α. MINGANA, The Apokalypse of Peter, Cambridge 1931 (με¬ταγενέστερη άραβική μετάφραση). Μ. R. JAMES, The Rainer Fragment of the Apo¬kalypse of Peter, είς JThSt 32(1931) 270-278.W. MICIIAELIS, Die apokryphen Schri¬ften zum Neuen Testament, 1956, σσ. 469-481. IIENNECKE - SCHNEEMELCIIER, II, 468-483 (Ch. Maurer).
ζ) Άποχάλυψις Πέτρου. "Εργο γνωστικό καί διάφορο άπό τό προη¬γούμενο κείμενο. Παραδίδεται άπό τον κώδικα VII τοΰ Nag-Hammadi.
Μ. KRAUSE-V. GIRGIS, Die Petrusapokalypse, είς F. Altheim- R. Stiehl, Chri- stentum am Roten Meer, II, Berlin-New York 1973, σσ. 152 - 179. A. WERNER, Die Apokalypse des Petrus : Die dritte Schrift aus Nag-Hammadi Codex VII, eingeleitet und ubersetzt..., εις ThLZ 99 (1974) 575-584.
η) Άποκάλυψις Παύλου. Γνωστικό έργο, πού παραδίδεται άπό τόν κώ¬δικα V τοϋ Nag-Hammadi, πού δέν έχει σχέση μέ τό άπό παλαιότερα γνω¬στό κείμενο τής 'Αποκαλύψεως τοϋ Παύλου (=λατινικά: Visio Pauli) καί πού ίσως είναι τό Άναβατικόν Παύλου (Έπιφάνιος, Πανάριον 38,2), τό ό- ποίο χρησιμοποιούσαν οί γνωστικαί Καινίτες. Κεντρική θέση στό έργο κα¬τέχει ή διήγηση τών συνθηκών - τυχών τής ψυχής στίς ουράνιες σφαίρες. Τίς συνθήκες αύτές περιγράφει ό Παύλος, πού δ ίδιος «άνηρπάγη» δχι μόνον «είς τρίτον ούρανόν», άλλά καί άπό τόν τρίτο μέχρι τόν δέκατο ουρανό.
Α. BOHLIG, Koptisch-gnostiche Apokalypsen aus codex V von Nag Hammadi im koptischen Museum zu Alt-Kairo,Wittenberg 1963. R. KASSER, L'apocalypse de Paul, είς RThPh 19(1969) 259-263. M. ERBETTA, L'apokalisse gnostica di Paolo (II sec.), είς Gli Apocrifi del Nuovo Testamentο, III, Marietti 1969, σσ. 348-351. W. MYS- ZOR, Apokalipsa Pauvla, είς Studia Theologica Varsaviensia 10(1972) 163-170. E. FIORENZA, Apocalyptic and Gnosis in the Book of Revelation and Paul, είς JBL 92(1973) 565-581.
θ) Άποχάλυψις τοϋ Ίαχώβου (πρώτη). Ό κώδικας VTOO Nag-Ham¬madi παραδίδει δύο διαφορετικά κείμενα μέ τόν τίτλο αύτό. Ό Άδελφόθεος 'Ιάκωβος δέχεται άποκαλύψεις σέ διαλογικές συζητήσεις πού έχει μέ τόν Κύ¬ριο πρό καί μετά τήν άνάστασή του. Γίνεται λόγος γιά τή Σοφία-'Αχαμώθ, γνωστή άΐτό τό σύστημα τοΰ Ούαλεντίνου, τήν άνάληψη της ψυχής, τίς έχθρι- κές δυνάμεις καί προφητεύεται ή καταστροφή τής 'Ιερουσαλήμ. Ή ψυχή γιά νά έπανέλθη στόν Πατέρα πρέπει νά περάση τούς 72 ούρανούς, ό άριθμός τών οποίων σχετίζεται μάλλον πρός τόν άριθμό 12 πού είναι οί "Αρχοντες (βλ. γνωστικό έργο: ' Υπόοταοις τών άρχόντων).Τ6 έργο γενικά εκφράζει ίουδαιο- χριστιανικό γνωστικισμό τοΰ συρίακοΰ χώρου.
Α. BOHLIG—P. LABIB, Koptisch-gnostische Apokalypsen aus Codex V von Nag Hammadi im Koptischen Museum zu Alt-Kairo,Wittenberg 1963. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Der religiongeschichtliche Hintergrund der Jakobusapokalypsen aus Codex V von Nag Hammadi, εις OC 50 (1966)1232-133. M. ERBETTA, La I Apocalisse di Giacomo (II sec), είς Gli Apocrifi del Nuovo Testamento, III, Marietti 1969, σσ. 333-340 (341¬347: ή δευτέρα 'Αποκάλυψη). R. KASSER, Bibliothfeque gnostique vi: Les deux apoca¬lypses de Jaques, είς RThPh 18(1968)163-186.
ι) ΆποχάΧυψις Ίαχώβου (δευτέρα) Κείμενο σημαντικό γιά τήν έμ¬μεση παρακολούθηση τής παραδόσεως τής άρχαίας Εκκλησίας καί τή διαδικα¬σία τής νοθεύσεως τής παραδόσεως αύτής κατά τόν Β' αιώνα. Ό Άδελφό¬θεος 'Ιάκωβος άποκτά δύναμη καί σημασία σχεδόν άνάλογη μέ τή δύναμη τοΰ Χριστοΰ, άπό τόν δποΐο δέχεται τήν άποκάλυψη. Τό περίγραμμα καί τό περιβάλλον στό γνωστικό τοΰτο έργο εμφανίζονται ίουδαιο-χριστιανικά. Ό Ιά¬κωβος προσφέρει τήν άποκάλυψη - διδασκαλία του στό λαό άπό τίς κλίμακες τοΰ ναοΰ, δπου καί υφίσταται τό μαρτύριο άπό τόν πλανεμένο καί καθοδηγη¬μένο λαό.
Βλ. καί βιβλιογρ. προηγουμένου λήμματος. Α. BOHLIG, Zum Martyrium des Ja- kobus, είς NovTest 5 (1962) 207-253. H. SCHENKE, Exegetische Probleme der zwei- ten Jakobusapokalypse in Nag-Hammadi Codex V, είς WZ Halle 1(1968)163-186. S. BROWN, Jewish and Gnostic elements in the second Apocalypse of James (CG V, 4), είς NovTest 17(1975) 225-237.

ΔΙΑΦΟΡΑ

α) Άπόκρυφο ν τοΰ 'Ιωάννου. Μέ τδν τίτλο αύτδ σώζεται γνωστικδ έργο στήν ελληνική καί σέ τέσσερες διαφορετικές κ οπτικές μεταφράσεις (Pap. Berol. 8502 καί χειρόγραφα τοΰ Nag-Hammadi). Εκφράζει προουαλεντινιανδ γνωστικισμό. Ό 'Ιωάννης πριν άπδ τήν άνάληψη τοΰ Κυρίου δέχεται απο¬καλύψεις, οί όποιες άποδίδουν τήν κοσμολογία και τήν άνθρωπολογία τοΰ πρώι¬μου γνωστικισμοΰ. Τδ κείμενο γνώρισε διασκευές και επεξεργασίες, ώστε νά έξυπηρετή τούς έκπροσώπους τών διαφόρων τοποθετήσεων. *Ηταν ιδιαί¬τερα προσφιλές είς τούς κύκλους τών χριστιανιζόντων γνωστικών, 8πως μαρ- τυροΰν οί συχνές μεταγραφές καί μεταφράσεις του. Τδ αρχικό κείμενο γρά¬φηκε στδ α' ήμισυ τοΰ Β' αιώνα καί ήταν αύστηρά γνωστικό.
W. TILL, Die gnostischen Schriften des Koptischen Pap. Berol. 8502, Berlin 1955. M. KRAUSE-P. LABIB, Die drei Versionen des Apokryphon des Johannes im Koptischen Museum zu Alt-Kairo, Wiesbaden 1962, σσ. 109-199. H.-M. SCHENKE, Nag-Hamadi Studien,I.Das literarische Problem des Apolkryphon Johannis.eL; ZRGG 14(1962) 57-63. S. GIVERSEN, Apocryphon Johannis..., Copenhagen 1963. HENNECKE- SCHNEEMELCHER, I, 229-243. W. FOERSTER, Die Gnosis, I, Zurich-Stuttgart 1969, σσ. 133-161. Τ. JANSSENS, L'Apocryphon de Jean, είς Mu 84 (1971)43-64, 403-432.
β) 'Αποσπάσματα συνομιλίας Ίησοΰ ttal (Ιωάννου). Άπό φύλλο περγαμηνής δημοσιεύθηκε τδ 1943 άπόσπασμα συνομιλίας Ίησοΰ καί ενός ά- ποστόλου. Λίγο αργότερα, τδ 1954, δημοσιεύθηκαν δύο άκόμη άποσπάσμα¬τα άπό τδν ί'διο περγαμηνό κώδικα . Τδ κείμενο, στα κοπτικά, έχει σαφώς γνωστικό χαρακτήρα καί συγγενεύει μέ τό 'Απόκρυψαν 'Ιωάννου, γι* αύτδ καί γίνεται ή ύπόθεση δτι πρόκειται γιά συνομιλία μέ τον Απόστολο 'Ιωάννη.
HENNECKE-SCHNEEMELCHER, I, 244-245. W. CRUM, Coptic Anecdota, είς JThSt 44(1943) 176-182 («Α gnostic Fragment»).Ε. KAHLE, εΙςΒαΙα'ϊζαίι. Coptic Texts from Deir el-Bala'izah in Upper Egypt, I, London 1954, σσ. 473-477.
γ) Γέννα Μαρίας. "Ετσι χαρακτηρίζεται άπόκρυφο κείμενο άπό τδν Έ- πιφάνιο, είς τον όποιο όφείλομε τή μνεία καί τό μόνο άπόσπασμα (Πανάριον 26,12). Πρόκειται γιά γνωστικό κείμενο μάλλον τών μέσων τοΰ Β' αιώνα.
Α. BERENDS, Studien uber Zacharias-Apokryphon und Zacharias-Legenden, Leipzig 1895, σσ. 32-37. HENNECKE-SCHNEEMELCHER, I, 255-256. L. M. PEREITO, «La Nativita di Maria», εις Marianum 12(1960)176-196.
δ) *Ερωτήσεις Μαρ ία ς (Μαγδαληνής ή Θεοτόκου;). Ό 'Επιφάνιος ά- ναφέρει μεταξύ άποκρύφων έργων καί τις «'Ερωτήσεις Μαρίας», πού ό ϊδιος συγγραφέας διακρίνει σέ «μικράς» καί «μεγάλας» (Πανάριον 26,8 1-2). Οί τελευταίες άνήκουν στον τύπο τών γνωστικών Εύαγγελίων καί προσφέρουν μυ¬στική άποκάλυψη. Αί «μικραί ερωτήσεις» παραμένουν άκόμη αίνιγμα, στή λύση τοϋ οποίου δέ βοηθοΰν τά δύο άποσπάσματα πού σώζει ό Έπιφάνιος.
Δυνατόν τδ έργο νά προέρχεται άπό τά μέσα τοϋ Β' αί.
HENNECKE - SCHNEEMELCHER, I, 250-251.
ε) Προσευχή Παύλου τοΰ 'Αποστόλου. Σύντομο κοπτικό έ'ργο πού βρίσκεται στό τέλος (σελ. 143-144) τοϋ κώδικα I τοΰ Nag-Hammadi.
R. KASSER-MALININE-PUECH-QUISPEL-ZANDEE, adiuv. VYCICHL-WILSON,Tra¬ctatus tripartitus... Oratio Pauli, code* Jung f. LXXII(?)...., Bern 1975.

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-