III. ACCLAMATIO ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ ΩΣ ΚΡΙΤΗ ΤΩΝ ΕΣΧΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΤΗ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΣΧΕΛΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ (κεφ. 4,1-5)

III. ACCLAMATIO ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ ΩΣ ΚΡΙΤΗ ΤΩΝ ΕΣΧΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΤΗ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΣΧΕΛΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ (κεφ. 4,1-5)

Α. Λειτουργία στον ουρανό: Η ημέρα του Κυρίου (4, 1-11)

1          Μετά ταύτα εϊδον, και ιδού θύρα ήνεωγμένη έν τω ούρανω, και ή φωνή ή πρώτη ήν ήκουσα ώς σάλπιγγος λαλούσης μετ' έμοϋ λέγων άνάβα ώδε, και δείξω σοι α δει γενέσθαι μετά ταύτα.

2          Εύθέως έγενόμην έν πνεύματι, και ιδού θρόνος εκείτο έν τω ούρανω, καιέπί τον θρόνον καθήμενος, 3 και ό καθήμενος όμοιος όράσει λίθω ίάσπιδι και σαρδίω, και ίρις κυκλόθεν του θρόνου όμοιος όράσει σμαραγδίνω.

 4 Και κυκλόθεν του θρόνου θρόνους είκοσι τέσσαρες, και έπί τούς θρόνους είκοσι τέσσαρας πρεσβυτέρους καθημένους περιβεβλημένους έν ίματίοις λυκοίς και έπί τάς κεφαλάς αύτών στεφάνους χρυσούς. 5

Καίέκ τού θρόνου έκπορεύονται άστραπαί και φωναι και βρονταί, καίέπτά λαμπάδες πυρός καιόμεναι ένώπιον τού θρόνου, άείσιν τά έπτά πνεύματα τού θεού, 6 και ένώπιον τού θρόνου ώς θάλασσα υαλίνη όμοια κρυστάλλω.

Και έν μέσω τού θρόνου και κύκλω τού θρόνου τέσσαρα ζω α γέμοντα οφθαλμών έμπροσθεν και όπισθεν. 7 και το ζώο ν τό πρώτον όμοιον λχοντι και τό δεύτερον ζωον όμοιον μό-σχω και τό τρίτον ζωον έχων τό πρόσωπον ώς

άνθρώπου και τό τέταρτον ζωον όμοιον άετώ πετομένω. 8 και τά τέσσαρα ζώα, έν καθ'έν αύτών έχων άνά πτέρυγας εξ, κυκλόθεν και έσωθεν γέμουσιν οφθαλμών, και άνάπαυ-σιν ουκ έχουσιν ήμέρας και νυκτός λέγοντες-άγιος άγιος άγιος κύριος ό θεός ό παντοκράτωρ, ό ήν και ό ών και ό ερχόμενος.

9 Και όταν δώσουσιν τά ζώα δόξαν και τιμήν και εύ-χαριστίαν τω καθημένω έπί τω θρόνω τω ζώντι εις τούς αιώνας των αιώνων, 10 πεσούνται οι είκοσι τέσσαρες πρεσβύτεροι ένώπιον τού καθημένου έπί τού θρόνου και

προσκυνήσουσιν τω ζώντι εις τούς αιώνας τών αιώνων και βαλοϋσιν τούς στεφάνους αύτών ένώπιον τού θρόνου λέγοντες'

11 άξιος ει, ό κύριος και ό θεός ημών,

λαβείν τήν δόξαν και τήν τιμήν και την δύναμιν,

ότι σύ εκτισας τά πάντα

και διά τό θέλημά σου ήσαν και έκτίσθησαν.

1          Ύστερα απ' αυτά, είδα μια πύλη ανοιχτή στον ουρανό. Και η φωνή που άκουσα προηγουμένως κι αντηχούσε σαν σάλπιγγα απευθύνθηκε σ' εμένα και μου είπε: «Ανέβα εδώ πάνω για να σου δείξω τι θα συμβεί

ύστερα απ' αυτά».

2          Αμέσως τότε με συνάρπασε το Πνεύμα και είδα ένα θρόνο στον ουρανό και κάποιον να κάθεται στο θρόνο. 3 Αυτός που καθόταν είχε θωριά που άστραφτε όπως ο ίασπις και το σάρδιο, τα πολύτιμα πετράδια. Ένα

φωτεινό τόξο περικύκλωνε το θρόνο, που λαμπύριζε σαν το σμαράγδι. 4 Είκοσι τέσσερις άλλοι θρόνοι σχημάτιζαν έναν κύκλο γύρω από το θρόνο* ο' αυτούς τους θρόνους κάθονταν είκοσι τέσσερις πρεσβύτεροι ντυμένοι με

λευκά ρούχα και χρυσά στεφάνια στο κεφάλι. 5 Από το θρόνο βγαίναν αστραπές, φωνές και βροντές, και μπροστά του έκαιγαν εφτά πύρινες λαμπάδες, δηλαδή τα εφτά πύρινα

πνεύματα του Θεού. 6 Μπροστά από το θρόνο απλωνόταν κάτι σαν θάλασσα από γυαλί, όμοια με κρύσταλλο. Στο κέντρο, γύρω από το θρόνο, βρίσκονταν τέσσερα όντα γεμάτα μάτια, μπροστά και πίσω. 7 Το πρώτο ον

έμοιαζε με λιοντάρι, το δεύτερο με μοσχάρι, το τρίτο είχε όψη ανθρώπινη και το τέταρτο έμοιαζε με αετό που πετά. 8 Καθένα από τα τέσσερα όντα είχε έξι φτερούγες, και όλα τους είχαν παντού μάτια γύρω γύρω κι από

μέσα. Τα τέσσερα όντα έλεγαν ακατάπαυστα, μέρα νύχτα:

«Άγιος, άγιος, άγιος είναι ο Κύριος, ο Θεός ο Παντοκράτορας!

Αυτός που αληθινά υπήρχε, υπάρχει και θα'ρθει».

9 Όταν τα τέσσερα όντα δοξολογούν, αινούν και αναπέμπουν ευχαριστία σ' αυτόν που κάθεται στο θρόνο και ζει παντοτινά, 10 οι είκοσι τέσσερις πρεσβύτεροι πέφτουν μπροστά σ* αυτόν που κάθεται στο θρόνο, προσκυνούν

αυτόν που ζει παντοτινά, αποθέτουν τα στεφάνια τους μπροστά στο θρόνο και λένε:

11 «Σ' εσένα ανήκει. Κύριε και Θεέ μας, η δοξολογία, ο αίνος και η δύναμη, γιατί εσύ δημιούργησες τα πάντα· το θέλημά σου τους έδωσε τη δύναμη και τη ζωή».

* * *

Η απόφαση για την έναρξη της τελικής έκβασης του παγκόσμιου δράματος, δεν εκφράζεται υπό του Ιωάννη κατά το συνήθη προφητικό τρόπο με το Τάδε λέγει Κύριος αλλά με μεγαλοπρεπή λειτουργική πράξη στον

ουρανό, στην οποία παίρνουν μέρος, εκτός του Θεού και του Χριστού, ουράνια όντα, εκπρόσωποι των δυο Διαθηκών και ολόκληρη η εν ουρανοίς εκκλησία. Έτσι ο Ιωάννης μας λέγει πως όσα τρομερά ακολουθούν ως προς

τον κόσμο και την ανθρωπότητα, ως προς την τελική τους έκ-

6,12-17

209

βαση, αυτή δεν εκφράζει μόνο το θείο θέλημα· αποτελεί, επίσης, απαίτηση των αγγέλων και της πορείας των αγίων μέσα στον κόσμο, απαίτηση της ιεράς ιστορίας.

Με τα λειτουργικά κεφ. 4-5 στον ουρανό επιβεβαιώνεται α) πως ο Θεός είναι ο μοναδικός βασιλιάς και κύριος του κόσμου, αυτός που είναι άξιος της δόξας και της τιμής και της δύναμης, γιατί αυτός δημιούργησε τα πάντα

και αυτός έταξε το σκοπό της δημιουργίας τους, και β) πως ο Ιησούς ως ο Μεσσίας, όταν κατά τη λειτουργία αυτή πήρε από το χέρι του Θεού το σφραγισμένο βιβλίο που περιείχε την ανέλιξη των γεγονότων κατά τα

έσχατα, τότε όλες οι ουράνιες δυνάμεις, που πριν ύμνησαν τον Θεό, τώρα τελετουργικά προβαίνουν σε πμΙϊο του Χριστού ως Κριτή των εσχάτων χρόνων και ως εκτελεστή της βουλής του Θεού για το τέλος των αγίων. Όλη

αυτή η λειτουργία θυμίζει εκείνη της πρώτης του έτους σε όλη την εγγύς Ανατολή και στα Ιεροσόλυμα, όπου, κατά την πρωτοχρονιά, ο Θεός ενθρονιζόταν ως βασιλιάς και δημιουργός, γι' αυτό κι επαναλαμβανόταν κατ'

αυτήν ο αρχικός μύθος περί της δημιουργίας, τότε που το χάος και οι αντίπαλες του Θεού δυνάμεις τιθασεύονταν και εγκαθιδρυόταν η κοσμική τάξη. Στην τελετή αυτή που ο Θεός ανακηρύσσεται βασιλιάς, η οποία είχε από

πολύ παλαιά και εσχατολογικό νόημα, η χριστιανική πίστη προσθέτει στο ίδιο αυτό το τελετουργικό την ενθρόνιση του Μεσσία Χριστού ως Κριτή του κόσμου και της ιστορίας και ως εκτελεστή της θείας βουλής περί του

τέλους του κόσμου και των αγίων.

Δεν πρέπει γΓ αυτό καθόλου να ξενίζει ο δοξολογι-κός και ευφρόσυνος τόνος των κεφ. 4-5 σε σχέση με τα δεινά, τις καταστροφές και τον πόνο που ακολουθούν στα επόμενα κεφάλαια μέχρι το 19. Ο ουρανός και οι

άγιοι πανηγυρίζουν επί τω γεγονότι ότι ο Θεός εσχα-τολογικά παρουσιάζεται αυτός που πράγματι είναι, δηλ. απόλυτος κύριος του κόσμου και της ιστορίας, τιμωρώντας το κακό μέσα και στα δυο αυτά. Το κακό αυτό είναι

τόσο μεγάλο, ώστε η κρίση του Θεού επί του κόσμου και της ανθρωπότητος να παίρνει τελικά την έννοια της καταστροφής του παλαιού και της δημιουργίας ενός νέου κόσμου, του καινού ουρανού και της καινής γης. ΓΓ

αυτό το λόγο όλη η διαδικασία των δεινών: οι επτάδες των σφραγίδων, των σαλπίγγων και των φιαλών, αποτελεί εξέλιξη της πανηγυρικής ουράνιας λειτουργίας που αρχίζει στο κεφ. 4. Μπορούμε έτσι να θεωρήσουμε τα

εκτιθέμενα στην Απκ. ως τα συμβάντα μιας λειτουργίας, που το ένα μέρος της αποτελούν ουράνια αφενός λειτουργικά εσχατολογικά γεγονότα και αφετέρου το μαρτύριο των αγίων επί της γης κατά τους διωγμούς των υπό

του θηρίου· το άλλο μέρος συνίσταται σε μια πλήρη αποσύνθεση των κοσμικών και ανθρώπινων αρχών και δυνάμεων μέχρις ότου τελικά μέσα σε καινό ουρανό και καινή γη κατέβει από τους ουρανούς η νέα πόλη του Θεού.

Τα εσχατολογικά αυτά γεγονότα είναι το θέμα μιας μεγάλης λειτουργίας, στης οποίας το κέντρο βρίσκεται η βιβλική ενότητα ουρανίων, θείων και επιγείων (βλ. το ειδικό περί Λειτουργίας Παράρτημα). Παρόμοιους ύμνους

βρίσκουμε στα Αποκαλυπτικά κείμενα. Βλ. π.χ. Α' Ενώχ 39, 11 «Άγιος, άγιος, άγιος είναι ο Κύριος των Πνευμάτων. Πληροί την γη ν διά των Πνευμάτων... Ευλογημένος είσαι Συ και ευλογημένον το όνομα του Κυρίου εις

τους αιώνας των αιώνων».

Στο 4, 1 ο Ιωάννης είδε, χωρίς να προσδιορίζει πώς είδε, θύρα ανοιγμένη προς τον ουρανό. Έτσι και στο 17, 3 και 22, 10 ωσάν τις πολλές θύρες του ουρανού που ανα-

φέρουν οι Αποκαλυπτικοί (βλ. π.χ. Α Ενώχ κεφ. 72-82). Και ήκουσε τη μεγάλη φωνή ως σάλπιγγος του στίχ. 1,10 που τον καλούσε να ανέβει στον ουρανό για να του δείξει α δει γενέσθαι μετά ταύτα (βλ. 1,1' Δαν. 2, 29*

45), όπου το 'γενέσθαι μετά ταύτα' αποτελεί αποκαλυπτικό terminus technicus, εδώ δε δηλώνει τα μετά τη στραταρχική επιθεώρηση των 7 εκκλησιών υπό του Ιησού. Αυτό υπαινίσσεται η έκφραση στην παρούσα συνάφεια

των πριν και των μετά. Στο σύνολο του το μετά ταύτα είναι η ουράνια λειτουργία απαρχής μέχρι τέλους. Το ευθέως εγε-νόμην εν πνεύματι (βλ. Παράρτημα περί Πνεύματος...) βρίσκεται σε σχέση με τα επόμενα περί της

ουράνιας λειτουργίας. Ο προφήτης μόνο όταν είναι εν πνεύματι, μπορεί να δει τα εν ουρανοίς, αν και ο ίδιος βρίσκεται στον ουρανό, δηλ. νιώθει ότι ζωντανός εκστασιάζεται. Η άνοδος του προφήτη στον ουρανό αποδίδεται

στη γνωστή του φωνή και πρόσκληση από τον Υιό του Ανθρώπου. Υπάρχων εν πνεύματι ο προφήτης παρακολουθεί την τελετή της έναρξης της Ημέρας του Κυρίου (βλ. την έννοια στα ειδικά βιβλικά Λεξικά). Δεν αρκεί για

τον προφήτη να γίνει 'εν πνεύματι' επί της γης· πρέπει να ανέλθει στον ουρανό. Η περιγραφή της Ημέρας ακολουθεί τα βιβλικά μοντέλα. Αρχίζει από το θρόνο, μετά πάει στον καθήμενο επί του θρόνου και στους περί

αυτόν (βλ. Ιεζ. 1, 28· 10, 1· Ησ. 6, 1· Ψλ. 47,9). Η παλαιοδιαθηκική έννοια του θρόνου (βλ. Ησ. 6, 1 και Ιεζ. 1,26· 10,1) δεν έχει μόνο την έννοια της υπεροχής έναντι των επίγειων βασιλικών θρόνων αλλά τονίζει και το

παρόν της αποκαλύψεως της θείας μεγαλειότητος επί της γης. Στον Ψλ. 45, 7-8 η αιωνιότητα και η δικαιοσύνη συνδέονται με το θρόνο του Θεού, ενώ στον Δανιήλ 7, 9 (Απκ. 20 ,4) ο Θεός κάθεται στο θρόνο της κρίσεως επί

του κόσμου. Ο θρόνος δενπεριγράφεται στην Απκ., όλα όμως είναι προς τον επ' αυτού καθήμενο προσανατολισμένα ως δημιουργό, κριτή και ανακαινιστή. Ακόμα και οι πιστοί θα έχουν συμμετοχή στο θείο θρόνο (3, 21).

Αλλά και ο σατανάς έχει το δικό του θρόνο (Απκ. 2, 13' 13, 2), και ο πέμπτος άγγελος στο 16, 10 χύνει τη φιάλη του θυμού του Θεού επί του θρόνου του θηρίου. Βλ. το λήμμα του Ο. Schmitz στο Theol. W.N.T. Ο Ιεζεκιήλ

προπάντων έχει με τις δικές του περιγραφές επηρεάσει τον Ιωάννη. Ο θρόνος εκείτο εν τω ουρανώ με την έννοια της εξέχουσας θέσης του θείου θρόνου έναντι άλλων επί της γης. Οι πολύτιμοι λίθοι που θύμιζε ο θρόνος

ξαναβρίσκονται ως θεμέλιοι της πόλης του Θεού (21, 19 εξ.). Τον ίδιο θρόνο βλέπει ο Ιωάννης στο τέλος της ουράνιας λειτουργίας, και το Θεό καθη-μενον επ' αυτού, έτοιμο για την τελική Κρίση στο 20, 11* αλλά, στην

περίπτωση αυτή, με τις αλλαγές που στο μεταξύ έγιναν μέσα στον κόσμο, γη και ουρανός είχαν χαθεί «από του προσώπου του Θεού και τόπος ουχ ευρέθη αυτοίς», αφού αντικαταστάθηκαν από τον καινό ουρανό και την

καινή γη.

Τον επί του θρόνου καθήμενο δεν επιχειρεί να περιγράψει ο Ιωάννης· είναι αποφατικός θεολόγος και αποφεύγει οποιαδήποτε περιγραφή του θείου. Είναι χαρακτηριστική η χρησιμοποίηση εκφράσεων ως «ομοιος οράσει

λίθω ιάσπιδι και σαρδίω... ίρις όμοιος οράσει σμαραγδίνω» (στίχ. 3). Αποφατική είναι η διατύπωση και στο 21,11 εξ., όπου ο Θεός εμφανίζεται ως έσχατος Κριτής του κόσμου. Δεν κωλύεται όμως ο προφητης να περιγράψει

το Μεσσία ως όμοιον Υιώ Ανθρώπου (1, ΠΙ 6).

Δεν ξέρουμε τι ακριβώς ονόμαζαν τότε ίασπι και σάρδιο· ίσως με το πρώτο εννοούσαν το διαμάντι και με

το δεύτερο το κατακόκκινο σμαράγδι. Σύμφωνα με άλλους ιερούς συγγραφείς (Ψλ. 104, 2· Α Τιμ. 6, 16) στο φως βρίσκεται κάποια ομοιότητα του Θεού. Κατά τον Ιεζ. 1, 26-28 ο θρόνος του Θεού μοιάζει με σάπφειρο, και

περιβάλλεται από το ουράνιο τόξο («ως όρασις τόξου»), δείγμα μεγαλοπρέπειας και μεγαλοψυχίας, όπως και στην Απκ.· μόνο που στον Ιωάννη η όραση είναι σαν του σμαραγδιού. Προφανώς, ο Ιωάννης γνωρίζει την

περιγραφή του Ιεζεκιήλ.

Στα Απόκρυφα ιουδαϊκά κείμενα, η μνεία του θρόνου του Θεού αποτελεί αναφορά στην κυριαρχία του Θεού πάνω από τους βασιλείς και εξουσιαστές του κόσμου που καταπίεζαν τους δικαίους. ΓΓ αυτό δεν υπάρχει φειδώ

ως προς την πολυτελή περιγραφή του θείου θρόνου. Υπό ορισμένη έννοια, η έξαρση του θείου θρόνου και του μεγαλείου του εύστοχα θεωρήθηκε από γερμανούς ερευνητές και ως «politische grosse». Βλ. π.χ. Α' Ενώχ 25, 3

«Το υψηλόν τούτο όρος ο είδες, ούτινος η κορυφή είναι ως ο θρόνος του Θεού, είναι ο θρόνος Αυτού, ένθα ο Άγιος Μέγας... θα καθίσει, όταν θα κατέλθει...». Βλ. και Διαθηκη Αευΐ 5, 1. Επίσης, στις Παραβολές του Ενώχ

γίνεται λόγος περί θρόνου του Εκλεκτού και των εκλεκτών. Περί θρόνων των δικαίων βλ. και Α Ενώχ 108, 12' Διαθ. Αευι 3,8.

Γύρω από το θρόνο του Θεού υπάρχουν θρόνοι για τους 24 πρεσβυτέρους (πρβλ. Ησ. 24, 23), περιβεβλημε-νους, τελετουργικά, εν ιματίοις ?χυκοίς (βλ. και 3,4· 18· 6, 11 · 7,9· 13· 19,14). Για τη λευκότητα των ενδυμάτων

έγινε ήδη λόγος. Στα κεφάλια τους οι πρεσβύτεροι φέρουν χρυσά στεφάνια (βλ. 2, 10* 3, 11, ιδιαίτατα 6, 2: «εδόθη αυτώ στέφανος, και εξήλθεν νικών και ίνα νικήση»). Έχουν γίνει διάφορες υποθέσεις ως προς το ποιοι είναι

αυτοί οι πρεσβύτεροι και ποιος ο ρόλος αυτών των τιμωμένων πρεσβυτέρων κατά την ουράνια εσχατολογική λειτουργία. Ο Lohmeyer αναπτύσσει την άποψη πως πρόκειται περί αγγελικών δυνάμεων, ένα είδος συμβουλίου

από βασιλιάδες (χρυσά στεφάνια) και ιερείς συνάμα, σύμφωνα με τη διαίρεση των ιερέων του ιουδαϊσμού σε 24 τάξεις (Α' Παραλ. 24, 5* Δαν. 10, 13* 20* 21) και σύμφωνα με την τάξη των Λευϊτών που είχαν ως έργο τους

την υμνωδία του Θεού: «αποφθεγγομένοις εν κινύ-ραις και εν νάβλαις και εν κυμβάλοις» (Α' Παραλ. 25, 1). Όπως υπάρχουν στον ουρανό Ναός, Θυσιαστήριο, Σκηνή του Μαρτυρίου (6, 9' 11, 19· βλ. επίσης την

τελετουργική σκηνή 5, 8). Η όλη εικόνα θυμίζει το Ησ. 24, 23: «...ότι βασιλεύσει Κύριος... και ενώπιον πρεσβυτέρων δοξασθήσεται». Η άποψη αυτή του Lohmeyer περί ιδανικών αγγελικών μορφών πέριξ του θρόνου του

Θεού βρίσκει κάποιες αντιστοιχίες προς Ανατολικές αστρικές παραστάσεις (βλ. αυτήν την αντιστοιχία στα Υπομνήματα του Kiddle, Mounce, Glogg, κ.ά.). Αν όμως λάβουμε σοβαρά υπόψη μας το 21, 12-14 περί των 12

πυλώνων (επιγεγραμμένων με τα ονόματα των δώδεκα φυλών του Ισραήλ) και περί των 12 θεμελίων της νέας πόλης του Θεού (με τα επ' αυτών ονόματα των Αποστόλων) οι 24 πρεσβύτεροι μπορεί να είναι οι αντιπρόσωποι

των δυο Διαθηκών (12 Πατριάρχες και 12 Απόστολοι). Έτσι και οι Παν. Μπρατσιώτης και Ιωήλ Γιαννακόπουλος. Η αποδοχή μιας τέτοιας ερμηνείας δηλώνει ένα είδος εκπλήρωσης της υπόσχεσης του Ιησού προς τους

Μαθητές για την κρίση του κόσμου κατά τους εσχάτους καιρούς (Ακ. 22, 29-30· Μτ. 19, 28). Ως λειτούργημα των πρεσβυτέρων παρουσιάζεται όχι μόνο η δοξολογία για την εσχατολογική του Θεού παρέμβαση και κρίση

στην ιστορία (βλ. ιδιαίτερα τις σκηνές στο 11,16-19 και 19, 1 -4) αλλά και η από μέρους των εξήγηση στον προφήτη περί της έννοιας κάποιων εικόνων με άμεση αναφορά στην εσχατολογική σωτηρία (5, 5# 7, 13). Ο ρόλος

των είναι βασιλικός (θρόνοι, χρυσά στέφανα), ιερατικός και ερμηνευτικός.

Στην προτεινόμενη από τον ίοΙιιτκ^εΓ άποψη αντιστρατεύεται το ότι πρόκειται περί «πρεσβυτέρων» ως και το ότι διακρίνονται από τους αγγέλους στο 5, 8' 11 · 7,11, γίνεται δηλ. σαφής διαχωρισμός πρεσβυτέρων και

αγγέλων. Εξάλλου ας μη παραβλέψουμε ότι το λαό του Θεού δεν μπορεί να εκπροσωπούν στην ουράνια λειτουργία μόνον οι υπό το θυσιαστήριο Μάρτυρες* οι 24 πρεσβύτεροι πρέπει μάλλον να έχουν σχέση με την

παραδοσιακή ηγεσία των δυο Διαθηκών. Έπειτα, σε τόσες μυριάδες αγγέλων γιατί 24 αγγελικά όντα με το όνομα «πρεσβύτεροι»; Οι χρυσοί στέφανοι και οι θρόνοι πέριξ του θρόνου του Θεού δείχνουν τη βασιλική τους

ιδιότητα, τα δε λευκά ιμάτιά τους αντιπροσωπεύουν την εσχατολογική δόξα* όπως οι ψαλτικές και τελετουργικές πράξεις των δηλώνουν την ιερατική τους ιδιότητα. Το επιχείρημα του Μοιιηςβ πως οι «πρεσβύτεροι» του 5, 8

-10 διακρίνονται των «αγίων» δεν είναι πειστικό, διότι οι πρεσβύτεροι εδώ είναι δυνατό να εμφανίζονται ως οι ήδη δοξασμένοι πρόδρομοι των λοιπών αγίων, των οποίων τις προσευχές για την έσχατη λύτρωση αναφέρουν

στο Θεό. Είναι γεγονός ότι ο ρόλος των πρεσβυτέρων στην Απκ. είναι πολύ τελετουργικός. Αλλά, μέσα σε μια ουράνια λειτουργία, σαν τι άλλο θα μπορούσε από αυτούς να περιμένει κανείς; Στο ερώτημα: τι έγιναν όμως

αυτοί στη συνέχεια, αν πρόκειται περί εκπροσώπων της ιεράς ιστορίας και όχι περί κάποιας αγγελικής τάξης; Η απά-

ντηση είναι επί του προκειμένου απλή: αυτοί είναι τα ονόματα των δώδεκα πυλώνων και των δώδεκα θεμελίων της νέας Ιερουσαλήμ. Πρόκειται για δύσκολο πρόβλημα- είναι από εκείνα που επιλέγει κανείς τη λύση που

θεωρεί πιο πιθανή.

Οι εκπορευόμενες από το θρόνο αστραπές και φωνές και βροντές θυμίζουν βέβαια τη θεοφάνεια στο Σινά (Έξ. 19,16' βλ. και Εβρ. 12,19). Το εγγύτερο όμως παράλληλο που έχουμε στην έκφραση αυτή (επίσης στο 11, 19·

16,18 και 8, 5) βρίσκεται στα Ιωβηλαία 2, 2: «άγγελοι φωνών, βροντών και αστραπών». Οι 7 λαμπάδες πυρός που καίγονται ενώπιον του θρόνου, κατά τη γενικότερα αποδεκτή άποψη των ερμηνευτών, δηλώνουν την ολότητα

των εκδηλώσεων του πανάγιου θείου Πνεύματος, δεν έχουν όμως σχέση προς τα επτά πνεύματα του Θεού στο 1, 4. Παράλληλα κάπως με την άποψη αυτή ο π. Γιαννακό-πουλος παραπέμπει στο Ησ. 11, 3. Οι 7 πλανήτες

παρουσιάζονταν στο μύστη του Μίθρα ως 7 καιόμενα θυσιαστήρια.

Ενώπιον του θρόνου δεν υπάρχει κόκκινος τάπητας αλλά θάλασσα υαλίνη ομοία κρυστάλλω. Εδώ πρέπει να εννοήσουμε «τα ύδατα τα υπεράνω του στερεώματος» (Γεν. 1, 7). Κατά τον Ψλ, 104, 3 (εβρ.) ο Θεός στήριξε τους

δοκούς των δωμάτων του σ' αυτή τη θάλασσα. Έτσι κατ' ουσία δηλώνεται η υπερβατικότητα και το μεγαλείο του Θεού. Αλλά μεταξύ του θείου θρόνου και των πρεσβυτέρων μνημονεύονται τέσσερα ζώα γέμοντα οφθαλμών

έμπροσθεν και όπισθεν, υπό τα οποία ο Ιωάννης πρέπει να εννοεί τα Χερουβείμ και Σεραφείμ κατά την περιγραφή στον Ιεζ. 1 και Ησ. 6. Το πρώτο ζώο μοιάζει με λχοντα, το δεύτερο με μοσχάρι, το τρίτο έχει το πρόσωπον

ως ανθρώπου και το τέταρτο μοιάζει με αετό που πετά. Η ομοιότητα

των ζώων προς τους βασιλείς του ζωϊκού κόσμου (λιοντάρι, μόσχος ή ταύρος, άνθρωπος, αετός) δηλώνει πως ολόκληρη η ζωϊκή κτίση υμνεί και δοξολογεί τον Κύριο. Το πολυπτέρυγο σημαίνει την ετοιμότητα εκτέλεσης του

θελήματος του Θεού και το πολυόμματο την απληστία θεωρίας της θείας δόξας ή, όπως θέλουν οι Μεσαιωνικοί υπομνηματιστές, «το προνοητικόν περί πάσαν την περίγειον αυτού κτίσιν περιστώντος εστι του Θεού». Η

χρησιμοποίηση του συμβολισμού των ζώων, τόσο κοντά στον ουράνιο θείο θρόνο, δηλώνει τη γενικότερη τοποθέτηση της Π.Δ. έναντι του ζωϊκού κόσμου. Από τη μελέτη της προφητείας, στο Δανιήλ κεφ. 7 οι εικόνες των

ζώων παρουσιάζουν τις αυτοκρατορίες σε πόλεμο προς τους αγίους (προς τον Υιό του Ανθρώπου), ενώ στις οράσεις του Ιεζεκιήλ (κεφ. 1 και 10) τα ζώα αποτελούν δείγματα του νομικού-ιερατικού υλικού της Π.Δ. Στο κείμενο

Ησ. 11, 6-8 η σχέση ανθρώπων και ζώων μέσα στον παράδεισο δίνει μια πολύ θετική εικόνα περί του ζωϊκού κόσμου.

Περί ανύστακτων ή ακοίμητων αγγέλων ενώπιον του Θεού κάνει λόγο και ο Α Ενώχ 39, 12. Αυτό δηλώνει ότι ανάπαυσιν ουκ έχουσιν ημέρας και νυκτός. Τα τέσσερα ζώα θεωρήθηκαν ήδη από τον Ειρηναίο (Adv. Haer. Ill,

11, 8) ως σύμβολα των 4 ευαγγελιστών, ο λέων του Μάρκου, ο μόσχος του Λουκά, ο άνθρωπος του Ματθαίου και ο αετός του Ιωάννη. Όπως, επίσης, σημειώνει ο Μπρα-τσιώτης, ο ύμνος των 4 ζώων είναι η πηγή του Χερου-

βικού ύμνου στη λειτουργία μας: άγιος, άγιος, άγιος, κύριος ο θεός ο παντοκράτωρ, ο ην και ο ων και ο ερχόμενος, όπου εξαίρονται η αγιότητα και η παντοδυναμία του Θεού προφανώς με την έννοια του στιγματισμού της

βαρβαρότητας και επίδειξης ρώμης από τον αυτοκράτο-

per εξαίρεται, επίσης, η.ΰιων*ότητα τοιτΦεού ή, πιο συγκεκριμένα, το ότι δεν τέλειωσαν οι λογαριασμοί του Θεού με την ιστορία. Τη σχέση του Τρισάγιου ύμνου προς την ιστορία γενικώς τονίζει και ο Πέτρος Βασιλειάδης

(«Λειτουργία και Αποκάλυψη», Εισηγήσεις..., σελ. 253-268, όπου εξετάζεται η έννοια της παρένθεσης του Sanctus στην ευχαριστιακή Αναφορά όχι με έννοια υπερβατική αλλά για να εκφραστεί η σχέση μεταξύ λειτουργίας

και. ιστορίας). Το ίδιο ακριβώς εκφράζουν οι όροι δόξα = αίνος για το θείο μεγαλείο, τιμή = εκτίμηση των θείων ενεργειών, και ευχαριστία = ευγνωμοσύνη για τα έργα του Θεού στη φύση και στην ιστορία. Και τα τρία αυτά

ανήκουν στο Θεό Δημιουργό, όχι σε κάποια κοσμική εξουσία. Τω ζώντι εις τους αιώνας των αιώνων ως κατηγόρημα του αληθώς καθήμενου επί του θρόνου δεν έχει μόνο θεολογική αλλά και ιστορική αναφορά, δηλώνοντας

έτσι την κενότητα των περί αιωνιό-τητος της Ρώμης και του πνεύματος (genius) της αυτοκρατορίας.

Όταν τα ζώα, που εκπροσωπούν όλο το ζωικό κόσμο, αποδώσουν τα ανωτέρω στο Θεό, τότε οι 24 πρεσβύτεροι πεσούνται, θα πέσουν στα γόνατα, ενώπιον του καθήμενου επί του θρόνου. Στους 11 στίχ. του κεφ. 4 ο

καθήμενος επί του θρόνου αναφέρεται τέσσερις φορές, κάτι που σημαίνει πως για τον Ιωάννη έχει ιδιαίτερη σημασία ότι ο Θεός και όχι ο αυτοκράτορας είναι ο καθήμενος επί του θρόνου του σύμπαντος και αυτός

αυθόρμητα προσκυ-νάται και όχι όπως οι αυτοκράτορες. Η απόθεση των στεφάνων από τους πρεσβυτέρους ενώπιον του θρόνου φανερώνει πως η εξουσία είναι χορηγία της θείας δωρεάς (Ιωήλ Γιαννακόπουλος) και πως η

όποια υψηλή διακονία είναι έργο του Θεού κατ' ανάθεση και με απόδοση

λογαριασμού. Η ερμηνεία αυτή του κειμένου με αντιπαράθεση θεού-ρωμαίου αυτοκράτορα ενισχύεται έτι μάλλον από τη μορφή της 3θθΐ3ηΐ3ϋο που έχουμε στο τέλος αυτής της εικόνας του καθημένου επί του θρόνου, στο

στίχ. 11. Το άξιος ει (^ηικ εβ...) θυμίζει ασφαλώς ς^η^ιο προς τον αυτοκράτορα κατά την ενθρόνιση ή μετά από μεγάλη στρατιωτική νίκη. Κατά τον ύμνο αυτό υπάρχει βασική διαφορά μεταξύ Θεού και αυτοκράτορα, και

αυτή έγκειται στη δημιουργία των πάντων από το Θεό, και στο ότι όλα έγιναν προς εκπλήρωση όχι άλλου αλλά του θείου θελήματος. Για τη σωστή εκτίμηση του στίχ. αυτού βλ. τα παράλληλα 11,15· 17-18* 12,10· 15, 3-4·

19, 1-2. Το ήταν και εκτίσθησαν δείχνει τη σειρά των πραγμάτων μέσα στο Θέλημα του Θεού. Αυτό που πρέπει να προσέξει ο αναγνώστης είναι τούτο: στο κεφ. 4 ο Θεός υμνείται ως άξιος όχι αορίστως ως ο Θεός αλλά ως

άξιος λαβείν, γιατί ήλθε η ώρα να αποδειχθεί ως ο δημιουργός του κόσμου και κυβερνήτης της ανθρώπινης ιστορίας. Κατά κάποιο τρόπο, η σκηνή αυτή είναι λειτουργική, με θέμα το Θεό, α>ς ερχόμενο, με το Θεό στην

πλήρη απο-κάλυψή του, αφού στα έσχατα θα αποδειχθεί πλήρως ως Θεός. Τα έσχατα δηλ. αποτελούν την εγγύηση της όποιας εν τω νυν καιρώ παρουσίας του Θεού. Γι' αυτό τα έσχατα είναι η Ημέρα του Κυρίου.

Β. Λειτουργία στον ουρανό: Η αοοίαιπαύο του Αρνίου ως εκτε/χστή της Κρίσης (5, 1-14)

1 Και ειδον επί τήν δεξιάν τοϋ καθημένου επί τού θρόνου βιβλίον γεγραμμένον έσωθεν και όπισθεν κατε-σφραγισμένον σψραγϊσιν έπτά. 2 και ειδον άγγελον ίσχυ-

ρόν κΐ)ρύσσοντα έν φωνή μεγάλη· τις άξιος άνοΐξαι το βιβλίον και λϋσαι τάς σφραγίδας αΰτον; 3 και ουδείς εδύνατο εν τω οΰρανω ουδέ έπι της γης ουδέ ύποκάτω της γης άνοΐξαι τό βιβλίον οϋτε βλέπειν αυτό. 4 και έ-

κλαιον πολύ. ότι ουδείς άξιος εύρέΟη άνοΐξαι τό βιβλίον οΰτε βλέπειν αυτό. 5 και εις έκ των πρεσβυτέρων λέγει μον μη κλαΐε, ιδούένίκησεν ό λέων ό έκ της φυλής 'Ιούδα. ή ρίζα Δαυίδ, άνοΐξαι τό βιβλίον και τάς έπτά

σφραγίδας αυτού.

6 Και είδον έν μέσω του θρόνου και των τεσσάρων ζώων καίέν μέσω των πρεσβυτέρων άρνίον έστηκός ως έσ ψαγμένο ν έχων κέρατα έπτά και οφθαλμούς έπτά οΐ είσιν τά έπτά πνεύματα τοϋ Θεού άπεσταλμένοι εις πά-σαν

την γήν. 7 και ήλθε ν και είληφεν έκ της δεξιάς τοϋ καθημένου έπι τοϋ θρόνου.

8 Και ότε έλαβεν τό βιβλίον, τά τέσσαρα ζώα και οί είκοσι τέσσαρες πρεσβύτεροι έπεσαν ένώπιον τοϋ άρ-νίου έχοντες έκαστος κιθάραν και φιάλας χρυσάς γεμού-σας θυμιαμάτων, αΐείσιν αίπροσευχαί των άγίων, 9 και

άδουσιν ωδή ν καινήν λέγοντες'

άξιος εί λαβείν τό βιβλίον και άνοΐξαι τάς σφραγίδας αυτού,

ότι έσφάγης και ήγόρασας τω Θεώ έν τω αίματί σου έκ πάσης φυλής και γλώσσης και λαοϋ και έθνους 10 και έποίησας αύτούς τω θεώ ημών βασιλείαν και ιερείς, και βασιλεύσουσιν έπι της γης. 11 Και είδον, και ήκουσα

φωνή ν αγγέλων πολλών κύκλω τοϋ θρόνου και των ζώων και των πρεσβυτέρων, και ην ό άριθμός αύτών μυριάδες μυριάδων και χιλιάδες χιλιάδων 12 λέγοντες φωνή μεγάλη·

άξιόν έστιν τό άρνίον τό έσφαγμένον λαβείν

την δύναμιν και πλοϋτον και σοφίαν και ίσχύν και τιμήν και δόξαν και εύλογίαν.

13        και πάν κτίσμα ό έν τω ούρανώ και έπι της γης και ύποκάτω της γης και έπι της θαλάσσης και τά έν αύτοΐς πάντα ήκουσα λέτ/οντας·

τω καθ η μένω έπι τω Ορόνω και τω άρνίω ή ευλογία και ή τιμή και ή δόξα και τό κράτος εις τούς αιώνας των αιώνων.

14        και τά τέσσαρα ζώα έλεγον αμήν. και οί πρεσβύτεροι έπεσαν και προσεκύνησαν.

5          Είδα πως αυτός που καθόταν στο θρόνο κρατούσε στο δεξί του χέρι ένα βιβλίο σε σχήμα κυλίνδρου. Το βιβλίο ήταν γραμμένο κι από τη μέσα κι από την έξω πλευρά, κι εκεί που έκλεινε ήταν σφραγισμένο με

εφτά σφραγίδες από βουλοκέρι. 2 Είδα ακόμα έναν άγγελο δυνατό που διαλαλούσε μεγαλόφωνα: «Ποιος είναι άξιος να σπάσει τις σφραγίδες του βιβλίου και να το ανοίξει;» 3 Και δε βρέθηκε κανένας, ούτε στον ουρανό

ούτε στη γη ούτε κάτω από τη γη, που να μπορεί ν' ανοίξει ή έστω και ν' αντικρύσει το βιβλίο. 4 Άρχισα τότε να κλαίω πολύ που δε βρέθηκε κανένας ν* ανοίξει το βιβλίο ή έστω να τ' αντικρίσει. 5 Ένας από τους

πρεσβυτέρους μου λέει τότε: «Μην κλαις, γιατί το λιοντάρι από τη φυλή του Ιούδα, ο απόγονος του Δαβίδ, νίκησε στη μάχη που έδωσε και μπορεί να σπάσει τις εφτά σφραγίδες και ν' ανοίξει το βιβλίο».

6          Είδα τότε μπροστά στο θρόνο και στο μέσο των τεσσάρων όντων και στο μέσο των πρεσβυτέρων, να στέκεται ένα Αρνί. Έμοιαζε να το έχουν θυσιάσει. Είχε εφτά κέρατα κι εφτά μάτια -αυτά είναι τα εφτά

πνεύματα του Θεού που έχουν σταλθεί σ* όλη τη γη. 7 Το Αρνί πήγε και πήρε το κυλινδρικό βιβλίο από το δεξί χέρι εκείνου που κάθεται στο θρόνο.

8 Όταν πήρε ιο βιβλίο, τα τέσσερα όντα και οι είκοσι τέσσερις πρεσβύτεροι έπεσαν μπροστά στο Αρνί. Καθένας τους κρατούσε μια κιθάρα και χρυσά θυμιατήρια γεμάτα

θυμίαμα -αυτά είναι οι προσευχές των πιστών- κι έψελναν έναν καινούριο ύμνο:

«Είσαι άξιος να πάρεις το βιβλίο και ν* ανοίξεις τις σφραγίδες του. Γιατί θυσιάστηκες και με το αίμα σου εξαγόρασες για το θεό ένα νέο λαό, από κάθε φυλή, γλώσσα, λαό και έθνος. 10 Βασιλιάδες τους έκανες αυτούς και

ιερείς να λατρεύουν το θεό μας· θα γίνουν κυρίαρχοι πάνω στη γη».

11 Ύστερα είδα κι άκουσα μια χορωδία γύρω από το θρόνο, τα τέσσερα όντα και τους πρεσβυτέρους· την αποτελούσαν ένα αναρίθμητο πλήθος αγγέλων, 1 2 που έλεγαν με δυνατή φο>νή:

«Το Αρνί που θυσιάστηκε είναι άξιο να λάβει δύναμη, πλούτο και σοφία, ισχύ, τιμή, δόξα και ευλογία».

13        Κι ύστερα άκουσα όλα τα πλάσματα του σύμπαντος στον ουρανό, στη γη, κάτω από τη γη και μέσα στη θάλασσα, όλα αυτά τ* άκουσα να υμνολογούν:

«Αυτός που κάθεται στο θρόνο και το Αρνί νά 'ναι για πάντα ευλογημένοι, τιμημένοι, δοξασμένοι κι ισχυροί».

14        Τα τέσσερα όντα απάντησαν: «Αμήν». Κι οι πρεσβύτεροι έπεσαν και προσκύνησαν.

* *

Το κείμενο αυτό χωρίζεται σαφώς σε δυο μέρη: στο πρώτο, το ως εσφαγμένο Αρνίο παραλαμβάνει από τα χέρια του Θεού το Βιβλίο-Οδηγία περί όσων πρέπει να γίνουν μέχρι τον ερχομό του καινού ουρανού και της καινής

γης· στο δεύτερο, για το έργο αυτό το Αρνίο υμνείται με ΗΟΟ^ιτίΗΐιοηεε από τα 4 ζώα και τους 24 πρεσβυτέρους, μετά από τις μυριάδες των αγγέλων και, τέλος, από όλα τα κτίσματα. Για ευνόητους λόγους δεν μπορούμε

να χωρίσουμε τη σκηνή αυτή.

Είναι φανερή η σημασία που έχει το βιβλίο, όπου περιλαμβάνεται όλη η θεία στρατηγική όσων θα συμβούν κατά τα έσχατα μέχρις ότου δοξασθούν οι άγιοι. Με το βιβλίο αυτό οδηγό ο Μεσσίας, ο ουράνιος στρατηλάτης

των εσχάτων χρόνων, θα φέρει σε πέρας τη βουλή του Θεού για τα έσχατα του κόσμου, για όσα θα γίνουν στα κεφ. 6-10, αλλά και παρά πέρα. Το βιβλίο είναι κύλινδρος τόσο πλήρης που είναι γραμμένος «έσωθεν και

έξωθεν», με πλήρες περί των εσχάτων σχέδιο. Το μοντέλο των περί του βιβλίου είναι ο Ιεζ. 2, 9-10: «... και ιδού χειρ εκτεταμένη προς με, και εν αυτή κεφαλίς βιβλίου· και ανείλησεν αυτήν ενώπιον μου, και ην εν αυτή γε-

γραμμένα τα έμπροσθεν και τα όπισθεν...». Το βιβλίο περιέχει «α δει γενέσθαι μετά ταύτα». Το περιεχόμενο του βιβλίου είναι απόρρητο και γι* αυτό απαραβίαστο από τους εν ουρανώ και επί γης. Οι βουλές του Θεού για

τα έσχατα είναι ένα βαθύ μυστικό, γι* αυτό το βιβλίο είναι κατεσφραγισμένον σφραγίσιν επτά. Το μυστικό μιας όρασης που θα πραγματοποιηθεί κάποτε στο μέλλον εμφανίζεται στη Βίβλο ως σφράγισις. Βλ. π.χ. Ησ. 29,

11· Ιερ. 32, 10-14. Ο Δανιήλ καλείται επανειλημμένως να σφραγίσει τις οράσεις, όπως οι Πέρσες βασιλιάδες σφράγιζαν με το δακτύλιο τους όλα τα απόρρητα. Βλ. π.χ. 12, 4: «Και συ, Δανιήλ, έμφραξον τους λόγους και

σφράγισον το βιβλίον έως καιρού συντελείας...». Το παράξενο με το βιβλίο αυτό είναι τούτο: αυτός που θα έχει τη δύναμη να το ανοίξει και να το εκτυλίξει, αυτός είναι ο υπέρτατος εκπρόσωπος του Θεού στην εκτέλεση της

εσχατολο-γικής βουλής του, είναι αυτός που το Θεό θα αποδείξει Θεό. Πρόκειται δηλ. εδώ για σημαντικό σημείο, δηλωτικό της χριστολογίας του Ιωάννη. Μόνο το εσφαγμένο Αρνίο μπορεί να παραλάβει το

εσφραγισμένοβιβλίο από το

δεξί χέρι του θεού, από το εκτεταμένο δεξί χέρι του Θεού, και να ανοίξει τη μια μετά την άλλη τις σφραγίδες του. Τα γραμμένα είναι πολλά και εκτεταμένα, έτσι που χρειάστηκαν και οι δυο όψεις του κυλίνδρου. Στον

ουρανό, σημειωθήτω, υπάρχουν διάφορα βιβλία: «...επί το βιβλίον σου πάντες γραφήσονται» (Ψλ. 139, 16)· «οι ουράνιες πλάκες», όπου γράφονται τα έργα των ανθρώπων (ΑΈνώχ 81,1 -2). Έτσι υπάρχει και ειδικό βιβλίο για

τα μέλλοντα να συμβούν στα έσχατα.

Η ανάδειξη της παραλαβής του βιβλίου υπό του Μεσσία γίνεται με φωνή μεγάλη ενός κήρυκα ισχυρού αγγέλου (όπως και στο 10, 1), αξιωματούχου αγγέλου. Καλείται ο άξιος (ά^ικ) να ανοίξει το βιβλίο και να λύσει τις

σφραγίδες. Δηλ. πρωθύστερα: να αποσφραγίσει το βιβλίο και να το ανοίξει. Αλλά κανείς ούτε στον ουρανό ούτε επί της γης ούτε ακόμα κανένα πονηρό πνεύμα από εκείνα που τηρούνται κάτω από τη γη (βλ. και Α' Ενώχ

κεφ. 21-22). Το λύσαι δεν αναφέρεται μόνο στη γνώση αλλά και στην πραγματοποίηση των γραμμένων. Όλα τα έργα του Χριστού μετά το 6, 1 επί της φύσεως και της ιστορίας δείχνουν πόσο ήταν δύσκολο να ανοιγεί και

να λυθεί το βιβλίο. Η απαιτούμενη ισχύς για την εκτέλεση των γραφομένων σχετίζεται με τη δύναμη για αποσφράγιση. Βλ. σχετικώς Ωδές Σολομ. 23. Ο Ιωάννης μιλά εδώ με μια παραμυθένια γλώσσα, ένα κράμα

μυθολογίας και συμβολισμού της εγγύς Ανατολής, που είχε προ πολλού υιοθετήσει η Π.Δ. Στη συνάφεια αυτή πρέπει να παρατηρηθεί, επίσης, η γνώση θεατρολογίας και σκηνοθεσίας από τον Ιωάννη. Ξέρει να αναπτύσσει

σκηνικά το θέμα του πολύ όμορφα. Η φωνή του αξιωματούχου αγγέλου είναι μεγάλη, όπως ενός κήρυκα στο θέατρο ή στην αγορά έτσι ώστε να ακουστεί από όλους. Κανείς όμως

δεν τολμά να ανταποκριθεί στην πρόσκληση, ούτε να ανοίξει, ούτεβλέπειν, ούτε δηλ. να διαβάσει το βιβλίο. Κι ο προφήτης έκλαιε πολύ γιατί κανείς δε βρέθηκε άξιος, κι έτσι θα αναβάλλονταν τα γεγονότα, η δικαίωση του

Θεού και των αγίων, αφού η καθεστηκυία σήμερα τάξη θα συνεχιζόταν. Γι' αυτό έκλαιε ο προφήτης, όταν κάποιος εκ των πρεσβυτέρων τον παρηγόρησε· μη κλαίε. Τη νίκη να ανοίξει το βιβλίο, να το διαβάσει και να

εκτελέσει το περιεχόμενο του, κατόρθωσε κατά πανάρχαιων αντί-θεων δυνάμεων ο Ιησούς. Στο Α' Ιω. 4, 4 «αύτη εστίν η νίκη η νικήσασα τον κόσμον, η πίστις ημών». Το ενίκη-σεν εκφράζει περιληπτικά τη ζωή του Ιησού,

όπως την ξέρουμε από τα Ευαγγέλια. Ανάλογη είναι η εικόνα παρουσίασης του νικητή με γνωστούς παλαιοδιαθηκικούς συμβολισμούς: Ο λέων εκ της φυλής Ιούδα, παρμένη από τη Γεν. 49, 9-10 (βλ. και Διαθήκες των 12

Πατριαρχών, Ιούδα 24, 5)· η ρίζα Δαυίδ, παρμένη από την προφητεία Ησ. 11, 1-10. Και τα δυο τονίζουν τόσο την εκπλήρωση της υπόσχεσης του Θεού στην Π.Δ. όσο και τη δύναμη του Μεσσία. Το λύσιμο των 7 σφραγίδων

στο στίχ. 5 δηλώνει την ολοκλήρωση της σωτηρίας από το Χριστό.

Ακολουθεί -σκηνοθετικά άψογα- η εμφάνιση του πανίσχυρου Μεσσία καθώς παραλαμβάνει τελετουργικά το μυστηριώδες βιβλίο. Το πρώτο εν μέσω δηλώνει το χώρο μεταξύ του θείου θρόνου και των 4 ζώων το δεύτερο εν

μέσω του στίχ. 6 δηλώνει το χώρο μεταξύ του Θεού και των κυκλόθεν καθημένων πρεσβυτέρων. Ως εκπρόσωπος της εκκλησίας των μαρτύρων επί της γης εμφανίζεται ο Ιησούς ως εσψαγμένο Αρνίο. Πολλοί εξηγητές αυτό

υποθέτουν. Δεν είναι όμως ακριβώς αυτό, γιατί η σκηνή θέλει να υποβάλλει στο θεατή της εικόνας όχι ασθένεια και αδυναμία αλλά, αντίθετα, δύναμη και

εξουσία. Πρόκειται δηλαδή για παραδοσιακή εικόνα που, εκτός της ασθένειας και ηπιότητας της ιστορικής θείας κοινότητας των δικαίων, εμφανίζει και τη δύναμη της κοινότητας αυτής. Το Αρνίο είναι ως εσψαγμένο, αφού

στην εικόνα μας είναι εστηκός. είναι ζωντανό και στέκεται στα πόδια του. Επιπλέον, τη δύναμή του δείχνουν τα επτά κέρατα που διαθέτει, ενώ οι επτά οφθαλμοί του σημαίνουν την τέλεια γνώση, την ενημερώτητά του για

όλα όσα συμβαίνουν. Μάλιστα, οι επτά οφθαλμοί παρουσιάζονται ως τα επτά πνεύματα του Θεού, τα οποία στο 4, 5 είναι οι επτά λαμπάδες πυρός οι καιόμενες ενώπιον του Θεού, πάλι δηλ. ως το μέσο πλήρους θείας γνώσης

των πραγμάτων της ιστορίας του ανθρώπου· τίποτε δηλ. δεν είναι γι' αυτόν κρυφό, είτε υπό την έννοια των 7 πνευμάτων είτε των 7 λαμπάδων ενώπιον του θρόνου. Μόνο που στο 5,6 τα επτά πνεύματα του Θεού είναι

απεσταλμένα εις πάσαν την γην, έτσι για να παρακολουθούν τα πάντα και μεταφέρουν στο Θεό τη γνώση περί πάντων. Κάποιοι εξηγητές βρίσκουν στην τελευταία αυτή έκφραση κάτι το ιεραποστολικό των 7 οφθαλμών του

Αρνιού- η σκηνή όμως είναι παντοδυναμίας και πανσοφίας, και δεν σχετίζεται με την ιεραποστολή. Ο Ιωάννης συνδέει με την εικόνα ως εσφαγμένου Αρνιού τη χριστολογία και τη σωτηριολογία του, τη σχέση δηλ. του

Χριστού προς την κοινότητα των δικαίων, της οποίας είναι το σύμβολο και ο σωτήρας μαζί. Ο Χριστός παρουσιάζεται έτσι στην Απκ. 28 φορές.

Προς εξήγηση της εικόνας του Χριστού ως Αρνιού ή ως Αμνού παρουσιάστηκαν διάφορες εξηγήσεις: α) πρόκειται για το Δούλο του Θεού, ο οποίος κατά τον Δευτε-ροησαΐα (Ησ. κεφ. 40-55), οδηγήθηκε «ως πρόβατον επί

σφαγήν» (κεφ. 52-53). β) Η εικόνα σχετίζεται με τον

Πασχάλιο Αμνό και τη σωτηρία των Εβραίων από την Αίγυπτο, γ) Στην Αποκαλυπτική γραμματεία το αρνί με κέρατα συμβολίζει την κοινότητα των δικαίων και τον ηγέτη της. Βλ. π.χ. Διαθήκη Ιωσήφ (19,8), όπου αμνός

με κέρατα καταστρέφει τους εχθρούς του Ισραήλ. Αλλά και στο Α' Ενώχ 90, 9 οι Μακκαβαίοι πολέμαρχοι συμβολίζονται από αμνούς με κέρατα. Μάλιστα στο 90, 37 ο στρατάρχης των Μακκαβαίων παρουσιάζεται ως λευκός

ταύρος με μεγάλα κέρατα. Η παραδοσιακή, επομένως, ιωάννεια διατύπωση «ο αμνός του Θεού» (Ιω. 1, 37) δεν είναι απλή αναφορά στο θάνατο και το μαρτύριο του Ιησού αλλά πιθανώς ένας παραδοσιακός σωτηριολογικός

όρος παρμένος από την Αποκαλυπτική.

Ακόμα και μεταξύ των θεολόγων επικρατεί συχνά σύγχυση ως προς την πλευρά είτε του Ιησού είτε του χριστιανισμού που μοιάζει με αδυναμία, αθωότητα και υποχωρητικότητα, και έχει ως σύμβολο το αρνί, σε σχέση προς

την άλλη πλευρά της εσχατολογικής δύναμης και εξουσίας, όταν στον καθένα ανταποδίδεται κατά τα έργα και τη δικαιοσύνη του. Ο θεολογικά αμύητος είναι δύσκολο, έτσι, χωρίς βοήθεια, να συνδέσει τις δυο αυτές

φαινομενικές αντιθέσεις. Έχουν γραφεί επί του θέματος αυτού όλων των ειδών οι ερμηνείες. Το πιο προκλητικό θεολογικό κείμενο που δημοσιεύθηκε επί του προκειμένου είναι η μελέτη του Hans Windisch, «Der Messia-

nische Krieg und das Urchristentum», Tübingen, 1909.

Σ' αυτό το έργο του υποστηρίζει ο Windisch πως ο Ιησούς, αρχικά προφήτης της μη αντίστασης ντύθηκε από την εκκλησία την αρματωσιά του ιουδαίου πολεμιστή Μεσσία* γι* αυτό μιλά για εξιουδαϊσμό (Judaisie-rung) της

μορφής του Ιησού. Η εικόνα αυτή εξέλιξης μέσα στον αρχικό χριστιανισμό θεωρείται σήμερα λα-

θεμένη. Μετά τη δημοσίευση του έργου του Ernst Tro-eltsch (Die Soziallehren der Christlichen Kirchen und Gruppen, 1911) πιστεύεται πως και οι δυο όψεις υπάρχουν στον χριστιανισμό εξαρχής: υπομονή και ανοχή κατά τον

αιώνα τούτο εσχατολογική ανταπόδοση της αδικίας και του ψεύδους μετά την Κρίση, κατά το μέλλοντα αιώνα. Μόνο να μη λησμονηθεί από τον αναγνώστη τούτο: ο μέλλων αιών αναμενόταν από τους πρώτους χριστιανούς

ήδη κατά την πρώτη γενιά των χριστιανών. Αυτό έχει τεράστια σημασία τόσο για τη σωστή και ισορροπημένη αξιολόγηση της αρχικής χριστιανικής στάσης απέναντι του κακού όσο και για τις αλλαγές που έγιναν στη

χριστιανική ηθική μετά ταύτα, όταν δηλ. έπαψαν οι χριστιανοί να περιμένουν εγγύς τη Δεύτερη Παρουσία. Στην Απκ. του Ιωάννη το ως εσφαγμένο Αρνίο αντιπροσωπεύει και τα δυο πρόσωπα του χριστιανισμού, αυτό της

ανοχής, ταπείνωσης και θυσίας, καθώς και εκείνο της θείας δικαιοσύνης και δύναμης. Η Κ.Δ. διατηρεί την ισορροπία μεταξύ αγάπης και δικαιοσύνης. Ο «αιών ούτος» είναι περίοδος αγάπης και μακροθυμίας για το Θεό και

τους αγίους έναντι και των πλέον επαχθών εχθρών* ο «μέλλων αιών» είναι περίοδος της δικαιοσύνης και της ανταπόδοσης. Αυτή είναι, χωρίς συστηματοποίηση, η διδασκαλία και της Π.Δ. Ο αναγνώστης πρέπει να

καταλάβει τον «μέλλοντα αιώνα» ως κατεξοχήν εποχή της δικαιοσύνης* αλλοιώτικα, δε θα αντιληφθεί τίποτε από τις εικόνες ανταπόδοσης από τις οποίες βρίθει η Απκ.

Στο 5, 7 ο Χριστός παραλαμβάνει από το δεξί χέρι του καθημένου επί του θρόνου του σύμπαντος τελετουργικά το βιβλίο για την κρίση του κόσμου και την ανακε-φαλαίωσή του. Το δεξί χέρι δείχνει τόσο τη θεία δύναμη

όσο και τη θεία συγκατάθεση. Η τελευταία αυτή εκφράζεται από το στίχ. 8 μέχρι το τέλος του 5 κεφ. με την Η<χΐ3Γηαϋο που απευθύνεται προς το Αρνίο ως εκτελεστή της Κρίσης του Θεού επί του κόσμου αρχικά από τα 4

ζώα και τους 24 πρεσβυτέρους, μετά από τις μυριάδες των κύκλω ισταμένων αγγελικών δυνάμεων, ενώ, στο τέλος, όλα τα δημιουργήματα στον ουρανό και στη γη ενώνονται σε ένα κοινό ύμνο προς τον καθήμενο επί του

θρόνου και προς το Αρνίο. Την όλη σκηνή της αοοίαιηαηο κλείνουν τα αμήν των 4 ζώων και τα προσκυνήματα των πρεσβυτέρων.

Μετά από όσα γράφτηκαν στην προηγούμενη παράγραφο δε χρειάζεται, νομίζω, να εξηγηθούν οι ύμνοι, η χαρά και αγαλλίαση όσων απαρτίζουν την ουράνια τάξη για την ακολουθούσα διάλυση και καταστροφή της

καθεστηκυίας τάξης του κόσμου και την εγκαθίδρυση της «πόλης του Θεού» μέσα στην ανθρώπινη ιστορία. Η ουράνια λειτουργία στα κεφ. 4-22 της Απκ. είναι η φρικτότερη εικόνα για τη διάλυση της καθεστηκυίας τάξης

αφενός, αλλά μαζί είναι και η μεγαλύτερη αγαλλίαση του ουρανού και των επί γης δικαίων για τον ερχομό της πόλης του Θεού. Και πάλι έχουμε εδώ το δίπτυχο: οι δίκαιοι Μάρτυρες της καταπίεσης του κόσμου από τη μια

μεριά, και από την άλλη ουράνιο πανηγύρι για τον ερχόμενο Κύριο, παρά την καταστροφή και το αίμα που συνεπάγετα για την ισχύουσα τάξη ο ερχομός Του. Από τη μια μεριά το μαρτύριο και από την άλλη το νέο κράτος

του Θεού, η βασιλεία. Όποιος δεν καταλαβαίνει σωστά αυτό το θέμα ούτε την Απκ. μπορεί να καταλάβει ούτε το χριστιανισμό του 1 αι. γενικότερα.

Κρίνουμε απαραίτητα για τον αναγνώστη τα εξής συμπληρωματικά στο θέμα αγάπη-δικαιοσύνη στο χρι-

στιανισμό. Είναι γνωστή η κατά του χριστιανισμού πολεμική πως με τη διδασκαλία του Ιησού περί μη αντιστάσεως, περί αγάπης προς τους εχθρούς και προς τους διώκτες, ο χριστιανισμός καλλιέργησε το πνεύμα της

υποχωρητικότητας και ενδοτικότητας στο κακό, στη βία και στην εκμετάλλευση των αδυνάτων. Εξαφορμής όμως της μαρτυρίας της Απκ. περί επιβολής της δικαιοσύνης κατά τα «έσχατα» (που εδώ, βέβαια, αυτά τα

«έσχατα» δε σημαίνουν τα μετά θάνατον), ο χριστιανισμός κατηγορείται για μια εξόφθαλμη αντίφαση, να εφαρμόζει στον παρόντα αιώνα τη θεία ανοχή και μακροθυμία «όπως γένησθε υιοί του πατρός υμών», ενώ κατά το

μέλλοντα θα πέσει αμείλικτος ο πέλεκυς της δικαιοσύνης. Το θέμα αυτό είναι πολύ μεγάλο και δεν μπορεί να αναλυθεί μέσα σ' αυτό το Υπόμνημα. Εδώ μόνο παραπομπή σε κάποια βιβλία μπορεί να γίνει. Υπάρχει ένας

πλούτος σχετικών ιδεών που παρήγαγε η θεολογία. Το εκλεκτότερο τέτοιο προϊόν που εμείς έχουμε διαβάσει είναι η μελέτη του διαπρεπή θεολόγου Gerd Theissen (Gewaltverzicht und Feindesliebe -Mt 5,38-48' Lk 6,27-38-

und derer sozialgeschichticher Hintergrund, στο Studien zur Soziologie des Urchristentums, 3te erweiterte Aufl., J.C.B. Mohr, Tübingen, 1989, σελ. 166-197). Πρόκειται για ό,τι καλύτερο έχει γραφεί για τη διδασκαλία του

Ιησού και του αρχικού χριστιανισμού, περί της αγάπης στα Ευαγγέλια. Η διδασκαλία του Ιησού περί διωγμού και ειδικών κυρώσεων κατά των περιοδευόντων χαρι-σματούχων Προφητών της εκκλησίας γενικεύθηκε μέσα

στην εκκλησία του αγίου Ματθαίου με αναφορά κυρίως στους Ρωμαίους ως καταπιεστές και εχθρούς της χώρας των ιουδαιοχριστιανών μετά την ιουδαϊκή επανάσταση του 70 μ.Χ.· έναντι της προετοιμαζόμενης νέας

ιουδαϊκής

εξέγερσης η εκκλησία διά του Ματθαίου διακηρύττει πως η δική της στάση έναντι της Ρώμης δεν είναι εκείνη των Ζηλωτών, είναι ανεκτική αλλά και γεμάτη αξιοπρέπεια. Η στάση αυτή είναι δώρο της θείας σοφίας, και η

ανταμοιβή της είναι επίσης εσχατολογικό δώρο. Η αντίστοιχη περί αγάπης διδασκαλία στο Αουκά πρέπει να κατανοείται σε καθαρά ελληνιστικό υπόβαθρο, όπου η αντίθεση μεταξύ των χριστιανών και κάποιας άλλης

κοινωνικής ομάδας ήταν κυρίως οικονομική, αφού το θέμα του δανεισμού, (χωρίς ελπίδα απολαβής) αποτελεί καίριο πρόβλημα. Περιττό ίσως να σημειωθεί, στη συνάφεια αυτή, πως η ανοχή και μη ανταπόδοση της βίας

ήταν η κρατούσα μεταξύ των Στωϊκών διδασκαλία. Ο Επίκτητος ήταν ο μέγας δάσκαλος επί του θέματος. Επ' αυτού βλ. και Β. Στογιάννου, «Ελευθερία», Θεσσαλονίκη, 1970, σελ. 38 εξ. Τα περί αγάπης στην Κ.Δ. δεν έχουν

χαρακτήρα φιλοσοφικό, γενικό και αφηρημένο αλλά συνδέονται προς συγκεκριμένες ιστορικές καταστάσεις.

Και ένα άλλο ζήτημα. Έχει υποστηριχθεί η άποψη πως ο Ιωάννης μεταφέρει στον ουρανό κάποια γνωστά του τελετουργικά και ποιητικά στοιχεία της εκκλησίας των χρόνων του, σε ό,τι ιδίως αφορά το υμνολογικό μέρος. Το

ίδιο υποστηρίχθηκε και η αντίστροφη άποψη, ότι δηλ. τμήματα της ουράνιας λειτουργίας έχουν επηρεάσει, ιδίως η υμνολογία, μέρη της δικής μας λειτουργίας. Περί του θέματος αυτού βλ. περισσότερα στη μελέτη μας Η

Αποκάλυψη του Ιωάννη, Αθήνα, 1978, μάλιστα στο κεφ. Δράμα και Ποίηση στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, σελ. 29-61, και τη σχετική σημείωση στο Παράρτημα για τα Περιεχόμενα του βιβλίου. Σήμερα, περί του θέματος

αυτού δεν έχουμε μόνο τις αμφιβολίες που διατυπώνονται στην παραπάνω μελέτη αλλά κάτι περισ-

σότερο, αφού η ουράνια λειτουργία είναι για μας ειδική ουράνια τελετουργία για την κατανίκηση των εχθρών του Θεού και την εγκαθίδρυση της θείας δικαιοσύνης και αγάπης επί της γης. Και κάτι ακόμα στη συνάφεια

αυτή. Η ουράνια λειτουργία δίνει μια έννοια του «ουρανού» διαφορετική από την επικρατούσα κατά τους περί Χριστόν χρόνους: Τη μοίρα των ανθρώπων τότε προσδιόριζαν οι διάφοροι αστερισμοί και οι συνδυασμοί των

άστρων, κάτι που όχι μόνο στη λαϊκή θρησκεία αλλά ακόμα και στη φιλοσοφία (πρώϊμος Στωικισμός) κατέληγε στην επιβολή της Ειμαρμένης επί της ανθρώπινης ζωής. Βλ. την επικράτηση της αντίληψης αυτής στο έργο

του Απουληΐου, «Ο χρυσός γάιδαρος ή μεταμορφώσεις». Ακόμα και ο Ωριγένης επίστευε πως τα άστρα είναι ζωνταντά όντα. Ο Ιωάννης της Απκ. μας δίνει μια άλλη εικόνα του ουρανού, ο οποίος μοιάζει περισσότερο με ένα

δικαστήριο της ιστορίας επί τη βάσει των χριστιανικών ηθικών αρχών της δικαιοσύνης και της αγάπης.

Όταν το Αρνίο έλαβε το βιβλίο, τα 4 ζώα και οι 24 πρεσβύτεροι έπεσαν ενώπιον του Αρνίου, κρατώντας από μια άρπα ο καθένας και από ένα χρυσό Θυμιατό γεμάτο Θυμιάματα. που συμβολίζουν τις προσευχές των αγίων

κατά τον Ψλ. 140, 2 «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιον σου». Η ωδή που ψάλλουν είναι καινή εξαιτίας του παράδοξα κωνού περιεχομένου της. Για κιθάρες (άρπες) καί καινή ωδή γίνεται λόγος και ως

προς τη λατρεία των 144.000 αγίων προς το Αρνίον που ίστα-ται επί του όρους Σιών (14, 2). Επίσης, όσοι βγήκαν νικητές από το διωγμό του «θηρίου» στο 15, 2 εξ. κρατούν άρπες και ψάλλουν την ωδήν Μωϋσέως του

δούλου του Θεού (Έξ. 15, Γ Ι.Ν. 14, 7 = ο ύμνος της Δεββώρας) και

την ωδήν του Αρνίου, που παρατίθεται στους στίχ. 15, 3-4. Τα περί καινού άσματος απευθυνόμενου με κιθάρα στον Κύριο βλ. Ψλ. 33,3 «άσατε τω Κυρίω άσμα καινόν» (κάτι που δηλώνει το αιωνίως ανέκφραστο του Θεού)

όπως και στους Ψλ. 40,4· 96,1 · 98, Μ 49,1 (όπου ο λόγος για άσμα καινόν)· 144, 9, όπου ο λόγος περί ωδής καινής. Στη συνάφεια της Απκ., η καινή ωδή σχετίζεται με τον ερχόμενο οσονούπω καινό ουρανό και την καινή

γη.

Ο Ιωάννης πάντοτε συμπλέκει λειτουργία και ιστορία. Μάλιστα, θά 'λεγε κανείς πως όσο δυσκολότερη γίνεται για τους αγίους η βίωση της πίστης, κάτω από απάνθρωπες ιστορικές συνθήκες, τόσο τελετουργικότε-ρη

παρουσιάζεται η ουράνια λειτουργία, κι αυτό γίνεται προς εσχατολογική ενθάρρυνση και ενίσχυση των πιστών. Η ουράνια λειτουργία ως πρόγευση της λειτουργίας μέσα στην πόλη του Θεού εκφράζει την ψυχή της πάλης

των δικαίων κατά των αντιθέων δυνάμεων. Το όποιο πλούσιο τελετουργικό της εκκλησίας βρίσκει τη δικαίωσή του όχι στη δύναμη και τον πλούτο κάποιας εγκόσμιας αυτοκρατορίας, που κάποτε στήριξε την εκκλησία· τη

δικαίωσή της βρίσκει μόνο μέσα στη μεγαλοπρέπεια της ουράνιας λειτουργίας, που τη φτώχεια και τον πόνο αυτού του κόσμου μπορεί να μετατρέπει σε μεγάλα έργα ζωής και ελευθερίας με κατεύθυνση προς την πόλη του

Θεού.

Ο ουράνιος κοσμος έπεσε και προσκύνησε ενώπιον του Αρνίου. Ολόκληρη η κτίση προσφέρει λατρεία στο Θεό και στο Αρνίο μαζί. Ο χερουβικός χορός, οι 24 πρεσβύτεροι, όλος ο ουράνιος κόσμος και η κτίση ολόκληρη! Ο

Ιωάννης δικαιώνει την εκκλησία για τη χρι-στολογία και σωτηριολογία της, για το ότι δεν μπορούμε οι χριστιανοί να χωρίσουμε το Θεό από το Αρνίο. Δύ-

ναμη και αδυναμία δεν ταίριαζαν στην ελληνική φιλοσοφική αντίληψη περί του θείου. ΓΓ αυτό η εκκλησία συνάντησε ανυπέρβλητες δυσκολίες στη διατύπωση της πίστης της με ελληνικές κατηγορίες· από τα αρχικά

χρόνια του χριστιανισμού, τότε που η θεολογία εκφραζόταν με ιουδαϊκές κατηγορίες, δεν ήταν δυνατός ο χωρισμός του Θεού από το Λρνίο, αφού αυτό ήταν σύμφωνο με την ιστορική εμπειρία των αγίων της Π. και της Κ.Δ.·

έτσι ο ερχομός του Χριστού δεν μπορούσε να ξεχωρίσει από τον «ερχόμενο» Θεό.

Όπως ήδη σημειώθηκε, οι ύμνοι στην Απκ. είναι επηρεασμένοι από τον Ψαλτήρα, είναι όμως προσανατολισμένοι εντελώς προς τα έσχατα. Αυτό είναι το κύριο διακριτικό τους και αυτό συνιστά την ουσιώδη σχέση τους προς

την εκκλησία της εποχής τους, που ζει από το μαρτύριο και την ελπίδα της πόλης του Θεού. ΓΓ αυτό το λόγο, όπως σημειώνει ο Glogg, οι προσευχές των αγίων που προσφέρονται στο Θεό με τα Θυμιάματα των

πρεσβυτέρων έχουν άμεση σχέση με τη δοκιμασία της εκκλησίας επί της γης και τη δόξα της πόλης του Θεού που προσδοκά. Στον ιουδαϊσμό (Τωβ. 12, 15' III Βαρ. 11) άγγελοι φροντίζουν για την προσφορά στο Θεό των

προσευχών των ευσεβών στην Απκ. αυτή τη φροντίδα έχουν οι 24 πρεσβύτεροι. Δεν θα ήταν περιττό, άλλη μια φορά εδώ, να επιστήσουμε την προσοχή του αναγνώστη στην επιδεξιότητα με την οποία ο Ιωάννης

συγκεντρώνει και ενώνει υλικό από τη Βίβλο, την εξωβιβλική Μεσανατο-λή και την ελληνική θεατρική παράδοση με κεντρικό θέμα τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική αεο^ΐΏαηο, που ο προφήτης αποδίδει μόνο στο Θεό και στο

Αρνίο. Οι ύμνοι και το τελετουργικό δεν κρύβουν την οργή του πως η ηοοΙη-πκϋο ανήκει σ' αυτούς, όχι βέβαια στον αυτοκράτορα-θηρίο.

Η acclamatio των πρεσβυτέρων στους στίχ. 9-10 σημειώνει πως το Αρνίο είναι άξιο να ανοίξει το βιβλίο, ότι εσφάγης και ηγόρασας εν τω αίματί σου. Ο Χριστός πρόσφερε ο ίδιος τον εαυτό του στη σφαγή και με το αίμα

του ως νόμισμα αγόρασε από τα δουλοπάζαρα της εποχής ανθρώπους από κάθε φυλή και γλώσσα και λαό και έθνος. Βλ. όμοια έκφραση στο 7, 9. Τα τέσσερα αυτά ουσιαστικά εκφράζουν την οικουμενικότητα της

εκκλησίας. Η αξίωση του Χριστού να ανοίξει το βιβλίο σχετίζεται με τον εκούσιο του θάνατο και την εξαγορά ανθρώπων δούλων από αντίθεες δυνάμεις. Αυτοί οι πρώην δούλοι έγιναν για το Θεό που αφιερώθηκαν

βασιλιάδες και ιερείς, η ηγεσία δηλ. του νέου κόσμου. Το βασιλείαν νοητέο ως το συγκεκριμένο βασιλείς (Μπρατσιώτης). Και για να μη νομίσει κανείς πως ο Ιωάννης μιλά μεταφορικά, προσθέτει: και βασι/χύσουσι επί της

γης. Προφανώς, εδώ δηλώνεται η μετά του Χριστού βασιλεία των μαρτύρων επί χίλια χρόνια (20, 1-6), όχι η βασιλεία όλων των πιστών εις τους αιώνας των αιώνων (22, 5). Το επί της γης διαφοροποιεί τις δυο βασιλείες,

αφού η πρώτη γίνεται επί της γνωστής μας γης και είναι ένα ειδικό bonus προς τους μάρτυρες της περιόδου ττ\ς μεγάλης θλίψης που ξεχωρίζει εξαιτίας του διωγμού της εκκλησίας από το ρωμαϊκό θηρίο των κεφ. 13-14.

Μετά τη χιλιετή βασιλεία, όταν κατά το 21, 1 έλθει ο καινός ουρανός και η καινή γη, και η πόλη του Θεού κατέβει από τον ουρανό, τότε όλοι οι πιστοί μαζί θα βασιλέψουν μέσα στην πόλη του Θεού «εις τους αιώνας των

αιώνων». Για το θέμα αυτό θα μιλήσουμε λεπτομερώς στο κεφ. 20 εξ.

Στο αμέσως επόμενο στάδιο της acclamatio του Αρνιού εισέρχονται οι άγγελοι που είναι κύκλω του θρόνου, των ζώων και των πρεσβυτέρων, ενώ ο αριθμός των ορί-

ζεται όπως στο Δαν. 7, 10 «χιλιάδες χιλιάδων και μυριάδες μυριάδων», αντί να πει αμέτρητοι. Η μεγάλη φωνή θεωρείται αναγκαία για το μεγαλείο της και για να ακουσθεί παντού. Και εδώ το εσφαγμενο Λρνίο

προσφωνείται ως άξιο να λάβει την δύναμιν και πλούτον και σοφίαν και ισχύν -και τα τέσσερα αυτά- ως αναγκαία για τη διεκπεραίωση της Κρίσης του Θεού επί του κόσμου και της ιστορίας, ενώ τα άλλα τρία ουσιαστικά:

τιμήν και όόζαν και ευλογίαν δηλώνουν την αναγνώριση της ανθρωπότητας για το έργο αυτό. Το σύνολο θυμίζει την προσευχή του Δαβίδ στο Α'Παραλειπομένων 29, 10-19. Όλα αυτά αποδίδονται στο Χριστό και σε άλλα

βιβλία της Κ.Δ. Βλ. π.χ. τον πλούτο στο Β' Κορ. 8,9* και την ευλογία στο Ρωμ. 15, 29. Η ευλογία είναι το αποκορύφωμα όλων των προηγούμενων δώρων από εμάς που δεν έχουμε τίποτε να προσφέρουμε προς Εκείνον που

έχει τα πάντα.

Η οικουμενικότητα του Χριστού απαιτεί παγκόσμια ανταπόκριση στο εσχατολογικό επίτευγμα του Χριστού. Αυτό αφορά τον κόσμο στο σύνολο του. ΓΓ αυτό στο τρίτο στάδιο της εοοΙηιτιηΠο εισέρχεται στον υμνολογικό

χορό ολόκληρος ο ζωϊκός κόσμος, όλα τα έμβια αλλά και τα άψυχα όντα της δημιουργίας. Η φράση εδώ θυμίζει το Φιλιπ. 2, 9-11. Και τα εν αυτοίς πάντα σημαίνει πως κανένα ον εν ουρανοίς, επί της γης ή υποκάτω της γης,

μέσα στο τρίπατο σπίτι του κόσμου, δεν εξαιρέθηκε από τον ύμνο προς τον καθήμενο επί του θρόνου και προς το Αρνίο. Στα τρία τιμητικά ουσιαστικά (ευλογία, τιμή και δόξα) προστίθεται το κράτος εις τους αιώνας των

αιώνων, δηλ. η κυριαρχία με την έννοια του ατέλειωτου χρόνου που αρχίζει με το λαβείν το βιβλίον.

Η όλη σκηνή της ΗςοίΒίτιαύο του Αρνιού κλείνει με το αμήν των 4 ζώων και την προσκύνηση του Αρνιού από

τους πρεσβυτέρους. Το αμήν δε σημαίνει πως τελειώνει η λειτουργία- δηλώνει μάλλον πως τώρα αρχίζει. Το ότι οι πρεσβύτεροι πέφτουν στα γόνατα και προσκυνούν δε σημαίνει πως μετά απ' αυτό θα πάνε σπίτι τους να

ησυχάσουν, αλλά την αναγνώριση πως ο Χριστός τώρα αρχίζει την κρίση επί του κόσμου και την εγκαθίδρυση της βασιλείας του. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι η 3(χ1αιτιαηο προς το Θεό και το Αρνίο δε συνδέεται μόνο προς

την παράδοση και την αποσφράγιση του εσχατολογικού μυστηριώδους και μαγικού βιβλίου η έβδομη σφραγίδα συνδέεται με τις ακολουθούσες 7 σάλπιγγες, και η έβδομη σάλπιγγα με τα μεταβατικά μεταξύ παρόντος και

μέλλοντος γεγονότα του διωγμού της γυναίκας από το δράκοντα και τη σταύρωση των δυο προδρόμων προφητών της Β' Παρουσίας. Η επί του κόσμου θεία κρίση ολοκληρώνεται με τις επίσης επτά φιάλες, τις έσχατες

πληγές, επί του κόσμου και της ιστορίας, που καταλήγουν στην καταστροφή της Βαβυλώνας, του κέντρου κάθε αδικίας και φαυλότητας, και στον εσχατολογικό πόλεμο του Μεσσία και του ουράνιου στρατού του προς τα

ποικίλα αυτοκρατορικά ρωμαϊκά στρατεύματα. Τα περί χιλιετούς βασιλείας, περί καινού ουρανού και καινής γης, γενικής ανάστασης και τα περί της πόλης του Θεού ήταν, επίσης, περιεχόμενο του σχεδίου του Θεού που ο

Μεσσίας, κατά την αοοίΗΓπαϋο του κεφ. 5, θα εκτελέσει. Φυσικά, δεν πρέπει να διαφεύγει από κανενός το νου πως ο Ιωάννης, χωρίς πολύ αυστηρά κριτήρια, συνδέει διάφορες πηγές στην αποτέλεση του ενιαίου σενάριου

του θείου έργου κατά τα έσχατα. Έτσι το έργο των επτά σφραγίδων συνδέεται με το έργο των επτά σαλπίγγων και με τα μεταβατικά εσχατολογικά έργα ενός άλλου μικρού βιβλίου στο κεφ. 10 εξ. Χαλαρότερος είναι ο

σύνδεσμος προς τις 7 φιάλες, αφού όλο και περισσότεροι άγγελοι παρεμβαίνουν στην εκτέλεση των προγραμματισμένων έργων. Ο Χριστός συνδέεται expressis verbis με το σύνολο εσχατολογικό πρόγραμμα κατά τον

εσχατολογικό πόλεμο αλλά και στα περί γάμου του Μεσσία με την πόλη του Θεού που, σ' αντικατάσταση της Βαβυλώνας-Ρώμης, αυτή κατεβαίνει από τον ουρανό. Όλα αυτά τα συγκλονιστικά και μεγάλα συνδέονται με το

πρόσωπο του Χριστού και την acclamatio του κεφ. 5· είναι όμως προφανές πως ο προφήτης ανάμιξε στα κεφ. 6-22 υλικά διάφορα και ποικίλα σε μια σεναριακή ενότητα που προϋποθέτει, ολόκληρη την acclamatio των κεφ.

4-5.

Δεν είναι ίσως εντελώς περιττό να σημειωθεί ότι διά του «θρόνου» έχουμε απόπειρα περιγραφής του Πατέρα, και δια του Αρνίου περιγραφής του Υιού' για το Πνεύμα, όπως σε όλη τη Γραφή, δεν υπάρχει τέτοια απόπειρα.

Πρέπει, επίσης, στη συνάφεια αυτή να τονισθεί επαρκώς η αποκαλυπτική ως προς τα έσχατα εντός της εκκλησίας δραστηριότητα του Μεσσία, ο οποίος ξεδιπλώνει το εσχατολογικό σχέδιο και είναι ο εκτελεστής του, επίσης.

Το Πνεύμα έχει παντού μόνο τον επιβεβαιωτικό ρόλο· στον προφήτη Ιωάννη, παρότι προφήτη, το Πνεύμα δεν έχει προσλάβει την έκταση της ελευθερίας που έχει στον Παύλο (στο θέμα π.χ. της ελευθερίας έναντι του

Νόμου) ή στο κατά Ιωάννην (στο θέμα της σωστής ερμηνείας του προσώπου του Χριστού από τον Παρά-κλητο π.χ.). Να επιμείνουμε λίγο σ' αυτό το τελευταίο: ενώ ο Ιωάννης του Ευαγγελίου ερμηνεύει εν πνεύματι τη θεία

αυθεντία του Ιησού ως προς τη γνώση του αληθινού Θεού έναντι της Π.Δ. και του ιουδαϊσμού, για τον Ιωάννη της Απκ. δεν υπάρχει τέτοιο θέμα.

Σελίδες 160 - 192

 

Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με σαφή αναφορά  την πηγή προέλευσης  

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-