Οι διαδοχικοί Γάμοι

  Οι διαδοχικοί Γάμοι

π. Ιωάννης Μέγιεντορφ

Ο ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΓΑΜΟΣ

Η Εκκλησία με πλήρη συνέπεια προς τις επιταγές των κανόνων και την όλη λειτουργική της παράδο­ση, διαφυλάσσει με σταθερότητα την άποψη της ότι ο δεύ­τερος γάμος είναι ασυμβίβαστος με το χριστιανικό ιδεώ­δες και πρότυπο, ενώ είναι ανεκτός μόνο από συγκατάβαση προς την ανθρώπινη αδυναμία και ανεπάρκεια. Βέβαια, μπορεί να θεωρηθεί και ως μια δεύτερη ευκαιρία, που δίδε­ται σε ένα άνδρα ή μια γυναίκα για να συνάψουν ένα αλη­θινά χριστιανικό γάμο, αφού η πρώτη τους προσπάθεια α­πέτυχε και απεδείχθη μια λάθος ενέργεια. Ας σημειωθεί ότι η ευλογία που προσφέρει σε ένα γάμο η Εκκλησία, δεν μπο­ρεί να διορθώσει με μαγικό τρόπο μια ένωση που ξεκίνησε με λανθασμένες προϋποθέσεις. Περιπτώσεις αγίων -για παράδειγμα η αγία Ταμάρα, βασίλισσα της Γεωργίας- που συ­νήψαν δεύτερο γάμο, αποδεικνύουν ότι η εκκλησιαστική θέ­ση, σύμφωνα με την οποία μόνο ο πρώτος γάμος είναι ουσιαστικός και γνήσιος, δεν θα έπρεπε να κατανοηθεί μ' ένα νομικίστικο ή προσηλωμένο στο γράμμα του κανόνα, τρόπο.

Παραμένει πάντως το γεγονός ότι ο Μέγας Βασίλειος (+379), στον τέταρτο κανόνα του, ορίζει ότι αυτοί που συ­νάπτουν δεύτερο γάμο -εξαιτίας είτε χηρείας, είτε διαζυ­γίου- πρέπει να «κανονισθούν», να υποβληθούν δηλαδή σε εκκλησιαστικό έ πι τίμιο, το οποίο καθορίζει την αποχή τους από τη θεία Κοινωνία για ένα ή δύο χρόνια. Ο τρίτος γάμος επισύρει επιτίμιο αποχής από τη θεία Μετάληψη για τρία, τέσσερα ή ακόμη και πέντε χρόνια.

«Ονομάζουν ένα τέτοιο γάμο, τον τρίτο δηλαδή, πολυγαμία ή μάλλον πορνεία για τον οποίο αξίζει να επιβληθεί ένα καθορισμένο και αυ­στηρό επιτίμιο», σημειώνει ο Μέγας Βασίλειος. [«ονομάζουσι δε τον τοιούτον ουκέτι γάμον, αλλά πολυγαμίαν, μάλλον δε πορνείαν κεκολασμένην»,στο Νικόδημου του Αγιορείτου. Πηδαλιον.....σ. 592.]


Σαφέστατα λοιπόν, εφόσον στην εποχή του Μεγάλου Βασιλείου ο γάμος τελείτο ακόμη στη διάρκεια της θείας Ευχαριστίας, αποκλεισμός από τη μετοχή σ' αυτήν σήμαι­νε, ότι αυτού του τύπου γάμοι -ο δεύτερος δηλαδή και ο τρίτος-θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν μόνο ως συμβάσεις ή συμφωνίες νομοθετημένες από την πολιτεία. Μόνο αφού είχαν διανύσει τα καθορισμένα από το επιτίμιο χρό­νια της αποχής από τη θεία Κοινωνία, τα ζευγάρια αυτά γί­νονταν πάλι αποδεκτά στην τάξη των πιστών και τους επι­τρεπόταν να μεταλάβουν. Τότε μόνο ο γάμος τους αναγνω­ριζόταν ως εκκλησιαστικός.

Οι θέσεις που καταγράφει ο Μέγας Βασίλειος διατηρού­σαν την ισχύ και επιρροή τους τουλάχιστον μέχρι τον ένατο αιώνα. Αυτό μαρτυρούν ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης (759-826) και οι κανόνες που αποδίδονται στον άγιο Νικη­φόρο, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (806-815). «Σε αυ­τόν που συνάπτει δεύτερο γάμο, όχι μόνο δεν επιτρέπεται να τοποθετείται στεφάνι στην κεφαλή του, αλλά του επι­βάλλεται και επιτίμιο να απέχει από τη μετάληψη των Α­χράντων Μυστηρίων για δύο χρόνια. Αυτός που παντρεύ­εται για τρίτη φορά, επιτιμάται με αποχή πέντε χρόνων»,[«ο δίγαμος ου στεφανούται, αλλά και επιτιμάται μη μεταλαβείν των αχράντων μυστηρίων έτη δύο, ο δε τρίγαμος πέντε» Το κείμενο από το Ράλλη-Ποτλή. Σύνταγμα των Ιερών Κανόνων. Υ.σ. 441. Επίσης στο Μικρό Ευχολόγιο, έκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. 1974, σ. 114.] σημειώνει ο άγιος Νικηφόρος στο δεύτερο κανόνα του.

Πάντως, αυτό που εντυπωσιάζει και προσελκύει την προ­σοχή μας δεν είναι η αυστηρότητα των κανόνων που παρα­θέσαμε, αφού η αποχή από τη θεία Κοινωνία επιβαλλόταν πολύ πιο συχνά, και σε περισσότερους πιστούς, κατά τους πρώτους αιώνες της ζωής της Εκκλησίας από ο,τι συμβαίνει στις μέρες μας. Κυριολεκτικά μας καθηλώνει η ανύστακτη φροντίδα της Εκκλησίας να υπερασπισθεί την απόλυτη μο­ναδικότητα του χριστιανικού γάμου. Μόνο όταν αποχωρίσθηκε η ιεροτελεστία του γάμου από τη θεία Λειτουργία, στάθηκε πιο εύκολο για την Εκκλησία να δείξει μεγαλύτερη επιείκεια, επιτρέποντας να τοποθε­τούνται στέφανα στις κεφαλές αυτών οι οποίοι τελούσαν δεύτερο ή τρίτο γάμο παρόλο που διατηρούσε τους κανόνες που αναφέρονταν στην αποχή από τη θεία Μετάληψη.

Στις «Κανονικές Αποκρίσεις» του Μητροπολίτη Ηρακλείας Νικήτα, που έζησε το 13ο αιώνα, διαβάζουμε ότι «αν θέλουμε να τηρήσουμε την εκκλησιαστική ακρίβεια, δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε να τοποθετείται στεφάνι στο κεφά­λι αυτού ο οποίος επιχειρεί να παντρευτεί δεύτερη φορά. Αλλά η πρακτική της Μεγάλης Εκκλησίας (δηλαδή της Εκ­κλησίας της Κωνσταντινουπόλεως) δεν διατηρεί ούτε επιμένει σε αυτή την αυστηρότητα. Αντίθετα, ανέχεται την τοποθέτηση των στεφάνων στις κεφαλές αυτών των ζευγαριών, ενώ ποτέ κανείς από τους Ιερουργούς κληρικούς δεν κλήθηκε σε απολογία. Παρ' όλα αυτά όμως, τα εν λόγω ζευγάρια πρέπει να απέχουν από τη θεία Μετάληψη για ένα ή δύο χρόνια» [«η μεν ακρίβεια τους διγάμους ουκ είωθε στεφανούν, η δε της Μεγάλης Εκκλησίας συνήθεια, τα τοιαύτα ου παρατηρείται, αλλά και τοις διγάμοις και τριγάμοις τους νυμφικούς στεφάνους επιτίθησι, και ουδείς ουδέποτε παρά τούτο ενεκλήση- πλήν ένα ή δεύτερον χρόνον της Θείας είργονται Κοινωνίας». Ράλλη-Ποτλή.ο.π.,σ. 441. Επίσης στο Μικρό Ευχολόγιο. ο.κ..α. 114.]


Στο σύγχρονό μας ευχολόγιο, η «Ακολουθία εις Δίγαμον» είναι εντυπωσιακά διαφορετική από την «Ακολουθία του Στεφανώματος» που τελείται στον πρώτο γάμο. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια βραχεία διεύρυνση της «Ακολουθίας των Αρραβώνων». Δεν ξεκινά με την εκφώνηση «Ευλογημένη η Βασιλεία...», που συνδέει το γάμο με την Ευχαριστία, αλλά με τη συνηθισμένη επίκληση «Ευλογητός ο θεός ημών πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων», η οποία ακολουθείται από την ανάγνωση της προοιμιακής προσευχής «Βασιλεύ Ουράνιε...» και του «τρισάγιου». Η Μεγάλη Συναπτή σμικρύνεται, περιλαμβάνοντας λίγες απλές αιτήσεις, ενώ διαβάζονται μόνο οι δυο σύντομες ευχές της Ακολουθίας του Αρραβώνα. Η εκτενέστερη ευχή που ακολουθεί τη σταυροειδή εναλλαγή των δακτυλιδιών, αντικαθίσταται από μια συγχωρητική ευχή, η οποία ζητεί «συγγνώμη παραπτωμάτων, αμαρτιών ιλασμόν, συγχώρησιν ανομιών εκουσίων τε και ακουσίων» των συναπτομένων σε δεύτερο γάμο ζευγαριών. Οι προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης που αναφέρονται σε αυτή, δεν είναι τα ένδοξα ζευγάρια της βιβλικής Ιστορίας, αλλά η Ραάβ η πόρνη, ο συντετριμμένος Τελώνης, και ο ευγνώμων ληστής. Και οι τρεις αυτοί έγιναν αποδέκτες της συγχώρησης, που τους επιδαψίλευσε ο Θεός εξαιτίας της πίστης και της μετάνοιας που επέδειξαν.

Μια δεύτερη ευχή παρουσιάζει το γαμπρό και τη νύφη ως «τον καύσωνα και το βάρος της ημέρας, και της σαρκός την πύρωσιν μη ισχύοντες βαστάζειν» και γι' αυτόν το λόγο «εις γάμου δευτέραν κοινωνίαν συνέρχονται». Χωρίς καμιά λιτανευτική πομπή προς το κέντρο του κυρίως ναού και χωρίς απόλυση και εναρκτήρια εκφώνηση, ακολουθεί η τελετή του Στεφανώματος, που ξεκινά με την τρίτη και συντομότερη ευχή της κανονικής Ακολουθίας του πρώτου Γάμου.

Το τυπικό της «Ακολουθίας εις Δίγαμον» είναι τόσο έντονα διαφορετικό από αυτό του πρώτου, τόσο σκόπιμα γεμάτο από φράσεις μετανοητικού χαρακτήρα, ώστε σε κάποιες περιπτώσεις, όπου ένας δεύτερος γάμος είναι ολοφάνερα ένα χαροποιό γεγονός για το γαμήλιο ζευγάρι, είναι δύσκολο να δικαιολογήσει ο ιερέας τη χρήση του και να δώσει μια καλοδεχούμενη και εύκολα αποδεκτή εξήγηση του τόσο στο γαμήλιο ζευγάρι όσο και στο εκκλησίασμα. Οι οδηγίες που σημειώνονται -συνήθως με ερυθρά τυπογραφικά στοιχεία-στα ορθόδοξα λειτουργικά βιβλία, συνιστούν η Ακολουθία σε Δίγαμο να ψέλνεται μόνο στην περίπτωση εκείνη που και οι δυο, ο γαμπρός και η νύφη, συνάπτουν δεύτερο γάμο. Αυτός ο διευκρινιστικός περιορισμός είναι δύσκολο να εξηγηθεί θεολογικά, επειδή, όπως έχουμε ήδη σημειώσει πιο πάνω, η αγιογραφική παράδοση και οι επιταγές των κανόνων της Εκκλησίας σίγουρα δεν θα θεωρούσαν πλήρως «κανονικό» ένα γάμο, όπου έστω και ένα από τα δυο συμβαλλόμενα μέλη έχει ήδη τελέσει άλλο γάμο προηγουμένως.

Είτε ως δεύτερη ευκαιρία, είτε ως συγκατάβαση στις ανθρώπινες γήινες επιθυμίες και αδυναμίες, ο δεύτερος γάμος γινόταν αποδεκτός και επιτρεπόταν μόνο εφόσον διατηρείτο η ιδανική εκκλησιαστική άποψη για την αιώνια ενότητα του ζευγαριού στο όνομα του Χριστού σύμφωνα με τους νόμους της ερχόμενης Βασιλείας του Θεού. Το γεγονός, λοιπόν, ότι η Εκκλησία τελικά συμπεριέλαβε στην «Ακολουθία εις Δίγαμον» και τη στέψη με στέφανα αυτών που τελούσαν δεύτερο γάμο, αποδεικνύει ότι και εκείνοι όφειλαν να αναγνωρίζουν αυτό το ιδανικό πρότυπο, παρά το γεγονός ότι ο δεύτερος γάμος επίσημα εμφανιζόταν ως παρατυπία ή αταξία και αντικανονικότητα από την καθιερωμένη βασική αρχή αιωνιότητας του γαμικού δεσμού, που απεικόνιζε ο πρώτος γάμος. Αυτή η βασική εκκλησιαστική θέση και αρχή διακηρύχθηκε δημόσια με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, αλλά και με συνέπεια, τόσο από τις επιταγές των κανόνων, όσο και άπ' αυτή την ίδια τη θεία Λειτουργία, ως παραδεδομένη πίστη μάλλον, παρά ως αφηρημένη και νομικίστικη αντίληψη εμμονής στο αδιάλυτο του πρώτου και μοναδικού γάμου.

Στην πράξη, βέβαια, η ποιμαντική «οικονομία», που επιτρέπει ένα Δεύτερο γάμο επειδή η Εκκλησία ως φιλόστοργη μητέρα θέλει και μπορεί να νοικοκυρέψει και να οικονομήσει τα του οίκου της, φθάνει ακόμη πιο μακριά με τη θεσμοθέτηση ενός τρίτου γάμου, αποκλείοντας όμως παντελώς έναν τέταρτο - ενώ για το γράμμα και το πνεύμα των κανόνων του Μεγάλου Βασιλείου και του αγίου Νικηφόρου, που παραθέσαμε πιο πάνω, δεν είναι επιτρεπτή ούτε η απλή μνεία αυτού του γάμου, έστω και ως πιθανότητα. Η περιβόητη περίπτωση του αυτοκράτορα Λέοντα του ΣΤ' του Σοφού (886-912), που έγινε αίτια για τη διεξαγωγή ατέλειωτων και άκαρπων συζητήσεων, ακόμη και για ένα σχίσμα, έκλεισε με τη δημοσίευση του «Ενωτικού Τόμου»* το 920 οι διατάξεις του οποίου απαγόρευαν τον τέταρτο γάμο, ενώ επέτρεπαν τον τρίτο μόνο μέχρι την ηλικία των σαράντα ετών.

Είναι φανερό, πλέον, πως δεν υφίσταται κανένας θεολογικός λόγος ικανός για να περιορίζει και να καθηλώνει τους επιτρεπόμενους για ένα χριστιανό, διαδοχικούς γάμους στον αριθμό τρία. Ο περιορισμός έχει παιδευτικό και μόνο χαρακτήρα και καθορίζεται από την «οικονομία», η οποία δεν είναι μια ανοιχτή θύρα ή παράθυρο για απεριόριστους συμβιβασμούς, έστω και αν συχνά δίδεται μια τέτοια εντύπωση από την αλόγιστη χρήση της. Είναι πράγματι η εκκλησιαστική «οικονομία» μια αξιοθαύμαστη στη σύλληψή της παίδευση και μαθητεία των πιστών. Η Εκκλησία οφείλει να συναντήσει αλλά και να διαλεχθεί με τις υλικές ανάγκες του ενήλικα άνθρωπου και ακόμη περισσότερο να τις δει με σεβασμό και κατανόηση, ως μικρότερης σπουδαιότητας κακό. Αλλά η ίδια η σωτηρία του ανθρώπου απαιτεί να έχει μάθει με τη διδασκαλία να ξεπερνά και να νικά οτιδήποτε δεν ανήκει στη Βασιλεία του Θεού, η οποία είναι ήδη παρούσα με την Εκκλησία.

* Ο «Ενωτικός Τόμος» ήταν το επιστέγασμα της συνόδου που συνήλθε τον Ιούλιο του 920 -λίγο πριν στεφθεί συναυτοκράτορας του Κωνσταντίνου του Ζ' του Πορφυρογέννητου (912-959) ο Ρωμανός ο Α' ο Λεκαπηνός (920-944)-, στην οποία πήραν μέρος και αντιπρόσωποι του Πάπα. Κατά τη σύνοδο αυτή συζητήθηκε το ζήτημα των τεσσάρων γάμων του Λέοντα ΣΤ' του Σοφού, πάνω στη γραμμή των θέσεων του Πατριάρχη Νικολάου του Α' του Μυστικού. Αποφασίσθηκε να απαγορευθεί τελείως ο τέταρτος γάμος, ενώ ο τρίτος επιτράπηκε μόνο με ορισμένες, και ξεκάθαρες, προϋποθέσεις. Στις αποφάσεις αυτές τάχθηκαν αλληλέγγυοι και οι αντιπρόσωποι του Πάπα, παρόλο που λίγα χρόνια πριν ο Πάπας Σέργιος ο Γ' είχε δώσει την άδειά του για τον τέταρτο γάμο του Λέοντα ΣΤ', άδεια που είχε αρνηθεί ο Πατριάρχης Νικόλαος με αποτέλεσμα να αντικατασταθεί από τον Ευθύμιο τον Α'. Η βυζαντινή Εκκλησία, μετά από μακροχρόνιες και ανώφελες έριδες, βρέθηκε τελικά ενωμένη και ο Πατριάρχης Νικόλαος, που είχε επανέλθει το 911 σε δεύτερη πατριαρχία, διακήρυξε την επιτυχία του με τον «Ενωτικά Τόμο». Ακολούθησαν πολλά χρόνια αρμονικής συνεργασίας μεταξύ της κοσμικής και της πνευματικής εξουσίας, που εκπροσωπούσαν ο αυτοκράτορας και ο Πατριάρχης αντίστοιχα. Η συνεργασία αυτή θυμίζει το Ιδανικό πρότυπο που περιγράφει η «Επαναγωγή». Περισσότερες πληροφορίες για τον «Ενωτικό Τόμο» μπορεί να βρει κάποιος στον Α. Α. Vasiiev. Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σσ. 413-415 και στον C. Oslrogorsky. Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, σσ. 135-136 και 148-149.

άγιος Επκράνειος Κύπρου (+403) «Αυτός που δεν μπορεί να κρατήσει εγκράτεια από τις σαρκικές απολαύσεις μετά το θάνατο της πρώτης του γυναίκας ή όποιος χώρισε από τη γυναίκα του εξαιτίας κάποιου έγκυρου και βάσιμου λόγου όπως, δηλαδή, πορνείας ή μοιχείας ή κάποιου άλλου παραπτώματος ή για πράξη που τιμωρείται από το νόμο, αν λάβει άλλη γυναίκα ή η σύζυγος παντρευτεί άλλον, δεν τους θεωρεί ο λόγος του Ευαγγελίου άξιους τιμωρίας, ούτε τους αφορίζει από την Εκκλησία και τη ζωή. Αντίθετα η Εκκλησία ανέχεται την πράξη τους, το δεύτερο γάμο δηλαδή, και την καταλογίζει ως ένδειξη αδυναμίας και ασθένειας της ανθρώπινης σάρκας». Κατά των Αιρέσεων. 60. PC 41,1024C-I025A: «Ο δε μη δονηθείς τη μια αρκεσθήναι τελευτησάση ένεκεν τίνος προφάσεως, πορνείας ή μοιχείας ή κακής αιτίας χωρισμού γενομένου, συναφθέντα δευτέρα γυναικί ή γυνή δευτέρω ανδρί,ουκ αιτιάται ο θείος λόγος, ουδέ από της Εκκλησίας και της ζωής αποκηρύσσει, αλλά διαβαστάζει δια το ασθενές».

 

  ΠΗΓΗ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-