Α' Ανάλυση των περιεχομένων της Αποκάλυψης-Σύντομο σημείωμα για την ποίηση στην Αποκάλυψη - Σάββας Αγουρίδης

Α' Ανάλυση των περιεχομένων της Αποκάλυψης-Σύντομο σημείωμα για την ποίηση στην Αποκάλυψη

Λόγω της αβεβαιότητας ως προς το νόημα του βιβλίου της Απκ., η ανάλυση των περιεχομένων του βιβλίου αυτού παρουσιάζει πολλές και ενδιαφέρουσες αποκλίσεις. Οι πνευματικότεροι εξηγητές, όπως π.χ. οι Ανατολικοί παραιτούνται από το έργο οιασδήποτε ανάλυσης και παραθέτουν το κείμενο απ' αρχής μέχρι τέλους συνήθως κατά κεφάλαια ή μικρότερες περικοπές, όταν αυτό επιβάλλεται από το ίδιο το κείμενο.

Αλλά και κατά τη νεότερη περίοδο οι διάφοροι εξηγητές, ενώ είναι αρκετά βέβαιοι για κάποιες περικοπές (όπως π.χ. αυτές των κεφ. 2-3' 12-14 και 17-22), δεν είναι το ίδιο σίγουροι για κάποιες άλλες. Για αυτό στηναπόπειρα ανάλυσης του συνόλου βιβλίου παρατηρούνται διαφοροποιήσεις. Ορισμένοι μάλιστα παραιτούνται εντελώς από την προσπάθεια. Εμείς κατεχόμεθα από την πεποίθηση πως ο Ιωάννης είχε κατά νου ορισμένο σχέδιο πορείας του βιβλίου, ορισμένη σπονδύλωση, που έχει μεγάλη σημασία για την καθόλου σημασιοδότηση του κειμένου. ΓΓ αυτό διακινδυνεύουμε εδώ λεπτομερέστερη ανάλυση αυτής που προτείναμε στα Εισαγωγικά, γιατί έτσι μπορεί να γίνει ευρύτερη συζήτηση του θέματος αυτού και έτσι να φθάσουμε σε αναλύσεις γενικότερης αποδοχής. Στη συνέχεια δεν παρατίθεται απλή διεύρυνση των Περιεχομένων του βιβλίου, αντί της συνοπτικής ανάλυσης που έχουμε στα Εισαγωγικά. Η διεύρυνση είναι φυσικό να γίνει. Εδώ το κυριότερο Οα είναι η αιτιολόγηση της πορείας του κειμένου από κάποια εσωτερική αναγκαιότητα στη σκέψη του Ιωάννη.

Προλογίσματα στο βιβλίο και στις επτά επιστολές προς τις επτά εκκλησίες (κεφ. 1)

I.Αν το γενικό Προλόγισμα (1, 1-3) αναφέρεται σε όλο το βιβλίο, το επιστολικό προοίμιο (1, 4-20), ενώ φαίνεται σχετιζόμενο κυρίως προς τις επιστολές στις 7 εκκλησίες, υπό μια ευρύτερη έννοια αναφέρεται σε ολόκληρο το βιβλίο, αφού μάλιστα δε διακρίνονται οι παραλήπτες της Απκ. από τους παραλήπτες των 7 επιστολών που είναι η οικουμενική εκκλησία.

II. Οι επτά επιστολές (κεφ. 2-3)Οι επιστολές προς τις 7 εκκλησίες μας δίνουν πολύ ζωντανή εικόνα της κατάστασης μπρος στα μάτια του Ιωάννη και του Ιησού, εικόνα που εδώ εγγίζει το όριο της απόρριψης, εκεί φθάνει κάποια ανεκτά όρια και αλλού μπορεί να δεχθεί κάποιους επαίνους. Ποιος είναι ο σκοπός αυτής της παρουσίασης; Ίσως διπλός: η πραγματική κατάσταση των εκκλησιών, που δεν μπορεί καθόλου να θεωρηθεί ως έτοιμη για να δεχθεί τη Β' Παρουσία του Χριστού, εξού και οι κατάλληλες παραινέσεις' αλλ' η περιγραφή της κατάστασης των 7 εκκλησιών μπορεί να θεωρηθεί ως ένα είδος ναΐΐ-αηίυηι οχ ονςηίυ, τόσο κοινού στις Ιουδαϊκές Αποκαλύψεις: Όπως ξέρει ο Χριστός τόσο καλά όσα γίνονται μέσα στην καθόλου εκκλησία, το ίδιο καλά ξέρει και όσα Οα αποκαλυφθεί πως Οα συμβούν στο μέλλον. Η διπλή αυτή λειτουργία των επιστολών προς τις εκκλησίες εξηγεί την πρόταξή τους σε σχέση με το όλο βιβλίο.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

III. Έναρξη της ουράνιας εσχατολογικής λειτουργίας (κεφ. 4-5)

Από το κεφ. 4 ως το 22 εκτυλίσσεται το εσχατολογικό σενάριο, το οποίο δείχνει πως στην ουράνια λειτουργία αρχίζει αυτό το σενάριο, αλλά κατά στάδιά χωρεί προς την αλλαγή αυτού του κόσμου και προς την εγκαθίδρυση ενός άλλου. Για αυτό το λόγο τα κεφ. 4-5 ονομάζονται από ορισμένους υπομνηματιστές «πρόλογος στους ουρανούς». Η ουράνια λειτουργία δεν είναι μόνο η αφετηρία του σεναρίου, είναι η πηγή του, αφού εκεί σχεδιάσθηκε,από εκεί κατευθύνεται η εκτέλεσή του βήμα προς βήμα και ενισχύεται συνεχώς η θεολογική του αρχιτεκτονική. Η ουράνια λειτουργία που αρχίζει στο κεφ. 4 τελειώνει στο κεφ. 19, όπου αγγέλλεται η κάθοδος εκ του ουρανού της νέας πόλεως Ιερουσαλήμ. Βλ. το ρόλο της ουράνιας λειτουργίας στην Απκ. στο Παράρτημα (Ε). Μετά την οφειλόμενη στο Θεό, τον καθήμενο επί του θρόνου του, μόνον κύριο του κόσμου, λατρεία το κύριο μέρος της ουράνιας τελετής είναι η »(χίαιτιαηο ή προσαγόρευση του εσφαγμένου Αρνιού, του Χριστού, ως εσχατολογικού κριτή επί του κόσμου και ως εκτελεστή του τελικού σχεδίου του Θεού για την ανθρωπότητα.

Σημειωτέον, ότι προς την ουράνια λειτουργία συνδέονται άμεσα μόνο οι πληγές των 7 σφραγίδων. Μπορούμε να πούμε ότι και οι πληγές από τις 7 σάλπιγγες και τις 7 φιάλες συνδέονται αναγκαστικά με τη σκηνή τηςπαραδόσεως του σφραγισμένου βιβλίου από το Θεό στο Χριστό.

Το ζήτημα αυτό έχει άμεση σχέση με τη σωστή ανάλυση του κειμένου' ως εκ τούτου η σύντομη παρεμβολή που ακολουθεί είναι απολύτως αναγκαία. Ενώ η έβδομη σφραγίδα με το άνοιγμά της εξαπολύει τις πληγές από τις 7 σάλπιγγες στη συνέχεια, η έβδομη σάλπιγγα δεν κάνει το ίδιο ως προς τις 7 φιάλες  εξαγγέλει την τρίτη 'ουαί  η οποία όμως φαίνεται να συνδέεται με τον τελικό πόλεμο και την τελική νίκη. Στα κεφ. 12-13 έχουμε παραταύτα τις εικόνες του πολέμου κατά της εκκλησίας από το δράκοντα και το θηρίο. Αλλά και οι πληγές από τις 7 φιάλες δεν μπορούν να σχετιστούν σίγουρα με τις σκηνές των κεφ. 4-5, αφού αρχίζουν ως εξής: Και είδον άλλο ση μείον εν τω ουρανώ μέγα και θαυμαστόν, αγγέλους επτά έχοντας πληγάς επτά τας εσχάτας, ενώ, στη συνέχεια, στήνεται ένα άλλο ουράνιο σκηνικό, διαφορετικό εκείνου των κεφ. 4-5. Συμπέρασμα: Η σύνδεση των 3επτάδων των πληγών πρέπει να είναι έργο του Ιωάννη. Όπως όμως και αν έγινε η σύνδεση αυτή, και στις τρεις περιπτώσεις, το στρατηγείο των εσχατολογικών επιχειρήσεων και ο εκτελεστής των αποφάσεων παραμένει πάντοτε ο ουρανός. Γι' αυτό και στις 3 περιπτώσεις έχουμε ωδές και ουράνιους ύμνους που στηρίζουν θεολογικώς τα γινόμενα. Παρά την ποικιλία του υλικού, είναι εμφανής η ενότητα που θέλησε ο ίδιος ο Ιωάννης.

Και κάτι άλλο, επίσης, σημαντικό: Ο Ιωάννης ερμηνεύει ορισμένες πληγές κατά ίδιο τρόπο, εκτός από το ότι, και στις 3 επτάδες, παρεμβάλλει όπου θεωρεί αναγκαίο ενδιαφέρον υλικό. Έτσι στο κεφ. 6, μετά από τέσσερις πρώτες φοβερές πληγές επί του κόσμου, στο 6, 9 εξ. η πέμπτη σφραγίδα δεν είναι πληγή αλλά παρουσιάζει τις ψυχές των μαρτύρων κάτω από το ουράνιο θυσιαστήριο να υποστηρίζουν τα γινόμενα και να ζητούν γρήγορα τη δικαίωσή τους. Φαίνεται ως άμ. τη ανταπόκριση στο αίτημα των μαρτύρων ο ερχομός βαρύτατης πληγής με το άνοιγμα της έκτης σφραγίδας (κοσμικής εκτάσεως αναστάτωση) που η περιγραφή της λήγει με το εύλογο ερώτημα: Και τις δύναται σταθήναι; (6, 17). Η σφράγιση των 144.000 εκ πάσης φυ/ης υιών Ισραήλ στο κεφ. 7 αποτελεί την απάντηση στο ερώτημα' αλλά παρόμοια σκηνή εσφραγισμένων έχουμε και στο κεφ. 14, μετά το σκληρό διωγμό της εκκλησίας στα κεφ. 12-13.

Κατόπιν, όπως έγινε μεταξύ έκτης και έβδομης σφραγίδας, παρόμοια παρεμβολή συναντάμε επίσης μεταξύ έκτης και έβδομης σάλπιγγας (το υλικό των κεφ. 10 και 11), ενώ πρέπει να πούμε πως οι ύμνοι που ακολουθούν την έβδομη σάλπιγγα συνδέονται με το υλικό που έχουμε στο κεφ. 19,11 εξ., δηλ. την αποφασιστική νίκη επί του κακού και τον ερχομό του νέου κόσμου' τα κεφ. 12-13 ασχολούνται με το φοβερό κατά της εκκλησίας διωγμό.

Όπως στις 7 πρώτες πληγές η τελευταία ήταν εκείνη που έδωσε συνέχεια των πληγών με τις 7 σάλπιγγες των δεινών, έτσι και με τις επτά φιάλες πληγών η τελευταία σχετίζεται άμεσα με την καταστροφή της πόρνης Βαβυλώνας στα κεφ. 17-18.

Με όλα τα παραπάνω περί της σχέσης των 3 επτάδων μεταξύ τους, όπως και περί των παρεμβολών και ίδιων διαμορφώσεων του υλικού από τον προφήτη Ιωάννη επιθυμούμε να προειδοποιήσουμε τον αναγνώστη πως οκορμός του βιβλίου, που πλέκεται γύρω από τις 3 επτάδες πληγών (κεφ. 6-18) έχει αναμφισβήτητη ενότητα με πολύ σαφείς τις ενδείξεις χαλαρών ενίοτε δεσμών και παρεμβολής ποικίλου, ενίοτε μάλιστα παραλλήλου υλικού από το συγγραφέα. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για την κατανόηση της ανάλυσης που επιχειρείται εδώ.

IV. Οι επτά σφραγίδες και οι επτά σάλπιγγες των πληγών της προκαταρκτικής κρίσης επάνω σε ένα τελικά αμετανόητο κόσμο (κεφ. 6-9)

Οι πληγές αυτές αποτελούν, κατά το εσχατολογικό σενάριο του Ιωάννη, ένα προκαταρκτικό στάδιο, κατά το οποίο, ενώ καταστρέφεται το 1/3 του φυσικού κόσμου και των ανθρώπων, δίνεται η ευκαιρία σε όλους για μετάνοια. Παρά τη σφοδρότητα των δεινών, οι λοιποί των ανθρώπων μένουν προσκολλημένοι στα είδωλα, στο φόνο, την πορνεία, την κλοπή και άλλες ηθικές αδυναμίες (9,20

-21). Με το άνοιγμα των 4 σφραγίδων τέσσερις ίπποι (λευκός, πυρρός, μέλας, χλωρός) εξαπολύουν κατά των ανθρώπων πολέμους, πείνα και θάνατο. Η πέμπτη αποκαλύπτει την αγωνία των ψυχών των μαρτύρων για δικαίωση του θανάτου των, ενώ η έκτη φέρνει συγκλονιστικά φαινόμενα επί του γήινου και ουράνιου χώρου. Τα θύματα της οργής του Θεού είναι πάρα πολλά, γι' αυτό τίθεται από τα απελπισμένα θύματα το ερώτημα: και τις δύναται σταθήναι; (6, 17). Αλλά κι οι πιστοί έχουν κάθε λόγο να φοβούνται τις πληγές αυτές για τη δική τους επιβίωση. Αυτός είναι ο λόγος που ο Ιωάννης (κεφ. 7, 1-17) με την εικόνα της σφράγισης 144.000 εκ πάσης φυλής υιών Ισραήλ» και «όχλου πολλού, ον αριθμήσαι αυτόν ουδείς εδύνατο εκ παντός έθνους και φυλών. Στο ερώτημα ποιοι είναι όλοι αυτοί η απάντηση ενός εκ των πρεσβυτέρων είναι ότι αυτοί είναι οι ερχόμενοι εκ της θλίψεως της μεγάλης και πως οι λευκές στολές τους έχουν πλυθεί και λευκανθεί μέσα στο αίμα του Αρνίου.

Το άνοιγμα της έβδομης σφραγίδας φέρνει τις 7 σάλπιγγες. Και αυτές αρχίζουν με ουράνιο τελετουργικό (8, 3-5). Οι 4 πρώτες σάλπιγγες φέρνουν φυσικές καταστροφές (χαλάζι, φωτιά, μόλυνση του τρίτου των υδάτων, το 1/3 του ήλιου, της σελήνης και των άστρων σβήνουν). Πρόκειται δηλ. και εδώ περί ϊΐροκαταρκτικής κρίσης. Με την πέμπτη σάλπιγγα ανοίγει το φρέαρ της αβύσσου και εξέρχονται από εκεί ακρίδες που δαγκάνουν όπως οι σκορπιοί με εντολή να μη αποκτείνουν, μόνο να δάκνουν για βασανισμό, και πόνο όσους δε φέρουν τη σφραγίδα του Θεού επί των μετώπων των. Η έκτη σάλπιγγα αναφέρεται σε ένα απίθανα φονικό ιππικό που εξαπολύεται από τον Ευφράτη, για να αποκτείνει και αυτό το 1/3 των ανθρώπων. Αυτή είναι η πρώτη Όυαί Καμιά όμως μετάνοια δε σημειώθηκε μεταξύ των ανθρώπων.

V.Η έβδομη σάλπιγγα εξαγγέλλει μεταβατικά γεγονότα που οδηγούν στην τελική σύγκρουση του θηρίου με την εκκλησία (κεφ. 10-11).

Άγγελος ισχυρός ορκίζεται εδώ κατά τρόπο τελετουρ-γικότατο πως έφθασε το τέλος, και ο προφήτης Ιωάννης κατατρώγει «βιβλαρίδιον» και ακούει δει σε πάλιν προφητεύσαι επί λαοίς και έθνεσιν και γλώσσαις και βασιλεύσιν πολλοίς, και διατάσσεται να μετρήσει το Ναό, τους προσκυνητές και το θυσιαστήριο. Το κύριο όμως θέμα της μεταβατικής περικοπής είναι η εμφάνιση των δυο μαρτύρων προφητών και προδρόμων της Β' Παρουσίας του Μεσσία, πιθανώς του Μωϋσή και του Ηλία. Αυτοί οι δυο τελούν τέρατα και σημεία, το θηρίο όμως τους κηρύττει τον πόλεμο και τους θανατώνει' αλλ' ο Θεός τους ανιστά και τους ανεβάζει στον ουρανό εν μέσω φοβερών φυσικών φαινομένων. Αυτή είναι η δεύτερη 'ουαί', ενώ ο ερχομός της τρίτης 4ουαΓ βρίσκεται εγγύς. Ο έβδομος άγγελος σαλπίζει' φωνές ακούονται στον ουρανό, ενώ ειδική ιερουργία τελείται με τους 24 πρεσβυτέρους, στο ναό του Θεού τον εν τω ουρανώ με την κιβωτό της διαθήκης εντός. Όμως προς τα άσματα που άδονται στον ουρανό εμφανίζονται σχετιζόμενα τα τελικά εσχατολογικά γεγονότα που έχουμε στο κεφ. 20εξ.' είναι φανερή η σύνθεση ετερόκλητου υλικού.

VI.Η τελική επίθεση του δράκοντα ή θηρίου κατά της εκκλησίας, και η σφράγιση των 144.000 αγίων επί της Σιών (κεφ. 12-14).

Στο κεφ. 12 ο δράκων ή σατανάς κ.τ.λ. ύστερα από πόλεμο προς τον Μιχαήλ στον ουρανό, ρίχνεται με το στρατό του στη γη. Τότε εμφανίστηκε γυναίκα στον ουρανό περιβεβλημένη τον ήλιο, έχουσα εν γαστρί. Ο δράκοντας κυνηγά τη γυναίκα για να σκοτώσει το παιδί όταν γεννηθεί. Αυτό όμως αρπάχτηκε στον ουρανό κι ο δράκοντας καταδιώκει τη γυναίκα στην έρημο, όπου θα μείνει τριάμισυ χρόνια. Τότε ο δράκοντας στράφηκε κατά του σπέρματος της γυναίκας.

Το διωγμό της εκκλησίας αναλαμβάνει στην επόμενη εικόνα «το θηρίο από τη θάλασσα» και ο ψευδοπροφήτης, ένα άλλο θηρίο εκ της γης (κεφ. 12). Χαρακτηριστικό του πρώτου θηρίου είναι ότι θεραπεύτηκε η πληγή του θανάτου του, και η απαίτησή του είναι να προσκυνηθεί ως θεός από τα μέλη της εκκλησίας' το άλλο θηρίο εκ της γης ασκεί ένα είδος προπαγάνδας υπέρ του πρώτου και υπέρ του 'χαράγματος' του θηρίου. Στο τέλος μεαριθμητικό τρόπο δίνεται και το όνομα του θηρίου: 666. Η επιδρομή αυτή κατά της εκκλησίας απαιτεί την προστατευτική σφράγιση των πιστών ενώπιον της οργής του Θεού που οσονούπω πρόκειται ναεκσπάσει (14, 1-3).

Παραδόξως, η περικοπή αυτή κλείνει με αποστολή δρεπάνου θερισμού από τον Υιό του Ανθρώπου' η εικόνα του αίματος από τον τελικό αυτό τρύγο έξω από την πόλη (Ιερουσαλήμ) είναι τρομερή, αφού το ύψος του φθάνει μέχρι τα χαλινάρια των αλόγων σε απόσταση 1.600 σταδίων!

Η παραπάνω ενότητα, εκτός που τελειώνει με μια εικόνα τελικής κρίσης, μας δίνει, όπως ήδη έγινε με το κεφ. 7, μια παράλληλη εικόνα για τη σφράγιση των αγίων επί της Σιών, κάτι που πραγματικά έχει εδώ τη θέση του,αφού η εναντίον των πιστών επιδρομή των θηρίων συνιστά την περίοδο της 'μεγάλης θλίψης' της εκκλησίας. Από τον καθιερωμένο αποκαλυπτικό όρο 'θλίψις' δημιουργεί ο Ιωάννης για την περίσταση αυτή τον όρο «μεγάλη  θλίψις», κατά την οποία τα μέλη της εκκλησίας θα μετατραπούν σε μάρτυρες, υπέρ των οποίων ο Θεός με τη χιλιετή βασιλεία προβλέπει ειδικό bonus. Παρά το μαρτυρικό χαρακτήρα της περιόδου αυτής, είναι τόσος ο κίνδυνος που καθιστά αναγκαία την προστατευτική σφράγιση των αγίων, που πρωταρχικά έχει την έννοια της εξαίρεσής των από τις πληγές της οργής του Θεού. Προφανώς τα περί Οερισμού και περί τελικού τρύγου δεν ενοχλούν τον Ιωάννη: επιτρέπεται σε κάποιες ενότητες να διατηρούν κάτι από την αυτοτέλεια που είχαν στην αρχική πηγή του προφήτη, αρκεί το σύνολο να υποτάσσεται στη διήκουσα έννοια και να υπηρετεί το γενικό διά του όλου σκοπό.

Εξάλλου, η εικόνα του δράκοντα διώκτη της γυναίκας και των δυο θηρίων κατά της εκκλησίας αποτελεί σύνθεση ποικίλου υλικού από τον Ιωάννη με σαφώς μυθολογικό χαρακτήρα. Με τους διωγμούς αυτούς σταμάτησε οτιδήποτε προκαταρκτικό. Εδώ, στα κεφάλαια αυτά, ο προφήτης Ιωάννης παραδίδει en bloc τα περί αποκορύφωσης του διωγμού της εκκλησίας στους έσχατους καιρούς από την αυτοκρατορική λατρεία. Το αντίβαρο των κεφαλαίων 12-13 βρίσκεται στην πτώση και συντριβή της πόρνης Βαβυλώνας στα κεφ. 17-18. Περί τα δυο αυτά κεντρικά γεγονότα κατευθύνεται η προκαταρκτική κρίση ως προς το πρώτο, η έκρηξη της οργής του Θεού με τις 7 φιάλες ως προς το δεύτερο.

VII. Η αντεπίθεση του θείου κόσμου με τις επτά φιάλες των έσχατων πληγών' καταστροφή της Βαβυλώνας πόρνης. Μεσσιανικός πόλεμος (κεφ. 15-19)

Οι έσχατες 7 πληγές της αποκορύφωσης του θυμού του Θεού ανοίγουν, και αυτές, με ειδικό τελετουργικό στον ουρανό, χαρακτηριστικό του οποίου είναι η ωδή Μωύσέως, αφού περί απελευθερώσεως των αγίων πρόκειται.

Όσοι φέρουν το χάραγμα του θηρίου και προσκυνούν την εικόνα του αντιμετωπίζουν την πρώτη φιάλη με πονηρό έλκος, τη δεύτερη με τη θανάτωση κάθε ζωής στη θάλασσα, την τρίτη στα ποτάμια και τις υδάτινες πηγές, την τέταρτη με καύμα μέγα, την πέμπτη κατά του θρόνου του θηρίου, την έκτη κατά των υδάτων του Ευφράτη που έτσι ξεράθηκαν για να επιτρέψουν την επιδρομή στρατευμάτων από Ανατολών εναντίον της αυτοκρατορίας' έτσι συνάγονται οι βασιλείς της οικουμένης όλης στον πόλεμο «της ημέρας της μεγάλης» του Θεού του

παντοκράτορος στον τόπο Αρμαγεδών. Κεντρικό χαρακτηριστικό της έβδομης φιάλης είναι σεισμός μέγας και καταστρεπτικός, χαλάζι στο βάρος ταλάντου, και η ώρα της τιμωρίας της Βαβυλώνας της μεγάλης. Οι άνθρωποι όχι μόνο δεν μετανοούν από τις πληγές αυτές αλλά εβλασφήμη-σαν οι άνθρωποι τον θεό ν εκ της πληγής της χαλάζης, ότι μεγάλη εστίν η πληγή αυτή σφόδρα (16,21). Οι έσχατες πληγές από τις 7 φιάλες δείχνουν όχι μόνο την αμετανοησία του κόσμου, την πώρωσή του αλλά μας εισάγουν στην καταστροφή της Βαβυλώνας και στον τελικό εσχατολογικό πόλεμο. Αποτελούν in crescento την αντεπίθεση του θείου κόσμου εναντίον της ύβρης και φαυλότητας του κόσμου της αυτοκρατορικής λατρείας.

Η καταστροφή της πόρνης Βαβυλώνας γίνεται με πολύ δυνατά χρώματα, παρμένα από τους προφήτες της Π.Δ. Συμπλέκονται στο προκείμενο δυο παραδόσεις περί καταστροφής της Βαβυλώνας: Κατά τη μια παράδοση η πόρνη-Βαβυλώνα καίγεται από τα στρατεύματα των βασιλέων, που σύμφωνα με το σχέδιο και τη βουλή του Θεού, τάχτηκαν στην υπηρεσία του θηρίου που κατά το μύθο περί Nero Re-divivus παίρνει εκδίκηση καταστροφής (βλ. 16,21 εξ/ 17,6-¡8). Σ' αυτήν την περίπτωση οι χριστιανοί της αμαρτωλής πόλης ειδοποιήθηκαν να την εγκαταλείψουν προ της καταστροφής. Κατά την άλλη παράδοση, άγγελος ισχυρός από Θεού καταποντίζει τη μεγάλη πόλη όπως καταποντίζεται μέγας λίθος που ρίπτεται στη θάλασσα.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της περιγραφής στα κεφ. 17-18 είναι η έξαρση του πλούτου και της οικονομικής δύναμης της πόρνης Βαβυλώνας και η σύνδεσή της με πολλούς εταίρους που συμμετείχαν στην οικονομική της ευεξία. Πρώτη φορά εμφανίζονται επί σκηνής τόσοι πολλοί συμπαθούντες προς την πόρνη. Όλα αυτά προδίδουν σύνδεση διαφόρων πηγών από τον Ιωάννη. Πάντως, είτε με τον ένα τρόπο είτε με τον άλλο η συντριβή της Ρώμης γίνεται απευθείας από τον Θεό.

Ένας από τους 7 αγγέλους με τις φιάλες είναι αυτός που δείχνει στον Ιωάννη την καταδίκη της μεγάλης πόλης. Σε όλο το βιβλίο της Απκ., ιδίως στις επιστολές προς τις 7 εκκλησίες, εφιστάται η προσοχή των χριστιανών στο θέμα της «πορνείας». Με την εμφάνιση του κέντρου εξουσίας της αυτοκρατορικής λατρείας ως Βαβυλώνας της Μεγάλης, της /ιητέρας των πόρνων και των βδελυγμάτων της γης, ως πόρνης της μεγάλης μεθ' ης επόρνευσαν οι βασιλείς της γης, ως πρόστυχης γυναίκας, αντιλαμβάνεται ο καθένας ποια έννοια δίνει ο Ιωάννης στην περί ης πρόκειται πορνεία. Είναι η όποια σχέση εξάρτησης από την κεντρική εξουσία. Η αντίθεση των αισθημάτων που υπήρχε έναντι της πόρνης-Βα-βυλώνας εξαίρεται αφενός στους θρήνους των βασιλιάδων, των εμπόρων και των εφοπλιστών για την απώλειά της, και αφετέρου στην πανήγυρη χαράς και ευφροσύνης απόμέρους των ουρανίων δυνάμεων και των πιστών.

Η καταστροφή της Βαβυλώνας συνδέεται άμεσα με τον εσχατολογικό πόλεμο. Τα στρατεύματα με επικεφαλής το θηρίο που, κατά το θείο σχέδιο, κατέστρεψαν τη Μεγάλη Πόλη συγκεντρώνονται στον πόλεμο της ημέρας της μεγάλης. Ο «Λόγος του Θεού» επάνω σε ίππο λευκό κατεβαίνει από τον ουρανό ακολουθούμενος από τα στρατεύματα τα εν τω ουρανώ επάνω σε λευκούς ίππους' φέρει το όνομα «Βασιλεύς βασιλέων και Κύριος κυρίων». Τα όπλα του Μεσσία είναι τα παραδοσιακώς γνωστά: οξεία ρομφαία εκ του στό-

ματος και ποιμαντική ράβδος σιδηρά. Το αποτέλεσμα του πολέμου αυτού είναι «δείπνον μέγα του Θεού» από σάρκες βασιλέων, χιλιάρχων, ισχυρών κ.τ.λ. για τα όρνια που πετούν στα μεσούρανα, και το ότι πιάσθηκε το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης που πλάνεσε όσους έλαβαν το χάραγμα του θηρίου και προσκύνησαν την εικόνα του, και ζωντανοί εβλήθησαν και οι δυο μέσα στη λίμνη του πυρός που έκαιγε με θειάφι.

VIII. Διάφορες εικόνες περί της τελικής κρίσης και περί της μακαριότητας των δικαίων (κεφ. 20. 1-22, 5).

Σε μια πρώτη εικόνα άγγελος εξ ουρανού αλυσσοδένει το σατανά για 1.000 χρόνια, και πραγματοποιείται έτσι η βασιλεία των μαρτύρων μετά του Χριστού. Ο Ιωάννης ερμηνεύει επαναστατικά την ιουδαϊκή παράδοση που διακρίνει την αιώνια τελική βασιλεία του Θεού από ένα είδος πρόσκαιρης μεσοβασιλείας του Μεσσία (βλ. C.R.H. Charles, The Religious Dcvcloppment between the Old and the N. Testaments, Ν. Y. Holt, σελ. 56). Σε ό,τι  εκλεκτότερο έχει να επιδείξει ο κόσμος, στους αντιστασιακούς προς την ανθρώπινη βία και βαρβαρότητα, προς τους Μάρτυρες ο Ιωάννης δωρίζει ως ειδικό bonus αυτή τη βασιλεία, για να τους ξεχωρίσει, αν αυτό λέγεται ξεχώρισμα, αφού όλοι οι χριστιανοί της γενιάς ήδη του προφήτη δεν είναι νοητοί παρά ως μάρτυρες, όπως καταλαβαίνει κανείς από όλη την Απκ., ιδίως από τις επιστολές προς τις 7 εκκλησίες (20, 1-6).

Μετά τα 1.000 έτη λύνεται ο σατανάς, αποπλανά άλλη μια φορά τον κόσμο και ξεσηκώνει τους Γωγ και Μαγώγ έξω από την αγαπημένη πόλη. Και εδώ έχουμε υλικό παράλληλο προς την εικόνα του τελικού θερισμού ή του τρύγου «έξωθεν» της πόλεως στο τέλος του κεφ. 14. Ο πολυάριθμος εχθρικός στρατός ηττάται και ο διάβολος, το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης ρίπτονται (το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης ρίπτονται ήδη μετά το τέλος του  μεσσιανικού πολέμου στο 19,20) στη λίμνη του πυρός και θείου, όπου θα βασανίζονται ημέρα και νύχτα εις τους αιώνες των αιώνων (20, 7-10).

Τότε στήνεται το σκηνικό της Τελικής Κρίσης του Θεού, ανασταίνονται όλοι οι νεκροί, βιβλία ανοίγονται και οι άνθρωποι δικάζονται κατά τα έργα των. Εδώ, όχι θηρία και ψευδοπροφήτες αλλά ο θάνατος και ο άδης προσωποποιημένοι εβλήθησαν στη λίμνη του πυρός μαζί με όλους που δε βρέθηκαν γραμμένοι στο βιβλίο της ζωής (20, 11-15).

Στο 21,1-22, 5, εντός του καινού ουρανού και της καινής γης, κατεβαίνει εκ του ουρανού η νέα Ιερουσαλήμ ως νύμφη που 0α τελέσει τους γάμους της με το Αρνίο. Ο Θεός σκη-νώνει μετά των ανθρώπων σαν σε μια οικογένεια, και φεύγουν διαπαντός τα δάκρυα, ο θάνατος, το πένθος, η στέρηση. Οι νικητές θα μπουν στην πόλη οι δειλοί, πόρνοι κ.τ.λ. Οα ριφθούν στη λίμνη του πυρός την καιόμενη.

Στη συνέχεια έχουμε την περιγραφή της ωραιότητας της νύμφης του Αρνιού, της νέας Ιερουσαλήμ: το φωτισμό της, τα τείχη, τους πυλώνες, τους θεμελίους, τις διαστάσεις, τη λατρεία, τους εισερχόμενους και εξερχόμενους σ' αυτήν, τη διατροφή, την ιεροσύνη και βασιλεία των αγίων.

Περιττό να σημειωθεί ότι στις εικόνες είτε της Κρίσης είτε της μακαριότητας και βασιλείας των αγίων ο Ιωάννης συνδέει και εναρμονίζει εσχατολογικό υλικό εκ διαφόρων πηγών επίσης, ότι τα περί της εκκλησίας ως νύμφης και περί των γάμων της μετά του Αρνίου, εκτός των άλλων, αποτελούν πολύ φανταχτερή αντίθεση προς την πόρνη-Βα-βυλώνα που πόρνευσε με όλους τους βασιλείς της γης.

Στον Επίλογο (22, 6-21) εξαίρονται ιδίως δυο τινά: ο εν τάχει ερχομός της βασιλείας αφενός, και η ισόκυρη με τη Γραφή αυθεντία της Απκ.

Η διαίρεση του κειμένου που έχουμε στο υπόμνημα είναι σύμφωνη με την παραπάνω ανάλυση όσο και με τις απαιτήσεις της ερμηνείας του κειμένου.

Σύντομο σημείωμα για την ποίηση στην Αποκάλυψη

Εξαφορμής διάλεξης που οργάνωσε η διοίκηση του Χριστιανικού Θεάτρου στην Αθήνα το 1973, δημοσιεύθηκε με τίτλο «Δράμα και Ποίηση στην Αποκάλυψη του Ιωάννη» εκτεταμένη μελέτη, εκτός άλλων συναφών θεμάτων, και περί των ποιητικών τμημάτων στην Απκ., που οι νεότερες εκδόσεις του κριτικού κειμένου Ncstlc-Kurt Aland τυπώνουν με ιδιαίτερα στοιχεία μέσα στο κείμενο.

Το παρόν σύντομο σημείωμα έχει σκοπό την παραπομπή στη μελέτη εκείνη για όποιον ενδιαφέρεται. Βλ. «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη», Αθήνα, 1978, σελ. 29-93. Και στο θέμα αυτό έχουν διατυπωθεί οι πιο ακραίες απόψεις.

Κάποιοι (Ε. Lohmcycr) θεωρούν όλη την Απκ. γραμμένη σε τονικό εβραϊκό μέτρο, όπως έχουμε κατά το μεγαλύτερο μέρος τους τα προφητικά βιβλία της Π.Δ.' αντίθετα, άλλοι δε βρίσκουν πρόθεση στον Ιωάννη ναεκφρασθεί ποιητικά (ο Γ. Σεφέρης π.χ. από τους δικούς μας δε σημειώνει στη Μεταγραφή του της Αποκάλυψης του Ιωάννη, Ίκαρος, ανατύπ. Ιούλιος 1993, απολύτως τίποτε περί ποιήσεως" ίσα-ίσα παρατηρεί πως «είναι φυσικό να μην είναι ο λόγος του προφήτη λόγος στιλπνός με υπολογισμένον ειρμό' είναι ακατάστατος, σπασμωδικός, αινιγματικός...», σελ. 11). Πραγματικά, με τον προφήτη Ιωάννη ως ποιητή βρίσκεται κανείς σε δύσκολη θέση' ούτε θετικά ούτε αρνητικά μπορεί να εκφρασθεί κανείς. Είναι δυνατό ένας σ. που έχει αποταμιεύσει μέσα του αιώνες ισραηλιτικής παράδοσης ψαλμών και ύμνων, δεκαετίες ολόκληρες χριστιανικής υμνολογικής παραπέρα παραγωγής, είναι δυνατό να μην εκφράζει κάποιες τέτοιες εμπειρίες, όταν τόσες φορές αφήνει κάποιους ουράνιους αγγελικούς ή άλλους χορούς να ψάλλουν τα μεγαλεία του Θεού όπως παρουσιάζονται κατά τηνεσχατολογική του Θεού επέμβαση για τη σωτηρία του κόσμου; Βέβαια, προβάλλονται σ' αυτό δυο βασικές αντιρρήσεις: α) το αποκλειστικά εσχατολογικό θέμα των τμημάτων που χαρακτηρίζονται ως ποιητικά είναι ακριβώς εκείνο που δεν ευνοεί την όποια από τον Ιωάννη αναπαραγωγή των' είναι πολύ στενά δεμένα με την ίδια την εσχατολογική θεία δραστηριότητα κατά τους έσχατους καιρούς, και β) ούτε μπορεί να ισχυρισθεί κανείς πως ο προφήτης Ιωάννης, γράφοντας ένα τέτοιο τρομερό βιβλίο, βρισκόταν στη διάθεση που απαιτείται για τη δημιουργία ποιητικών συνθέσεων' δεν υπήρχε η ψυχολογία για κάτι τέτοιο.

Παρά τη σοβαρότητα των δυο παραπάνω αντιρρήσεων, είναι εξίσου βέβαιο πως η Απκ. έχει χαρακτήρα συγγραφής, που σημαίνει σκελετό, με ισορροπία στην κατανομή της ύλης, παραπομπές σε συγγραφείς της Βίβλου και όλα τα άλλα χαρακτηριστικά ενός συγγραφικού έργου. Γιατί να αποκρούσουμε την ιδέα πως ο Ιωάννης, όπως συνέθεσε το όλο έργο, προχώρησε στη σύνθεση εσχατολογικών ύμνων ad hoc, για τα γεγονότα των εσχάτων,χρησιμοποιώντας υλικό και μορφές που ήταν ήδη εν χρήσει και αποτελούσαν περιεχόμενο της συνείδησης του προφήτη, όταν έγραφε το βιβλίο του;

Ως προς τη δεύτερη αντίρρηση, πρέπει εκτός των παραπάνω να υπομνησθεί όχι μόνο ο προφητικός εσχατολογικός αλλά και ο παραινετικός χαρακτήρας της Απκ. Περί του θέματος αυτού βλ. το ειδικό Παράρτημα. Αν σε  άλλα κείμενα της Κ.Δ., παραινετικού χαρακτήρα, απαντούμε στη συνάφεια αυτή ύμνους (π.χ. Παύλειες επιστολές προς Φιλιππισίους, Κολοσσαείς, Εφεσίους κ.τ.λ.), γιατί να αποκρούσουμε την ιδέα πως ο προφήτης Ιωάννης χρησιμοποιεί παρόμοια τακτική, όταν με τους ύμνους του παρουσιάζεται ο ουρανός τόσο σύμφωνος προς τα παθήματα της εκκλησίας και των πιστών κατά τους έσχατους καιρούς;

Με αυτές τις σκέψεις, αφήνουμε το θέμα αυτό για παραπέρα μελέτη.

Σελίδες 515 - 531

 

Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με σαφή αναφορά  την πηγή προέλευσης  

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-