VI. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΙΩΚΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΡΑΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΘΗΡΙΑ (κεφ. 12, 1-14, 5)

VI. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΙΩΚΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΡΑΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΘΗΡΙΑ (κεφ. 12, 1-14, 5)

Στο σενάριο του Ιωάννη, οι επόμενες εικόνες αναφέρονται στον τελικό πειρασμό της εκκλησίας, στο μεγάλο τελικό διωγμό που θα εξαπολύσουν οι δυνάμεις του κακού εναντίον της κατά τις έσχατες ημέρες, κατά τις οποίες ορισμένοι από το Θεό μάρτυρες, 144.000 πρόσωπα σύμφωνα με το θεολογικό αυτό σχήμα, θα δώσουν το αίμα τους.Βέβαια, το θέμα αυτό πραγματεύεται ο Ιωάννης όχι συστηματικά, σαν φιλόσοφος ή ιστορικός, αλλά ως αποκαλυπτικός με εικόνες, εικόνες που προέρχονται από διάφορες πηγές. Αναμφισβήτητα. Ο διωγμός της γυναίκαςαπό το δράκοντα είναι άλλης προέλευσης από το διωγμό της εκκλησίας από τα θηρία. Και οι δυο εικόνες μαζί λένε πληρέστερα αυτό που . θέλει να μεταφέρει. Αυτό όμως δε σημαίνει πως ο σ. πιστεύει πως έτσι εξαντλεί το θέμα του. Αυτό που επιδιώκει να τονίσει με το υλικό που παραθέτει είναι δυο τινά: (α) η ένταση τουδιωγμού της εκκλησίας από τη ρωμαϊκή εξουσία και (β) το ότι ικανός αριθμός άντεξε την πίεση αυτή. 144.000 μαζί με το Αρνίο του ξέφυγαν.

Α. Ο δράκοντας καταδιώκει τη γυναίκα (12, 1-18)

1 Και σημεϊον μέγα ώφθη έν τω ούρανώ, γυνή περιβεβλημένη τον ήλιον, και ή σελήνη ύποκάτω των ποδών αυτής καίέπί τής κεφαλής αυτής στέφανος άστέρων δώδεκα, 2 και έν γαστρί έχουσα, και κράζει ώδίνουσα και βασανιζομένη τεκεΐν. 3 και ώφθη άλλο σημεϊον έν τω ούρανώ, και ιδού δράκων μέγας πυρρός έχων κεφαλάς έπτά και κέρατα δέκα και επί τάς κεφαλάς αυτού έπτά διαδήματα, 4 και ή ούρά αύτού σύρει το τρίτον των άστέρων τοϋ ούρανού και έβαλεν αυτούς εις τήν γήν. Και ό δράκων έστηκεν ένώπιον τής γυναικός τής μελλούσης τεκεΐν, ίνα όταν τέκη το τέκνον αυτής καταφάγη. 5 και έτεκεν υ ιόν άρσεν, δς μέλλει ποιμαίνειν πάντα τά έθνη έν ράβδω σιδηρά, και ήρπάσθη το τέκνον αύτής προς τον Οεόν και προς τον Ορόνον αύτού. 6 και ή γυνή έφυγεν εις τήν έρημον, όπου έχει έκεϊτόπον ήτοιμασμένον άπό τοϋ θεοϋ, ίνα έκεϊ τρέφωσιν αύτήν ή μέρας χιλίας διακοσίας έξή κοντά.

7          Και έγένετο πόλεμος έν τω ούρανώ, ό Μιχαήλ καί οί άγγελοι αυτού τοϋ πολεμήσαι μετά τοϋ δράκοντας, καί ό δράκων έπολέμησεν καί οί άγγελοι αύτού,

8          καί ουκ ίσχυσεν ούδέ τόπος εύρέθη αυτών έτι έν τω ούρανώ.

 9         καί εβλήθη ό δράκων ό μέγας, ό όφις ό άρχαϊος, ό καλούμενος Διάβολος καίό Σατανάς, ό πλανών την οίκουμένην όλην, έβλήθη εις την γήν, και οίάγγελοι αύτοϋμετ' αύτοϋ εβλήθησαν.

10 και ήκουσα φωνή ν μεγάλην έν τωούρανώ λέγουσανάρτι έγένετο ή σωτηρία και ή δύναμις και ή βασιλεία του θεού ήμών και ή έξουσία του χριστού αύτοϋ, ότι έβλήθη ό κατήγωρ των αδελφών ήμών, ό κατηγορών αύτούς ένώπιον τού θεού ήμών ήμέρας και νυκτός.

11        και αυτοί ένίκησαν αυτόν δια το αίμα τοϋ άρνίου και δια τον λόγον της μαρτυρίας αυτών και ούκ ήγάπησαν τήν ψυχή ν αύτών άχρι θανάτου.

12        δια τούτο εύφραίνεσθε, οί ούρανοι και οί έν αύτοίς σκηνοϋντες.ούαί τήν γήν καί τήν θάλασσαν, ότι κατέβη ό διάβολος προς ύμάς έχων θυμό ν μέγαν, είδώς ότι ολίγον καιρόν έχει.

13        Καί ότε είδεν ό δράκων ότι εβλήθη εις τήν γήν, έδίωζεν τήν γυναίκα ήτις ετεκεν τον άρσενα.

14 και έδόθησαν τή γυναικα αί δύο πτέρυγες τοϋ άετοϋ τοϋ μεγάλου, ίνα πέτηται εις τήν έρημον εις τον τόπον αυτής, όπουτρέφεται έκείκαιρόν καί καιρούς καί ήμισυ καιρού άπό προσώπου τοϋ όφεως.

 15 καί έβαλεν ό όφις έκ τοϋ στόματος αύτοϋ οπίσω της γυναικός ύδωρ ώς ποταμόν, ίνα αυτήν ποταμοφόρητον ποίηση.

16 καί έβοήθησεν ή γητή γυναικίκαίήνοιζεν ή γή τό στόμα αύτής καίκατέπιεν τον ποταμόν ον έβαλεν ό δράκων έκ τοϋ στόματος αύτοϋ.

17 καί ώργίσθη ό δράκων επί τή γυναικί καί άπήλθεν ποιήσαι πόλεμον μετά των λοιπών τοϋ σπέρματοςαύτής των τηρούντων τάς έντολάς τοϋ θεοϋ καί έχόντων τήνμαρτυρίαν Ιησου.

18 Καί έστάθη έπί τήν άμμον τής θαλάσσης.

1 Ύστερα φάνηκε ένα μεγάλο θαυμαστό σημάδι στον ουρανό: Μια γυναίκα ντυμένη τον ήλιο, με το φεγγάρι κάτω απ' τα πόδια της, και στο κεφάλι της στεφάνι με δώδεκα αστέρια. 2 Ήταν έγκυα και φώναζε απότους πόνους και τα βάσανα της γέννας. 3 Κι άλλο σημάδι φάνηκε στον ουρανό: ένας μεγάλος δράκοντας κόκκινος σαν φωτιά· με εφτά κεφάλια και δέκα κέρατα, και στα κεφάλια του εφτά στέμματα. 4 Η ουρά του έσυρε τοένα τρίτο από τ' αστέρια του ουρανού και τα έριξε στη γη. Ο δράκοντας στάθηκε μπροστά στη γυναίκα την ετοιμόγεννη, για να καταβροχθίσει το παιδί της, μόλις αυτή το γεννήσει. 5 Η γυναίκα γέννησε παιδί αρσενικό, που θα κυβερνήσει όλα τα έθνη με σιδερένια ράβδο. Άρπαξαν όμως το παιδί της και το έφεραν στο Θεό και στο θρόνο του. 6 Η γυναίκα έφυγε τότε στην έρημο, στον τόπο που της ετοίμασε ο Θεός· εκεί θα την τρέφουν χίλιες διακόσιες εξήντα μέρες.

7 Έγινε τότε πόλεμος στον ουρανό από τη μια ο Μιχαήλ με τους αγγέλους του κι από την άλλη ο δράκοντας με τους δικούς του. 8 Ο δράκοντας δεν τα κατάφερε, κι έτσι δεν τους επιτράπηκε να μείνουν άλλο στον ουρανό.

 9 Ετσι ρίχτηκε ο δράκος ο μεγάλος, ο όφης ο αρχαίος, που λέγεται διάβολος και σατανάς και παραπλανάει ολόκληρη την οικουμένη, ρίχτηκε κάτω στη γη, και μαζί του έριξαν και τους αγγέλους του. 10 Κι άκουσα μια δυνατήφωνή στον ουρανό να λέει:

«Έφτασε τώρα η σωτηρία και η δύναμη κι η βασιλεία του Θεού μας κι η εξουσία του Μεσσία του. Διώχτηκε από τον ουρανό ο κατήγορος των αδερφών μας, που τους κατηγορούσε μέρα νύχτα μπροστά στο Θεό μας.

11        Αυτόν τον νίκησαν οι αδερφοί μαςμε το αίμα του Αρνιού και με τη μαρτυρία,που έδωσαν για τον Ιησού, αδιαφορώντας για τη ζωή τους, φτάνοντας ως και στο θάνατο.

12        Γα αυτό χαρείτε, ουρανοί κι όσοι τους κατοικείτε!Αλίμονο σας, γη και θάλασσα,γιατί σ' εσάς ο διάβολος κατέβηέχοντας θυμό μεγάλο,ξέροντας πως λίγος καιρός του απομένει».

13        Όταν είδε ο δράκοντας πως ρίχτηκε στη γη, άρχισε να καταδιώκει τη γυναίκα που γέννησε το αγόρι. 14 Στη γυναίκα όμως δόθηκαν οι δυο φτερούγες του μεγάλου αετού, για να πετάξει στην έρημο, στον τόπο της, και να ζήσει μακριά από την απειλή του όφη τριάμισι χρόνια. Ί 5 Κι έβγαλε ο όφης από το στόμα του νερό ποτάμι πίσω από τη γυναίκα για να την παρασύρει το νερό. 16 Η γη όμως βοήθησε τη γυναίκα, άνοιξε το στόμα της και κατάπιε το ποτάμι που έβγαλε ο δράκοντας από το στόμα του. Θύμωσε τότε ο δράκοντας με τη γυναίκα, κι έφυγε για να πολεμήσει με τους υπόλοιπους απογόνους της, μ' εκείνους που τηρούν τις εντολές του Θεούκαι μαρτυρούν την πίστη τους στον Ιησού. 18 Στάθηκα τότε στην ακροθαλασσιά.

* * *

Μετά την προκαταρκτική Κρίση επί του κόσμου -κάτι που απέδειξε την αμετανοησία του (κεφ. 6-9) και μετά τα εξαγγελτικά του επί θύραις τέλους προδρομικά γεγονότα (Η μέτρηση του Ναού - Ο θάνατος και η ανάσταση

των δυο προφητών μαρτύρων της Β' Παρουσίας), το εσχατολογικό σενάριο του Ιωάννη μας μεταφέρει πια στην τελική φάση της σύγκρουσης της εκκλησίας προς τις δυνάμεις του κακού, που στα χρόνια του Ιωάννη ενσωμάτωναν οι ρωμαϊκοί αυτοκρατορικοί θεσμοί και κυρίως η αυτοκρατορική λατρεία.

Όλα όσα συμβαίνουν μεγάλα επί της γης έχουν την αρχή και τη βάση τους στον ουρανό. Με την έννοια αυτή, ο διωγμός της εκκλησίας από το θηρίο αρχίζει με ένα ση μείον εν τω ουρανώ, όπου εμφανίζεται γυναίκα με

θεϊκά χαρακτηριστικά δόξας: περιβάλλεται από τον ήλιο, όπως ο Θεός περιβάλλεται το φως (Ψλ. 104, 2) και η σελήνη παρουσιάζεται ως υποπόδιο της -και τα δυο αυτά δείγματα κυριαρχίας, ενώ στο κεφάλι της φέρει

στεφάνι από δώδεκα αστέρες που σημαίνουν τους 12 αστερισμούς του Ζωδιακού ή τους δώδεκα αποστόλους. Όπως σημειώνει ο Ιππόλυτος: «Την μεν ουν γυναίκα... σαφέστατα την εκκλησίαν εδήλωσεν», περιβεβλημένην

τον ήλιον = ντυμένη «του λόγου του πατρώου» που λάμπει πιο πολύ από τον ήλιο· η σελήνη είναι «υποκάτω των ποδών της = δόξη επουρανίω εις σελήνην κεκοσμημένην»· οι 12 αστέρες πάνω από το κεφάλι της = οι 12

απόστολοι «δι ων καθίδρυται η εκκλησία». Ποια έννοια έχουν οι ωδίνες της γυναίκας; «Ότι αεί ου παύεται η εκκλησία γεννώσα εκ καρδίας τον λόγον καίτοι εν τω κόσμω υπό απίστων διωκομένη... αεί τίκτουσα η εκκλησία διδάσκει πάντα τα έθνη».

Μη λησμονούμε πως, όπως η αυτοκρατορία συμβολίζεται με την πόρνη-Βαβυλώνα, έτσι και η εκκλησία συμβολίζεται από μια γυναίκα με ουράνια δόξα. Η γυναίκα είναι έγκυος. Περί της θυγατρός Σιών ως τικτούσης πριν  από τη δοκιμασία των Βαβυλωνίων εχθρών της (βλ. Μιχ. 4 , 10). Για τα περί κραυγών της ωδίνουσας (βλ. Ησ. 66, 7). Τότε εν τω ουρανώ. επίσης, εθεάθη άλλο ση μείον: δράκων μέγας πυρρός με 7 κεφαλάς και 10 κέρατα και 7 διαδήματα επάνω στις κεφαλές του, εικόνες συγγενείς προς αυτές του τετάρτου θηρίου στο Δαν. 7 και 8. ενώ η ουρά του σύρει το τρίτον των αστέρων του ουρανού, και έβαλεν αυτούς εις την γην. Την εποχή του Ιωάννη δεν ξεχώριζαν τα αστέρια του ουρανού από πνευματικές αγα-θοποιές ή κακοποιές δυνάμεις. Περί των καταδικασμένων στο Σεόλ αποστατών Αγγέλων αναφέρεται ο Α' Ενώχ 21, 6 «Ούτοι εισιν των αστέρων του ουρανού οι παραβάντες την επιταγήν του Κυρίου». Εκ των ερμηνευτών, οι μεν θεωρούν την πτώση αυτή του δράκοντα και της πονηράς στρατειάς του ουρανού (το 1/3 των αγγέλων) ως αναφορά στην παράδοση περί πτώσης του Εωσφόρου και των συναποστατών του, γεγονός αυτό της αρχικής ιστορίας της Δημιουργίας, το οποίο ο Ιωάννης εδώ συνδέει προς τον εσχατολογικό απολογισμό και την έκβαση του κόσμου άλλοι όμως από τους εξηγητές, παλαιοί και νεότεροι, συνδέουν το γεγονός αυτό της πτώσης των αγγέλων με τη σταυρική θυσία του Χριστού («εθεώρουν τον σατανάν ως αστραπήν εκ του ουρανού πεσόντα» Ακ. 10, 18 η δοθείσα στους Μαθητές εξουσία «πατείν επάνω... και επί πάσαν την δύναμιν του εχθρού» Ακ. 10, 19) και σημαίνει έτσι την πρώτη και μεγάλη χριστιανική νίκη επί του κακού στο σταυρό και στην ανάσταση του Ιησού. Πρόκειται, κατά την έκφραση του Ο.Cullmann, για τη Victory Day. Και τις δυο απόψεις προτείνουν άλλοι, όπως ο Καισαρείας Ανδρέας (ό.π. στ. 312). Κατά τη γνώμη μας πρόκειται περί αναφοράς στην αρχική πτώση των αγγέλων. Το ότι ο δράκων έβαλεν αυτούς εις την γην είχε φοβερές για τη γη συνέπειες, μερικές από τις οποίες περιγράφει η Γένεση κεφ. 6, 1-8 και Α Ενώχ στα κεφ. 15-16, καταλήγοντας ως εξής: «ούτως αφανίσουσι μέχρι ημέρας τελειώσεως, έως της κρίσεως της μεγάλης εν η ο αιών ο μέγας τελεσθήσεται». Στο κεφ. 12 ο Ιωάννης εντελώς ελεύθερα και χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, συνδέει δυο γεγονότα τελείως διάφορα: τον πόλεμο στον ουρανό μεταξύ Μιχαήλ και δράκοντα -ένα πρωταρχικό της Δημιουργίας γεγονός-προς τη γέννηση της εκκλησίας, της κοινότητας που γέννησε το Χριστό. Ο Charles υποστηρίζει πως εδώ ο Ιωάννης ένωσε δυο διαφορετικές πηγές. Πρέπει όμως να ομολογήσουμε ότι ο Ιωάννης πολύ εύστοχα ένωσε τις δυο εικόνες, προκειμένου να παρουσιάσει μια άλλη, ενός λυσσαλέου κατά της εκκλησίας πολέμου από τη Ρώμη εις το μέλλον.

Την εικόνα της αντίθεης δύναμης ως δράκοντα έχουμε όχι μόνο στην Π.Δ. (ιδίως στον Ιώβ, Ησαΐα, και τους Ψαλμούς «συ συνέτριψας τας κεφαλάς των δρακόντων επί του ύδατος», 74 «δράκων ούτος ον έπλασας εμπαίζειν...», 104· «δράκοντες και πάσαι άβυσσοι...», 148, 7, κ.τ.λ.) αλλά και στην αποκαλυπτική και άλλη ιουδαϊκή φιλολογία. Βλ. π.χ. τα κείμενα περί Βήλ και Δράκοντος στο βιβλίο του Δανιήλ' τα περί δράκοντος ως

αστερισμού και τα περί μάχης μεταξύ των αστέρων στους Σιβυλλ. Χρ. V, 512 εξ· περί του Πομπηίου ως δράκοντος Ψλ. Σολ. 2, 25· περί των βασιλέων των εθνικών ως δρακόντων, «θυμός δρακόντων το κρασί τους και φοβερό δηλητήριο φιδιών δράκοντες είναι οι βασιλιάδες των εθνών...», Δαμασκηνός Κωδ. 9, 29' επίσης, Συρ. Βαρούχ 10, 8.

Για τον Έλληνα αναγνώστη θα είναι χρήσιμα δυο λόγια για την εμφάνιση της εικόνας του σατανά στον ιουδαϊσμό και στο χριστιανισμό. Αρχικά οι Εβραίοι πίστευαν, όπως οι πιο πολλοί λαοί, σε καλά και κακά πνεύματα. Η λαϊκή αυτή πίστη δεν έχει σχέση με την εικόνα του αρχιδαίμονα, εχθρού του Θεού και των δικαίων. Ούτε ο κατήγορος του Ιώβ ήταν τέτοιος αντίπαλος του Θεού, ούτε ο κατήγορος στο Ζαχ. 3, 1-2 και στο Α' Παραλειπ. 21,1.

Φοβερός αντίπαλος του Θεού παρουσιάζεται ο σατανάς με διάφορα ονόματα είτε μέσα στις Αποκαλύψεις είτε στα κείμενα του Qumran (Μαστεμά, Βελίαλ κ.ά.). Πώς γεννήθηκε η εικόνα αυτή του κακού; Οι μεγάλες επί του λαού Ισραήλ ιστορικές καταστροφές και κακοτυχίες δεν μπορούσαν θεολογικά να δικαιωθούν ως θεία ανταπόδοση για τις αμαρτίες του λαού. Εξάλλου, αν δε βρισκόταν κάποιος τρόπος οι φοβερές κακοτυχίες να εξηγηθούν στο λαό θεολογικά ως προσωρινές, σαν μια σκοτεινή νύχτα που θα περάσει, δε θα μπορούσε ο λαός να επιβιώσει κάτω από τόσο τρομερές πιέσεις. Έτσι, όλα τα κακά αποδόθηκαν στο σατανά, η δε τελική νίκη του Θεού επί της σατανικής δύναμης και κυριαρχίας στήριζε την ελπίδα πως το κακό θα ήταν προσωρινό. Η αφομοίωση των κακών πνευμάτων στο στρατό του σατανά βοήθησε στη δημιουργία της εικόνας π.χ. είτε του Εωσφόρου που πέφτει από τον ουρανό με τους οπαδούς του αγγέλους (βλ. Ησ. 14,12-15· Α' Ενώχ 54,5-6) είτε των θηρίων των αυτοκρατοριών (Δαν. κεφ. 7).

Στην Κ.Δ. περιγράφεται, ιδίως στα Ευαγγέλια, η πάλη του Ιησού προς το σατανά ως ένα είδος κυρίαρχου παράσιτου επάνω στον κόσμο. Την εικόνα του ως κατήγορου των πιστών και ως πεσόντος εκ του ουρανού (Απκ. κεφ.12, 7-12) έχουμε και στα Ευαγγέλια: Βλ. Αουκ. 10,18· 22· 31· Ιωάν. 12, 31. Η Κ.Δ. την αποστολή και το έργο του Ιησού συνδέει αμέσως με την ήττα και την εκμηδένιση της δύναμης του σατανά. Ο προφήτης Ιωάννης πολύ πλαστικά και εικονικά παρουσιάζει τόσο το διωγμό της εκκλησίας ως έργο του σατανά, δράκοντα ή θηρίου αφενός, όσο και την τελική κατατρόπωσή του υπό του Χριστού (κεφ. 20). (Βλ. το λήμμα «σατανάς» του W. Foersterστο Th. W. N.T.).

Ο δράκοντας στεκόταν μπροστά στη γυναίκα, ώστε μόλις γεννήσει να καταφάγη το τέκνον αυτής. Η γυναίκα γέννησε άρσεν (βλ. και Ησ. 66, 7), ο οποίος, κατά το 2,27 και Ψλ. 2,9, θα ποιμάνει τα έθνη εν τη εννοία ότι θα κρίνει τα έθνη, πολύ αυστηρά μάλιστα, εν ράβδω σιδηρά, με ραβδί δηλ. που ο βοσκός δε χρησιμοποιεί για να κατευθύνει τα πρόβατα αλλά για να προφυλάξει αυτά από τα αγρίμια. Ο δράκοντας απέτυχε στο σκοπό του εξαιτίας της επέμβασης του Θεού, αφού το τεκνον αυτής ηρπάσθη προς τον Θεόν και προς τον Ορόνον αυτού. Πρόκειται «οιονεί εκ της θείας προνοίας και δεσποτείας διακειμέ-νης της σωτηρίας τω παιδίω», όπως σημειώνει ο Οικουμένιος, ενώ οι υπαινιγμοί του περί Ηρώδου κ.τ.λ. παρα-θεωρούν πλήρως το μυθολογικό χαρακτήρα της εικόνας· το ίδιο κάνει και με το ερμηνευτικό σχόλιο περί της εις ουρανούς αρπαγής του τέκνου: «την τε ενθάδε των δικαίων από των πειρασμών υπό Θεού εξαίρεσιν»· «ουκ αφήσει υμάς υπέρ ο δυνάμεθα πειρασθήναι». Ενώ πρόκειται απλώς για μυθολογική εικόνα περί του πώς ο Μεσσίας κατά τη γέννησή του διέφυγε το θάνατο από το δράκοντα, ενώ η γυναίκα έφυγε εις την έρημον, η οποία δεν είναι κατοικία πονηρών πνευμάτων αλλά πνευματικό καταφύγιο, ο χώρος της πρώτης αγάπης του Θεού με τον Ισραήλ, ο τόπος καταφυγής των εκλεκτών τουΘεού που διώκονται από αντιπάλους (Ωσ. 2, 14· βλ. Γ' Βασ. 17,2-3' 19, 3-4). Εδώ η έρημος είναι τόπος ασφάλειας για τη γυναίκα μέχρι την ημέρα του τέλους. Εκεί υπάρχει τόπος προετοιμασμένος υπό του Θεού ίνα εκεί τρέφωσιν αυτήν ημέρας χιλίας διακοσίας εζήκοντα. Η σκηνή θυμίζει λίγο εκείνην του πειρασμού και της πείνας του Ιησού στην έρημο, που όταν τελείωσε... «και ιδού άγγελοι προσήλθον και διηκόνουν αυτώ» (Μτ. 4, 11).

Την ιστορία του δράκοντα, που θέλει να καταφάγει το θείο παιδί μόλις γεννηθεί, γνωρίζουμε από όλο τον αρχαίο κόσμο: ο Πύθωνας διώκει τη Λητώ, που καταφεύγει στη Δήλο, όπου γέννησε τον Απόλλωνα, ο οποίος τελικά φόνευσε τον Πύθωνα. Στο αιγυπτιακό πάνθεο, ο Σέθ-Τυφώνας καταδιώκει την Ίσιδα για να φονεύσει τον Ώρο. Ο δράκοντας έγινε γνωστός και στην Π.Δ. από τη χαναανιτική μυθολογική παράδοση και εμφανίζεται με τη μορφή είτε του Αεβιάθαν είτε της Rahab είτε των Behemoth, πάντοτε με την έννοια της απειλής να καταστρέψει την καθεστηκυία στον κόσμο τάξη και το δημιουργικό έργο του Θεού (βλ. Ησ. 27, 1* Ψλ. 74, 14· Ιεζ. 29, 3· Ιώβ 40, 18). Στην Κ.Δ. σημειώνεται πως ο διάβολος «ανθρωποκτόνος ην απαρχής» (Ιω. 8, 44). Στη μυθολογικά χρωματισμένη εικόνα της τελικής σύγκρουσης του κακού προς την εκκλησία που παρουσιάζει ο Ιωάννης επεξεργάζεται ελεύθερα, με δική του πρωτοβουλία, υλικό που έχει αντλήσει από διάφορες πηγές είτε της βιβλικής είτε της εξωβιβλικής μυθολογικής παράδοσης.

Η γυναίκα και η γέννηση του τέκνου της στο κεφ. 12 της Απκ. δεν έχει καμιά σχέση ούτε με κάποια ουράνια ούτε με την επίγεια γέννηση του Ιησού από τη Μαρία, αλλά συμβολίζει τη χριστιανική κοινότητα, ειδικότερα,

την εκκλησία της Π. και της Κ. Διαθήκης, καθώς εγκυμονεί και φέρνει στη ζωή το Μεσσία. Η σχετική εικόνα έχει τις αρχές της στην Π.Δ. (Ησ. 26, 17· βλ. και Ησ. 66, 7· Μιχ. 4, 10). Αυτό υποστηρίζεται από την επώνυμη

ερμηνευτική παράδοση της εκκλησίας όχι μόνο των 9 πρώτων αιώνων αλλά και μετά (βλ. π.χ. Ζαχαρία του Γεργάνου, Εξήγηση..., σελ. 192-93), με εξαίρεση (κατά τον κ. Στέργιο Σάκκο, Η Γυναίκα του Απκ. 12 κατά την

ερμηνεία των οκτώ πρώτων αιώνων, Εισηγήσεις..., σελ.165-179, τους Επιφάνιο, Εφραίμ τον Σύρο (;) και Οικου-μένιο). Την πλατύτερη, περιεκτική εκκλησίας και Μαρίας άποψη, υποστηρίζει στην παραπάνω (όπως και σε

προηγούμενες εργασίες) ο κ. Σάκκος καθώς και ο π. Vasile Mihoc, καθηγητής στο Παν/μιο του Sibiu (L' Epouse de Γ Agneau, La féminité de Γ Eglise par rapport a son Seigneur selon Γ Apocalypse ό.π., σελ. 53-64).

Προσωπικά φρονώ ότι και οι δυο συνάδελφοι αφήνουν αναπάντητες τόσο τις παλαιές όσο και τις νεότερες αντιρρήσεις προς την εξήγηση αυτή: (1) Δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν τα μέλη της εκκλησίας ως «οι λοιποί του

σπέρματος της Μαρίας» (12,17). (2) Η Μαρία, η ταπεινή κόρη της Ναζαρέτ, δεν έχει στην ευαγγελική παράδοση τίποτε το κοινό με την εικόνα της γυναίκας στην Απκ., ούτε προβάλλει ως θεία ουράνια μορφή ούτε «κράζει

ωδίνου-σα και βασανιζομένη τεκείν». (3) Η ιστορία της Μαρίας ούτε με διωγμούς ούτε με την «έρημο» έχει κάποια σχέση· ούτε, πολύ περισσότερο, μπορεί να σχετισθεί προς τη Μαρία ο χρόνος παραμονής και διατροφής

της γυναίκας στην έρημο: «καιρόν και καιρούς και ήμισυ καιρού», δηλ. για τριάμισυ χρόνια που είναι ο συμβολικός εσχα-τολογικός χρόνος μεταξύ του τώρα και του ερχομού της βασιλείας. (4) Σήμερα, ξέρουμε πως η

κοινότητα του Qumran θεωρούσε τον εαυτό της ως τη γυναίκα που θα γεννήσει το Μεσσία. Βλ. Ύμνος III 8 καθώς και το σχετικό σχόλιο του Dupont-Sommer (The Essene Writings of Qumran, Meridian, 1961, σελ. 208).

Βέβαια, στη ν Απκ. η εκκλησία ως γυναίκα είναι κυρίως, όπως και στην υπόλοιπη Κ.Δ., η νύμφη του Μεσσία (βλ. κεφ. 19 εξ.). Το θέμα αυτό αναπτύσσει ωραία ο π. Mihok στο παραπάνω <φθρο του. Η εκκλησία ως μητέρα

του Μεσσία είναι δάνειο του προφήτη Ιωάννη, ίσως από το εβραϊκό περιβάλλον του μέσω του «ιωάννειου κύκλου». (5) Τα περί της γέννησης του Μεσσία από τη γυναίκα συνδέονται στο κείμενο μας με τρομακτική μάχη

μεταξύ του Μιχαήλ μετά των ουρανίων στρατειών και του δράκοντα και των στρατευμάτων του, η δε ήττα του δράκοντα και το ρίξιμο του στη γη είναι, στο κείμενο μας, γεγονότα άμεσα συνδεδεμένα με τη «μεγάλη θλίψη»

και το φοβερό διωγμό της εκκλησίας από τα ρωμαϊκά θηρία επί 31/2 «έτη», μέχρι δηλ. τον ερχομό της Β' Παρουσίας. Άσχετα με όποιες άλλες έννοιες του πολέμου μεταξύ Μιχαήλ και δράκοντα στην ιουδαϊκή και

χριστιανική παράδοση (αρχική πτώση του Σατανά - νέο κατ' αυτού πλήγμα από τον ερχομό του Ιησού και το σταυρικό του θάνατο), στη συνάφεια του κειμένου μας ο πόλεμος αυτός έχει εσχατολογική έννοια. Ο πόλεμος

των εσχάτων αρχίζει στον ουρανό (κεφ. 12) και συνεχίζεται στη γη (κεφ. 13 και εξ.). Ο Ιππόλυτος παρουσιάζει την πτώση αυτή κατ' αντίθεση προς την ταπείνωση του Χριστού: «Πώς έπεσεν εκ του ουρανού ο εωσφόρος ο

πρωΐ ανατέλλων; Συ-νετρίβη εις την γην ο αποστέλλων προς πάντα τα έθνη. Συ δε είπας εν τη διανοία σου' εις τον ουρανόν αναβή-σομαι, επάνω των άστρων του ουρανού θήσω τον θρόνον μου... αναβήσομαι επάνω των

νεφελών, έσομαι όμοιος τω υψίστω. Νυνί δε εις άδην καταβήσει και εις τα θεμέλια ττΙζ Υης—» (XVII). Η πτώση του δράκοντα και των στρατευμάτων του επί της γης χαρακτηρίζεται από την ουράνια λειτουργία (στίχ. 10-

12) ως εξής: άρτι εγένετο η σωτηρία και η δύναμις και η βασιλεία του Θεού ημών. Με τα εσχατολογικά αυτά γεγονότα δε φαίνεται να μπορεί να έχει σχέση η Μαρία. (6) Η αρχαία εκκλησία στο σύνολο της γνώριζε την

περί εκκλησίας έννοια του περί ου πρόκειται κειμένου (7). Στη συνάφεια αυτή, πρέπει να υπενθυμίσουμε παράδοση της εκκλησίας της Αντιόχειας που βρίσκουμε στον Ιγνάτιο, κατά την οποία ο τοκετός της Μαρίας είναι ένα

εκ των τριών «μυστηρίων» που διέφυγαν την προσοχή του Διαβόλου («έλαθε τον άρχοντα του αιώνος τούτου», Προς Εφεσίους XIX 1).

Ο Μιχαήλ αναφέρεται ως «άρχων μέγας» επί του Ισραήλ στο Δαν. 10, 13' 21* 12, 1, αλλά και στα κείμενα του (^υπιπιη κατέχει προέχουσα θέση, ιδιαίτερα κατά τον εσχατολογικό πόλεμο (βλ. 1 (}Μ IX 14-16). Η πρώτη

κάμψη της δύναμης του κακού γίνεται εν τω ουρανώ, όπου ο δράκοντας μετά των αγγέλων του ουκ ίσχυσαν έναντι του Μιχαήλ και του ουράνιου στρατού του, και όπως ακριβώς εκδιώκεται κάποιος εισβολέας σε ξένο

έδαφος, έτσι, προκειμένου περί των κακών δυνάμεων, ουδέ τόπος ευρέθη αυτών έτι εν τω ουρανώ αλλά, σαν ξένο σώμα, διώχθηκαν από εκεί. Η διαρχία ουρανού και γης δεν είναι οντολογική αλλά σαφώς ηθική και

εσχατολογική· έτσι ο δράκοντας εβλήθη και οι άγγελοι του εβλήθησαν, διώχθηκαν (όπως αποδίδει ο Σεφέρης) από τον ουρανό (βλ. Ακ. 10, 18). Με αυτή την απόρριψη του δράκοντα από τον ουρανό συνδέει ο Ιωάννης στο

κείμενο μας και κάποια άλλα ονόματα του δράκοντα: ο δράκων ο μέγας, το επίθετο με την έννοια της ευρείας και μεγάλης συμφοράς (θυμίζει το «τις Θεός μέγας ως ο Θεός ημών» Τλ. 77, 13' 86, 10 κ.ά.), ο όφις ο αρχαίος, ο

καλούμενος διάβολος και ο Σατανάς. Παρόμοια και στο 20, 2. Ο όφις αναφέρεται ως αρχαίος λόγω της εμφάνισής του με τους πρωτόπλαστους στον παράδεισο (Γεν. 3, 1' 14 εξ.), όταν τους παραπλάνησε, και δείχνει έτσι

την αρχαιότητα της κακής αυτής δύναμης. Τα άλλα δυο ονόματα είναι πολύ συνήθη στην Κ.Δ. Το «καλούμενος» είναι η αιτιολογική εξήγηση του ονόματος, διάβολος, που εξηγείται στο

στίχ. 10 («εβλήθη ο κατήγωρ των αδελφών ημών, ο κατηγορών αυτούς ενώπιον του Θεού ημών ημέρας και νυκτός»). Πρόκειται για κακόβουλο εισαγγελέα, μπροστά στο ουράνιο δικαστήριο, εναντίον των ανθρώπων του

Θεού. Ο σατανάς έχει, κατά την Κ.Δ., πρόσβαση στο Θεό ως κατήγορος ή διάβολος των δικαίων, (Ζαχ. 3,1" Ιώβ 1, 6 εξ.), η άποψη όμως αυτή λειτουργεί κατά ιδιάζοντα τρόπο. Βλ. το λήμμα σατανάς του W. Foerster στο

Th. W.N.T., όπου σωστά τονίζεται ο επιμέρους χαρακτήρας οποιασδήποτε πτώσης του σατανά από τον ουρανό (έτσι π.χ. στο Λκ. 10, 18* 22, 31) προ της πλήρους και τελικής που έχουμε στην Απκ. 12, 7-12. Στην περίπτωση

αυτή, όπως αναλυτικά δηλώνει το κείμενο, η πτώση, εκτός από οτιδήποτε άλλο, σημαίνει πως ο διάβολος τελειωτικά έπαψε να κατηγορεί τους δικαίους ενώπιον του ουράνιου δικαστηρίου, με την έννοια της υπερέξαρσης των

αδυναμιών και προπαντός της κατασυκοφαντήσεως των ελατηρίων τους.

Λειτουργική φωνή μεγάλη ακούγεται στον ουρανό εξαιτίας της τελικής πτώσης του διαβόλου. Μια πηγή του Ιωάννη συνδέει την πτώση αυτή με τον έσχατο μεγάλο διωγμό της εκκλησίας (στίχ. 4-6- 13-18), ενώ η άλλη περί

πολέμου εν τω ουρανώ έχει για την εκκλησία ως διωκόμενη περισσότερο προτρεπτικό χαρακτήρα: η πτώση εξηγεί τη σφοδρότητα του διωγμού κατά της εκκλησίας -κατέβη ο διάβολος προς υμάς έχων θυμό ν μέ-γαν και

πολύ λίγο καιρό στη διάθεσή του για την ανάπτυξη εκτεταμένης τελικής γΓ αυτόν δραστηριότητας, ότι ολίγον καιρόν έχει. Αυτό όμως που βασικώς θέλει να κατοχυρώσει η λειτουργική υμνωδία είναι η όποια υπό των

χριστιανών παρεξήγηση του εσχατολογικού πειρασμού ως προς τη γνησιότητα των ελατηρίων αντιμετώπισής του. Η νίκη των πιστών επί του σατανά συνδέεται προς το αίμα, δηλ. το θάνατο, του Αρνιού αφενός (βλ. και 7,

14) και προς τον λόγον της μαρτυρίας αυτών αφετέρου (βλ. και 1, 2) δηλ. προς την ομολογία του Ιησού και όχι του αυτοκράτορα ως «κυρίου». Τα δυο αυτά -το αίμα του Αρνίου και η μαρτυρία- έχουν τελικά το ίδιο νόημα.

Το νόημα αυτό όμως διατηρεί τη γνησιότητά του για τον απλό λόγο ότι ουκ ηγάπησαν την ψυχή ν αυτών άχρι θανάτου. Ο διάβολος δε θα είναι στον ουρανό, μπροστά στο ουράνιο δικαστήριο για να συκοφαντήσει τα

ελατήρια των πιστών ως προς την πίστη τους η πτώση αυτή για το θεϊκό κόσμο σημαίνει άρτι εγένετο η σωτηρία και η δύναμις και η βασΟχία του Θεού, είναι γεγονός πως ήδη άρχισε το ξήλωμα του σατανά. Η νίκη του

Θεού εξασφαλίστηκε από το Μιχαήλ και τα ουράνια στρατεύματα. Αλλ' η νίκη της πίστης της εκκλησίας (βλ. Α Ιω. 2, 14) προϋποθέτει ως προς τους πιστούς ειλικρινή αυταπάρνηση, τοποθέτηση της πίστης στο μέλλον το

δικό τους και του κόσμου πάνω από την πρόσκαιρη ζωή και το θάνατο. Ο Ιωάννης δεν αποκρύπτει τι σημαίνει για τον πιστό η πίστη της εκκλησίας στην ερχόμενη πόλη του Θεού: αυταπάρνηση μέχρι το θάνατο. Γι' αυτό η

πτώση του σατανά προκαλεί τη λειτουργική ουράνια φωνή εορταστικά, αφού το τέλος του σατανά έφθασε: δια τούτο ευφραίνεσθε ουρανοί και οι εν αυτοίς σκηνούντες. Ως προς τους επί της γης η νίκη είναι εν όψει αλλά και

η δοκιμασία μαζί της.

Η διαφύλαξη της γυναίκας στην έρημο είναι ένα πράγμα, και ο πόλεμος «μετά των λοιπών του σπέρματος αυτής, των τηρούντων τας εντολάς» (στίχ. 17) είναι άλλο. Βέβαια, η σωτηρία της γυναίκας οργίζει τον δράκοντα

και θερμαίνει τον πόλεμο του κατά των τέκνων της. Ο πόλεμος συνδέεται αμεσότερα με την πτώση του σατανά.

Στο στίχ. 13 η μυθολογική ανάπτυξη περί διωγμού της γυναίκας από το δράκοντα συνεχίζεται. Αφού ουδέν επέτυχε ως προς το Μεσσία ή τον άρσενα, η μήνις του δράκοντα στρέφεται εναντίον της εκκλησίας, της μητέρας

του. Οι πτέρυγες του αετού δηλώνουν την ανανέωση της πίστεως και την υπερέχουσα δυνατότητα υπέρβασης των δυσχερειών (βλ. Ησ. 40, 31* και Ψλ. 103, 5). Ο αετός είναι ο μεγάλος λόγω του μακρού ταξιδιού μέσα στην

έρημο. Δε μας λέει πώς τρέφεται η γυναίκα που έφυγε στην έρημο από προσώπου του όφεως. Με μάννα τρέφεται ή κάποιο πτηνό της μεταφέρει εκεί το φαγητό της, όπως έκανε στον Ηλία; Κι αυτό διαρκεί όλη την

εσχατολογι-κή περίοδο των 3,/2 ετών (11, 2· Δαν. 7, 25). Ο στίχ. 14 αναλαμβάνει το θέμα περί της φυγής της γυναίκας του στίχ. 6, μόνο που εδώ «πέτηται», πετά προς την έρημο εις τον τόπον αυτής, όπου δηλ. έχει εκεί

τόπον ητοιμασμένον από του Θεού, ίνα εκεί τρέψωσιν αυτήν, προφανώς κάποια υπηρετικά πνεύματα. Το τέχνασμα του όφεως είναι να ξεράσει από το στόμα του ποτάμι που θα την παρασύρει και θα την αφανίσει, θα την

κάνει ποταμοφόρητον όπως κάποτε έγινε με τους υιούς Κορέ (Αριθ. 16, 30). Ένα τέτοιο ποτάμι βγαίνει από το στόμα του δράκοντα, η γη όμως ως δημιούργημα του Θεού αντιστάθηκε στο δράκοντα. Σαν αγαθοποιό τέρας

αυτή ανοίγει το στόμα της και καταπίνει τον ποταμό που ξέρασε από το στόμα του ο δράκοντας. Περιττό να υπομνησθεί στον αναγνώστη πως ο Ιωάννης όχι μόνο εδώ αλλά σε ολόκληρο το σκηνικό του τέλους του κόσμου

κινείται στο χώρο του μύθου, όπως ακριβώς συμβαίνει με τις αρχαίες μυθολογίες και τα παραμύθια περί των αρχών του κόσμου. Ωργίσθη ο δράκων εξαιτίας αυτού που συνέβη με τη γυναίκα και έτσι θυμωμένος απήλθεν,

ξεκίνησε για να κάνει πόλεμο εναντίον των λοιπών του σπέρματος αυτής. Ο Μεσσίας ήταν ο αρσενικός γιος της γυναίκας· οι λοιποί του σπέρματος της είναι τα μέλη της εκκλησίας, που ως κύρια χαρακτηριστικά έχουν τα

εξής: 1) την τήρηση των εντολών του Θεού και 2) τη σωστή μαρτυρία περί του Ιησού ως του κυρίου.

Δεν είναι σαφές αν η αφήγηση αυτή διασώζει, έστω και ίχνη, της φυγής της χριστιανικής εκκλησίας προς την Πέλλα της Υπεριορδανίας μεταξύ 68-70 μ.Χ. κατά τον Ιουδαϊκό Πόλεμο (Ευσεβ. Εκκλ. Ιστ. III 5* βλ. και Μκ.

13,14). Ο Ιώσηπος αναφέρει πλημμύρα του Ιορδάνη, που έγινε αφορμή να σφαγούν Ιουδαίοι φυγάδες (Πόλεμος IV 433-36). Επίσης, η καταδίωξη της γυναίκας θυμίζει το Μτ. 16, 18 « ...ου κατισχύσουσιν αυτής».

Με τον πόλεμο του δράκοντα κατά του σπέρματος της γυναίκας ασχολείται στη συνέχεια η Απκ. Ο δράκοντας στάθηκε στην ακρογιαλιά, γιατί από εκεί και πέρα το ρόλο του αναλαμβάνει το θηρίο που ανεβαίνει εκ της

θαλάσσης, ένα άλλο είδος τέρατος πρωταρχικού που σχετίζεται με τα ύδατα.

Β. Ο αντίχριστος που ως θηρίο ανεβαίνει από τη Θάλασσα (13.1-10)

1 Και ειδον έκ τής Θαλάσσης Οηρίον άναβαϊνον, έχον κέρατα δέκα και κεφαλάς έπτά και έπί τών κεράτων αύτού δέκα διαδήματα και έπί τάς κεφαλάς αύτού ονόματα βλασφημίας. 2 και το Οηρίον δ είδον ην όμοιον

παρδάλει και οι πόδες αύτού ώς άρκου και τό στόμα αύτού ώς στόμα λέοντος, και έδωκεν αύτω ό δράκων την δύναμιν αύτού και τον Ορόνον αύτού και έζουσίαν

μεγάλην. 3 καί μίαν εκ των κεφαλών αύτοϋ ώς ¿σφαγμένη ν εις θάνατον, και ή πληγή τοϋ θανάτου αυτού έθεραπεύθη.

Και έθαυμάσθη όλη ή γή οπίσω τοϋ θηρίου 4 και προσεκύνησαν τω δράκοντι, ότι έδωκεν τήν έξουσίαν τω θηρίω, και προσεκύνησαν τω θηρίω λέγοντες' τις όμοιος τω θηρίω και τις δύναται πολεμησαι μετ' αυτού;

5 Και έδόθη αύτω στόμα λαλοϋν μεγάλα και βλασφημίας και έδόθη αύτω έξουσία ποιήσαι μήνας τεσσεράκοντα και δύο. 6 καί ήνοιξεν το στόμα αύτοϋ εις βλασφημίας προς τον θεόν βλασφημησαι το όνομα αύτοϋ καί τήν

σκηνή ν αύτοϋ, τούς έν τω ούρανώ σκηνοϋντας. 7 καί έδόθη αύτω ποιήσαι πόλεμον μετά των άγιων καί νικήσαι αύτούς, καί έδόθη αύτω έξουσία έπί πάσαν φυλή ν καί λαόν καί γλώσσαν καί έθνος. 8 καί προσκυνήσουσιν

αυτόν πάντες οί κατοικοϋντες έπί τής γής, ού ου γέγρα-πται το όνομα αύτοϋ έν τω βιβλίω τής ζωής τοϋ άρνίου τοϋ εσφαγμένου άπό καταβολής κόσμου.

9 Ει τις έχει ούς άκουσάτω. 10 είτις εις αίχμαλωσίαν, εις αίχμαλωσίαν υπάγει' είτις έν μαχαίρη άποκτανθήναι αύτόν έν μαχαίρη άποκτανθήναι. ΤΩδέέστιν ή υπομονή καί ή πίστις των άγιων.

1 Κι είδα να βγαίνει από τη θάλασσα ένα θηρίο με δέκα κέρατα κι εφτά κεφάλια. Στα κέρατά του είχε δέκα στέμματα και στα κεφάλια του αυτοκρατορικούς τίτλους προσβλητικούς για το Θεό. 2 Το θηρίο που είδα έμοιαζε

με λεοπάρδαλη, τα πόδια του ήταν σαν τηςαρκούδαςκαι το στόμα του σαν στόμα λιονταριού. Κι ο δράκοντας του έδωσε τη δύναμή του, τοθρόνοτου καιμεγάλη εξουσία. 3 Ένα από τα κεφάλια του έμοιαζε νά' χει πληγωθεί

θανάσιμα· η θανατηφόρα του όμως πληγή θεραπεύτηκε. Κι όλη η οικουμένη θαύμασε κι ακολούθησε το θηρίο. 4 Προσκύνησαν

το δράκοντα, γιατί έδωσε εξουσία στο θηρίο, και προσκυνούσαν και το θηρίο λέγοντας: «Ποιος μπορεί να παραβγεί με το θηρίο και ποιος μπορεί να πολεμήσει εναντίον του;»

5 Στο θηρίο δόθηκε στόμα να λέει λόγια υπεροπτικά και βλάσφημα, προσβλητικά για το Θεό, και του δόθηκε εξουσία να δράσει σαράντα δύο μήνες. 6 Άνοιξε το στόμα του κι άρχισε να προσβάλλει το Θεό, βλαστημώντας

το όνομά του, την κατοικία του κι όσους κατοικούν στον ουρανό. 7 Του δόθηκε ακόμα η άδεια να πολεμήσει εναντίον του λαού του Θεού και να τον νικήσει. Του δόθηκε κι η εξουσία πάνω σε κάθε φυλή και λαό και γλώσσα

και έθνος. 8 Θα το προσκυνήσουν όλοι οι κάτοικοι της γης, που το όνομά τους δε γράφτηκε στο βιβλίο της ζωής του σφαγμένου Αρνιού από τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος.

9 Όποιος έχει αυτιά ας ακούσει. 10 Όποιος έχει λάχει να αιχμαλωτιστεί, θα αιχμαλωτιστεί' όποιος να σκοτωθεί με ξίφος, με ξίφος θα σκοτωθεί. Εδώ θα φανεί η υπομονή και

η πίστη όσων ανήκουν στο λαό του Θεού.

* * *

Ο στίχ. 12, 18 ανήκει στο θέμα του προηγούμενου κεφ. με την γραφή εστάθη, κατά τους αρχαιότερους μάρτυρες του κειμένου το εστάθην του εκκλησιαστικού κειμένου συνδέει το στίχο με το όραμα περί του θηρίου. Για την

ερμηνεία του κεφ. 13 έχει χυθεί πολύ μελάνι. Ο Π. Μπρατσιώτης εξηγεί επαρκώς τους λόγους: ψάχνουν πολλοί να βρουν στο κεφ. αυτό περί του αντίχριστου την καίρια αιτία της κρίσης στη δική τους εποχή. Αλλ' ο

προφήτης Ιωάννης αναφέρεται και εδώ όχι σε κάποιους απώτερους μελλοντικούς χρόνους μα στην εποχή του· με εικόνες πολύ χτυπητές παρουσιάζει τον άγριο πόλεμο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εναντίον της εκκλησίας

που βλέπει στις ημέρες του αλλά που την αποκορύφωσή του περιμένει οσονούπω με τον ερχομό των έσχατων

δεινών και αμέσως μετά ταύτα της βασιλείας του Θεού. Ο Ιωάννης γράφει για την εποχή του, για γεγονότα που αφορούν τη γενεά του. Η μεταφορά των εικόνων του Ιωάννη σε κάποια πολύ μελλοντική γΓ αυτόν εποχή

οφείλεται σε απέλπιδα προσπάθεια των ανθρώπων να βρουν στα δικά τους χρόνια το τέλος των βασάνων, ένα είδος διεξόδου στις κοινωνικές πληγές που τους βασανίζουν. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι ο Ιωάννης

χρησιμοποιεί ενδεικτικά το ιστορικό υπόβαθρο της δικής του εποχής με την πρόθεση να αποτρέψει άλλον χαρακτήρα ερμηνείας του κειμένου του.

Όπως άλλες προηγούμενες οπτασίες, αρχίζει και η παρούσα με το «και είδον». Το θηρίον θυμίζει πολύ ως προς την προέλευση, τις κεφαλές, τα κέρατα και τα διαδήματα την περιγραφή των θηρίων από το Δαν. στο κεφ. 7.

Όλα τα θηρία του Δανιήλ που τάραξαν τους αγίους στο παρελθόν επιτίθενται τώρα στη μορφή του ρωμαϊκού θηρίου εναντίον της εκκλησίας κατά την εσχατολογική μάχη. Όπως και τα άλλα θηρία στο Δανιήλ προέρχεται

και το παρόν εκ της Θαλάσσης όχι λόγω του νησιώτικου χαρακτήρα της Ιταλίας αλλά εξαιτίας και του αρνητικού χαρακτήρα της θάλασσας για τους Σημίτες· το νερό αποτελεί συνεχή απειλή κατά της δημιουργίας, και η

θάλασσα είναι γεμάτη από τέρατα και δράκοντες απειλητικούς για το δημιουργικό έργο. Η θάλασσα συγγενεύει με την άβυσσο (11, 7* 17, 8). Τα περί κεφαλών, κεράτων και διαδημάτων του θηρίου (βλ. παρόμοια του

δράκοντα στο 12, 3) ερμηνεύονται με την έννοια πως δεν πρόκειται για ένα πρόσωπο αλλά περί αυτοκρατορικής εξουσίας, περί της ρωμαϊκής δυναστείας, δεμένης όμως εδώ με ορισμένο πρόσωπο. Η πολλαπλότητα και το

πολυσύνθετο του θηρίου δείχνει πιθανότατα το πολυδύναμο της αυτοκρατορικής εξουσίας. Τα θηρία στο Δανιήλ έχουν «στόματα λαλούντα μεγάλα», ενώ εδώ έχουν επί των κεφαλών των ονόματα βλασφημίας, ονόματα δηλ.

σχετικά προς τη θεοποίηση των αυτοκρατόρων, την τάση της ρωμαϊκής εξουσίας να αποδείξει τον εαυτό της «ότι εστί Θεός» (Β' Θεσσ. 2, 4). Ο όλος όμως τόνος του κειμένου επιτρέπει, εκτός της γενικής αυτής έννοιας, τους

ιδιαίτερους αυτοκρατορικούς και θείους τίτλους που συγκέντρωσε περί το πρόσωπο του ο υπονοούμενος στο κεφ. 13 αντίχριστος. Γενικά, τα χαρακτηριστικά του αντίχριστου στη Βίβλο σχηματίστηκαν από την κατά των

αγίων επιδρομή προσώπων όπως ο Φαραώ, ο Ναβουχοδονόσορας, ο Αντίοχος Δ'ο Επιφανής, ο Καλιγούλας, ο Νέρων. Η έκφραση ονόματα βλασφημίας είναι υπαινικτική όπως και πολλά άλλα στη συνέχεια. Η

υπαινικτικότητα δε φαίνεται να σχετίζεται με την απλή πρόθεση για φόρτιση του κειμένου με μυστήριο· μάλλον έναντι της ρωμαϊκής αστυνομίας λαβαίνει μέτρα ο Ιωάννης, όπως έκαναν άλλωστε όλοι οι Ιουδαίοι

αποκαλυπτικοί συγγραφείς. Τέτοιοι λίβελλοι κατά του ρωμαϊκού κράτους δεν μπορούσαν να κυκλοφορήσουν με την άδεια των αρχών. ΓΓ αυτό κάποια μέτρα λαμβάνονται είτε ως προς τον συγγραφέα είτε ως προς τους

παραλήπτες. Είναι αρκετά γνωστή η δραστηριότητα του Τιγγελίνου, αρχηγού της κρατικής αστυνομίας στη Ρώμη επί Νέρωνος. Η Απκ. είναι ένα φυλλάδιο που κυκλοφόρησε από χέρι σε χέρι, από ομάδα σε ομάδα, μυστικά

και με προφυλάξεις. Την υπαινικτικότητα χρησιμοποιεί ο Ιωάννης από ανάγκη, όχι για να μας μπερδέψει.

Τα περί παρδάλεος, άρκτου και λέοντος στο στίχ. 2 είναι ειλημμένα από το Δαν. κεφ. 7, και δείχνουν τη συγκέντρωση της κρατικής κτηνωδίας στη ρωμαϊκή εξουσία. Κατά το στίχ. 2β είναι ο δράκων του προηγουμένου κεφ.,

ο όφις ο αρχαίος, ο Σατανάς, που εδωκεν την δύναμιν αυτού, την κοσμοκρατορία δηλ. και τον Ορόνον αυτού, την ηγεσία του κόσμου, και εξουσίαν μεγάλην, πολύ μεγάλα δικαιώματα επί της ζωής ατόμων και λαών. Τα

πάντα δηλ. η Ρώμη χρωστά στο Διάβολο. Τα διαδήματα του θηρίου βρίσκονται εδώ στα κέρατα, όχι στις κεφαλές όπως στο δράκοντα, ίσως για να δηλωθεί πως την απαίτηση της εξουσίας στηρίζει η Ρώμη στην ωμή βία

(Mounce, ό.π. σελ. 250). Ο Δανιήλ στο κεφ. 7 έχει με άλλη σειρά τα άγρια ζώα-σύμβολα των στρατοκρατικών αυτοκρατοριών της Ανατολής που έβλαψαν τον Ισραήλ. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν, κατά τον Ιωάννη, τόσο

σατανική και φρικαλέα, αφού μέσα της περιέλαβε όλους τους φοβερούς τρόμους των κακών αυτοκρατοριών του παρελθόντος· υπήρξε η συνολική κατάληξη όλου του κακού. Η πάρδαλις αντιπροσωπεύει την άγρια ωμότητα,

η άρκτος τη συντριπτική δύναμη και το λεοντάρι την υπερήφανη κυριαρχία.

Με τα ονόματα βλασφημίας συνδέθηκε εξαρχής η ρωμαϊκή αυτοκρατορική εξουσία, όταν ο Οκταβιανός προσέλαβε τους τίτλους augustus, και divus, μετά θάνατο. Ο Καλιγούλας δε βλασφήμησε μόνο το θείο όνομα αλλά

ζήτησε η προτομή του να στηθεί στα Άγια των Αγίων λατρευτικά (Ιωσήπου, Αρχαιολ. XVIII, 8, 1). Ο Νέρωνας αναφέρεται στα νομίσματα ως «Σωτήρας του κόσμου» κι ο Δομιτιανός ως Dominus et Deus. Αυτή η θεοποίηση

της κρατικής εξουσίας θεωρείται από τον Ιωάννη ως το αποκορύφωμα της αντίθεης δύναμης και ως η φοβερότερη υποδούλωση της ανθρώπινης συνείδησης. Το μαρτύριο είναι προτιμότερο παρά η υποταγή σε τέτοιες

δυνάμεις.

Ασφαλώς, κάποιοι από τους αναγνώστες μας θα διαμαρτυρηθούν για τη μονομερή κρίση του Ιωάννη έναντι της Ρώμης, πολύ περισσότερο αφού είναι γνωστή η κάπως μετριοπαθής κρίση του Παύλου περί της Ρώμης (Ρωμ.

13, 1-6) καθώς και των παύλειων κειμένων Α' Τιμ. 2, 1-2· Α' Πετρ. 2, 13-17. Όποια κι αν είναι κατά την παύλεια αυτή άποψη η εσχατολογική τύχη της Ρώμης, μέχρι τότε οι περί αυτής κρίσεις δεν ήταν μόνον αρνητικές

αλλά και θετικές, αν λάβει κανείς υπόψη του τον κίνδυνο διαδόχων καταστάσεων (Βάρβαροι κ.τ.λ.). Αυτού του είδους η κριτική ασκείται από μια κάποια ρωμαϊκή σκοπιά. Του Ιωάννη η αντιρωμαϊκή κριτική εκφράζει τον

πόνο της καταπίεσης υπόδουλου στη Ρώμη λαού, που πρόσφατα είχε πληρώσει με ποταμούς αιμάτων την απαίτησή του για ανεξαρτησία· εκφράζει, επίσης, την κραυγή διαμαρτυρίας μιας θρησκευτικής ομάδας, της

χριστιανικής εκκλησίας, που αξίωνε για το Θεό της και την ανθρώπινη συνείδηση βασικά δικαιώματα έναντι της κρατικής εξουσίας, δικαιώματα που η Ρώμη δεν παραχωρούσε. Από την ιστορία των νεότερων

αυτοκρατοριών ο αναγνώστης γνωρίζει πόσο διαφέρουν οι περί αυτών κρίσεις, όταν γίνονται με συμπάθεια, με κριτική διάθεση, με πνεύμα επικριτικό ή καταφανώς εχθρικό, όπως συμβαίνει για τους λαούς που καταπιέζονται

από τις ιμπεριαλιστικές αυτοκρατορίες. Ας μη λησμονούμε πως ο Ιωάννης ανήκε σε κύκλο προφητικό, που είχε μαρτυρήσει για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του, και ότι η Απκ. γράφτηκε, βασικά από την εξορία. Έχοντας

μια τέτοια εμπειρία περί Ρώμης βλέπει ο Ιωάννης τα πάντα μέσα από το πρίσμα άσπρο-μαύρο.

Ο στίχ. 3 μας πηγαίνει πολύ γρήγορα στην υπονοούμενη από τον σ. κεφαλή του θηρίου. Πρόκειται για την κεφαλή εστεμμένου Ρωμαίου αυτοκράτορα που πληγώθηκε θανάσιμα (α>ς εσφαγμενη εις θάνατον), παρά ταύτα η

πληγή του θανάτου αυτού εθεραπεύθη. Για τον Ιωάννη το είδος αυτό του υπαινιγμού για το πρόσωπο που πρόκειται έχει ιδιαίτερη σημασία, με την έννοια ότι επιτρέπει στον αναγνώστη να αντιληφθεί αμέσως περί ποίου

πρόκειται, αφού, αντί του ονόματος, επανέρχεται στο πρόσωπο αυτό ενδεικτικά με αυτό το χαρακτηριστικό και στο στίχ. 12. Δυο άλλες αναφορές στο αυτοκρατορικό αυτό πρόσωπο είναι αυτή του στίχ. 7 και εδόθη αυτώ

ποιήσαι πόλεμο ν μετά των αγίων και νικήσαι αυτούς, και στο στίχ. 18 ότι ο αριθμός του θη ρίου είναι 666. Σχετικώς με την πληγή του θανάτου οι ερμηνευτές την αναφέρουν σε διάφορα πρόσωπα: (α) Σε σοβαρή ασθένεια

του Καλλι-γούλα και στην ανάρρωσή του (Σουετώνιος Calig. 14 Dio Cassius I IX, 8). (β) Κατ* άλλους ως πληγή θανάτου χαρακτηρίζεται η τρομακτική εμφύλια αναστάτωση του 68 μ.Χ. στην αυτοκρατορία και οι μεγάλες

σφαγές (Cremona κ.τ.λ.) που έγιναν μέχρι να αποκατασταθεί η τάξη επί Βεσπασιανού, (γ) Πρόκειται για το Νέρωνα, του οποίου έγινε επίσημα η κηδεία στη Ρώμη. Παραταύτα, διαδόθηκε συγχρόνως πως ο φονιάς του

αυτοκράτορα δεν ολοκλήρωσε το έργο του και πως ο Νέρωνας θεραπεύτηκε από την πληγή και κατέφυγε στους Πάρθους, από όπου αναμενόταν να επιστρέψει εκδικητής κατά των εχθρών του στη Ρώμη. Μάλιστα,

μαρτυρείται (Τάκιτος Hist. I 78' II 8· Σουετώνιος Nero 57) ότι μετά το θάνατο του Νέρωνα, κατά τις δυο δεκαετίες που ακολούθησαν, παρουσιάστηκαν με το όνομά του πολλοί διεκδικητές του θρόνου. Αν στα προηγούμενα

προστεθεί και η άλλη πληροφορία του κειμένου μας ότι στο θηρίο εδόθη πόλε-μήσαι μετά των αγίων και νικήσαι αυτούς, δε θά 'πρεπε να μείνουν αμφιβολίες ότι ο Ιωάννης θεωρεί ως το θηρίο του κεφ. 13 το Nero Rcdivivus.

Ως αντίχριστο θεωρούν το Νέρωνα η Ανάληψη Ησαιου IV 2 (80-90 μ.Χ.;): «Και -ο Βελίαρ- θα κατέλθει εκ του στερεώματος του υπό τη μορφή ανθρώπου, βασιλέως της αδικίας, δολοφόνου της μητρός του, που είναι και

αυτός ο ίδιος βασιλιάς του κόσμου», και τα Σιβυλλικά IV 121: «Και τότε από την Ιταλία ένας μεγάλος βασιλιάς ως σκλάβος πρόσφυγας θα δραπετεύσει χωρίς να το δει ή να τον ακούσει κανείς, πάνω από το ρεύμα του

Ευφράτη· όταν θα έχει τολμήσει τη μισητή βεβήλωση με το φόνο της μητέρας, και πολλών άλλων εκτός τούτου, ένεκα του στυγερού φόνου. Και όταν εκείνος δραπετεύσει πέρα απ' τη χώρα των Πάρθων, πολλοί θα χύσουν

το αίμα τους για το θρόνο της Ρώμης». Βλ. σχετικώς J. Danielou, A History of Early Christian Doctrine, vol. I, London 1960, σελ. 13, όπου και περί του αντιρωμαϊκού πνεύματος των Σιβυλλ. V (επί βασιλείας Δομιτιανού και

Νέρβα) παρατηρείται: «Πρόκειται πιθανώς για προϊόν Ιουδαιοχριστιανών που ζούσαν αρκετά κοντά προς τους Ιουδαίους και συμμερίζονταν την αντίδραση κατά της Ρώμης μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ» (ό.π. σελ. 17).

Τα περί Nero Ridivivus δεν αντιμετωπίζονται σοβαρά από εκείνους κυρίως τους ερμηνευτές οι οποίοι, εξαιτίας της κακής φήμης περί του Νέρωνα σε κάποιους αριστοκρατικούς κύκλους της Ρώμης και, πολύ φυσικό, στη

χριστιανική παράδοση, παραθεωρούν το γεγονός της πολύ καλής γνώμης για το Νέρωνα μέσα σε ομάδες των λαϊκών κυρίως τάξεων, μάλιστα στην Ανατολή. Επ' αυτού καλό είναι να σημειωθούν τα εξής: (α) Το περίφημο

Quintennium (τα πέντε πρώτα χρόνια της διοίκησης) χου Νέρωνα, όταν συντελέστηκε σπουδαίο έργο

στην αυτοκρατορία, (β) Ότι επί πολλά χρόνια πρωθυπουργό του είχε το Σενέκα, (γ) Ότι αγαπούσε πολύ τον ελληνιστικό πολιτισμό και την Ανατολή, έτσι που σε ρωμαϊκούς κύκλους διαδιδόταν η φήμη πως θα μεταφέρει την

έδρα της αυτοκρατορίας στον ελληνιστικό πολιτιστικό χώρο, μακριά από το λατινικό, (δ) Είχε πάντοτε συμπάθειες από τα κατώτερα στρώματα, όπου συχνά μεταμφιεσμένος κυκλοφορούσε με τους φίλους του. Αν δε ληφθούν

αυτά υπόψη δεν καταλαβαίνει κανείς πως στη λαϊκή παράδοση, που εκπροσωπεί επί του προκειμένου και η Απκ., ο Nero Redivivus είναι για κάποιους από τους Ανατολικούς λαούς ο εκδικητής κατά της Ρώμης. Η φράση του

Ιωάννη και εθαυμάσθη όλη η γη οπίσω του θηρίου τονίζει την τεράστια απήχηση της διάδοσης πως ο Νέρων θεραπεύθηκε από την πληγή και κατέφυγε στους Πάρθους για να επιστρέψει να τιμωρήσει τη Ρώμη. Όπως σε

κάθε παραμύθι, συναντάμε κι εδώ το σχόλιο του αφηγητή: Κι όλη η οικουμένη θαύμασε και ακολούθησε το θηρίο, αφού η επιβίωση του θεωρήθηκε θείο έργο ενδεικτικό των σχεδίων του Θεού, ότι έδωκεν την εξουσίαν τω

θηρίω. Η διάσωση του θηρίου προκάλεσε το θαυμασμό του κόσμου και τον έκανε θιασώτη του θηρίου. Αυτό οδήγησε, κατά τον Ιωάννη, στη λατρεία και προσκύνηση του δράκοντα, του Διαβόλου, γιατί έδωκε αυτή την

εξουσία στο θηρίο. Το θηρίο, ως ο Αντίχριστος, ως ο Μεσσίας του Σατανά, προσκυνήθηκε και λατρεύτηκε με τρόπο γνωστό από τη λατρεία του Θεού στην Π.Δ. ('Εξ. 15,11 Ψλ. 14,10 88,7 9112,5* Ησ. 40,25· 44,7· Μιχ. 7, 18

-Τις όμοιος σοι εν Θεοίς, Κύριε;). Η έμφαση του ύμνου προς τον αυτοκρατορικό θείο Μεσσία είναι πως κανείς δεν μπορεί να του αντισταθεί (βλ. Δαν. κεφ. 7): και τις δύναται πολχμήσαι μετ' αυτού; Το ρ. εδωκεν και εδόθη

θέλει να τονίσει τη σύνδεση του θηρίου προς το δράκοντα. Όλη η δύναμη του θηρίου προέρχεται από το δράκοντα. Μάλιστα το «εδόθη» στο στίχ. 7 αναφέρεται σε μια παγκόσμια κυριαρχία που δίδεται από το δράκοντα στο

θηρίο επίπάσαν φυλην και λαόν και γλώσσαν και έθνος -μια έκφραση που δηλώνει την οικουμενικότητα της δύναμης του θηρίου. Η τελική μάχη Θεού και σατανά γίνεται επί της γης, και αυτό εμπλέκει αμέσως τους αγίους.

Το ότι η έσχατη κυριαρχία του θηρίου θα διαρκέσει σαράντα δυο μήνες σημαίνει πως ο χρόνος αυτός είναι ο τυποποιημένος ήδη από τα χρόνια του Δανιήλ (βλ. και Απκ. 11,2* 12, 6), είναι δηλ. ο ορισμένος από το Θεό, ίσως

δε να σημαίνει και το βραχύ και μη παρατεταμένο της δοκιμασίας. Θα έλεγε κανείς πως ο Ιωάννης εμφανίζει το σατανά να ενεργεί όπως κάποιος παράφρων: ενώ τα όριά του είναι καθορισμένα, ενεργεί ωσάν να διαθέτει

απεριόριστες δυνάμεις, ωσάν να αγνοεί πλήρως τον αντίπαλο του. Τα δε όργανά του όπως το θηρίο, με τη μεγαλοστομία και τις βλασφημίες των, δε φαίνεται να έχουν καθόλου αίσθηση του μέτρου, ενεργούν με την άνεση

και την αναίδεια της εγγυημένης υπεροχής. Όποια όμως έννοια κι αν όλα αυτά έχουν για το Θεό, για τους αγίους σημαίνουν δυσβάστακτη δοκιμασία, όπως τονίζουν οι στίχοι 9-10.

Το περί του θηρίου εσχατολογικό σενάριο του Ιωάννη αναπτύσσεται με βάση την παραπάνω σχέση προς το διάβολο, αλλ* επίσης και προς τις προφητείες ή προ-τυπώσεις της Π.Δ., ιδίως της συμπεριφοράς του Αντίο-χου

του Επιφανούς έναντι του Θεού της Π.Δ. και του Ναού Του. Όπως ο θεοποιημένος εκείνος Ελληνιστής μονάρχης (Δαν. ι:εφ. 7), και το ρωμαϊκό θηρίο, επίσης, λαλεί μεγάλα και βλασφημεί προς το θεό ν. προβάλλει δηλ.

θείες αξιώσεις, μιλώντας υποτιμητικά και βλάσφημα για το Θεό της Π.Δ. και κατά της σκηνής του Θεού, αφού βεβήλωσε το Ναό της Ιερουσαλήμ. Η σκηνή του Θεού στην Απκ. ταυτίζεται προς τους εν τω ουρανώ

σκηνούντας, (βλ. τους μάρτυρες στο 7,15), όπου η αναφορά είναι στην πόλη την αγία Ιερουσαλήμ που κατεβαίνει από τον ουρανό, ονομάζεται δε στη συνέχεια: «ιδού η σκηνή του Θεού μετά των ανθρώπων» (21, 3). Όπως ο

Επιφανής έκανε πόλεμο κατά των Ιουδαίων και νίκησε τότε τους αγίους, έτσι και το θηρίο θα κάνει πόλεμο κατά των αγίων και θα τους νικήσει. Με αυτά τα επιτεύγματα, το θηρίο θα επιτύχει προσκύνηση από πάντες τους

κατοικούντας επί της γης, των οποίων τα ονόματα δεν περιλαμβάνονται στο βιβλίο της ζωής του Αρνίου του εσφαγμένου από καταβολής του κόσμου. Ο στίχ. 7 επαναλαμβάνει ό,τι και οι 11,7 και 15,2, μόνο που στο 15,2 η

νίκη δεν είναι του θηρίου αλλά των αγίων. Η μετοχή «ο νικών» στην Απκ. αναφέρεται στην τελική νίκη των αγίων.

Δεν ξέρουμε όσα θα θέλαμε για το μύθο περί Nero Rcdivivus· φαίνεται όμως βέβαιο πως στην περικοπή 13, 1-10 το θηρίο με την κεφαλή ως εσψαγμένην εις θάνατον παραλληλίζεται προς το Αρνίο το εσφαγμένον από

καταβολής κόσμου. Για τον Ιωάννη, ο αντίχριστος είναι ο σωσίας του Χριστού, όπως ισχυριζόταν και ο Ντοστογιέφσκι, και σ' αυτό το σημείο, ότι δηλ. σφάχτηκε(Ι). Οι εγγεγραμμένοι στο βιβλίο της ζωής είναι όσοι εκ των

κατοικούντων επί της γης δε θα προσκυνήσουν το θηρίο (βλ. 3, 5). Το από καταβολής κόσμου δηλώνει ότι η εσχα-τολογική κρίση που θα περάσουν οι πιστοί, κατά το σενάριο του Ιωάννη, είναι προγραμματισμένη μαζί με τη

δημιουργία του κόσμου ή, καλύτερα, πως ο κόσμος δημιουργήθηκε με σχέδιο να περάσει αυτή την κρίση οδεύ-

οντάς προς τη βασιλεία του Θεού. Ως ονόματα περιλαμβανόμενα εις το βιβλίον της ζωής αναφέρουν οι παλαιότεροι εξηγητές εκ των εθνών τον Ιώβ και τους τέσσερις φίλους του, και εκ του Ισραήλ τους άγιους προφήτες και

όλους τους μαρτυρούμενους για την ευσέβειά τους· τους Αποστόλους και τους πιστούς της Κ.Δ. προς τους οποίους ο Ιησούς λέει «μη χαίρετε ότι τα πνεύματα υμίν υποτάσσεται, χαίρετε δε ότι τα ονόματα υμών εγ-γέγραπται

εν τοις ουρανοίς» (Ακ. 10, 20). Το από κα-ταβο)^ς κόσμου εξηγείται από παλαιότερους εξηγητές αλληγορικά, με την έννοια δηλ. πως, ενώ ο διάβολος εξηπάτησε τον Αδάμ και την Εύα, ο Υιός και Αόγος του Θεού εσφάγη

(Οικουμένιος κ.ά.). Κατά τη ραββινική παράδοση, επτά πράγματα δημιουργήθηκαν προ καταβολής κόσμου: ο Νόμος (η μελλοντική αποκάλυψη), η μετάνοια, ο παράδεισος, ο άδης, ο ένδοξος θρόνος (του Θεού), ο (ουράνιος)

Ναός και το όνομα του Μεσσία. Βλ. G. F. Moore Judaism I, σελ. 266· II, σελ. 344, όπου και πλήρης διαπραγμάτευση του θέματος για την προΰπαρξη του ονόματος του «Μεσσία».

Η ασυνταξία «ου ου γέγραπται το όνομα αυτού εν τω βιβλίω» οφείλεται άραγε στην παράθεση από το σ. κάποιου βιβλικού κειμένου όπως του έρχεται στη μνήμη (βλ. Ησ. 4, 3· Ψλ. 69, 29); Ή οφείλεται σε άλλο λόγο: στην

πρόθεσή του να τονίσει την ατομική ευθύνη του καθενός για το αν το όνομά του είναι γραμμένο στο βιβλίο της ζωής; Η μνεία του αρνίου του εσφαγμένου σε σχέση με το βιβλίο υπαινίσσεται τους κινδύνους της ζωής των

εγγεγραμμένων. Το να ζεις ακίνδυνα σημαίνει πως είσα> εκτός του βιβλίου της ζωής.

Στο στίχ. 9 επαναλαμβάνεται περίπου η προειδοποι ηση του 2,7 προς την εκκλησία της Εφέσου (βλ. και V11,15). Στην παρούσα συνάφεια εφιστά την προσοχή της κρισιμότητας της κατάστασης ως προς την τύχη των

πιστών μετά την επί σκηνής εμφάνιση του θηρίου είναι σαν να μη μένει άλλος δρόμος για τους πιστούς, είτε η αιχμαλωσία είτε ο θάνατος. Πολλοί αντιγραφείς αμφισβήτησαν μια τέτοια ωμή από τον σ. προδιαγραφή ως

προς τους πιστούς, γι' αυτό η ιστορία του κειμένου στο στίχο αυτό παρουσιάζει περιπέτεια. Η προσθήκη του ρήματος απάγει μετά το πρώτο αιχμαλωσίαν καθώς και η αλλαγή φωνής του ρήματος αποκτείνω έδωκε τη

δυνατότητα η προειδοποίηση να μην αναφέρεται στα παθήματα των αγίων εξαιτίας της εμφάνισης του θηρίου αλλά ενθαρρυντικά σε κάποιο είδος ανταπόδοσης, της αιχμαλωσίας με αιχμαλωσία, του φόνου με φόνο. Αλλ'

αυτή η αλλοίωση του στίχου δεν ταιριάζει ούτε με τα προηγούμενα ούτε με την επισήμανση του ΙΟγ: «Ώδε εστίν η υπομονή και η πίστις των αγίων», δηλ. εδώ θα φανεί η υπομονή και η πίστη των αγίων. Η εκδοχή του

στίχου με την έννοια της ανταπόδοσης για παθήματα των αγίων από το θηρίο δεν ταιριάζει στη συνάφεια:4Όποιος αιχμαλωτίσει τον πιστό, θα αιχμαλωτιστεί ο ίδιος· όποιος με το ξίφος θανατώσει άλλον, με ξίφος πρέπει να

θανατωθεί κι ο ίδιος'. Αποφασιστική για την έννοια του στίχου πρέπει να θεωρηθεί μόνο η συνάφεια: οι πιστοί θα έχουν την τύχη του εσφαγμένου Αρνιού, κατά το σενάριο του Ιωάννη. Γι' αυτό άλλωστε, και η ειδική αμοιβή

των μαρτύρων αυτών στο κεφ. 20. Η σωστή έννοια είναι αυτή που έχουμε στην παρατεθείσα μετάφραση: «Σ' όποιον έχει λάχει να αιχμαλωτιστεί, θα αιχμαλωτιστεί· σ' όποιον να σκοτωθεί με ξίφος, με ξίφος θα σκοτωθεί». Η

πίστη είναι συνδεδεμένη εδώ με την υπομονετική αντίσταση στον τελευταίο 'πειρασμό'· «εν τη υπομονή υμών κτήσασθε τας ψυχάς υμών» (Ακ. 21, 19). Βλ. και «τον λόγον της υπομονής μου» στο 3,10. Αν δεν προσέξει ο

αναγνώστης ότι κατά τον Ιωάννη οι έσχατες ημέρες της εκκλησίας συνδέονται με το μαρτύριο, δεν μπορεί να καταλάβει γιατί η ειδική μεταχείριση των μαρτύρων μέσα στο νέο κόσμο (κεφ. 20).

Γ. Ο Ψευδοπροφήτης: το Θηρίο από την ξηρά (13,11-18)

11 Και είδον άλλο Οηρίον άναβαϊνον έκ της γης, και είχε ν κέρατα δύο όμοια άρνίω και ελάλει ώς δράκων. 12 και την έξουσίαν τοΰ πρώτου Θηρίου πάσαν ποιεί ενώπιον αύτοϋ, και ποιεί την γήν και τους έν αύτη κατοι-

κοϋντας ίνα προσκυνήσουσιν το Οηρίον τό πρώτον, ου έΟεραπεύΟη ή πληγή τοΰ Θανάτου αύτοϋ. 13 και ποιεί σημεία μεγάλα, ίνα και πϋρ ποιή έκ τοϋ ούρανοϋ κατα-βαίνειν εις τήν γήν ένώπιον των ανθρώπων, 14 και

πλανά τούς κατοικοϋντας έπί της γης διά τά σημεία ά εδόθη αύτω ποιήσαι ένώπιον τοϋ Θηρίου, λχγων τοίς κατοι-κοϋσιν έπί της γης ποιήσαι εικόνα τω Θηρίω, δς έχει τήν πληγήν τής μαχαίρης και έζησεν.

15 Και έδόΘη αύτω δούναι πνεύμα τή είκόνι τοϋ θηρίου, ίνα και λαληση ή είκών τοϋ θηρίου και ποιήση ίνα όσοι έάν μη προσκυνήσωσιν τή είκόνι τοϋ θηρίου άποκτανθώσιν. 16 και ποιεί πάντας, τούς μικρούς και τούς

μεγάλους, και τούς πλουσίους και τούς πτωχούς, και τούς έλευθέρους και τούς δούλους, ίνα δώσιν αύτοις χάραγμα έπί τής χειρός αύτών τής δεξιάς ή έπί τό μέ-τωπον αύτών 17 και ίνα μη τις δύνηται άγοράσαι ή πω-λ-ήσαι

ειμή ό έχων τό χάραγμα τό όνομα τοϋ Θηρίου ή τον

άριθμόν τοϋ ονόματος αΰτοΰ.

18 ΤΩδε ή σοφία εστίν, ό έχων νουν ψηφισάτω τον αριθμόν του θηρίου, άριθμός γάρ άνθρωπου έστίν, και ό άριθμός αΰτοΰ έξακόσιοι έξήκοντα εξ.

11 Ύστερα είδα ένα άλλο θηρίο να βγαίνει από τη στεριά. Είχε δυο κέρατα που μοιάζαν με αρνιού, και η φωνή του έμοιαζε με δράκοντα. 12 Και με εντολή του πρώτου θηρίου ασκούσε όλη την εξουσία. Κι έκανε όλη τη γη

και τους κατοίκους της να προσκυνήσουν το πρώτο θηρίο, που θεραπεύτηκε η θανατηφόρα πληγή του. 1 3 Κι έκανε τερατουργίες μεγάλες, ως και φωτιά να κατεβαίνει από τον ουρανό μπροστά στα μάτια των ανθρώπων. 14

Και παραπλανάει τους κατοίκους της γης με τις τερατουργίες που του επιτράπηκε να κάνει με εντολή του θηρίου, προτρέποντας τους κατοίκους της γης να κατασκευάσουν ένα άγαλμα του θηρίου, που είχε δεχτεί την πληγή

του ξίφους κι ωστόσο έζησε.

15 Και του επιτράπηκε να ζωντανέψει το άγαλμα του θηρίου, ώστε να μιλήσει το άγαλμα και να κάνει να θανατωθούν όσοι δεν προσκυνήσουν το άγαλμα του θηρίου. 16 Και υποχρεώνει όλους, μικρούς και μεγάλους,

πλούσιους και φτωχούς, ελεύθερους και δούλους, να χαράξουν σημάδι πάνω στο δεξί τους χέρι ή πάνω στο μέτωπο τους. 1 7 Και κανείς να μην μπορεί να αγοράσει ή να πουλήσει, παρά μόνο αυτός που έχει χαραγμένο το

όνομα του θηρίου ή τον αριθμό του ονόματος του.

18 Εδώ χρειάζεται η σοφία. Όποιος έχει μυαλό ας λογαριάσει τον αριθμό του θηρίου, που δηλώνει έναν άνθρωπο· ο αριθμός του είναι εξακόσια εξήντα έξι.

* * *

Ό,τι ήταν ο υπουργός προπαγάνδας Γκαίμπελς για το Ναζισμό, το ίδιο ήταν ο ψευδοπροφήτης για το θηρίο που ήλθε από τη θάλασσα. Η αυτοκρατορική ρωμαϊκή

εξουσία στην κατά των αγίων εξόρμησή της χρειάζεται οργανωμένη υπηρεσία προπαγάνδας της αυτοκρατορικής λατρείας. Το δράκοντα μαζί με τον αντίχριστο και τον ψευδοπροφήτη συναντάμε στο 16, 12 σε συνεργασία

με πνεύματα δαιμονίων να τελούν σημεία προκειμένου να ξεσηκώσουν τους βασιλείς της οικουμένης σε πόλεμο εναντίον του Μεσσία. Εξάλλου, ο ψευδοπροφήτης έχει κέρατα αρνιού, η εξωτερική εμφάνισή του δηλ.

ταιριάζει σε προφήτη (βλ. Μτ. 7, 15), το κήρυγμά του όμως, η λαλιά του είναι όπως του δράκοντα, εναντίον της γυναίκας που γέννησε το Μεσσία και τα άλλα μέλη της εκκλησίας. Η Αγία Γραφή παρουσιάζει διάφορες

εικόνες σατανικής προπαγάνδας προς παραπλάνηση του κόσμου πριν έλθει το τέλος. Αυτό το μέρος του εσχατολογικού σεναρίου μας παραθέτει εδώ ο Ιωάννης. Κατά το Μτ. 24, 24 «εγερθήσονται γαρ ψευδόχριστοι και

ψευδοπροφήται και δώσουσι σημεία μεγάλα και τέρατα, ώστε πλανήσαι ει δυνατόν και τους εκλεκτούς». Επίσης, στη Β' Θεσσ. 2, 3-9 όσα γράφονται για το «μυστήριο της ανομίας» που θα προηγηθεί του ερχομού του

Μεσσία «εν πάση δυνάμει και σημείοις και τέρασι ψεύδους και εν πάση απάτη αδικίας...». Ο ψευδοπροφήτης δεν είναι πρόδρομος του αντίχριστου ούτε μπορούμε να τον παρομοιάσουμε με τον Ιωάννη το Βαπτιστή, ως

πρόδρομο του Ιησού, ο οποίος «σημείον εποίησεν ουδέν» (Ιω. 10,41)' του ψευδοπροφήτη κύριο χαρακτηριστικό είναι τα σημεία και τέρατα τα οποία με εξουσιοδότηση του πρώτου θηρίου ποιεί ενώπιον αυτού, με σκοπό να

παρακινήσει έτσι την '/ην και τους κατοικούντας εν αυτή να προσκυνήσουν το πρώτο θηρίο ου εθεραπεύθη η πληγή του θανάτου αυτού. Η υπόμνηση περί της πληγής γ ου θανάτου γίνεται και πάλι, και ο λόγος είναι η

ταυτότητα του περί ου πρόκειται αυτοκράτορα αφενός, η θεολογική σημασία που αποδίδεται στην πληγή του από τα κηρύγματα του ψευδοπροφή-τη αφετέρου σε σχέση με το εσφαγμένο Αρνίο. Για προσκύνηση προτείνεται,

και εδώ, πρόσωπο ου εθεραπεύθη η πληγή του θανάτου αυτού. Το θηρίο μοιάζει στον Ιησού, κατά τούτο.

Δείγματα κάποιων μεγάλων σημείων του ψευδοπρο-φήτη δίνονται στη συνέχεια. Κάνει φωτιά να κατέβει στη γη από τον ουρανό ενώπιον των ανθρώπων. Αυτό θυμίζει την πράξη του Ηλία του προφήτη (Γ' Βασ. 18,24) ως

μαρτυρία του Θεού υπέρ του εαυτού του και του προφήτη του κατά τον αγώνα του προς τους ιερείς του Βάαλ επί του Καρμήλου όρους. Παρόμοιο θαύμα θα χρησιμοποιήσει και ο ψευδοπροφήτης, όταν προ του Τέλους, θα

εμφανιστεί ως προαγωγός του έργου του αντίχριστου. Επειδή όμως για τον Ιωάννη ο αντίχριστος είναι ο Νέρωνας, προς την εικόνα αυτή της φωτιάς εξ ουρανού, μπορεί να μην είναι εντελώς άσχετη η πυρκαϊά της Ρώμης

τον Ιούλιο του 64 μ.Χ. Στην Απκ. έχει την έννοια απειλητικής θείας δύναμης ενώπιον των ανθρώπων, που αποδεικνύει την επιταγή του ουρανού ως προς την υποταγή των ανθρώπων στο θηρίο. Τούτο καθιστά σαφές ο στίχ.

14, όπου η αποπλάνηση των κατοικούντων επί της γης ενεργείται διά των σημείων α εδόθη αυτώ ποιήσαι ενώπιον του θηρίου, ως επιβεβαιωτικά της θείας κατακύρωσής του. Η αντίληψη αυτή περί των σημείων είναι

ελληνιστική και τη βρίσκουμε τόσο στα Ευαγγέλια όσο και στη σύγχρο-νή τους ιουδαϊκή και ειδωλολατρική γραμματεία.

Η εικόνα του θηρίου, ος έχει την πληγήν της μαχαίρης και έζησεν (για τρίτη φορά επαναλαμβάνεται στο ίδιο κεφάλαιο!) θυμίζει εκείνη του Ναβουχοδονόσορα στον Δαν. κεφ. 3. Δεν πρόκειται περί χαράγματος σε μικρό ή

μεγάλο σχήμα (βλ. Ακ. 20, 24), αλλά για προτομή ή άγαλμα, όπως στο Δανιήλ. Ας θυμηθούμε εδώ την πρόθεση του Καλιγούλα να στήσει προτομή του στα Άγια των Αγίων της Ιερουσαλήμ, άγαλμά του για προσκύνηση

στην Καισάρεια και προτομές του στις Συναγωγές της Αλεξάνδρειας (βλ. Φίλωνα, «Πρεσβεία προς Γάϊον» και «Προς Φλάκκον»). Η Ανάληψη του Ησαΐα 4, 11 προλέγει πως ο αντίχριστος θα τοποθετήσει εικόνα του σε κάθε

πόλη. Στη συνάφεια της Απκ. μεγάλη έμφαση δίνεται στον προπαγανδιστή του θηρίου ψευδοπροφήτη, ο οποίος με τα σημεία του και τις ερμηνείες του περί του θηρίου προάγει την αποπλάνηση του λαού. Κατά την

επικρατέστερη ερμηνεία περί του ψευδοπροφήτη, αυτός αντιπροσωπεύει μάλλον το ιερατείο της αυτοκρατορικής λατρείας, ίσως στο μικρασιατικό του ρόλο, όπως τον γνώριζε ο Ιωάννης στην Ασία. Βέβαια, ο ψευδοπροφήτης

στο κείμενο μας δεν είναι απλός προπαγανδιστής, είναι και θαυματοποιός. Όχι μόνο κατεβάζει πυρ από τον ουρανό αλλά δίνει λαλιά και στην εικόνα του θηρίου όπως έκανε και ο Απολλώνιος ο Τυανέας και ο Σίμωνας ο

Μάγος (Τευδοκλημέντεια III 47). Τούτους ονομαστί αναφέρει και ο Ανδρέας Καισάρειας. Εγγαστρίμυθοι, μάντεις, μάγοι, θαυματοποιοί κάθε είδους αποτελούν κοινό φαινόμενο για την εποχή που μιλάμε, όπως διαπιστώνεται

από μια ανάγνωση των Πράξεων των Αποστόλων (περί αυτών συνοπτική έκθεση βλ. Leipolt-Grund-mann, Umwelt des Urchristentums I, Evangelische Verla-gantalt Berlin, 1965, σελ. 68-100· επίσης, ημέτερη «Ιστορία των

Χρόνων της Καινής Διαθήκης», έκδ. Β", Π. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1982, σελ. 152-185). Περί των θαυματουργών αυτών αγαλμάτων γράφει και ο Ανδρέας στα Σχόλιά του: «...α πολλά και ιδρούντα και λα-

λούντα ιστόρηται τοις Ελληνικοίς χρόνοις ενεργεία διαβολική». Και εδόθη αυτώ δούναι πνεύμα τη εικόνι του θηρίου. Με τον τρόπο που, κατά τη Βίβλο, κάτι νεκρό ζωντανεύει, έτσι κι εδώ- επίσης, σε ολόκληρη την Αγία

Γραφή, τα θαυμάσια συντελούνται είτε απευθείας υπό του Θεού είτε κατά παραχώρηση όπως εδώ. Η ζωντανή εικόνα του θηρίου έχει δυο λειτουργήματα: α) ίνα και λαλήση η εικών του θηρίου, προφανώς υπέρ αυτού προς

αποπλάνηση των ακροατών (να μη θυμηθούμε εδώ τους λαμπρούς λόγους του Νέρωνα, όπως τον ενθρονιστήριό του De Benevolentia, που γράφονταν, βέβαια, όλοι από το Σενέκα; ούτε την επίδειξη υψηλού ποιητικού και

μουσικού του ταλέντου;) και β) και ποίηση ίνα όσοι εάν μη προσκυνήσωσιν τη εικόνι του θηρίου αποκτανθώσιν. Και δεν πρόκειται καθόλου για αστείο, αφού άνθρωπος σοβαρός όπως ο Τραϊανός, σύγχρονος του σ. της Απκ.,

το ίδιο πολύ καθαρά γράφει προς τον Πλίνιο, διοικητή της επαρχίας του Πόντου (112 μ.Χ.), δηλ. να φονεύει κάθε χριστιανό ο οποίος δε θα προσκυνούσε ή δε θα θύμιαζε την προτομή του. Μάλιστα, ο αυτοκράτορας με την

οίηση όλων των εξουσιών μέσα στην ιστορία, δικαιολογεί τον εαυτό του για τόση αυστηρότητα, προσθέτοντας ότι η όποια επιμονή να μη τον προσκυνήσουν οι χριστιανοί δείχνει ψυχικές διαθέσεις αντίθετες προς το

φιλελεύθερο μεταρρυθμιστικό πνεύμα που άρχισε να πνέει στην αυτοκρατορία (βλ. μελέτη μας «Ο χαρακτήρ των πρώτων κατά της εκκλησίας διωγμών και η περί των χριστιανών αλληλογραφία του Πλινίου μετά του

αυτοκράτορος Τραϊανού», στα Βιβλικά Μελετήματα, τόμ. Β', Θεσσαλονίκη, 1971, σελ. 279-310). Η συμπερίληψη του χριστιανισμού στις «απαγορευμένες εταιρείες» (Societates illicitae) μετέτρεπε τη χριστιανική πίστη σε

ποινικό αδίκημα! Έτσι, το απλό όνομα του χριστιανού είχε ως συνέπεια την ατίμωση ή το θάνατο, ανάλογα με την οξύτητα της κρίσης. Η Κ.Δ. είναι πλήρης τέτοιων μαρτυριών (π.χ. Μτ. 24,9* Μκ. 13,13· Λκ. 21,1Τ Ιω.

15,21· Α' Πετρ. 4, 13-15' Ιακ. 2,7* Απκ. 2, 3 κ.ά.). Η τρίτη τιμωρία κατά των αρνητών της προσκύνησης του θηρίου σχετίζεται με ένα είδος οικονομικού αποκλεισμού, αφού όποιος δεν έχει στο δεξί χέρι ή στο μέτωπο το

χάραγμα, το όνομα ή τον αριθμό ή το σύμβολο του συστήματος του θηρίου θα είναι εκτός αγοράς, δε θα μπορεί ούτε να πωλεί ούτε να αγοράζει. Ό,τι κι αν σημαίνει το χάραγμα εδώ, κατά το εσχατολογικό σενάριο του

Ιωάννη, οι δυο αντίπαλοι, ο Θεός και ο σατανάς, λαβαίνουν τα ίδια μέτρα υπέρ των δικών της η κάθε πλευρά: Ο Θεός σφραγίζει τα μέτωπα των αγίων για να τους προστατέψει από την εσχατολο-γική λαίλαπα (κεφάλαια 7

και 14), ενώ ο αντίχριστος χαράσσει τους δικούς του για να γίνει έτσι εμφανής ο αντίπαλος, να μην μπορεί να διαφύγει. Από τα χρόνια της Εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο είναι γνωστός στη βιβλική παράδοση ο

αποτρόπαιος χαρακτήρας του αίματος στους παραστάτες των οικιών για τον ολοθρευτή των Αιγυπτίων άγγελο. Και εδώ στην Απκ. το χάραγμα είτε από εδώ είτε από εκεί είναι δηλωτικό κοινωνίας, και καταδικαστικό σε

αφανισμό για τους θεωρούμενους εχθρούς του κράτους. Πρόκειται περί ακραίων εσχατολογικών καταστάσεων, του τελικού λογαριασμού πανάρχαιας πάλης του καλού με το κακό. Ο Ιωάννης φαντάζεται αυτό το οικονομικό

μποϊκοτάρισμα σε οικουμενική έκταση, όχι μόνο ως εξαπλωμένο σε όλη την αυτοκρατορία αλλά και ως περιληπτικό όλων των κοινωνικών τάξεων: τους μικρούς και τους μεγάλους, και τους πλούσιους και τους φτωχούς, και

τους ελεύθερους και

τους 0ούλους. Ο χριστιανισμός στο τέλος του 1 μ.Χ. αι. ήταν θρησκεία πτωχών στρωμάτων σε αστικά κυρίως κέντρα, περιλάμβανε όμως στις τάξεις του και αγρότες και μικρό αριθμό ευπόρων. Το όνομα του θηρίου ή ο

αριθμός του ονόματος κατά τα ειωθότα την εποχή εκείνη ήταν ένα και το αυτό, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Από τα ελληνορωμαϊκά χρόνια ξέρουμε για χαράγματα και σφραγίσεις κυρίως από το χώρο των δούλων ή του στρατού. Κάποιοι φυγάδες δούλοι, όταν συλλαμβάνονταν, χαράσσονταν από τον κύριό τους και γίνονταν

«στιγματίες», με ένα είδος σφραγίδας που δήλωνε την επ' αυτών ιδιοκτησία του κυρίου των. Ο Παύλος ως «δούλος» Χριστού φέρει τα στίγματα του Κυρίου Ιησού (Γαλ. 6,17), κάποια ίσως σημάδια στο σώμα του από

παθήματά του υπέρ του Χριστού. Επίσης, όχι μόνο υποχωρούντες προ του εχθρού στρατιώτες γίνονταν «στιγματίες»· ποικίλα tatoises έδειχναν στο κορμί των στρατιωτών την αφοσίωσή τους είτε στον αυτοκράτορα είτε στον

αρχηγό της λεγεώνας (βλ. περί αυτού πλήθος στοιχείων στο βιβλίο Adolf Harnack, Militia Christi). Έτσι π.χ. έκανε ήδη ο Πτολεμαίος Φιλοπάτωρ στους Ιουδαίους που δέχθηκαν να μυηθούν στα μυστήρια του Διονύσου. Για

την αλλαξοπιστία των Ιουδαίων και το χάραγμα που δέχθηκαν γράφει εκτεταμένα το Γ' Μακκ. 3, 27 εξ.: «...και επί του κατά την αυλήν πύργου στήλην αναστήσας εξεκό-λαψε γραφήν μηδένα των μη θυόντων εις τα ιερά

αυτών εισιέναι, πάντας δε τους Ιουδαίους εις λαογραφίαν και οικετικήν διάθεσιν αχθήναι, τους δε αντιλέγοντας βία φερομένους του ζην μεταστήναι, τους δε απογραφομέ-νους χαράσσεσθαι και διά πυρός εις το σώμα

παρασήμω Διονύσου κισσοφύλλω, ους και καταχωρίσαι εις την προ-ανεσταλμένην αυθεντίαν. Ίνα δε μη τοις πάσιν απεχθό-

μένος φαίνηται, υπέγραψεν εάν δε τίνες εξ αυτών προ-αιρώνται εν τοις κατά τας τελετάς μεμυημένοις αναστρέ-φεσθαι, τούτους ισοπολίτας Αλεξανδρεύσιν είναι». Πολλοί υποχώρησαν «ως μεγάλης τίνος κοινωνήσο-ντες

ευκλείας από της εσομενης τω βασιλεί συναναστροφής. Οι δε πλείστοι γενναία ψυχή ενίσχυσαν και ου διέστησαν της ευσεβείας, τα δε χρήματα περί του ζην αντικαταλλασσόμενοι αδεώς επειρώντο εαυτούς ρύσα-σθαι εκ

των απογραφών», ενώ βδελύσσονταν αυτούς που είχαν χαραχθεί. Αυτό το κείμενο παρατέθηκε ολόκληρο γιατί δείχνει όχι μόνο τι γινόταν με το χάραγμα στις μυστηριακές θρησκείες αλλά, επιπλέον, τι κυκλοφορούσε περί

αυτού σε σχέση με την ιστορία του λαού του Θεού.

Άλλοι ερευνητές αναφέρουν το χάραγμα κυρίως στη σφράγιση εμπορευμάτων και ντοκουμέντων συναλλαγής με το όνομα και τη χρονολογία του αυτοκράτορα (Ad. Deissmann), άλλοι σε σφραγισμένα πιστοποιητικά πως

κάποιος θυσίασε στον αυτοκράτορα (Ramsay), ενώ άλλοι πιστεύουν πως με χάραγμα παρωδείται πολύ χοντρά το σημείο του σταυρού (Τ) στο μέτωπο του χριστιανού. Αλλ' ο στίχος 18 δεν αφήνει περιθώρια για υποθέσεις ως

προς την έννοια του χαράγματος: είναι ο αριθμός του ονόματος, το οποίο σχετίζεται με ορισμένο πρόσωπο. Κατά τον Ιωάννη, ο έχων νουν μπορεί να ψηφίση, δηλ. να αποκρυπτογραφήσει το όνομα του θηρίου, αφού

πρόκειται περί αριθμητικής έκφρασης ανθρώπινου ονόματος. Ο σ. δε φαίνεται καθόλου να αμφιβάλλει πως οι νουνεχείς αναγνώστες αντιλαμβάνονται περί ποιου ακριβώς πρόκειται. Ο τρόπος αυτός εκφοράς του ονόματος

δεν ήταν σπάνιος την εποχή εκείνη, ούτε ήταν μόνο συνυφασμένος με το αποκαλυπτικό είδος (βλ. π.χ. την Ανάληψη Μωϋσέως, κεφ. IX εξ. περί του εκ της φυλής

Λευι τξγ'Τάξων) ούτε μπορεί να τονίζει τη θεϊκή ή δαιμονική πηγή προέλευσης, δηλώνει, πέρα από όλα αυτά, και μια πολύ πρακτική ανάγκη για την κυκλοφορία του βιβλίου, αφού ο αριθμός άφηνε οπωσδήποτε κάποιο

ασαφές περιθώριο για την επέμβαση της αυτοκρατορικής αστυνομίας. Το ότι 100 χρόνια αργότερα, στην εποχή του Ειρηναίου (Ad. Haer. V 30, 1) ή του Ιππόλυτου (ό.π. σελ. 214-215), προτείνεται ως αντίχριστος κάτι που

να δηλώνει κυρίως και γενικός την αυτοκρατορία, όπως τα ονόματα Λατείνος, Τειτάν, Ευάνθας κ.ά., αυτό οφείλεται στο ότι ο θρύλος περί Nero Redivivus είχε ξεπεραστεί από το χρόνο, δεν είχε νόημα πια, και τα περί

πληγής του αυτοκράτορα μπορούσαν να συσχετισθούν είτε με μια αρρώστια του Καλιγούλα είτε με τις σοβαρές ασθένειες της Ρώμης. Καμιά έκπληξη, επίσης, για το ότι πολλά πρόσωπα ταυτίστηκαν με τον αντίχριστο

(Δομι-τιανός, Τίτος, Διοκλητιανός, Πάπας, Λούθηρος, Ναπολέων, Χίτλερ, Στάλιν κ.ά.). Η πλειονότητα των εξηγητών νομίζει ότι πρόκειται περί του Νέρωνα, με βάση την εβραϊκή γραφή του ονόματος του, μεταφερμένη στα ελληνικά και έτσι αριθμημένη ως 666! Έτσι οι Renan, J. Weiss, Bousset, Swete, Goguel, Alio, Lohse και π.ά. O Mounce (ό.π., σελ. 264-5) κ.ά. δε δέχονται την ερμηνεία περί του Νέρωνος, θεωρώντας απίθανο τον υπολογισμο στα εβραϊκά (γεματρία), από σ. που γράφει ελληνικά, ενός ονόματος αρχικού στα λατινικά. Αυτό όμως που διαπιστώνει ο μελετητής στην πραγματικότητα, ως προς το όνομα αυτό, είναι πως, ο σ. αναμφισβήτητα μιλά για ιστορικό πρόσωπο, γνωστό σ' αυτόν και στους αναγνώστες. Όπως παρατηρεί o Lohse: «...φαίνεται βέβαιο πως με γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου δε θα μπορούσε κανείς να βρει το όνομα κάποιου ηγεμόνα... Αν,ομως, στραφεί στα γράμματα του εβραϊκού αλφαβήτου, για το σύνολο του αριθμού 666, τότε ο αριθμός μας δίνει το Νέρων Καίσαρ. Επίσης, τον αριθμό μας δίνει και η ελληνική λέξη θηρίον. Και δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο ελληνικές λέξεις να γράφονται με εβραϊκά γράμματα... Εν πάσει περιπτώσει η απόδοση με το Νέρων Καίσαρ ταιριάζει άριστα μέσα στη συνάφεια του όλου κεφαλαίου. Ο αναμενόμενος στο προσεχές μέλλον θηριώδης αυτοκράτορας θα φέρει τα χαρακτηριστικά του Nero Redivivus» (ό.π., σελ. 83).

Ο Ιωάννης γράφει για το τέλος των πάντων που το περιμένει κατά τη διάρκεια της δικής του ή το πολύ της επόμενης γενιάς. Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο στην Απκ. (όπως ήταν άλλωστε για όλο τον πρώιμο χριστιανισμό)·άμα κανείς στα σοβαρά δεχθεί αυτή την πραγματικότητα, τότε δεν υπάρχουν ανυπέρβλητες δυσκολίες για τον προσδιορισμό του προσώπου πίσω από το 666. Ας υποθέσουμε πως δεν υπήρχε καθόλου το 666· ο νουνεχής αναγνώστης του κειμένου, μέσα στο πλαίσιο της παραπάνω θεολογικής αρχής της Απκ. καταλαβαίνει άνετα πως πρόκειται για τον αυτοκράτορα Νέρωνα. Η περιγραφή του Τέλους γίνεται με στοιχεία παρμένα όχι μόνο από την ιστορία (ρωμαίων αυτοκρατόρων, αυτοκρατορικής λατρείας, πολέμου κατά της εκκλησίας κ.τ.λ.) αλλά και από την παραδομένη εσχατολογία της Π.Δ. και της Κ.Δ. (εκπληκτικά φυσικά φαινόμενα, αλλοίωση ουράνιων σωμάτων, λιμοί, σεισμοί, πόλεμοι, ψευδόχρι-στοι, ψευδοπροφήτες, κ.τ.λ.). Σ' αυτά τα δυο, ιστορία και εσχατολογία, ο Ιωάννης προσθέτει αναπτύγματα ανα-τολικο-μυθολογικά, που ως προς τη ρίζα τους, υπάρχουν ήδη στην Π.Δ. Για τον Ιωάννη δε λειτουργεί το ένα χωρίς το άλλο, ούτε είναι επιτρεπτός ο χωρισμός κατά την ερμηνεία. Δε λειτουργεί το ένα χωρίς το άλλο, ούτε μας επιτρέπεται να δίνουμε μικρή θέση στο ένα και μεγάλη στο άλλο. Για τον Ιωάννη δεν υπάρχει θέμα διαβάθμισης, αφού γι αυτόν δεν πρόκειται στα πράγματα για δυοπαράγοντες αλλά για έναν. Αυτοκρατορική λατρεία, ειδωλολατρεία, έργα του σατανά, αυτά όλα είναι ένα.

Όταν ο ερμηνευτής επηρεάζεται στην εξήγηση από ομάδες αναγνωστών που περιμένουν, χιλιάδες χρόνια μετά τη συγγραφή του βιβλίου, την κατά κάποιο τρόπο εκπλήρωση των αναμενόμενων από την Απκ. στη δική του εποχή, είναι πολύ φυσικό να παρερμηνεύσει το βιβλίο, μειώνοντας τόσο τον ιστορικό όσο και τον παρα-κλητικό-παραινετικό χαρακτήρα του βιβλίου. Όπως ολόκληρη η αρχική χριστιανική κοινότητα έτσι και ο Ιωάννηςπλανήθηκε περιμένοντας το Τέλος λίαν εγγύς, ας πούμε στα χρόνια του Nero Redivivus* όπως ο αρχικός χριστιανισμός στο σύνολο του έτσι και η Απκ. όχι μόνο δε χάνει τον θεϊκά εμπνευσμένο χαρακτήρα της αλλά αποκτά κι αυτή τον αναλογικά θετικό χαρακτήρα που έχουν τα άλλα εμπνευσμένα κείμενα της Κ.Δ., που δεν είναι, βέβαια, εσφραγισμένα «σφραγίσιν επτά». Άμα δε δεχθούμε ιστορία και εσχατολογία ως πακέτο, τότε αναγκαστικά οδηγούμεθα στη μείωση του ιστορικού υπόβαθρου του βιβλίου, φθάνοντας τελικά σε ένα είδος ηθι-κίζουσας αλληγορικής αποκαλυπτικής εξήγησης σαν αυτήν που έχουμε στη γνωστή μεσαιωνική παράδοση και σε πολλούς συγχρόνους επηρεασμένους από ομολογιακούς παράγοντες. Η Απκ. για το σύγχρονο χριστιανισμό έχει το σωστό της νόημα, μόνον όταν εξηγείται όπως και τα άλλα βιβλία του Κανόνα της Κ.Δ. Ο χριστιανισμός είναι ιστορία και προφητεία- ήταν έτσι πάντοτε και παντού.

Αλλά, στον επιστημονικό αυτή τη φορά χώρο, παρουσιάστηκε άλλου τύπου διαφυγή, με τελικό σκοπό τη μείωση ή την απάλειψη του ιστορικού από την εξήγηση της Απκ. Η καλούμενη Θρησκειοϊστορική Σχολή (ορισμένοι εκπρόσωποι της τουλάχιστον), με μονομερή εφαρμογή της μυθολογικής ή γνωστικίζουσας ερμηνείας των συμβόλων του βιβλίου οδηγεί σε γενικά και αφηρημένα συμπεράσματα από άλλο δρόμο: αυτά που αναφέρονται περί δρακόντων, θηρίων, πολέμων, αστέρων κ.τ.ό. δεν έχουν την όποια ιστορική αναφορά, αλλά ανάγονται στο βαβυλωνιακό πλανητικό σύστημα, στην πάλη αρχέγονων δυνάμεων (Marduk-Tiamat) που επαναλαμβάνεται. (Έτσι περίπου ο Η. Gunkel, Shopfung und Chaos, 1895). To θηρίο που ανεβαίνει από τη θάλασσα είναι απείκασμα ενός αρχεγόνου τέρατος που έχει κατοικία του το υγρό στοιχείο, ενώ η περιγραφή του δεύτερου θηρίου πουανεβαίνει από την ξηρά είναι το κατάλοιπο παλαιάς παράδοσης περί Αεβιάθαν και Behemoth, κι αυτό ο οραματιστής εκπληρώνει με την έννοια του «ψευδοπροφήτη» (Lohrneyer). Ενώ είναι σχεδόν βέβαιο από τα κεφ. 13 και 17 ότι τα περί πληγής και Βαβυλώνας αναφέρονται στη Ρώμη και σε ρωμαίο αυτοκράτορα, ο οποίος σε μάχη με τους αγίους νίκησε, ο Ιωάννης πιθανότατα βλέπει στην πληγή του επίσης μια προσπάθεια για κάτιπαράλληλο προς τη χριστιανική μεσσιανική παράδοση περί του θανάτου και της ανάστασης του Αρνίου. Πολύ σωστά ο Pringent τονίζει ότι γύρω στα 100 μ.Χ. ο Νέρωνας ταυτιζόταν με τον αντίχριστο (Ανάληψη Ησαΐα IV'Commodianus, Carmen Apologeticum 933* Σιβυλλικοί Χρησμοί V, 23 εξ.), ήταν διαδεδομένη η παράδοση πως διέφυγε το θάνατο θαυματουργικά (Σουετώ-νιος, Nero 5, 23* Δίων Χρυσόστομος, Λόγος 21,10' Κομμοδιανός, ό.π. σελ. 830' Λακτάντιος, De Mortum Per-secutorum 2, 7-9), και ότι θα επιστρέψει νικητής. Και παρατηρεί τα εξής ο Pringent: «Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι αποσαφηνίσεις που δίνονται από τον σ. παρακάτω

(Απκ. 17,9-12) επιβάλλουν εκ των πραγμάτων τη «ρωμαϊκή ερμηνεία». Ο Ειρηναίος ήδη γνώριζε την ύπαρξή της, ο Βικτωρίνος και μετά ο Ανδρέας συμφωνούν μ' αυτήν, και σήμερα σπάνια παρουσιάζονται εκείνοι που την αποκρούουν παντελώς (ό.π., σελ. 201 203).

Πάντως, μεταξύ έγκριτων ερμηνευτών, έχει τους εκπροσώπους της και η μυθολογική ερμηνεία, στην οποία δεν μπορεί να μη δει κανείς τη δυσπιστία προς την ιστο-ρική-ρωμαϊκή άποψη. Η μυθολογική ερμηνεία τονίζει πιο  πολύ από κάθε τι τις έννοιες αρχικό και εσχατολογικό χάος, αρχική δημιουργία και εσχατολογική αναδημιουργία. Ο Lohmeyer π.χ. σχετίζει την πληγή προς το δέσιμο του σατανά επί χίλια έτη στο κεφ. 20. Επειδή όμωςγίνεται λόγος περί θεραπείας της πληγής, προσθέτει πως δε γίνεται λόγος περί οιουδήποτε θανάτου ούτε περί νίκης· πρόκειται για πλάνη και απάτη, και μπορεί να είναι μόνο χριστιανική σχηματοποίηση ενός παραδοσιακού θέματος (ό.π., σελ. 111). Το ότι το θηρίο «ην και ουκ έστιν και παρέσται» (17, 8-9) είναι δυνατό, κατά τον Lohmeyer, να θεωρηθεί ως πιθηκισμός του τίτλου του Θεού «ο ων και ο ην και ο ερχόμενος» (ό.π., σελ. 142).

Πιστεύουμε πως η Θρησκειοϊστορική Σχολή, με την παράκαμψη της ιστορίας, στερεί την Απκ. από ουσιώδες συστατικό της βιβλικής θρησκείας και οπωσδήποτε την τοποθετεί σε μια φιλολογική κατηγορία διαφορετική όλων των Ιουδαϊκών Αποκαλύψεων, που είναι στενά συνδεδεμένες, στενότατα με την ιστορία του ιουδαϊκού έθνους. Ο Ιωάννης με αφετηρία τραυματικά, μαρτυρικά της εκκλησίας βιώματα, την παράδοση περί εσχάτων καί Β' Παρουσίας του Χριστού τη διαμορφώνει σε σχέση και προς ιστορικά γεγονότα της εποχής του και συνδέει τα γεγονότα με τις παραδοσιακές εικόνες περί αντίχριστων, ψευδοπροφητών και θηρίων. Παρότι ο μυθοποιημένος από κάποιες λαϊκές μάζες Νέρων ιστορικά αποδείχθηκε πως δεν ήταν ο αντίχριστος που περίμεναν ο Ιωάννης και η εκκλησία του, η φιγούρα του αντίχριστου που μας δίνει ο Ιωάννης, παρά το λάθος της ιστορικής επισήμανσης ως προς το Νέρωνα, οδηγεί την εκκλησία στο σωστό δρόμο της αναγνώρισης του αντίχριστου. Η πορεία της εκκλησίας μέσα στην ιστορία, μέχρι το τέλος, είναι η πάλη του Θεού και των αγίων εναντίον των αντίθεων δυνάμεων του ψεύδους και της αδικίας. Εμείς πιστεύουμε πως αν ο Ιωάννης μπορούσε να ξέρει ποιες τάσεις προς ιδεολογήματα και φαντασιώσεις  θα επικρατούσαν μέσα στη χριστιανοσύνη, προς χάρη της θα συνέπλεκε ακόμα σφιχτότερα το ιστορικό στοιχείο της εποχής του προς την εσχατολογική πίστη και ελπίδα της εκκλησίας. Η αξία του βιβλίου του έγκειται στην πίστη του σ. πως ο Θεός κατά τη Δημιουργία και κατά την Ανάσταση του Αρνίου υπέγραψε εγγυητικό πως ο νέος κόσμος, ο καινός ουρανός και η καινή γη θα έλθουν, τονίζοντας συγχρόνως πως η ελπίδα αυτή δεν έχει νόημα χωρίς τη συνεχή αντίσταση των πιστών κατά των αντιθέων δυνάμεων του ψεύδους και της αδικίας. Είχε μάλιστα το κουράγιο, καθώς πίστευε πως το Τέλος θά 'ρθει στα χρόνια του, να δει τη χριστιανική ζωή ως τη ζωή ενός μάρτυρα. Σίγουρα, πάντοτε και σήμερα, πολλοί άνθρωποι, και Ορθόδοξοι χριστιανοί, ψάχνουν να βρουν μέσα στην Απκ. το χρόνο έλευσης της Β' Παρουσίας, ποιος είναι ο αντίχι ιστός κ.τ.τ., με έσχατο ελατήριο τη δική τους δικαίωση και σωτηρία και την τιμωρία των όποιων δικών τους αντιπάλων. Πρόκειται για λαθεμένη αντίληψη της χριστιανικής ελπίδας. Ο Ιωάννης μιλά για τον ερχομό της 'πόλης του Θεού' από τον ουρανό ως δώρου προς μιαν ανθρώπινη κοινότητα μαρτύρων και αγωνιστών για τον ερχομό της πόλης αυτής.

Δεν μπορούμε να κλείσουμε το κεφ. 13 χωρίς κάποιο ιδιαίτερο λόγο για το 666 ως τον αριθμό του θηρίου, αριθμός γαρ ανθρώπου εστίν (13, 18). Πρόκειται περί εφαρμογής της ραββινικής μεθόδου της γεματρία. Έλληνες και  Ιουδαίοι δεν είχαν τότε εν χρήσει αραβικούς αριθμούς τα γράμματα του αλφαβήτου ανταποκρίνονταν σε αριθμούς: α = 1, β = 2, ε = 5, ι = 10, κ = 20 κ.τ.λ. Έτσι κάθε λέξη μπορούσε να μεταφρασθεί σε έναν αριθμό όπως  και κάθε αριθμός μπορούσε να μεταφρασθεί σε μια ή περισσότερες λέξεις (πρβλ. Σιβυλλικούς Χρησμούς 5, 12 εξ.). Έπρεπε να υπάρχει κάποια σχετική μύηση έτσι ώστε κάποια ομάδα ή κοινότητα υπό έναν αριθμό να καταλάβει το ίδιο πρόσωπο. Ο Dcissmann παραθέτει την εξής επιγραφή από την Πομπηία: «Αγαπώ αυτήν της οποίας ο αριθμός είναι 545»· επίσης στους Σιβυλλικούς Χρησμούς (2, 324 εξ.) ο Ιησούς Χριστός παρουσιάζεται με τον αριθμό 888' ως γνωστό, οι 318 βασιλείς που βοήθησαν τον Αβραάμ στον πόλεμο, Γεν. 14, 14, υπαινίσσονταν, κατά την Επιστολή Βαρνάβα, το σταυρό του Ιησού. Όσο ήταν για τους αναγνώστες δύσκολο να καταλάβουν πως η πόρνη-Βαβυλώνα ήταν η Ρώμη (17, 3) άλλο τόσο ήταν δύσκολο να αντιληφθούν ποιος ήταν ο αυτοκράτορας «ος ην και έστιν και πα-ρέσται» (17, 9) ή τον αριθμό 666. Δε συνέβαινε όμως το ίδιο με τους εκτός της χριστιανικής κοινότητας αναγνώστες του Ιωάννη. Τη γεματρία βρίσκουμε όχι μόνο στον

ιουδαϊσμό και στο χριστιανισμό, υπάρχει και στο Ισλάμ, ιδίως μεταξύ των Σούφι (βλ. Ιντρίς Σάχ, «Οι Διδασκαλίες των Σούφι», μετάφραση από αγγλικά, Πύρινος Κόσμος, Αθήνα, 1981, σελ. 275 εξ.). Αλλωστε, ήταν συνήθεια για τον σ. η μεταφορά ονομάτων από τα εβραϊκά στα ελληνικά: Αβαδδών με το Απολλύων (9, 11), και στο 16, 16 έχουμε ελληνικά το Αρμαγεδών. Η όλη γραμμή της σκέψης από τα κεφ. 12-13 μέχρι την καταστροφή της Ρώμης, κεφ. 17-18, είναι η επίθεση του αυτοκράτορα-αντίχριστου, με τη βοήθεια των βασιλιάδων συμμάχων του, κατά του Θεού και της εκκλησίας, μετά τη θεία εκδίκηση κατά της πόρνης-Ρώμης, σε ένα τελικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών, που θα στοιχίσει τη ζωή σε πληθώρα μαρτύρων της εκκλησίας. Η τελική μάχη περιγράφεται στο κεφ. 19 εξ., όπου ο ουράνιος στρατηλάτης Μεσσίας, ο Αόγος του Θεού, συντρίβει, με τις ουράνιες στρατιές του, τις δαιμονικές δυνάμεις της ιστορίας. Το θηρίο και ο Μεσσίας τελικά αναμετρώ νται, ο καθένας με τη βοήθεια ανάλογων προς το χαρακτήρα του στρατευμάτων, σε έναν πραγματικό, εσχατολογικό πόλεμο, με αποτέλεσμα το κέντρο του ρωμαϊκού κόσμου, την πόρνη-Βαβυλώνα, να αντικαταστήσει η πόλη του Θεού στα κεφ. 21-22. Αυτό είναι το εσχατολογικό σενάριο στη σκέψη του Ιωάννη. Μόνο με απαράδεκτη αυθαιρεσία μπορούμε να αποσπούμε ένα τέτοιο σενάριο από τις ιστορικές ρίζες που έχει στην εποχή του. Μεταξύ ιστορίας και υπεριστορίας δεν υπάρχουν διαρχικές διακρίσεις.

Ο σ. αναμένει οι αναγνώστες του να αντιληφθούν ποιος βρίσκεται υπό το 666: αυτή είναι η έννοια της φράσης Ωδε η σοφία εστίν. Ο έχων νουν ψηφισάτω τον αριθμόν του θηρίου' αριθμός γαρ ανθρώπου εστίν (13, 18).

Την ίδια φράση χρησιμοποιεί και στο 17, 9 ώδε ο νους ο έχων σοφίαν, όταν καλεί τους αναγνώστες να καταλάβουν πως οι 7 κεφάλες επτά όρη εισίν όπου η γυνή κάθηται επ' αυτών, όπως και οι βασιλείς είναι 7, από τους οποίους οι πέντε έπεσαν, ο εις έστιν, ο άλλος ούπω ήλΟεν, και όταν έλΟη ολίγον αυτόν δει μείνω. Και το θηρίον ο ην και ουκ έστιν, και αυτός όγδοος εστίν και εκ των επτά εστίν, και εις απώλειαν υπάγει. Και συνεχίζει το κείμενο για τις σχέσεις των βασιλιάδων με το θηρίο. Απλή γνώση της αποκαλυπτικής ιουδαϊκής γλώσσας (βλ. π.χ. 4 Έσδρα την όραση του αετού στο κεφ. 13) δεν αφήνει αμφιβολία πως περικοπές όπως η ανωτέρω αναφέρονται σε εσχατολογικά σενάρια με άμεση σχέση προς συγκεκριμένες κάθε φορά περιόδους της ιστορίας. Ο Ιωάννης, όπως και οι αναγνώστες του, ζουν δραματικές ώρες και περιμένουν δραματικότε-ρες και σε τέτοιεςώρες δεν ταιριάζουν αριθμητικά παιχνίδια ο προφήτης περιμένει με το 666 να μπερδέψει την αστυνομία, όχι τους αναγνώστες του. Από όσο ξέρει ο γράφων, ενώ για άλλους αριθμούς έχουμε από την αρχαιότητα κάποιες

παραδόσεις (1 · 2· 3· 4· 7 8), για τον έξι (6) δεν έχουμε. Και αν ακόμα είχαμε, αυτό δε θα σήμαινε τίποτε για τη δική μας ιστορική νοηματοδότηση του κειμένου. Απλώς, ο αναγνώστης πρέπει να είναι ενήμερος πως κάποιοι εξηγητές επιχειρούν διάφορα: φθάνουμε στο 666 ως το άθροισμα των αριθμών 1-36, και το 36 συμβαίνει να είναι το άθροισμα του 1-8, κ.ό.τ.· ή το 6 είναι καταραμένος αριθμός, κι όταν έχουμε τρεις φορές το 6, όπως 666, αυτό σημαίνει τρισκατάρατος, την ιδιαζόντως μεγάλη σατανικότητα του θηρίου.

 Σελίδες 280 - 328

Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με σαφή αναφορά  την πηγή προέλευσης 

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-