5. ΙΓΝΑΤΙΟΣ Ο ΘΕΟΦΟΡΟΣ

5. ΙΓΝΑΤΙΟΣ Ο ΘΕΟΦΟΡΟΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Ό Θεοφόρος Ιγνάτιος είναι ό πρώτος Πατήρ καί Διδάσκαλος τής Εκκλησίας, δπως είναι καί ό πρώτος μεγάλος θεολόγος μετά τούς άποστόλους. Ή άλήθεια, ή άμεσότης καί ή βεβαιότης τών λόγων του παρέχουν τήν έντύπωση άποστολικού πράγματι άνδρα. Μέ τόν 'Ιγνάτιο ή Έκκλησία προχωρεί στή θεολογική θεμελίωση τής πορείας της καί Αντιμετωπίζει τά προβλήματά της οχι πλέον περιστασιακά καί πρακτικά (Κλήμης, Διδαχή), άλλά κυρίως θεολογικά. Εγκαινιάζεται λοιπόν ή τακτική πού θά ίσχύση σ' όλόκληρη τήν πορεία τής Εκκλησίας: Τά ζωτικά προβλήματα λύνονται μέ θεολογική προσπάθεια γιά τή φανέρωση τής άληθείας πρός τήν όποία σχετίζονται. Ή Έκκλησία στό πρόσωπο τού Ιγνατίου ξεπερνά τό στάδιο τής εύκολης ηθικολογίας καί άρετολογίας* πού άνέπνεε στά πλαίσια τοϋ ίουδαϊσμοΰ καί τοϋ έλληνίσμοϋ.
'Ακόμη εύρύτερα, ό Ιγνάτιος έδειξε δτι ό χριστιανός θεολό¬γος μπορεί νά χρησιμοποιή τή γλώσσα τοϋ συγχρόνου του πνευματικοϋ κλίματος (ίουδαϊκοϋ, γνωστικοϋ, έλληνικοϋ)* χωρίς ούσιαστικά νά έπηρεάζεται άπό αύτό. Ή θεολογία τής Εκκλησίας είναι δρόμος Ιδιαίτερος μέ προϋποθέσεις καί προοπτικές, τίς όποιες πρέπει ν' άναζητή κανείς στό χώρο τής έκκλησιαστικής άληθείας. Έτσι ό Ιγνάτιος—καί στό πρόσωπο του ή Έκκλησία—ύπερνικα όριστικά τό κλίμα τοϋ ίουδαϊσμοΰ καί προχωρεί στή δημιουργία μιας άλλης θεολο¬γίας, τής θεολογίας τής Εκκλησίας, πού δέν έχει δ,τι θά χα¬ρακτηρίζαμε συστηματικό τρόπο έκφάνσεως ή σχολαστική άνάλυση τών έννοιών καί τών θεμάτων.

Θεολογική προσφορά. Ή θεολογία τοϋ Ιγνατίου, πού φέρει τή σφραγίδα τοΰ μεγάλου έργου, είναι γνήσια κι έγινε φρόνημα, ήθος καί Παράδοση τής Εκκλησίας, διότι είναι ποιμαν¬τική, συνιστά έκφραση καί συνέχεια τής άποστολικής Παρα¬δόσεως καί δημιουργήθηκε μέ τήν καθοδήγηση τοϋ άγ. Πνεύ¬ματος, καθώς ό Ιδιος βεβαιώνει. Αύτή μπορεί νά διακριθή σέ τρία σημεία: Θεολογία τοϋ έπισκοπικοϋ λειτουργήματος. Θεο¬λογία τής ένότητος τής Εκκλησίας. Καί θεολογία τοΰ εύχα- ριστιακοΰ ρεαλισμού, α. Στήν πρώτη ώδηγήθηκε, διότι πολ¬λοί πιστοί δέ θεωρούσαν άναγκαΐο νά μετέχουν στήν Εύχαρι- στία, τήν όποία τελοϋσε ό έπίσκοπος τοϋ τόπου. Άρα οί πι¬στοί άμφέβαλλαν καί δίσταζαν νά δεχθοϋν τή μοναδικότητα και άποκλειστικότητα τοΰ έπισκόπου σέ κάθε τόπο, και γι' αύτό είχαν προβή στή δημιουργία όμάδων μέ δική τους φυσικά εύχαρίστία. "Ετσι ό έπίσκοπος καί τό λειτούργημά του στήν Έκκλησία γινόταν άξίωμα έπιφανειακό, χωρίς θεολογική θε-μελίωση καί Αποκλειστικότητα (=ήταν τό μεγάλο πρόβλημα τής έποχής ήδη άπό τούς χρόνους τοΰ Κλήμεντα Ρώμης)- Ό 'Ιγνάτιος άντιμετωπίζει ριζικά - θεολογικά τό πρόβλημα, συνδέοντας τήν έγκυρότητα τής Εύχαριστίας μέ τόν έπίσκοπο, πού είναι «έγκεκραμένος» μέ τό Χριστό, δπως πρέπει νά είναι μέ τόν έπίσκοπο καί οί πιστοί. Ό έπίσκοπος είναι άναντικα- τάστατος, διότι στήν Έκκλησία ένεργει ώς έκπρόσωπος τοΰ Θεοΰ, διότι είναι «τύπος τοϋ Πατρός» (Τράλ. 3, 1), ή συνέχεια τοΰ έργου τοΰ Κυρίου καί τών άποστόλων.

β. Ή θεολογία τής ένότητος είναι τό έπόμενο βήμα. "Ο έπίσκοπος γίνεται τό αισθητό καί πραγματικό σημείο τής ένότητος τής Εκκλησίας. eO σύνδεσμος μέ τόν έπίσκοπο είναι προϋπόθεση τής ένώσεως τοΰ άνθρώπου μέ τό Θεό καί συγχρό¬νως άπόδειξη τής ένώσεως αύτής, δηλ. άπόδειξη δτι ό άνθρω¬πος αύτός άνήκει στήν Έκκλησία. Έάν δέν έχωμε τήν ένότη- τα τών πιστών μέ τόν έπίσκοπο, δέν έχομε καί τήν «καθολι- κήν Έκκλησίαν)). (.(."Οπου άν (pavfj ό επίσκοπος, εκεί τό πλή¬θος έστω, ώσπερ όπου άν ϋ Χριστός 'Ιησούς, έκεϊ ή καθολι¬κή έκκλησία» (Σμνρν. 8). Ό 'Ιγνάτιος είναι ό πρώτος έκκλη- σιαστικός συγγραφέας πού χρησιμοποιεί τόν πολυσήμαντο δρο ((καθολική εκκλησία)), δπως έπίσης καί τούς δρους «χρι¬στιανισμός» (Μαγν. 10,3) καί «Εναγγέλιον)) (Σμνρν. 7,2 κ.ά.) (πρός δήλωση τών τεσσάρων κειμένων—Εύαγγελίων).

γ. Στή θεολογία τοΰ εύχαριστιακοΰ ρεαλισμού φθάνει ό 'Ιγνάτιος, άντιμετωπίζοντας τίς δοκητικές άντιλήψεις, πού είχαν εισχωρήσει σέ κύκλους έκκλησιαστικούς καί πού σύμ¬φωνα μέ τίς όποιες ό Χριστός έπαθε φαινομενικά μόνο. Ή πρα¬γματικότης τοΰ πάθους καί τής άναστάσεως τοΰ Κυρίου είναι Απαραίτητη προϋπόθεση τής πραγματικής παρουσίας αύτοΰ στήν Εύχαρίστία. Τήν πραγματικότητα γενικά τής σχέσεως πιστοΰ και Χρίστου, ή όποία μέ τήν Ευχαριστία γίνεται κυ¬ριολεκτικά άνάκραση, χαρακτηρίζομε ευχαριστιακό ρεαλισμό.

Ό ρεαλισμός αυτός, πού είναι πράγματι διάχυτος και έντυπωσιακός σέ δλα τά ίγνατιανά κείμενα, έγινε αίτία νά ομιλούν οί έρευνητές περί μυστικισμού τοΰ 'Ιγνατίου. Δέν πρόκειται δμως περί μυστικισμού, πού έχει στάδια καί βα¬θμούς άγνωστα στόν 'Ιγνάτιο, άλλά περί συγκλονιστικού, φλογεροΰ καί άμετρου ένθουσιασμοΰ γιά τήν ένωσή του (ή μάλλον τήν άνάκρασή του) μέ τόν Κύριο, ή όποία θά κορυ- φωθή στό μαρτύριο, πρός τό όποιο βαδίζει ώς διψασμένη έ- λαφος. Ή άγάπη γιά τόν Κύριο καί τό πραγματικό τής ένό- τητος μέ αύτόν κατακαίουν τόν 'Ιγνάτιο καί τόν μεταμορφώ¬νουν σέ θεοφόρο. Ή θεολογία τοΰ 'Ιωάννου καί τοΰ Παύλου συναντώνται στό πνεΰμα τοΰ 'Ιγνατίου, ό όποιος τώρα προ¬χωρεί στή θεολογία τής ένώσεως μέ τόν Κύριο καί στή θεο-λογία τοΰ μαρτυρίου.

Ό πρώτος Πατήρ καί Διδάσκαλος τής 'Εκκλησίας είναι και ό πρώτος έκκλησιαστικός συγγραφέας, πού έξαρτά τή θεολογία του, τή διδασκαλία του, άπό τό φωτισμό καί τήν καθοδήγηση τοΰ Θεοΰ. Ή άπάντηση τοΰ 'Ιγνατίου σέ προ¬βλήματα πού άφοροΰν τή θεία άλήθεια είναι άποτέλεσμα φωτισμού. 'Εκφράζει «γνώμη» σέ τέτοια ζωτικά, σωτηριο- λογικά θέματα, μόνο «εάν — δπως γράφει ό ίδιος — ο Κύ¬ριος μοι άποκαλνψτ] τω (?Εφεσ. 20, 1). Βεβαιώνει τούς Φι- λαδελφεΐς (7) δτι δσα είπε γιά τήν ένότητά τους μέ τόν έ¬πίσκοπο τοΰ τά φανέρωσε τό Πνεΰμα• προϋπόθεση έπομένως τής θεολογίας γιά τόν 'Ιγνάτιο είναι δχι μόνο τό ένδιαφέρον γιά τά ζωτικά προβλήματα τών πιστών, άλλά καί ό φωτισμός τοΰ άγ. Πνεύματος.

Γενικά τό έργο τοΰ 'Ιγνατίου σημαίνει σπουδαίο καί τολμηρό βήμα στήν πορεία τοΰ βίου τής Εκκλησίας. Σέ άντί- θεση πρός τόν Κλήμεντα Ρώμης καί τή Διδαχή έδώ έχομε: Σαφή τήν ιεραρχική όργάνωση τής 'Εκκλησίας καί πλήρη, διότι γιά πρώτη φορά έμφανίζονται διακεκριμένα ό έπίσκο¬πος, ό πρεσβύτερος καί ό διάκονος. Ή άντίληψη γιά τήν τα- χεΐα έλευση τού Κυρίου υποχωρεί άπόλυτα στή θεολογία τής ένότητος τοΰ άνθρώπου μέ τό Χριστό. Ή ΚΔ γίνεται ή κυρία πηγή τών έκκλησιαστικών συγγραφέων. Ή χριστο¬λογία είναι εύρύτερη και πληρέστερη, δπως μαρτυρούν οί στίχοι πού άκολουθοΰν.

ΒΙΟΣ
Σπανίως ή ιστορία διέσωσε τόσα λίγα βιογραφικά στοιχεία γιά Ινα τόσο μεγάλο άνδρα. Οί 'Επιστολές τοΰ 'Ιγνατίου είναι σχεδόν οί μόνες πηγές τοΰ βίου του. 'Αλλ' έπειδή τά κείμενα αύτά δέν είναι ίστορικά-βιογρα- φικά, γνωρίζομε ελάχιστα γιά τό συντάκτη τους, παρά τή σχετική συμβολή τοΰ ίστορικοΰ Εύσεβίου καί τοΰ πολύ μεταγενέστερου Μαρτυρίου τοΰ Ιγνατίου.

Ό 'Ιγνάτιος ύπήρξε δεύτερος επίσκοπος 'Αντιοχείας. Ή έπισκοπία του αρχίζει άπό τό 70 μ.Χ. Ή γνωριμία του μέ άποστόλους είναι βεβαία. Τό περιβάλλον στό όποιο γεννήθηκε καί μορφώθηκε ήταν μάλλον έλληνικό, καθώς μαρτυρεί τό ανεπτυγμένο γλωσσικό αισθητήριο τών Επιστολών του. Τά κεί¬μενα γενικά τοΰ 'Ιγνατίου προϋποθέτουν δχι μόνο καλή παιδεία, άλλά καί α¬ξιόλογο συγγραφικό τάλαντο μέ σαφή κλίση κι έπιτυχία στόν ποιητικό λόγο. Στήν 'Αντιόχεια, πού σάν άσημο χωριό υπάγεται σήμερα στήν Τουρκία, κον¬τά στά σύνορά της μέ τή Συρία, είχε τή δυνατότητα ώς νέος ό 'Ιγνάτιος νά γνωρίση τά φιλοσοφικά καί τά θρησκευτικά ρεύματα τής έποχής του. Σέ ποιά ήλικία έγινε έπίσκοπος δέ γνωρίζομε. Σίγουρα δμως τό κΰρός του καί ή πνευ¬ματική του εξουσία ξεπερνούσαν τά 6ρια τής 'Αντιοχείας καί κάλυπταν ολόκλη¬ρη τή Συρία, ενώ ή φήμη του ήταν άκόμη εύρύτερη. Τοΰτο φαίνεται άπό τό μεγάλο σεβασμό καί τήν άπέραντη εμπιστοσύνη, πού τοΰ έδειξαν οί μικρασιά- τες καί οί ρωμαίοι χριστιανοί. Πρόκειται λοιπόν γιά έπίσκοπο οικουμενικού κύρους.
Στό διωγμό τοϋ Ρωμαίου αύτοκράτορα Τραϊανού συλλαμβάνεται καί καταδικάζεται σέ κατασπαραγμό άπό θηρία στό Κολοσσαΐο της Ρώμης. Πότε άκριβώς έγινε ό διωγμός αύτός δέ γνωρίζομε. 'Ασφαλώς δμως συνέβη με¬ταξύ τών έτών 107 καί 117. 

Τότε ώδηγήθηκε ό'Ιγνάτιος στή Ρώμη μέ τή συν¬οδεία στρατιωτών, πού τούς ονομάζει «λεοπάρδους». "Εκανε δμως ένδιάμε- σους σταθμούς στίς μικρασιατικές πόλεις Φιλαδέλφεια, Σμύρνη καί Τρωάδα^ άπό τήν όποία συνέχισε τό ταξίδι του μέσω Φιλίππων (Νεαπόλεως Μακεδο¬νίας), Δυρραχίου ('Αλβανίας) καί Πρίντεζι (Ιταλίας). Στή Ρώμη έγινε βορά τών θηρίων, άφοΰ είχε θερμά ίκετεύσει νά μή φροντίσουν οί ρωμαίοι χριστι¬ανοί γιά τήν άποτροπή τοΰ μαρτυρίου του. Τό επίθετο «θεο^ορος», πού χρη¬σιμοποιεί γιά τόν εαυτό του ό 'Ιγνάτιος, δέν έχει έρμηνευθή. Κατά τήν παρά¬δοση θεοφόρος είναι, διότι υπήρξε τό παιδί εκείνο πού σήκωσε στά χέρια του ό Κύριος σάν ύπόδειγμα άθωότητος (Ματθ. 18,1) ή διότι μετά τό μαρτύριό του εϊδαν οί χριστιανοί χαραγμένο στό στήθος του τό όνομα τοΰ Χριστοΰ. Προφα¬νές δμως είναι δτι θεοφόρος αύτοαποκλήθηκε, διότι ζοΰσε κατ' εξοχήν τό Χριστό καί είχε συνείδηση τής ρεαλιστικής σχέσεώς του μέ τό Χριστό. Τή μνήμη τοΰ Θεοφόρου 'Ιγνατίου τιμά ή μέν 'Ορθόδοξος Έκκλησία στίς 20 Δε¬κεμβρίου, ή δέ Ρωμαϊκή τήν 1η Φεβρουαρίου.

ΕΡΓΑ

Στίς τελευταίες ημέρες τής ζωής του ό 'Ιγνάτιος έγραψε έπτά 'Επιστολές, οί όποιες τοΰ εξασφάλισαν τήν έξαιρετική τιμή τοΰ πρώτου μετα- ποστολικοΰ μεγάλου θεολόγου καί πρώτου Πατρός καί Διδασκάλου τής 'Εκ¬κλησίας. "Ιχνη, απηχήσεις ή μνείες άλλων έργων του δέ σώθηκαν. Οί Επι¬στολές του δμως είναι τόσο σπουδαία φιλολογικά καί θεολογικά κείμενα, ώσ¬τε θά είναι άφελές νά δεχθοΰμε δτι ό Ιγνάτιος αίφνης, χωρίς προηγούμενη θητεία στή συγγραφή, έγινε στά γηρατειά του μεγάλος συγγραφέας. Οί *Επι¬στολές εκφράζουν τό ισχυρό καί πολυσχιδές πνεΰμα τοΰ 'Ιγνατίου, τήν πρω¬τοτυπία του στή σκέψη καί στήν έκφραση, τήν άνεσή του στήν εναλλαγή ύ¬φους. "Ετσι ό λόγος του άλλοΰ είναι λυρικός καί άλλοΰ δραματικός, άλλοΰ αρμονικός καί άλλοΰ έλαττωματικός ή άσύντακτος. Άλλοΰ δωρικός καί άλλοί> πλαδαρός. Ό λόγος του είναι διαυγής, άλλά οί συριακοί ιδιωματισμοί τόν κά¬νουν ενίοτε σκοτεινό, κάτι πού οφείλεται καί στόν αύθορμητισμό καί τόν έν- θουσιασμό τού 'Ιγνατίου. Σέ καμμιά περίπτωση δέ φαίνεται νά διαθέτη χρό¬νο γιά τή φιλολογική επιμέλεια τής γραφής του. Γράφει κάτω άπό εξωτερική καί έσωτερική πίεση. Τόν πιέζουν τά προβλήματα τών μικρασιατικών 'Εκκλησιών καί ή άλήθεια πού πληρώνει τό στήθος του. *0 αναγνώστης έχει. ένίοτε τήν εντύπωση δτι ό λόγος άναπηδά βίαια σάν άπό κάποια ύπερπληρω- μένη πηγή. 'Εντούτοις ό ρυθμός καί ή ποιητική διάθεση άνήκουν στή φύση τοΰ Εγνατιανοΰ λόγου. Παραλληλισμοί, άντιθέσεις, ίσόκωλα, εικόνες καί οί άπο- φθεγματική διάθεση άπαντοΰν σέ κάθε βήμα. Άκόμη διαπιστώθηκε έπίδραση της δευτέρας (ή άσιανικής) σοφιστικής καί τοΰ στωϊκισμοΰ. Έχομε λοι¬πόν συγγραφέα πού μπορούσε νά εκφράζεται μέ πολλούς τρόπους, χωρίς νά ενδιαφέρεται γι' αύτούς. Έχομε άνδρα πού μποροΰσε νά ένδιαφέρεται μέ πά¬θος γιά τά προβλήματα όλων τών Εκκλησιών, πού νουθετούσε μέ τόση άγάπη καί τρυφερότητα, ώστε νά μή προσβάλη κανένα. "Εχομε ιερόν άνδρα πού έχει τή συναίσθηση δτι θεολογεί μέ τήν καθοδήγηση τοΰ Θεοΰ καί πού έκφράζεται μέ άπέραντη ταπεινοφροσύνη γιά τόν εαυτό του καί άπόλυτη βεβαιότητα γιά τήν άλήθεια πού εκφράζει.

Οί ®Επιστολές είναι επτά, καί γράφηκαν ή πρός Έφεσίους, ή πρός Μαγνη- σιεις, ή πρός Τραλλιανσνς καί ή πρός Ρωμαίους άπό τή Σμύρνη, ενώ ή πρός Φιλαδελφεϊς, πρός Σμυρναίους καί Πολΰκαρπον άπό τήν Τρωάδα. Πρώ¬τος μάρτυς τών κειμένων αύτών είναι ό Πολύκαρπος Σμύρνης, πού τά έστειλε — πλήν τής πρός Ρωμαίους — είς τούς Φιλιππησίους (13,2). Έν τούτοις έπ' δύο αιώνες συζητήθηκε ή γνησιότης τών επιστολών μέ άποτέλεσμα νά γίνε¬ται σήμερα άπό δλους δεκτή ή προέλευσή τους άπό τόν 'Ιγνάτιο. Τό ζήτημα τής γνησιότητος δημιουργήθηκε κυρίως, διότι μέ νόθευση καί πλαστογράφηση τών γνησίων επιστολών προέκυψαν τρεΐς συλλογές, ή Εκτενής (13 έπιστολές), ή μέση καί ή βραχεία (3 σέ συριακή μετάφραση). Μέ αύστηρή κριτική έρευνα τών Ruinart, Zahn, Harnack καί μάλιστα τοΰ Lightfoot δείχθηκε δτι τίς γνή¬σιες επιστολές (πλήν της πρός Ρωμαίους) διέσωσε ή μέση συλλογή. Ή πρός Ρωμαίους άνευρέθηκε στόν κώδικα Paris, gr. 1475 τοΰ Γ αί. Οί νόθες έπιστο- λές είναι έργα τοΰ Δ' αι., δπου θά γίνη σχετικά λόγος. Τελευταία τή γνησιό¬τητα τών επιστολών προσέβαλε χωρίς πειστικά έπιχειρήματα ό R. Weijen- borg. Βλ. κριτική τοΰ R. Staat εις ZKG 84(1973) 103.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εκδόσεις: J. Β. LIGHTFOOT, The Apostolic Fathers. S. Ignatius, S. Polycarp III, London a1889. P. CRONE, Ignatius von Antiochien. Briefe, Munster 1936. ΒΕΠ 2 264-284. P. CAMELOT, Ignace d'Antioche. Polycarpe de Smyrne, Lettres, Martyre de Polycarpe (είς SCh 10), Paris 41969. Ελληνική μετάφραση: Β. MoΥΣΤΑΚΗ, Ot άποστολι- κοί πατέρες, 'Αθήνα 1953.

Μελέτες: Μ. RACKL, Die Christologie des hi. Ignatius von Antiochien, Freiburg 1914. H. SCHLIER, Religionsgcschichtliche Untersuchungen zu den Ignatiusbriefen, Giessen 1929. H.-W. BARTSCH, Gnostisches Gut und Gemeindetradition bei Ignatius von Antiochien, Gutersloh 1940. Α. ΦΥΤΡΑΚΗ, Ή άναγκαιότης της πειθαρχίας καί ή ένότης έν ταϊς έκκλησίαις κατά 'Ιγνάτιον τόν Θεοφόρον, είς Ποιμ-fjv 8 (1940) 87-90,122-126. ΤΗ. TORRANCE, The Doctrine of Grace in the Apostolic Fathers, London 1948, σσ. 56-89. G. MAURER, Ignatius von Antiochien und das Johannesevangelium, Zurich 1949. T. RUESCH, Die Entstehung der Lehre vom Heil. Geist bei Ignatius von Ant. und Ireneus von Lyon, Zurich 1952. R. BULTMANN, Ignatius undPaulus, εΐς Studia Paulina, Haarlem 1953, σσ. 37-51. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Ζωή άληθινή κατά τήν διδασκαλίαν 'Ιγνατίου τοϋ Θεοφόρου, 'Αθήνα 1951. Κ. ROZEMOND, L'figlise chez. s. Ignace d'Ant., είς Verbum Caro 9 (1955) 157-167.W.BIEDER,Das Abendmahl im christlichen Lebens- zusammenhang bei Ignatius von Ant., είς Evangelische Theologie 16 (1956) 75-97.
ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Zur Deutung des kirchlichen Schweigens bei Ignatius von Ant., είς ThZ 12 (1956) 28-43. J. VIAL, Ignace d'Antioche, Paris 1956. V. CORWIN, Ignatius and Christianity in Antioch, New Haven 1960. Κ. ΜΠΟΝΗ, Ό άγ. 'Ιγνάτιος 6 Θεοφόρος καί αί περί Εκκλησίας άντιλήψεις αΰτοϋ, 'Αθήνα 1958. Κ. ΦΟΥΣΚΑ, 'Από τάς ^πιστολάς 'Ιγνατίου τοϋ Θεοφόρου, είς 'Ακτίνες, 1958, σσ. 169-174. Σπ. ΜΠΙΛΑΛΗ, Ό πρωταθλη¬τής τοϋ Κολοσσαίου 'Ιγνάτιος ό Θεοφόρος, 'Αθήνα 1960. J. ROMANIDES, The Ecclesiology of St. Ignatius, είς Greek Orth. Theologcal Rev. 7 (1961) 53-57. J. COLSON, Agap6 (charit6) chez s. Ignace d'Antioche, Paris 1961. G. F. SNYDER, The historical Jesus in the Letters of Ignatius of Antioch, εις Biblical Recearches 8 (1963) 3-12. M. P. BROWN, The authentic writings of Ignatius. A Study of Linguistic Criteria, Durham 1963. L. BARNARD, The background of St. Ignatius of Antioch, είς FS 17 (1963) 193¬206. J. ROGGE, "Ενωσις und verwandte Begriffe in den Ignatiusbriefen, εις Festschrift fiir E. Barnicol, Berlin 1964, σσ. 45-51. J. COLSON, Le role du presbyt^rium et de Γ 6veque dans le contr61e de la Liturgie chez st. Ignace..., είς Paroisse et Liturgie 47 (1965) 14-24. S. GIBZART, The Eucharist in the Ignatian Epistles, είς VIII (1966) 214-218. F. VON LILIENFELD, Zur syrischen Kurzrezension der Ignatianen, είς SP VIII (1966) 233-247. PH. SAMRANI, S. Ignace d'Antioche et ses lettres, Bey-routh 1966. P. SERRAZANETTI, Bibliographia eucaristica ignaziana recente, είς Mi¬scellanea liturgica in onore Card. Lercaro, I, Roma-Paris... 1966, σσ. 341-387. Ο. TARVAINEN, Glaube und Liebe bei Ignatius von Antiochien, Ioensuu 1967. Β. Στο- ΓΙΑΝΝΟΥ, Ή χριστολογία τών έπηστολων 'Ιγνατίου του Θεοφόρου, εις Θεολογικών Συμπά- σιον, Θεσσαλονίκη 1967, σσ. 69-110. Μ. THURIAN, L'organisation du minist&re dans 1' Eglise primitive selon s. Ignace d'Antioch, είς Verdum Caro 21 (1967) 26-38. B. BASILE, Un ancien t^moin arabe des lettres d'Ignace d'Antioche, είς Melto 4 (1968) 107-191. H. RATHKE, Ignatius von Antiochien und die Paulusbriefe (TU 99), Berlin 1967. G. SNYDER, The text and syntax of Ignatius Πρός 'Εφεσίους 20, 2c, είς VC 22 (1968) 8-13. P. MEINHOLD, Αί περί της Ιστορίας θεολογικαί άντιλήψεις τοΰ 'Ιγνατίου 'Αν¬τιοχείας, 'Αθήνα 1969. R. WEIJENBORG, Les lettres d'Ignace d'Antioche. Etude de critique litt6raire et de th6ologie (γαλλ. μετάφρ.), Leiden 1969. Π. ΧΡΠΣΤΟΥ, 'Ιγνά¬τιος 'Αντιοχείας (κείμενα-μετάφρασις), Θεσσαλονίκη 1970. Ε. ΑΣΗΜΙΑΔΟΥ, Ό 'Ιγνάτιος καί ή Έκκλησία της Ρώμης, Θεσσαλονίκη 1972. Κ. ΝΟΥΣΚΑ, Αί έκκλησιολογικαί, χρι- στολογικαί καί έσχατολογικαί προϋποθέσεις της ηθικής σκέψεως τοΰ 'Ιγνατίου 'Αντιοχείας, εις ΕΕΘΣΠΘ, 1970, σσ. 357-420. J. MARTIN, La pneumatologia en Ignatio de Antio- quia, εις Salesianum 38 (1971) 379-454. O. PERLER, Die Briefe des Ignatius von Anti¬ochien, εις FZPT 18 (1971) 381-396. W. SWARTLEY, The imitatio Christi in the Ignatiam letters, εις VC20 (1973) 81-103. A. VILELA, Le presbyt6rium selon s. Ignace d'Antioche, εις BLE 74 (1973) 161-186. R. BOWER, The meaning of έπιτυγχάνω in the Epistles of St. Ignatius of Antioch, είς VC 28(1974) 1-14. P. SERRA ZANETTI, Una nota ignaziana: άντίψυχον, είς Forma futuri (πρός τιμήν τοΰ Μ. Pellegrino), Torino 1975. σσ. 963-979. JOSEF SUDBRACK, Das Wagnis des Lebens aus Gott. Zur ignatiani- schen Lehre von der Geisterunterscheidung, είς Festschift fiir J. Auer..., Regensburg 1975, σσ. 412-426. R. STAATS, Die martyrologische Begrundung des Romprimats bei Ignatius non Antiochien, είς ZKG 73 (1976) 461-470. ST. VAVIES, The Predicament of Ignatius of Antioch, elqVC 30(1976) 175-180. N. BROX, Pseudo -Panlus uud Pseudo- Ignatius, ε Ις VC 30, (1976) 181-188. TER. RICCARDO, Ignazio e Pseudoignazio (Alcunj termini confronto), είς Rivista di storia e letteratura religiosa 12 (1976) 78-93.

6. ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ( + μαλλον τό 167/68)

Ό Πολύκαρπος Σμύρνης ύπήρξε ή κατ' εξοχήν ορθόδοξος φυσιογνωμία στήν Έκκλησία τής Μικρας 'Ασίας κατά τό α ήμισυ τοϋ Β' αιώνα. Καί τοϋτο διότι ό Πολύκαρπος ήταν άποστολικός άνδρας, μέ τήν έννοια δτι γνώρισε Απο¬στόλους, μαθήτευσε (;) στόν απόστολο 'Ιωάννη κι εγκατα¬στάθηκε ώς έπίσκοπος άπό άποστόλους, καθώς πληροφορεί ό μαθητής καί συνεχιστής τής παραδόσεώς του Ειρηναίος ("Ελεγχος III 3,4). Τό κϋρός του δμως ό Πολύκαρπος όφεί- λει περισσότερο στό γεγονός δτι υπήρξε ό κατ'έξοχήν φο¬ρέας τής γνήσιας άποστολικής παραδόσεως, σέ μιά έποχή πού ή Έκκλησία γνώρισε στούς κόλπους της πλήθος διδα¬σκάλων, οί όποιοι έξέφραζαν άμφίβολη καί πάντως όχι γνή¬σια άποστολική παράδοση. (Τά πολλά απόκρυφα εργα, άλλά άκόμη καί ό συντάκτης τής Διδαχής, ό Παπίας, ό Έρμας κ.ά.). Σημαντικό ρόλο στήν πνευματική πορεία τοϋ Πολυκάρπου διαδραμάτισε άσφαλώς ή γνωριμία του στή Σμύρνη (107-117) μέ τόν 'Ιγνάτιο, άπό τόν όποιο είχε λάβει καί προσωπική 'Επιστολή, στήν όποία τόν επαινεί καί τόν συμβουλεύει. Ή άποστολικότης τοϋ φρονήματος τοϋ Πολυκάρπου εξηγεί τό κϋρός του καί τήν ειρηνευτική του άποστολή στή Ρώμη κατά τούς χρόνους τοϋ Άνικήτου (154-166). Ή διαφορά ημερομηνίας έορτασμοΰ τοΰ Πάσχα (Ρώμη : Κυριακή, Μ. 'Ασία : 14η τοϋ μηνός Νισάν) καί ή άσύνετη τακτική τοΰ Ρώμης προκάλεσε σχίσμα, τό όποιο έπιχείρησε νά άποτρέ- ψη ό Πολύκαρπος. Καί τό πέτυχε, διότι, δέ συμφώνησαν βέ¬βαια οί δύο έπίσκοποι στή Ρώμη, χωρίσθηκαν δμως έν άγά- πη καί μέ τή συναίσθηση δτι διαφορά σέ θέματα νηστείας, εορτών κλπ. εκφράζει (Ι)τήνένότηταστήν πίστη (Ειρηναίου, "Επιστολή πρός Βίκτωρα, BE Π 5, 173).

Τή ζωή του ό Πολύκαρπος τελείωσε μέ μαρτύριο σέ πολύ μεγάλη ήλικία στό στάδιο τής Σμύρνης, τήν 'Εκκλησία τής όποιας ποίμανε σχεδόν έξι δεκαετίες. Γιά τό χρόνο τοϋ μαρτυρίου, πού ή παράδοση τοποθετεί στό £τος 155/156, έγιναν πρόσφατα νέες προτάσεις (167 /8 ή 177). Ή πρώτη άπό αύτές (167-168) είναι πιθανή, ένώ πολλοί πατρολόγοι δέχονται άκόμη τήν παραδοσιακή χρονολογία.
Ό Πολύκαρπος, τόν όποιο τιμοΰσαν ώς «διδάσκαλο» τής (('Ασίας» (Μαρτνριον Πολνκ. 12, 2), δέν εΐναι μεγάλος συγ-γραφέας.

Ή έπιστολή Ό Πολύκαρπος κατά τόν Ειρηναίο έγραψε πολλές έπκττο- Λες πρός διάφορες εκκλησίες, άλλά σώθηκε μόνο μία, τήν όποία έστειλε στούς Φιλιππησίους, άπαντώντας στό αϊτημά τους νά έχουν άπδ τόν Πολύκαρπο ε- πιστολεςτου 'Ιγνατίου, ό όποιος πρόσφατα πέρασε άπό την πόλη τους, πορευό- μενος γιά τή Ρώμη. Ή επιστολή είναι πρακτική - συμβουλευτική καί εκφρά¬ζει τή θερμή πίστη τοΰ συντάκτη της. Κανένα άπό τά θεολογικά θέματα της έποχής δέν θίγει. 'Αναφέρεται μόνο στήν πραγματικότητα τής ένσαρκώσεως τοΰ Κυρίου.
Τό 1936 ό P. Harrison έκανε μιά νέα καί ευλογοφανή υπόθεση πρός λύ¬ση τοΰ φιλολογικού προβλήματος της επιστολής: Άπό τό σώμα τοΰ κειμέ¬νου χώρισε τό κεφ. 13, τό όποιο θεώρησε γράμμα-σημείωμα (ή μέρος τοΰ γράμ¬ματος), μέ τό όποιο ό Πολύκαρπος συνώδευσε τίς έπιστολές τοΰ 1 Ιγνατίου πού άπέστειλε στούς Φιλιττπησίους. Τό ύπόλοιπο κείμενο άποτελεΐ δεύτερη επι¬στολή, πού τοποθετείται μεταξύ 135 καί 137. 'Ανεξάρτητα μέ τήν ορθότητα τής υποθέσεως αύτης, πού πάντως δέν εΤναι εΰκολο νάάπορριφθή, τό κείμενο τής δεύτερης έστω επιστολής κατανοείται εύχερέστερα, έάν δεχθοΰμε δτι γράφηκε λίγο καιρό μετά τά γεγονότα τοΰ 'Ιγνατίου (107-117). Αύτός δέ εΤ- ναι ο λόγος πού τοποθετούμε τό κεφάλαιο περί Πολυκάρπου άμέσως μετά τό κεφ. περί Ιγνατίου. Γιά τό Μαρτύριό του, πού έχει εξαιρετική σημασία, θά γίνη λόγος βραδύτερα, ένώ δ Βίος τοΰ Πολυκάρπου είναι φανταστικό έργο τοΰ Δ' αί.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

'Εκδόσεις: J. KLEIST, The Didache, The Epistle of Barnabas, The Epistles and the Martyrdom of St. Polycarp..., London 21957. ΒΕΠ 3, 15-20. P. CAMELOT, Lettres et Martyre de Polycarpe (SCh 10), Paris •1969. Κ. ΠΛΗΖΙΩΤΗ, Επιστολή άγίου Πολυκάρπου πρ&ς Φιλιππησίους, είς ΔΙΕΕ 1969 1 (1883/84) 209-226.
Μελέτες: G. P. CLARKE, St. Ignatius and St. Polycarp, London 1930. J. BOVER, Un fragmento attribuito a san Polycarpo sobre los principios de los Evangelios, είς EE 14 (1935) 5-19. P. HARRISON, Polycarp's Two Epistles to the Philippians, Cam¬bridge 1936. Δ. Σ. ΜΠΑΑΑΝΟΥ, Ό Σμύρνης Πολύκαρπος, εις Μικρ. Χρον. 1 (1938)58-62. Α. GLOUCESTER, The Epistle of Polycarp to the Philippians, είς ChQ 141 (1945) 1-25. H. VON CAMPENHAUSEN, Polykarp von Smyrna und die Pastoralbriefe, Heidelberg 1951. L. BARNARD, The problem of St. Polycarp's Epistle to the Philippians, είς ChQ 163 (1962) 421-430. Eve. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ, 'Απί> τών 'Αποστόλων μέχρι της Α' °ίκ.
Συνόδου. "Αγιος Πολύκαρπος..., εΙς'Εχκλησία 40 (1963) 79-82, 220-223. N.DAHL, Der Erstgeborene Satans und der Vater des Teufels (Polyk. VIII und Joh. VIII 44), εις A- pophoreta, Festschrift f. E. Haenchen..., Berlin 1964, σσ. 70-84. Th. GLASSON, Hort's Rendering of Passages from Ignatius and Polycarp, είς ChQ 167 (1966) 302-308. P. ME INHOLD, είς PWK 21, 2, oe. 1662-1693. Γιά τδϊτος μαρτυρίου τοΰ Πολυκάρπου βλ. Η. GREGOIRE-P. ORGELS, είς 69 (1951) 1-38 (=177). Η. MARROU, εις ΑΒ 71 (1953) 5-20 ( = 161-168/9). Ε. GRIFFE, Un nouvele article snr la date du martyre de S.PoIypar- pe, είς BLE 54 (1953) 178-181. N. BROX, Le conflit entre Anicet et Polycarpe, είς Con- cilium No 71 (1972) 35-42. P. STEINMETZ, Polykarp von Smyrna iiber die Gerechtig- keit, είς Hermes 100 (1972) 63-75. A. BOVON-THURNEYSEN, Ethik und Eschatologie im Philipperbrief des Polykarp von Smyrna, είς ThZ 29 (1973) 241-256.

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-