Στην περικοπή αυτή η ενότητα βρίσκεται στο γεγονός ότι η προσωρινή επί χίλια έτη φυλάκιση του σατανά καθιστά δυνατή την επί ισάριθμα έτη βασιλεία των μαρτύρων -κάτι πολύ σημαντικό για τον παραινετικό χαρακτήρα του βιβλίου της Απκ., ενώ η οριστική του σατανά καταδίκη συνδέεται με τους μυστηριώδεις εκ βορρά εσχατολογικούς εχθρούς στην Π.Δ. που ονομάζονται Γωγ και Μαγώγ. Και εδώ ο Ιωάννης συνδέει διαφορετικές περί των εσχάτων παραδόσεις: 1) Επανερμηνεύει την περί χιλιετούς βασιλείας παράδοση ως περίοδο ειδικού bonus για τους μάρτυρες που θα προέλθουν από τη 'μεγάλη θλίψη' και έτσι την θεωρεί ως κατά κάποιο τρόπο είσοδο στην αιώνια τελική βασιλεία του Θεού και του Χριστού με όλους τους αγίους μέσα στη Νέα Ιερουσαλήμ. 2) Αναφέρει τα περί Γωγ και Μαγώγ ως μια τελική απόπειρα του σατανά για επάνοδο, μετά την καταδίκη του ως ρωμαϊκού θηρίου μαζί με την πόρνη-Βαβυλώνα στα κεφ. 17 και 18, παρατάσσοντας έτσι στις δυο βασιλείες, την προσωρινή χιλιετή και μετά ταύτα την αιώνια, δυο καταδίκες του σατανά, την προσωρινή χιλιετή και την αιώνια.
Α. Η χιλιετής βασιλεία των μαρτύρων (20, 1-6)
1 Και ειδον άγγελον καταβαίνοντα εκ τοϋ ούρανοΰ έχοντα την κλεϊν της άβύσσοο και άλυσινμεγάλην επίτήν χείρα αύτοϋ. 2 και εκράτησεν τον δράκοντα, ό όφις ό άρχαϊος, ός εστίν Διάβολος και ό Σατανάς, και έδησεν αυτόν χίλια έτη 3 και έβαλεν αύτόν εις τήν άβυσσον και έκλεισεν και έσφράγισεν έπάνω αύτοϋ, ίνα μή πλανήση έτι τά ένΟη άχρι τελεσΟή τά χίλια έτη. μετά ταύτα δει λυΟήναι αύτόν μικρόν χρόνον.
4 Και είδον θρόνους και έκάΟισαν έπ' αύτούς και κρίμα έδόΟη αύτοϊς, και τάς ψυχάς των πεπελεκισμένων διά τήν μαρτυρίαν ' Ιησού και διά τον λόγον τοϋΟεοϋ και οϊτινες ού προσεκύνησαν τό Οηρίον ούδέ τήν εικόνα αύτοϋ και ούκ ελαβον τό χάραγμα έπί τό μέτωπον καιέπί τήν χείρα αυτών, και έζησαν και ¿βασίλευσαν μετά τοϋ Χριστού χίλια έτη. 5 οι λοιποί των νεκρών ούκ έζησαν άχρι τεχθή τά χίλια έτη.
Αύτη ή άνάστασις ή πρώτη. 6 μακάριος και άγιος ό έχων μέρος έν τη άναστάσει τή πρώτη' έπί τούτων ό δεύτερος θάνατος ούκ έχει έξ ουσία ν, άλλ' έσονται ιερείς τοϋ θεού και τοϋ Χριστοϋ και βασιλεύσουσιν μετ' αύτοϋ τά χίλια έτη.
1 Είδα ιόιε έναν άγγελο να κατεβαίνει από τον ουρανό κρατώντας στο χέρι του το κλειδί της αβύσσου και μια μεγάλη αλυσίδα. 2 Κι αιχμαλώτισε το δράκοντα, τον όφη
τον αρχαίο που είναι ο διάβολος κι ο σατανάς, και τον έδεσε για χίλια χρόνια' 3 τον έριξε στην άβυσσο, την οποία έκλεισε και σφράγισε από πάνω του, για να μην μπορέσει άλλο να πλανέψει τα έθνη ώσπου να συμπληρωθούν τα χίλια χρόνια. Ύστερα απ αυτά πρέπει να λυθεί για λίγον καιρό.
4 Ύστερα είδα να κάθονται σε θρόνους αυτοί στους οποίους δόθηκε η εξουσία να κρίνουν: ήταν οι ψυχές αυτών που αποκεφαλίστηκαν για τη μαρτυρία που έδωσαν για τον Ιησού και για το λόγο του Θεού, και δεν προσκύνησαν το θηρίο ούτε το άγαλμά ίου, κι ούτε δέχτηκαν ίο χάραγμά του στο μέτωπο και στο χέρι τους. Και ξαναγύρισαν στη ζωή και βασίλεψαν μαζί με το Χριστό χίλια χρόνια. 5 Οι υπόλοιποι από τους νεκρούς δεν ξαναγύρισαν στη ζωή ώσπου να συμπληρωθούν τα χίλια χρόνια.
Αυτή είναι η πρώτη ανάσταση. 6 Μακάριοι κι άγιοι αυτοί που θα πάρουν μέρος στην πρώτη ανάσταση' σ' αυτούς ο δεύτερος θάνατος δεν έχει καμία εξουσία. Αυτοί θ* αποτελέσουν το ιερατείο του Θεού και του Χριστού και θα βασιλέψουν μαζί του χίλια χρόνια.
* * *
Και είδον άγγελον καταβαίνοντα εκ του ουρανού προς τακτοποίηση εκκρεμότητας του κεφ. 9,1-11. Εκεί έχουμε «πεπτωκότα εις την γην αστέρα», πτώση δηλ. υψηλά ιστάμενου εκπροσώπου του αγγελικού κόσμου" σ' αυτόν δόθηκε 'η κλεις του φρέατος της αβύσσου' που, όταν ο πεπτωκώς άγγελος το άνοιξε, ήλθαν επί πέντε μήνες φρικτά βασανιστήρια σε όλους τους ανθρώπους που δεν είχαν επί των μετώπων των σφραγίδα του Θεού. Επρόκειτο περί ενός σατανικού στρατού βασανιστών, ο δε πεπτωκώς αστήρ είναι ο βασιλιάς ή άγγελος της αβύσσου, ο Αβαδδών ή Απολλύων. Με αυτή τη μορφή συνδέει ο άγγελος το δράκοντα του κεφ. 12, τον όφη τον
αρχαίο (Γεν. 3,1) ος εστίν Διάβολος και ο Σατανάς (Ζαχ. 3, Ι)' αυτόν ο καταβάς άγγελος έδεσε με μεγάλη ν άλυσιν, τον φυλάκισε μέσα στην άβυσσο, έκ)χισε την είσοδο και έβαλε σφραγίδα επάνω για να μη τολμήσει κανείς να την παραβιάσει. Τα παραπάνω επίθετα έχει ο δράκων ο οποίος, μετά από πολεμικές επιχειρήσεις, εβλήθη εις την γην από το Μιχαήλ και τους αγγέλους του. Βλέπει πως χαρακτηριστικά μιας παράδοσης μεταφέρονται σε άλλη. Φυσικό δε είναι ο προφήτης, πίσω από όλη αυτή την ποικιλία, να έχει τη συνείδηση μιας βαθύτερης ενότητας στον αγώνα του καλού και του κακού που υπάρχει πίσω από τις διάφορες παραλλαγές. Για τα επιμέρους κατηγορήματα του διαβόλου βλ. 13, 9.
Άβυσσος είναι τόπος φυλακής των ανυπότακτων πνευμάτων. Εκεί φυλακίζονται οι πεπτωκότες άγγελοι (Α' Ενώχ 88,1). Βλ. επίσης Ιωβήλ. 5,6 και Ακ. 8,31 (όπου επιτάσσονται να απέλθουν τα εισελθόντα στους χοίρους δαιμόνια). Για το έδησεν βλ. επιστολή Ιούδα 6: «Τετή-ρηκεν υπό ζόφον δεσμοίς αοιδίοις». Δέθηκε για να μην πλανέψει τα έθνη, να μην κάμει δηλ. την κύρια δουλειά του, επί 1.000 έτη που θα βασιλεύουν οι μάρτυρες. Μετά τα 1000 χρόνια, θα λυθεί από τα δεσμά του επί μικρόν χρόνον, για μικρό χρονικό διάστημα.
Κάποιοι εξηγητές ως τα 1000 των δεσμών του σατανά θεωρούν την περίοδο μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης Παρουσίας του Χριστού, ενώ άλλοι τα θέλουν να ακολουθούν τη Β' Παρουσία. Η πρώτη άποψη εύκολα αντικρούεται, αφού μπορούν εκ της Κ.Δ. να προσαχθούν πλήθος μαρτυρίες για την έντονη δράση του σατανά κατά την περίοδο της αρχικής εκκλησίας («Ο αντίδικος ημών διάβολος ως λέων ωρυόμενος περιπατεί ζητών τίνα καταπίη», Α Πέτρ. 5,8' βλ. και Β'Κορ. 4,3-4" Α' Θεσσ. 2,
18· Εφ. 2, 2· Ακ. 22, 3' Πρ. 5, 3' Β' Τιμ. 2, 26). Τα 1000 χρόνια πρέπει να είναι συμβολικός αριθμός και σημαίνει μακρό χρονικό διάστημα. Στον Ψλ. 50, 10 «ότι εμά εστι πάντα τα θηρία του δρυμού, κτήνη πάνω σε χίλιους λόφους» (Εβρ.). Αυτό θυμίζει την ελληνική ευχή για μακροβιότητα 'Να τα χιλιάσεις!' Όπως σημειώνει ο Ανδρέας τα 1000 χρόνια «ή γαρ των πολλών, ή του τελείου σημαντικόν τον των χιλιών αριθμόν εικάζομεν». Όπως παρατηρεί και ο Αρτηνός Γεργάνος «ποτές το τέλειον, ποτές το άριστον και ποτές κάποιον καιρόν αδιορίστως». Εξάλλου, ας μη λησμονούμε ποτέ την παρατήρηση της Β' Πετρ. 3, 8 πως «χίλια έτη ως ημέρα μία παρά τω θεώ», παρότι από άλλη αφορμή γράφτηκε το λόγιο αυτό. Το μικρόν χρόνον της νέας, τελικής δραστηριότητας του σατανά οι μεσαιωνικοί εξηγητές συνδέουν με τη μεγάλη θλίψη «οία ου γέγονεν απ' αρχής κόσμου», γι' αυτό και ο χρόνος αυτός της δοκιμασίας έχει 'κολλοβωθεί', (Μκ. 13, 20' Μτ. 24, 22). Για τον προφήτη Ιωάννη, ξέρουμε πως η αρχή της μεγάλης θλίψης συνδέεται με την εμφάνιση του εσχατολογικού 'θηρίου' και πως για τους μάρτυρες, τουλάχιστον, τελειώνει, κατά κάποιο τρόπο, 1000 χρόνια προ της Β' Παρουσίας. Παρόλον ότι, όλα αυτά είναι πινελιές πάνω στον εσχατολογικό πίνακα που δε φτιάχνουν κάποια φωτογραφική αναπαράσταση αλλά παριστούν κάποια γενική εικόνα. Πάντως, ο Ιώαννης αντιλαμβάνεται το πρόβλημα της παράδοσης περί δυο δεσμών του σατανά, και γι' αυτό σημειώνει πως 0α λυθεί μόνο για μικρό χρόνο. Άλλωστε, στο μικρό αυτό χρόνο, ο διάβολος δε θα έχει να ασχοληθεί με τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αφού αυτή, σύμφωνα με το εσχατολογικό σενάριο, έχει ήδη καταστραφεί (βλ. 19, 11-21), αλλά με άλλα έθνη, με τα οποία, κατά την Π.Δ., υπάρχουν ακόμα
ανοιχτοί λογαριασμοί (Γωγ και Μαγώγ).
Οι στίχ. 4-6 έχουν προκαλέσει πολλές συζητήσεις και διαφωνίες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Κι αυτό γιατί η περιγραφή αυτής της χιλιετούς βασιλείας του Χριστού μετά των μαρτύρων όχι μόνο αποτελεί μια νέα ερμηνεία της παραδοσιακής ιουδαϊκής χιλιετούς βασιλείας από τον Ιωάννη αλλά είναι εν γένει πολύ αποσπασματική, με δάνεια αλλαχόθεν χρώματα, και γΓ αυτό πολύ γενικού χαρακτήρα στην περιγραφή της. Την κατά γράμμα περί χιλιετούς βασιλείας έννοια υποστήριξαν στην αρχαία εκκλησία ο Κήρινθος (Ευσεβ. Εκκλ. Ιστ. III 38) και ο Αιγύπτιος επίσκοπος Νέπος (VII 24), ο Παπίας Ιεραπόλεως, ο Μάρτυρας Ιουστίνος και ο Ειρηναίος (Κατά Αιρ. V 32). Κάποια μεταφορική ή πνευματική ερμηνεία της χιλιετίας υποστήριξαν ο Ωριγένης στην Ανατολή (Περί Αρχών II, 11,2-3) και ο Αυγουστίνος στη Δύση (Περί Πολιτ. Θεού XX 7 εξ.). Έτσι και όλοι οι μεσαιωνικοί εξηγητές. Με την πνευματική έννοια, η χιλιετία αρχίζει με την περίοδο της εκκλησίας ή με το θάνατο του Χριστού και εκτείνεται στην διά του Πνεύματος επίδραση επί του κόσμου. Έτσι άλλοι ταυτίζουν τη χιλιετία με την περίοδο της Εκκλησίας, ενώ άλλοι, νεότεροι κυρίως προτεστάντες, με την περίοδο του κηρύγματος και της ιεραποστολής. Και κατά τις δυο απόψεις πιστεύεται πως η δύναμη του σατανά τουλάχιστον περιορίσθηκε έτσι και πως της αλήθειας και του αγαθού έγινε αισθητή η κάποια επικράτηση στον κόσμο. Εκ των συγχρόνων ερμηνευτών αναφέρουμε εδώ τον Ο. Cull-mann, ο οποίος ως ερμηνεία του «κατέχοντος» στο Β' Θεσσ. 2, 7 θεωρεί την Ιεραποστολή και το κήρυγμα της Εκκλησίας προς τα έθνη ('Χριστός και Χρόνος', μετάφρ. Παλ. Κουμάντου, Άρτος Ζωής, Αθήνα, 1980, σελ. 164),
γενικότερα δε φρονεί πως οι εκκλησίες δεν έπρεπε να φέρουν το μέλλον τόσο κοντά προς το δικό τους παρόν («... εκείνο που η πρωτοχριστιανική εκκλησία λέει για το μέλλον μεταφέρεται κατά μεγάλο μέρος στο παρόν», σελ. 148) και ότι: «Το ιεραποστολικό αυτό καθήκον της εκκλησίας, το κήρυγμα δηλ. του Ευαγγελίου, προσδίδει στην περίοδο που παρεμβάλλεται ανάμεσα στην ανάσταση του Χριστού και στην Παρουσία το νόημά της για την ιστορία της σωτηρίας' και έχει το νόημα αυτό, επειδή ακριβώς συνδέεται με την παρούσα κυριαρχία του Χριστού. Αυτός είναι ο μοναδικός χαρακτήρας του παρόντος... Αλλά μετέχει επίσης και στο χαρακτηριστικό σύνδεσμο με το μέλλον. Κατευθύνεται άμεσα προς το χρόνο της εκπλήρωσης» (σελ. 156-57). Τέτοιες απόψεις, όπως αυτή του Cullmann, νοιώθει κανείς πως έχουν τη θεολογική τους δικαίωση ' στο ερώτημα όμως ποια είναι η διάσταση που κατευθύνει τη σκέψη του Ιωάννη, η ιστορική-εκκλη-σιολογική ή η ιστορικο-εσχατολογική, θα απαντήσει βέβαια υπέρ της δεύτερης. Απορροφημένος όπως είναι ο Ιωάννης με τη Β' Παρουσία, ως σύμβολο της πρώτης κρατά μόνο το Εσφαγμένο Αρνί ο' η πρώτη είναι η εγγύηση για τον ερχομό της δεύτερης. Δεν προβαίνει σε ποιοτικές εκτιμήσεις για την περίοδο μεταξύ πρώτης και δεύτερης. Ο εγγύτερος προσδιορισμός της περιόδου της εκκλησίας για τον Ιωάννη είναι το μαρτύριο της εκκλησίας, κι αυτό δεν είναι βέβαια κάποιο compliment προς τον κόσμο.
Μερικοί έλληνες Ορθόδοξοι, αμάθητοι από ξένες αιρέσεις (sects) στην Ελλάδα απορούν με την ερμηνεία της χιλιετούς βασιλείας από τους 'Χιλιαστές' ή 'Μάρτυρες του Ιεχωβά'. Αυτοί αναφέρουν τους «μάρτυρες» της Απκ. στον εαυτό τους, και τη χιλιετή βασιλεία ωςαναφερόμενη στην ομάδα που φέρει το όνομά τους. Αυτό έχει γίνει με πολλές άλλες ομάδες στο παρελθόν κατά τη μακρά χριστιανική ιστορία, ακόμα και μέσα στον Ορθόδοξο ελληνικό και το ρωσικό χώρο. Η άποψή μας είναι πως ο Ιωάννης αναφέρεται σε μάρτυρες της αντίθεης ρωμαϊκής αυτοκρατορικής λατρείας, που σχετίζεται με την εποχή του, και μάλιστα, ειδικά με τους μάρτυρες «της θλίψεως της μεγάλης», με τα θύματα δηλ. της περιόδου σύγκρουσης μεταξύ εκκλησίας και Ρώμης, προς τους οποίους για τον ιδιάζοντα χαρακτήρα της θυσίας των και το σκληρό τους μαρτύριο προβλέπεται ως ιδιαίτερη αμοιβή, ως bonus, χιλιετής βασιλεία μετά του Χριστού υπό τύπο προθαλάμου εισόδου στη βασιλεία του Θεού και του Χριστού με όλους τους αγίους μετά τη γενική Ανάσταση και Κρίση. Είναι επομένως αδύνατος ο οποιοσδήποτε συσχετισμός των όποιων συγχρόνων μας 'Μαρτύρων' προς εκείνους που είχε κατά νουν ο Ιωάννης. Η ιστορία του κινήματος των 'Μαρτύρων του Ιεχωβά' έχει γραφεί, και ξέρουμε ποιοι ήταν οι κοινωνικοί και πνευματικοί παράγοντες της εμφάνισης και εξέλιξης του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Ελλάδα το κίνημα είναι ξενόφερτο κι η παρουσία του έγινε αισθητή μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τους καθιστούν συμπαθείς μόνο οι κάποιες δεσμεύσεις της θρησκευτικής ελευθερίας που πλήρως δικαιούνται* άλλως, οι χαρακτηριστικές διδασκαλίες των αποτελούν πολύ απλοϊκές μεταφορές βιβλικών κειμένων από άλλες εποχές στη σημερινή. Βέβαια, στους μάρτυρες της 'μεγάλης θλίψεως' του Ιωάννη μοιάζουν όποιοι στην ιστορία αντιστέκονται στη βία και νοθεία που πολλές φορές παίρνει το θείο προσωπείο. Ευτυχώς, η ανθρωπότητα και όλες οι χριστιανικές Ομολογίες περιλαμβάνουν τέτοιους μάρτυρες.
Αυτοί κρατούν τη δάδα της χριστιανικής ελπίδας ζωντανή, κι αυτούς δεν μπορεί να τους διεκδικήσει καμιά ομάδα μονοπωλειακά.
Και είδον θρόνους: η έκφραση θυμίζει Δαν. 7,9 «Εθε-ώρουν έως ότου οι θρόνοι ετέθησαν». Στους θρόνους όμως δεν κάθησαν ούτε ο Παλαιός των ημερών ούτε ο Υιός του Ανθρώπου, ούτε οι Απόστολοι (Μτ. 19,28 κ.π.) αλλά οι μάρτυρες οι ερχόμενοι εκ της θλίψεως της μεγάλης, αι ψυχαί των πεπελεκισμένων διά την μαρτυρίαν Ιησού και διά τον λόγον του Θεού. Οι παραδοσιακοί ερμηνευτές βρίσκουν εδώ την εκπλήρωση της υπόσχεσης του Χριστού προς τους δώδεκα Μαθητές πως θα καθίσουν επί 12 θρόνους για να κρίνουν τις 12 φυλές του Ισραήλ. Μάλιστα, ο Αρτηνός Γεργάνος σημειώνει ειδικότερα: «Και εμπροτήτερα εδόθησαν των προφητών και αποστόλων θρόνοι διδασκαλικοί, με τους οποίους εφώ-τισαν έθνη και Εβραίους. Όμως θέλουν τους δοθή και εις τον μέλλοντα αιώνα, κατά την υπόσχεσιν του Θεού, διά να κρίνουν εκείνους όπου δεν εδέχθησαν το άγιον Ευαγ-γέλιον, να τους αποφασίσουν να πάγουν εις την απώ-λειαν αιωνίως» (ό.π. σελ. 266). Η όλη όμως συνάφεια εδώ, η γενική και η ειδική, δεν υποστηρίζει μια τέτοια ερμηνεία. Πρόκειται για τους μάρτυρες της εσχατολο-γικής θλίψης, οίτινες ου προσεκύνησαν το Θηρίον ουδέ την εικόνα αυτού και ουκ έλαβον το χάραγμα... Τα περί βασιλείας και κρίσεως υπό των μαρτύρων είναι μια παραλλαγή της παράδοσης πως οι άγιοι θα κρίνουν τους αγγέλους (Α' Κορ. 6, 4). Γιατί οι μάρτυρες κατέλαβαν τόσο εξέχουσα θέση στο εσχατολογικό σενάριο του Ιωάννη προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε ήδη στο κεφ. 6, 9, εκεί όπου αυτοί εμφανίζονται κάτω από το ουράνιο θυσιαστήριο ζητώντας ο Θεός να δικαιώσει το αίμα των που χύθηκε επί της γης. Συνοπτικά, ως λόγοι αυτής της έξαρσης του αίματος κατά το τέλος του 1 μ.Χ. αι. μπορούν να θεωρηθούν οι εξής: (1) Το πολύ ιουδαϊκό αίμα που έχυσε η Ρώμη κατά την ιουδαϊκή επανάσταση του 70 μ.Χ. δίνει στον Ιωάννη το μέτρο της αιματοχυσίας κατά τόν έσχατο πόλεμο που περιγράφει το εσχατολογικό σενάριο μεταξύ Ρώμης και Εκκλησίας. (2) Επιπλέον δείγματα αυτού που θα συμβεί στο τέλος υπήρξαν για τον Ιωάννη γεγονότα όπως αυτά του 64 στη Ρώμη επί Νέρωνα και αιματηροί διωγμοί όπως αυτοί που συναντάμε στις επιστολές προς Εβραίους και Α' Πέτρου, καθώς και, λίγο αργότερα, στην αλληλογραφία Πλινίου-Τραϊανού. (3) Η προφητική ομάδα στην οποία ανήκε ο Ιωάννης πρέπει να πέρασε από έντονες τραυματικές καταστάσεις. ΓΓ αυτούς τους λόγους, στο σενάριο του για το τι θα συμβεί κατά την αποφασιστική μάχη των αντίθεων δυνάμεων προς την εκκλησία κατά τα έσχατα, ο Ιωάννης ήχθη στο να αποδεχθεί μεγάλης έκτασης σφαγή χριστιανών, κι ήταν ακριβώς αυτή η πεποίθησή του που λειτούργησε προς δυο κατευθύνσεις: πολύ αυστηρή τιμωρία της Ρώμης αφενός, ιδιαίτερη ανταμοιβή των μαρτύρων της περιόδου αυτής αφετέρου.
Τα ρήματα έζησαν και εβασίλευαν έχουν πράγματι ιδιαίτερη σημασία για τους μάρτυρες, των οποίων ο μαρτυρικός θάνατος θεωρείται ως η κατ' εξοχήν στέρηση της ζωής, και το βασιλικό αξίωμα ως το αντιστάθμισμα της ταπείνωσης από την κρατική εξουσία. Ενώ δε αυτά έγιναν για κάποια χρόνια της ζωής των, η βασιλεία μετά του Χριστού κρατά χίλια χρόνια, πολλά δηλ. χρόνια. Οι λοιποί των νεκρών δεν έζησαν μέχρις ότου συμπληρωθούν τα χίλια χρόνια. Κατά πολύ γνήσια παραδοσιακό τρόπο αποδίδεται εδώ η αρχαία της Π.Δ. διδασκαλία
περί της βασιλείας του Θεού ως γήινα προσανατολισμένης. Η πρώτη ανάσταση θα είναι μόνο των μαρτύρων της μεγάλης θλίψης. Οι λοιποί των νεκρών, για να ζήσουν και αυτοί και να βασιλεύσουν, θα περιμένουν 1000 χρόνια. Ακολουθεί μακαρισμός (ο έκτος στην Απκ.) γι' αυτούς που θα μετάσχουν στην πρώτη ανάσταση. Η πρώτη ανάσταση είναι επιλεκτική (των μαρτύρων), ενώ η δεύτερη οικουμενική" ο πρώτος θάνατος είναι στην πραγματικότητα οικουμενικός, ενώ ο δεύτερος θα είναι επιλεκτικός (βλ. Μοιιηεβ, ό.π. σελ. 360). Για τους μάρτυρες ξεκαθαρίζεται πως δε θα μετάσχουν του δευτέρου θανάτου, που είναι η καταδίκη στη λίμνη του πυρός (20, 14" 21,8).
Κάποιοι αναγνώστες θα επιθυμούν σίγουρα, να μάθουν από πού ο Ιωάννης εμπνεύστηκε αυτή τη μέσο-βασιλεία του Χριστού με τους μάρτυρες επί χίλια χρόνια. Το θέμα είναι περίπλοκο και στρυφνό' θα το παρουσιάσουμε όσο απλά γίνεται. Και, πρώτα-πρώτα, ενώ υπάρχει η τελική βασιλεία του Θεού, με το Χριστό πλάι του, από πού βρέθηκε αυτή η βασιλεία μόνον του Μεσσία (Χριστού) με κάποια ομάδα εκλεκτών πλάι του;
Εν πρώτοις πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα έσχατα στον Ιουδαϊσμό δεν είχαν πάρει τη μορφή απαρτισμένου δόγματος, δεν είχαν συστηματικό χαρακτήρα. Όλα ήταν σε κατάσταση ρευστότητας. Μεταγενέστερα κείμενα της Π.Δ. (Σοφονίας, Ναούμ, Αββακούμ, Ιωήλ, Σοφ. Σολομ., Μακκαβαίοι, Ιουδήθ, Τωβίτ, I Βαρούχ), καθώς και κάποιες Αποκαλύψεις (Ιωβηλαία, μέρη του Α Ενώχ, Β' Ενώχ, Ανάληψις Μωϋσέως) δε μνημονεύουν την παρουσία Μεσσία κατά τα έσχατα. Παρόμοια ρευστότητα παρατηρείται στις διδασκαλίες περί Κρίσεως, Αναστάσεως, βασιλείας του Θεού: αλλού η σχετική διδασκαλία
παρουσιάζεται υποτυπωδώς, ή αναπτυγμένη, ή απουσιάζει εντελώς. Εις τα περί Κρίσεως, κατά τον Λ' Ενώχ, ο Charles ανευρίσκει διάφορους τόπους κρίσεως: 1) Πρώτη παγκόσμια Κρίση με τον κατακλυσμό" 2) Κρίση από το ξίφος των δικαίων στην αρχή της μεσσιανικής βασιλείας" 3) Τελική παγκόσμια Κρίση στην αρχή της μεσσιανικής βασιλείας" 4) Τελική παγκόσμια Κρίση στο τέλος της μεσσιανικής βασιλείας (A Critical History of the Doctrine of a Future Life in Israel, Judaism and in Christianity, 2nd ed., London, 1913, σελ. 85). To κεφ. 90 του Α' Ενώχ κηρύττει ένα είδος βασιλείας των δικαίων, δηλ. ένα είδος προσωρινής δικτατορίας των δικαίων: «Μέγα ξίφος δίδεται εις τα πρόβατα» και τρέπουν εις φυγήν τα θηρία, δηλ. τους εθνικούς' εννοείται ότι, μετά το διακανονισμό, συγκεντρώνονται όλοι στον οίκο του Κυρίου και τα πρόβατα επιστρέφουν το ξίφος που τους είχε δοθεί.
Η εικόνα ότι ο Γιαχβέ τελικώς επεμβαίνει και νικά όλους τους εχθρούς του Ισραήλ δεν απαντά σε όλα τα κείμενα. Στον Ιεζ. κεφ. 38 και Ψλ. 2 γίνεται λόγος περί νέας επιθέσεως κατά των δικαίων μετά την Κρίση του Θεού. Φαίνεται πως, όπως η ρωμαϊκή έτσι και η ιουδαϊκή αυτοκρατορία, έπρεπε να πολεμήσει εναντίον πολλών λαών. Έτσι γεννήθηκε η παράδοση της επίθεσης των Γωγ κατά των δικαίων και της Ιερουσαλήμ. Έτσι δημιουργήθηκε η παράδοση περί της μεσοβασι)χίας του Μεσσία μαζί με κάποια ομάδα εκλεκτών. Στον 4 Εσδρ. 7, 29 εξ. ο Μεσσίας βασιλεύει 400 χρόνια, αποθνήσκει μετά των λοιπών δικαίων, για να επακολουθήσει, μετά περίοδο σιγής, η ανάσταση και η Τελική Κρίση.
Στο Συριακό Βαρούχ η κατάσταση είναι πιο συγκεχυμένη. Ο λόγος εδώ (XXIX) «περί αρχής αποκαλύψεως» του Μεσσία «εις αυτά τα μέρη», δηλ. στην Παλαιστίνη, με πολύ πλούσια τα μεσσιανικά αγαθά (Βεχε-μώθ και Λεβιάθαν για διατροφή, τα αμπέλια με χίλιους κλώνους και κάθε κλώνος με χίλια τσαμπιά, κάθοδος του ταμείου του μάννα από τον ουρανό). Όπως όμως φαίνεται, είναι κατ' αυτήν την περίοδο που ο Μεσσίας θα φονεύσει όλους τους εχθρούς του λαού του' «όλοι αυτοί τότε θα χαθούν με το ξίφος». Όταν υποταγούν όλοι οι αντίπαλοι, τότε θα καθήσει επί βασιλικού θρόνου (LXXII-LXXIII). «Και θα γίνει μετά ταύτα, όταν πληρωθεί ο χρόνος του ερχομού του Μεσσία, αυτός θα εμφανισθεί με δόξα και θα επιστρέψει στη δόξα. Και όλοι όσοι εκοιμήθησαν... θα εγερθούν...» (XXX 1-2).
Τα παραπάνω κείμενα παρατέθηκαν για να αντιληφθεί ο αναγνώστης ότι σ' αυτά δεν έχουμε παρά προσπάθεια συμφιλίωσης, των υφισταμένων διαφορών μέσα στις παραδομένες περί του μέλλοντος εικόνες (βλ. περισσότερα επ' αυτού στο έργο του P. Volz, Die Eschatologie der Jüdischen, Gemeinde im Neutestamentlichen Zeitalter, Tübingen, 1934. σελ. 120). Έτσι πρέπει να καταλάβουμε την προσπάθεια που καταβάλλει ο προφήτης Ιωάννης να επανερμηνεύσει τα περί μεσοβασιλείας του Μεσσία στην Αποκαλυπτική παράδοση: Δε δίνει καθόλου υλιστική περιγραφή αυτής της βασιλείας, ενώ πραγματοποιείται με την «ανάσταση την πρώτη»' ούτε εθνικό χαρακτήρα έχει, αφού πρόκειται για τους μάρτυρες της εκκλησίας της πιο δύσκολης περιόδου των διωγμών' ούτε περί κάποιας δικτατορίας «του ξίφους» πρόκειται, αφού τους «εδόθη κρίμα» (20,4), έναντι ποιων όμως αυτό 0α ασκηθεί δε λέγεται πουθενά' εξ όσων η σύντομη περικοπή περί μεσοβασιλείας αφήνει να συμπεράνουμε, η δόξα της έγκειται στο θρίαμβο των μαρτύρων επί του
σατανά, που προκάλεσε το μαρτύριο τους και που, πριν δικασθεί για όλα του τα εγκλήματα στη γενική Κρίση, εδώ δένεται μέσα στην άβυσσο ανίσχυρος επί χίλια χρόνια.
Τέλος, πρέπει να σημειωθούν εδώ δυο λόγια περί του Χριστού ως βασιλέως, ως του υπεσχημένου υπό του Θεού βασιλιά των εσχάτων. Ο Ιησούς σταυρώθηκε με την κατηγορία πως παρουσίασε τον εαυτό του 4ως βασιλέα των Ιουδαίων'. Όλο το βιβλίο της Απκ., κατεξοχήν όμως η περί χιλιετούς βασιλείας περικοπή, είναι απάντηση όχι μόνο προς τη Ρώμη ως προς το ποιος είναι ο πραγματικός βασιλιάς (ο Χριστός βασιλεύει με όλα τα άλλα θύματα της ρωμαϊκής θηριωδίας) αλλά και προς τις προσδοκίες του Ιουδαϊσμού περί Ιουδαίου Μεσσία και περί ιουδαϊκού βασιλείου. Πολύ σύντομα πρέπει να θιγεί η πλευρά αυτή της περικοπής.
Κατά τους αρχικούς χρόνους, βασιλιάς του Ισραήλ ήταν μόνο ο Γιαχβέ. Κάτω από την πολιτιστική πίεση της Εγγύς Ανατολής και υπό την ώθηση στρατιωτικών αναγκών, παρά τις έντονες αντιρρήσεις των Προφητών (Κριτ. 8, 23' Α' Βασ. 12, 12), τελικά η βασιλεία ως σύστημα διακυβέρνησης έγινε δεκτό με τον όρο πως ο βασιλιάς θα υποτάσσεται στο θέλημα του Γιαχβέ. Έτσι ο Δαβίδ έγινε ο Charlemagne των Εβραίων, ο τύπος βασιλιά κατά την καρδία του Γιαχβέ. Τα χαρίσματα του Μεσσία περιγράφονται στο Ησ. 9, 6-7* 11, 1-8. Όλοι οι βασιλιάδες του Ισραήλ ήταν καταρχή χριστοί Κυρίου, παρά την επίθεση που εξαπολύει εναντίον τους ο συγγραφέας του βιβλίου των Βασιλειών για το λόγο ότι αρνήθηκαν το Γιαχβέ, προσχώρησαν στην ειδωλολα-τρεία και απέρριψαν τις προτάσεις των Προφητών. Όταν το έθνος έχασε την ανεξαρτησία του, η μέλλουσα απο-
κατάσταση της βασιλείας ονομάστηκε «ημέρες του Μεσσία» (W. Robertson Smith, The Prophets of Israel, new ed., London, 1912, σελ. 302). Κατά την περίοδο αυτή της εθνικής υποδούλωσης, αναμένεται σε πολλά κείμενα η αναβίωση της βασιλείας υπό πρίγκηπα εκ του γένους Δαβίδ (Αμώς 9,1-4' 7-9' Ωσηέ 3, 5' Ιερ. 23, 5' 33,14-33' Β' Βασ. 7, 16' Ψλ. 89, 28-37' Σοφ. Σειρ. 45, 25' 47, 11), ενώ κάποιοι όπως ο Δευτεροησαίας (κεφ. 40-56 του Ησ.) δε δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αναβίωση της μοναρχίας.
Στην εργασία μας «Απόκρυφα της Π.Δ.», τομ. Α', σελ. 32-36 δίνουμε εικόνα του ιουδαϊκού Μεσσία στα Ψευδεπίγραφα και στις Αποκαλύψεις. Εξάλλου, από το Qumran άξια ιδιαίτερης μνείας εδώ είναι η αναμονή από την ιερή κοινότητα των Εσσαίων ενός Μεσσία πολιτικού εκ του γένους Δαβίδ και ενός άλλου Μεσσία ιερατικού εκ του γένους Ααρών (IQSa II, 11-12' πρβλ. IQS 6, 4-6). Από τις φυλές Ιούδα και Αευΐ αναμένεται ο Μεσσίας και στις Διαθήκες των Πατριαρχών (Διαθ. Νεφ. 8' Δ'Γαδ 8). Από τη φυλή Αευΐ, ως Τάξων -Μεσσίας αναμένεται από την Απκ. Μωυσ. IX' τη Διαθ. Εζεκ. IV 13 εξ. Ότι θα είναι από το γένος Δαβίδ το locus classicus είναι Ψλ. Σολομ. ΙΖ'. Στο μωσαϊκό του Α' Ενώχ ο Μεσσίας είναι Υιός Ανθρώπου, απόγονος του Δαβίδ, κ.ά. (βλ. κυρίως κεφ. 37-71). Χωρίς ιδιαίτερη σημασία είναι ο Μεσσίας στον 4 Έσδρ. VII, 28 εξ.' στο βιβλίο, μάλιστα, αυτό ο Μεσσίας έρχεται από τη θάλασσα (κεφ. XIII).
Δεν υπήρχε στα χρόνια του Ιωάννη μεσσιανικό δόγμα ούτε αυστηρά καθορισμένη περί εσχάτων διδασκαλία. Γι' αυτό ο Ιωάννης, ίσως χωρίς κάποιο προκαταρτισμένο σχήμα, συνέδεσε τόσο άνετα και απλά υψηλή χριστολογία (εγγύτατη προς το Θεό σχέση του Χριστού) με παραδοσιακές μεσσιανικές ιουδαϊκές εικόνες.
Από κοινωνιολογική σκοπιά η προσέγγιση της χρι-στολογίας της Απκ. οδηγεί σε ανταγωνιστική αντιπαράθεση Χριστού-Καίσαρα. Η αυτοκρατορική λατρεία υποβάλλει στον αρχικό χριστιανισμό τη σύγκριση μεταξύ Χριστού-αυτοκράτορα. Ο Ιησούς προσλαμβάνει ως ο Κύριος της Εκκλησίας αυτοκρατορικές ιδιότητες αλλάζοντας πλήρως από μέσα το νόημά τους. Με τις υπερέχουσες τον αυτοκράτορα ιδιότητες του ο Χριστός δε συντηρεί αλλά καταστρέφει τα στρατοκρατικά και καταπιεστικά αυτοκρατορικά ιδεώδη. Αυτό ήταν το λειτούργημα της εκκλησιαστικής χριστολογίας. [Βλ. σχετικώς τη μελέτη μας «Το Νόημα του Χριστού (δείγμα κοινωνικοθρησκευτικής προσέγγισης στη θεολογική σκέψη του Παύλου), στο «Άραγε γινώσκεις α αναγινώ-σεις», Ερμηνευτικές και Ιστορικές Μελέτες σε ζητήματα των αρχών του Χριστιανισμού, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 1989, σελ. 223-31]. Από τους κοινωνιολογικούς 'τύπους' χριστολογίας που ο Gerd Theissen βρίσκει στον Παύλο, την positions christologie και την participation christologie, (Christologie und soziale Erfahrung, ό.π., σελ. 318-330), η πρώτη έχει ιδιαίτερη αξία για την καλύτερη κατανόηση του χριστολογικού συμβολισμού της Απκ.: Ο Ιησούς ως πιστός και αληθινός εκτελεστής του ανατεθέντος εις αυτόν έργου της θείας σωτηρίας (το Αρνίο το Εσφαγμένο) ανυψώνεται για την πιστότητα του σε Κύριο της Εκκλησίας, στρατηλάτη Μεσσία, Κριτή του κόσμου και ισόθρονο του Θεού μέσα στη νέα πόλη του Θεού. Δεν μπορούμε να αντιληφθούμε την έννοια του χρησιμοποιούμενου από τα κείμενά μας θρησκευτικού συμβολισμού, χωρίς να έχουμε υπόψη μας τα κοινωνικά μοντέλα της εποχής που έκαναν το συμβολισμό αυτό
κατανοητό στους αρχικούς αναγνώστες κειμένων όπως η Απκ. Με την έννοια αυτή η κοινωνιολογική προσέγγιση της Κ.Δ. μπήκε σήμερα στα κανονικά θεολογικά προγράμματα.
Β. Οριστική καταδίκη του σατανά (20, 7-10)
7 Και όταν τελεσΟή τα χίλια έτη, λυΟήσεται ό σατανάς εκ τής φυλακής αύτοΰ 8 και εξελεύσεται πλανήσαι τά έθνη τά έν ταΐς τέσσαρα ι ν γωνίαις τής γής, τον Γώγ και Μαγώγ, συναγαγεϊν αυτούς εις τον πόλεμον, ών ό άρι-Ομός αυτών ώς ή άμμος τής θαλάσσης. 9 και άνέβησαν επί τό πλάτος τής γής και έκύκλευσαν την παρεμβολή ν των αγίων και τήν πάλιν τήν ήγαπημένην, καίκατέβη πύρ έκ τού ουρανού και κατέφαγεν αυτούς. 10 καίό διάβολος ό πλανών αύτούς εβλήθη εις τήν λίμνη ν τού πυρός και θείου όπου και τό Οηρίον και ό ψευδοπροφήτης, και βα-σανισθήσονται ήμέρας και νυκτός εις τούς αιώνας των αιώνων.
7 Όταν τελειώσουν τα χίλια χρόνια, θα λυθεί ο σατανάς από τπ φυλακή του β και θα βγει έξω να πλανέψει τον Γωγ και τον Μαγώγ, τα έθνη που είναι σκορπισμένα στις τέσσερις γωνιές της γης. Θα τους μαζέψει όλους για πόλεμο και θα "ναι αμέτρητοι σαν την άμμο της θάλασσας. 9 Τους είδα να σκορπίζονται ο' όλο το πλάτος της γης και να περικυκλώνουν το στρατόπεδο ίου θεού και την πόλη την αγαπημένη. Και κατέβηκε φωτιά από τον ουρανό και τους έκανε στάχτη. 10 Κι ο διάβολος που τους παραπλανούσε ρίχτηκε στη λίμνη που ήταν από φωτιά και θειάφι, κι όπου βρισκόταν το θηρίο κι ο ψευδοπροφήτης. Εκεί θα βασανίζονται μέρα και νύχτα για πάντα.
Εκτός της μάχης Αρμαγεδών, απομένει στην προφητεία του Ιεζ. κεφ. 38-39 μια άλλη φοβερή εσχατο-λογική μάχη κατά των Γωγ και Μαγώγ. Είναι φανερό και εδώ πως ο Ιωάννης εναρμονίζει διαφέρουσες εσχα-τολογικές παραδόσεις φτιάχνοντας έτσι ένα δικό του εσχατολογικό σενάριο. Ο σατανάς θα λυθεί από τη φυλακή του των χιλίων ετών, καθώς παραμένει πάντα ο ίδιος μαζί με τα σχέδιά του εναντίον του Θεού, σχέδια για να αποπλανήσει τα απομένοντα έθνη, που, όπως σημειώνεται εδώ, βρίσκονται εν τα/ς τέσσαρσιν γωνίαις της γης, των Γωγ και των Μαγώγ, «επί τας τέσσαρας πτέρυγας της γης» (Ιεζ. 7, 2), πανταχόθεν εκ των ακραίων σημείων της γης. Αρχέγονες παραστάσεις περί της Δημιουργίας ως πάλης του Θεού προς αντίθεες δυνάμεις επανέρχονται κατά τις έσχατες ημέρες υπό νέα μορφή. Όπως έχουμε πολλάκις τονίσει, ο προφήτης Ιωάννης έχει καταπληκτική γνώση των Γραφών όχι μόνο προκειμένου περί ομοειδών θεμάτων αλλά και στην επιλογή της αρμόζουσας φρασεολογίας στα επιμέρους. Ο αριθμός των συναχθέ-ντων εθνών κατά του Ισραήλ είναι μεγάλος όπως η άμμος της θάλασσας. Αυτοί, όπως οι Χαλδαίοι, πορεύονταν «επί τα πλάτη της γης» (Αβκ. 1, 6), θα ανεβούν «επί το πλάτος της γης» και θα περικυκλώσουν την παρεμβολών των αγίων κω την πόλιν την ηγαπημένην (Ιερ. 11, 15' 12, 7' Ψλ. 87,2). Ο Μαγώγ κατά το Γεν. 10,2 θεωρείται γιος του Ιάφεθ, ενώ ο Γωγ κατά το Ιεζ. 38, 2 είναι άρχοντας Ρως της περιοχής Μοσόχ και Όρβελ (που αντιστοιχούν στη Μόσχα και στο Tobolsk)' αυτοί ηγούνται της εκστρατείας κατά του Ισραήλ. Ο Μαγώγ βρίσκεται στα έσχατα σημεία του βορρά (Ιεζ. 38, 6 εβρ.). Την κρίση του Θεού εναντίον όλης αυτής της παράξενης από πολύ μακριά συναγωγής εθνών περιγράφει δραματικότατα ο Ιεζ. 38,
22 «Και κρινώ αυτόν θανάτω... και πυρ θείον βρέξω απ' αυτόν και επί πάντας τους μετ' αυτού», γράφει ο Ιεζ. περί του Γωγ. Ο Ιωάννης χρησιμοποιεί παράλληλες εικόνες καταστροφής από τη Βίβλο (περίπτωση του Ηλία στο Γ' Βασ.: «και κατέβη πυρ εκ του ουρανού και κατέφαγεν αυτούς»). Βλ. και το αίτημα των υιών Ζεβεδαίου στο Ακ. 9, 51-4. Έτσι και ο διάβολος που έχει κύριο χαρακτηριστικό ότι πλανά τον κόσμο ρίχτηκε στη λίμνη με τη φωτιά και το θειάφι, όπου είχαν ήδη ριχθεί το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης (19, 20), και εκεί θα βασανίζονται ημέρα και νύχτα, χωρίς ανάπαυλα, εις τους αιώνες των αιώνων (14, 10).
Δεν μπορεί να λησμονήσει κανείς την περιπέτεια που είχε η πληροφορία της Απκ. περί επίθεσης Ρωσικών στρατευμάτων, των Γωγ και Μαγώγ κατά του Ισραήλ, καθ' όλη την περίοδο της πρόσφατης κρίσης στην Εγγύς Ανατολή και την εκεί αντιπαράθεση Ρωσίας και Αμερικής. Η περίπτωση αυτή παρουσιαζόταν από συγγραφείς, στην Αμερική ιδίως, αλλά και στην Ελλάδα, ως καταπληκτική ιστορική επιβεβαίωση της αποκαλυπτικής προφητείας του Ιωάννη. Ήλθε όμως η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, και όλο αυτό το σενάριο διαλύθηκε. Λησμονείται, συστηματικά, πως ο Ιωάννης συνθέτει παραδόσεις σταχυολογημένες από την Π.Δ. και τις ερμηνεύει με εντελώς δικό του τρόπο για την εποχή του.
Γ. Η Τελική Κρίση (20, ¡1-15)
11 Και είδον Ορόνον μέγαν λευκό ν και τον καΟήμενον έπ' αυτόν, ου από τού προσώπου έφυγε ν ή γή καί ό ουρανός καί τόπος ούχ ευρέθη αύτοίς. 12 καί είδον τους
νεκρούς, τούς μεγάλους και τούς μικρούς, έστώτας ενώπιον τοϋ θρόνου, και βιβλία ήνοίχθησαν, και άλλο βιβλίον ήνοίχθη, δ εστίν της ζωής, και εκρίθησαν οί νεκροί εκ τών γετγραμμένων έν τοις βιβλίοις κατά τά έργα αύτών. 13 και έδωκεν ή θάλασσα τούς νεκρούς τούς έν αύτη καίό θάνατος καίό άδης έδωκαν τούς νεκρούς τούς έν αύτοίς, και έκρίθησαν έκαστος κατά τά έργα αύτών. 14 και ό θάνατος και ό άδης έβλήθη σαν εις τήν λίμνη ν τοϋ πυρός, ούτος ό θάνατος ό δεύτερος έστιν, ή λίμνη τοϋ πυρός. 15 και ει τις ούχ εύρέθη έν τή βίβλω τής ζωής γεγραμμένος, εβλήθη εις τήν λίμνη ν τοϋ πυρός.
11 Και είδα ένα μεγάλο άσπρο θρόνο κι εκείνον που καθόταν σ' αυτόν. Η γη κι ο ουρανός έφυγαν από μπροστά του κι εξαφανίστηκαν. 1 2 Και είδα τους νεκρούς, μεγάλους και μικρούς, να στέκονται μπροστά στο θρόνο. Ανοίχτηκαν βιβλία, κι ύστερα ανοίχτηκε ένα άλλο βιβλίο, το βιβλίο της ζωής. Και κρίθηκαν οι νεκροί κατά τα έργα τους, που ήταν γραμμένα στα βιβλία. 1 3 Η θάλασσα παρέδωσε τους νεκρούς της, κι ο θάνατος κι ο Αδης παρέδωσαν τους νεκρούς που φύλαγαν. Κι ο καθένας κρίθηκε κατά τα έργα του. 14 Τότε ο θάνατος κι ο Αδης ρίχτηκαν στη λίμνη της φωτιάς. 1 5 Αυτός είναι ο δεύτερος θάνατος, η λίμνη της φωτιάς* κι όποιος δε βρέθηκε γραμμένος στο βιβλίο της ζωής ρίχτηκε στη λίμνη της φωτιάς.
* * *
Ποια είναι η αρχή αυτής της περί Κρίσεως διδασκαλίας; Κρίνονται κατ' αυτήν οι άνθρωποι εν γένει ή μόνο οι εχθροί του Ισραήλ; Προς το πρώτο συνηγορούσαν οι μεγάλοι προφήτες, ενώ προς το δεύτερο έρεπε η λαϊκή εβραϊκή εσχατολογία εξαρχής. Εξάλλου, η οιαδήποτε Κρίση του Θεού, σύμφωνα με το μυθολογικότελετουργικό της Ανατολής, είναι υπό κάποια έννοια επανάληψη της Δημιουργίας. Έτσι ήταν η εορτή της πρώτης κάθε έτους (βλ. Β. Βέλλα, Η Kapporeth και η εορτή των Kippurim, Αθήναι 1930). Παρά την κάποια εξατομίκευση της θρησκείας επί Ιερεμία και Ιεζεκιήλ, κατά τους μεταιχμαλωσιακούς χρόνους η έννοια της Κρίσης εξακολουθεί να κινείται μεταξύ της λαϊκής προσδοκίας περί καταστροφής των εχθρών του έθνους και της προφητικής άποψης περί καθολικής εκδήλωσης της δικαιοσύνης του Θεού. Το πιο σημαντικό που πρέπει εδώ να σημειωθεί είναι ότι, με την ανάπτυξη μέσα στον Ισραήλ της συνείδησης του μέλους μιας οικουμενικής αυτοκρατορίας, η κατά των εχθρών κρίση έγινε τελική.
Νεότεροι ερευνητές της περιόδου του Ιουδαϊσμού όπως ο P. Volz (ό.π.), ο Charles (ό.π.), ο Α. Freihern von Gall (Βασιλεία του Θεού, Eine Religionsgeschichtliche Studie zur Vorkirchlichen Eschatologie, Heidelberg, 1926 -εις τα περί Κρίσεως τονίζεται και η επίδραση του παρσισμού, σελ. 167 εξ.), ο W. Bousset (Die Religion des Judentums in Neutestamentlichen Zeitalter, 3te Aufl. Tübingen, 1926) προσπάθησαν να βρουν κάποια εξέλιξη από το έθνος προς την οικουμένη, από την ομάδα προς το άτομο. Πρόκειται μάλλον περί μάταιης προσπάθειας. Εξαιτίας της Μακκαβαϊκής επανάστασης, η ευσέβεια του μεταγενέστερου ιουδαϊσμού γίνεται έντονα «λαϊκή», και η καθόλου τάση της Αποκαλυπτικής του ιουδαϊσμού είναι κομματική και εθνική. Είχε δίκαιο όπως φαίνεται ο Nils Messel (Die Einheitlichkeit der Jüdischen Eschatologie, Glessen 1915, σελ. 195), όταν έγραφε: «Ο Ατομισμός δεν εκφράζεται στην ιδέα της μελλοντικής κρίσης αλλά στην ελπίδα της ανάστασης».
Ο Ιωάννης της Απκ., ενώ περιγράφει κυρίως σκηνή τιμωρίας, παρουσιάζει την εικόνα της κρίσης με άλλο πνεύμα: ως προετοιμασία ερχομού της νέας πόλεως του Θεού.
Κατά τον τρόπο της περιγραφής του Δαν. 7, 4 εμφανίζει και ο Ιωάννης τον Θρόνο της κρίσεως μέγαν λευκό ν και τον καΟήμενον επ' αυτόν. Λευκός καλείται ο θρόνος λόγω λαμπρότητας και διαφάνειας της κρίσης (Γ' Βασ. 10,18). Ο καθήμενος πρέπει, κατά την Απκ., να είναι ο ίδιος ο Θεός (4,2' 5, Γ 6,16' 7,10' 13" 15' 19,4" 21,5). Σε άλλα κείμενα της Κ.Δ. κριτής επί του θρόνου κάθεται ο Υιός (του Ανθρώπου) Μτ. 25,1' Ιω. 5,22' Β' Κορ. 5,10' Β' Τιμ. 4,1. Και σε ιουδαϊκά αποκαλυπτικά κείμενα ομοίως, π.χ. Δαν. 7, 13' Α Ενώχ 45, 36 κ.α. Στην Απκ. η τελική κρίση είναι έργο του καθήμενου στο θρόνο του σύμπαντος σε όλο το βιβλίο, δηλ. του Θεού.
Δεν είναι σαφές με ποια έννοια έφυγαν από προσώπου του καθημένου στο θρόνο η γη και ο ουρανός και τόπος ουχ ευρέθη αυτοίς (βλ. Μτ. 25, 31-46' 16, 12' 12, 8' Δαν. 2, 25). Έφυγαν ίσως από τρόμο προ της θείας μεγαλειότητας' ή με την έννοια καταπληκτικής ιστορικής επαλήθευσης αποκαλυπτικής προφητείας" ή, το πιθανότερο, από τη συναίσθηση της επικείμενης αλλαγής των σε καινό ουρανό και καινή γη. Η έκφραση, σίγουρα, δε σημαίνει καταστροφή του φυσικού κόσμου αλλά δηλώνει σημεία κοσμικά της θείας παρουσίας και δόξας. Ο στίχ. 12 έρχεται στην ανάσταση όλων των νεκρών. μεγάλων και μικρών, αδιακρίτως τάξης' όλοι ίστανται ενώπιον του θρόνου και αρχίζει η τελική κρίση βάσει βιβλίων οφεΟχτών' στον πληθυντικό λόγω των πολλών οφειλετών (βλ. Δαν. 7, 10), που ανοίχθηκαν ακριβώς για την περίσταση. Για τους δικαίους όμως ανοίχΟη ένα άλλο βιβλίον, της ζωής, αυτό δηλ. που περιλαμβάνει όσους θα ζήσουν μετά την κρίση. Έτσι κρίθηκαν οι νεκροί σύμφωνα με τα γραμμένα στα βιβλία, δηλ. σύμφωνα με τις πράξεις τους που ήταν καταχωρημένες είτε στο πρώτο είτε στο δεύτερο βιβλίο (βλ. Ιερ. 17, 10' Ψλ. 62, 13). Ακολουθεί ένα είδος παραλληλισμού των μελών έτσι εξηγείται πως όχι μόνον ο θάνατος και ο άδης έδωκαν τους νεκρούς που ετηρούντο μέσα σ' αυτούς, αλλά και η θάλασσα' επίσης, επαναλαμβάνεται πως ο καθένας κρίθηκε σύμφωνα με τα έργα του. Ο Ιωάννης είναι μάστορης στα πρωθύστερα. Στο στίχ. 12 οι νεκροί είναι κάθε ηλικίας και τάξης (πρβλ. 11, 18' 13, 16' 19, 5' 18)' είναι όμως στο στίχ. 13 που αναπτύσσεται η οικουμενικότητα της ανάστασης. Εξαιρούνται από την ανάσταση αυτή οι μάρτυρες που μετά την πρώτη ανάσταση ανέλαβαν μετά του Χριστού τη βασιλεία επί χίλια χρόνια. Ο θάνατος και ο Άδης στο 1,18 είναι ο τόπος των νεκρών, του οποίου τα κλειδιά έχει ο Μεσσίας. Εδώ, στο στίχ. 13, δηλώνουν τόν τόπο των νεκρών, ενώ στο στίχ. 14 προσωποποιούνται, καί, ως φοβεροί εχθροί του ανθρώπου, ρίπτονται στη λίμνη του πυρός την καιομένη κατά τη λιγότερο μυθολογική έκφραση της Α Κορ. 15, 26 «έσχατος εχθρός καταργείται ο θάνατος». Αλλες έννοιες περί του Άδη πρέπει να αναζητήσει κανείς σε κείμενα όπως Πραξ. 2, 27' Λκ. 16, 23. Πάντως όλοι κρίθηκαν όχι σύμφωνα με τα λόγια τους αλλά με τα έργα, όχι, βέβαια, υπό κάποια ηθικιστική έννοια αλλά με εκείνη της γενικής τοποθέτησής τους έναντι της αυτοκρατορικής λατρείας. Σχετικά με τα βιβλία της κρίσης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αν το βιβλίο της ζωής είναι ένα ονοματολόγιο (κατά το Ησ. 4,3' Δαν. 12,1' Μαλ. 3,6' Απκ. 3,5' 17,8' 21, 27), τα άλλα βιβλία καταγράφουν ίσως τα έργα του καθενός, αφού καθένας κρίνεται τελικά σύμφωνα με τα έργα του.
Η λίμνη του πυρός είναι ο τελικός τόπος όλων του μυθικού χαρακτήρα αντίθεων μορφών (θηρίο, ψευδο-προφήτης), καθώς και αυτών που -εκτός των μαρτύρων της μεγάλης θλίψης- δε βρέθηκαν τα ονόματα γραμμένα στο βιβλίο της ζωής. Κατά το Μτ. 25,41 το εξώτερο πυρ είναι ετοιμασμένο για το διάβολο και τους υπηρέτες του αγγέλους, αλλά και για όλους τους εξ ευωνύμων του κριτή Μεσσία. Στον Α'Ενώχ 48,9 οι δίκαιοι αγάλλονται με τη θέα των βασανιστηρίων των βασιλέων της γης μέσα στο πυρ που δεν είναι μόνο ο τόπος της τιμωρίας των κακών αλλά και η ολοκληρωτική τους ήττα. Ονομάζεται λίμνη του πυρός και δεύτερος θάνατος σε σχέση με τον πρώτο θάνατο, το χωρισμό της ψυχής από το σώμα (Ιωήλ Γιαννακόπουλος). Κατ' ουσία, όπως τονίζουν πολλοί ερμηνευτές, μετά από αυτή τη ζωή δεν υπάρχει πια θάνατος, γιατί κατά την ιωάννεια έννοια περί θανάτου δεν υπάρχει πια ζωή. Παράλληλες έννοιες έχουν η ζωή και ο θάνατος στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο.
Σελιδες 439-462
Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με σαφή αναφορά την πηγή προέλευσης
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.