IV. ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΠΙ ΕΝΟΣ ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (κεφ. 6-9)

ΙV. ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΠΙ ΕΝΟΣ ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (κεφ. 6-9)

Α. Οι πέντε πρώτες σφραγίδες (6,1-11)

1 Και είδον ότε ήνοιξεν τό άρνίον μίαν έκ των ε'πτα σφραγίδων, και ήκουσα ένός έκ των τεσσάρων ζώων λέγοντος ώς φωνή βροντής' έρχου. 2 και είδον, και ιδού ίππος λευκός, και ό καθήμενος έπ' αύτον έχων τόξον και έδόθη ούτω στέφανος και έξήλθεν νικών και ίνα νικήση.

3 Και ότε ήνοιξεν τήν σφραγίδα την δευτέραν, ήκουσα του δευτέρου ζώου λέγοντος' έρχου. 4 και έξήλθεν άλλος ίππος πυρρός, και τω καθημένω έπ' αύτον έδόθη αύτω λαβείν τήν ειρήνη ν έκ τής γής και ίνα αλλήλους σφάξουσιν και έδόθη αύτω μάχαιρα μεγάλη.

5 Και ότε ήνοιξεν τήν σφραγίδα τήν τρίτην, ήκουσα τοϋ τρίτου ζώου λέγοντος' έρχου. και είδον. και ιδού ίππος μέλας, και ό καθήμενος έπ' αύτόν έχων ζυγόν έν τή χειρί αύτοϋ. 6 και ήκουσα ώς φωνή ν έν μέσω τωντεσσάρων ζώων λέγουσαν χοίνιξ σίτου δηναρίου και τρεις χοίνικες κριθών δηναρίου, και τό έλαιον και τον οίνον μη άδικήσης.

7 Και ότε ήνοιξεν τήν σφραγίδα τήν τετάρτη ν, ήκουσα φωνήν τοϋ τετάρτου ζώου λέγοντος' έρχου. 8 και είδον. και ιδού ίππος χλωρός, και ό καθήμενος έπάνω αύτοϋ όνομα αύτω ό θάνατος, και ό αδης ήκολούθει μετ' αύτοϋκαι έδόθη αύτοίς έξουσία έπί τό τέταρτον τής γής άποκτεϊνω εν ρομφαία και εν λιμώ και εν θανάτω και υπό των θηρίων της γης.

9 Και ότε ήνοιξεν την πέμπτη ν σφραγίδα, είδον ύπο-κάτω του θυσιαστηρίου τάς ψυχάς των έσψαγμένων δια τον λόγον του θεού και δια την μαρτυρίαν ην εϊχον. 10 και έκραξαν φωνή μεγάλη λέγοντες' έως πότε, ό δεσπότης

ό άγιος και άληθινός, ού κρίνεις και έκδικεϊς τό αίμα ήμών έκ των κατοικούντων έπί της γης; 11 και έδόθη αύτοϊς έκάστω στολή λευκή καίέρρέθη αύτοίς ίνα άναπαύσονται έτι χρόνον μικρόν, έως πληρωθώσιν και οί

σύνδουλοι αυτών και οί αδελφοί αυτών οί μέλλοντες άποκτέννεσθαι ώς και αυτοί.

1 Είδα τόιε το Αρνί να ανοίγει την πρώτη απο τις εφτά σφραγίδες, κι άκουσα ένα από τα τέσσερα όντα να λέει με φωνή που έμοιαζε με βροντή: «Έλα». 2 Κοίταξα, και να ένα άσπρο άλογο· ο καβαλάρης του κρατούσε ένατόξο, του δόθηκε στεφάνι νίκης, και νικητής έφυγε για νέες νίκες.

3 Όταν άνοιξε η δεύτερη σφραγίδα, άκουσα το δεύτερο ον να λέει: «Έλα». 4 Βγήκε τότε ένα άλλο άλογο, κόκκινο σαν τη φωτιά- στον καβαλάρη του δόθηκε ένα μεγάλο σπαθί με την εντολή να αφαιρέσει την ειρήνη από τηγη, και οι άνθρωποι να σφάξουν ο ένας τον άλλο.

5 Όταν το Αρνί άνοιξε την τρίτη σφραγίδα, άκουσα το τρίτο ον να λέει: «Έλα». Κοίταξα, και να ένα μαύρο άλογο-ο καβαλάρης του κρατούσε στο χέρι του ζυγαριά. 6 Κι άκουσα κάτι σαν φωνή νη βγαίνει ανάμεσα από τα

τέσσερα όντα και να λέει: «Ένα κιλό στάρι ή τρία κιλά κριθάρι θα φτάσουν ένα μεροκάματο- μην πειράξεις όμως το λάδι και το κρασί».

7 Όταν άνοιξε την τέταρτη σφραγίδα, άκουσα τη φωνή του τέταρτου όντος να λέει: «Έλα». 8 Κοίταξα, και να ένα πρασινοκίτρινο άλογο· ο καβαλάρης του λεγόταν θάνατος, κι από πίσω του ακολουθούσε ο Αδης. Τους

δόθηκε η εξουσία να σκοτώσουν το ένα τέταρτο της οικουμένης μεπόλεμο, πείνα, θανατικό και με τα θηρία της γης.

9 Όταν άνοιξε την πέμπτη σφραγίδα, είδα κάτω από το θυσιαστήριο τις ψυχές εκείνων που σφαγιάστηκαν για το λόγο του θεού και για τη μαρτυρία που έδωσαν. 10 Αυτοί κραύγασαν με δυνατή φωνή: «Ως πότε, επιτέλους,

Δέσποτα άγιε και αληθινέ; Πότε θα έρθει η κρίση σου; Πότε θα πάρεις πίσω ίο αίμα μας απ' τους κατοίκους της γης;». 11 Τότε δόθηκε στον καθένα λευκή στολή, και τους είπαν ν' αναπαυτούν λίγο ακόμα, ώσπου να

συμπληρωθεί ο αριθμός των συνδούλων κι αδερφών τους που τους μέλλεται να θανατωθούν όπως κι εκείνοι.

* * *

Οι ερμηνευτές αποφεύγουν συνήθως τη διαίρεση του κειμένου της Απκ. σε μεγαλύτερες ενότητες. Πραγματικά είναι πολύ δύσκολο έργο και πάντοτε απαιτεί κάποια τόλμη. Εξάλλου, πρέπει ενίοτε να διακινδυνεύουμε

κάποιες διαισθήσεις μας. Πολύ ευρύτερες διαισθήσεις των επιχειρούν ορισμένοι ερευνητές. Ο ΕοΙιιτιεΥβΓ π.χ. στο θαυμάσιο ως προς τα επιμέρους υπόμνημά του χωρίζει το κείμενο κατά επτάδες: 7 επιστολές στο

Παραινετικό μέρος, και στο Αποκαλυπτικό 7 σφραγίδες, 7 σάλπιγγες, 7 οράσεις της βασιλείας του δράκοντα, 7 οράσεις της έλευσης του Υιού του Ανθρώπου, 7 φιάλες, 7 οράσεις για την πτώση της Βαβυλώνας, 7 οράσεις της

τελείωσης του κόσμου. Ο Παν. Μπρατσιώτης χωρίζει το βιβλίο σε τρία μέρη: Α' Κύριο Μέρος 1,9-3, 22. Το παρόν της εκκλησίας· Β' Κύριο Μέρος 4,1 - 19,10. Οι μέλλοντες αγώνες της εκκλησίας: Εισαγωγική Οπτασία κεφ.

4-5· Τμήμα I: Το μέλλον εν αδροτάταις γραμμαίς 6,1-11, 16" Τμήμα II: Το ανεωγμένον βιβλιάριον 12, 1-19, 10. Γ Κύριο Μέρος 19, 11-22,5. Η Παρουσία του Χριστού και

ο θρίαμβος της βασιλείας του Θεού. Επίλογος 22,6 - 21. Κάνει δηλ. και ο Παν. Μπρατσιώτης μια προσπάθεια στοιχειώδους ανάλυσης του όλου κειμένου. Τούτο απέφυγαν οι αρχαίοι εξηγητές (Αρέθας, Οικουμένιος) και

πλείστοι νεότεροι: π.χ. Ιωήλ Γιαννακόπουλος, Kiddle, Rohr, Glogg. Ορισμένοι ακολουθούν μια μέση οδό, όπως π.χ. ο Mounce ο οποίος έχει και επτάδες (επιστολές, σφραγίδες, σάλπιγγες, φιάλες), έχει και ανεξάρτητες

περικοπές όπως π.χ. Μεσοδιάστημα: οράσεις Προφητικού Ρόλου (10, 1-11,4), Η Εκκλησία και οι Δυνάμεις του κακού (12,1 -14,5), Μεσοδιάστημα: οράσεις της Τελικής Κρίσης (14, 6-20)· Η πτώση της Βαβυλώνας (17, 1-19,

5) κ.τ.λ. Η δική μας ανάλυση είναι σε επιμέρους ενότητες, οι οποίες όμως είναι δυνατό να υπαχθούν σε ένα γενικότερο πλάνο ακολουθίας και νοήματος.

Τα δεινά των 7 σφραγίδων και των 7 σαλπίγγων (6,1 -9, 21), σε σχέση με ό,τι έπεται έχουν χαρακτήρα μάλλον προκαταρκτικό, υπό ορισμένη έννοια παιδαγωγικό, ο σκοπός τους δηλ. είναι να οδηγήσουν τον κόσμο και την

ανθρωπότητα στη μετάνοια από την ειδωλολατρεία και τον ανήθικο βίο. Οι πληγές επί του κόσμου που εδώ παρατάσσονται κατά επτάδες είναι κατά πάσα πιθανότητα δημιουργήματα του Ιωάννη, και έχουν αντληθεί από

διάφορα κείμενα της Π.Δ. ή από παραδόσεις μυθολογικές της Εγγύς Ανατολής. Δε φαίνεται πως ο Ιωάννης βρήκε κάπου αλλού έτοιμες τις επτάδες. Αυτός είναι ο λόγος που πολλές πληγές επαναλαμβάνονται και στις τρεις

επτάδες, ή είναι πολύ όμοιες. Ασφαλώς υπάρχει κάποια πρόοδος: οι επτάδες των σφραγίδων και των σαλπίγγων θεωρούνται από μας ως προκαταρκτικές, ενώ η τρίτη επτάδα των φιαλών θεωρείται από τον Ιωάννη (και από

μας) ως περιλαμβάνουσα τις 'έσχατες'

πληγές. Υπάρχει κάποια πρόοδος στο γενικό πλάνο. Στα επιμέρους όμως υπάρχουν επαναλήψεις και επικαλύψεις. Ιδιαίτερα, σχετικώς με την περικοπή κεφ. 6-9 μπορούμε να πούμε πως αποτελεί κάποιαν ενότητα. Εξ

αφορμής της έκτης σάλπιγγας και του θανάτου του 1/3 των ανθρώπων επί της γης, εξάγει ο ίδιος ο σ. το συμπέρασμα πως η προκαταρκτική κρίση των κεφ. 6-9 απέτυχε να οδηγήσει σε μετάνοια τους ανθρώπους που

απέμειναν: «Και οι λοιποί των ανθρώπων οι ουκ απεκτάνθησαν εν ταις πληγαίς ταύταις ουδέ μετενόησαν εκ των έργων των χειρών αυτών ίνα μη προσκυνήσωσιν τα δαιμόνια και τα είδωλα... και ου μετενόησαν εκ των

φόνων αυτών ούτε και εκ των κλεμμάτων αυτών». Ο πολύ γενικός χαρακτήρας των απαιτήσεων των στίχων αυτών (εγκατάλειψη της ειδωλολατρείας και του ανήθικου βίου) δείχνει καθαρά πως αναφέρεται στις πληγές των

κεφαλαίων που προηγήθηκαν (9, 20-21). Τούτο καθίσταται έτι μάλλον εμφανές, αν συγκριθεί προς την αντίδραση των ανθρώπων μετά το καύμα της τέταρτης φιάλης: «...Και εβλασφήμησαν το όνομα του Θεού του έχοντος

την εξουσίαν επί τας πληγάς ταύτας και ου μετενόησαν δούναι αυτώ δόξαν (16, 8)· αυτό, θεολογικά, επιτρέπει το ότι ακολούθησαν το «καύμα» οι δεινότερες ακόμα πληγές 5, 6 και 7.

Μπορούμε να δεχθούμε ότι οι επτάδες των πληγών σκοπό είχαν τη μετάνοια του κόσμου; Αυτό διατείνεται ο Ιωάννης, τονίζει όμως ότι αυτός ο σκοπός των πληγών απέτυχε, αφού οι άνθρωποι ενέμειναν στην ειδωλολατρεία

και στην ανηθικότητα, κι αυτό είχε ως συνέπεια την καταστροφή του υπάρχοντος κόσμου και τη δημιουργία του καινού ουρανού και της καινής γης. Η άποψη αυτή του προφήτη είναι πολύ σαφής, παρά τη μεγάλη

δυσκολία που βρίσκεται στην αφετηρία του όλου σκεπτικού αυτής της εξήγησης: είναι δυνατό τέτοιου τεράστιου μεγέθους καταστροφές να οδηγήσουν σε μετάνοια; Το πιθανότερο είναι πως οδηγούν στην παραφροσύνη.

Όπως όμως κι αν έχει το πρόβλημα αυτό για τον Ιωάννη, παρά την ένταξη του υλικού περί των 3 επτάδων των πληγών στο θεολογικό σχήμα της μετάνοιας, μέσα από το σύνολο των πληγών κατά του κόσμου και της

ανθρωπότητας αναδύονται και κάποιες άλλες έννοιες όπως α) η καθυστέρηση στην εκτέλεση και στον ερχομό των εσχα-τολογικών γεγονότων, και β) η κάποια εχθρότητα του κόσμου προς το Θεό, ενός κόσμου που

απορρίπτει την αλήθεια ολοτελώς, και γΓ αυτό τιμωρείται ανάλογα, με πλήρη δηλ. καταστροφή. Δεν πρόκειται για οντολογική διαρχική αντίθεση' πρόκειται για ηθική κατά την οποία ο κόσμος μισεί τον αληθινό Θεό, και

τιμωρείται γΓ αυτό αμείλικτα. Πρόκειται για άποψη που εν πολλοίς θυμίζει τη σύγχρονη Διαλεκτική Θεολογία του Karl Barth. Με πολλή τέχνη ο Ιωάννης αφήνει όλες αυτές τις θεολογικές απόψεις περί των πληγών να

λειτουργούν πλάι-πλάι. Και μην ξεχνάμε ποτέ πως ο Ιωάννης ήταν Εβραίος και μελετημένος στη θρησκευτική γλώσσα της Αποκαλυπτικής. Όπως σημειώνουμε και στα Εισαγωγικά, οι χρησιμοποιούμενες από τον Ιωάννη

εικόνες δεν πρέπει να γίνονται δεκτές κατά το γράμμα τους αλλά κατά το πνεύμα. Στην Αποκαλυπτική, λοιπόν, όταν ο λόγος περί τρομακτικών πληγών κατά τα έσχατα, περί περίπου καταστροφής του υπάρχοντος

συστήματος, ως προκαταρκτικό μοντέλο των πληγών αυτών θεωρείται ο Κατακλυσμός του Νώε. Στο βιβλίο του Α Ενώχ π.χ. το τέλος του παρόντος κόσμου παρουσιάζεται με πολύ μελανά χρώματα. Ο κόσμος θα καταγραφεί

προς καταστροφή και η

μεγάλη αιώνια κρίσις θα φέρει την τιμωρία μεταξύ των σατανικών δυνάμεων «και ο πρώτος ουρανός θα απέλθει και θα παρέλθει· ένας νέος ουρανός θα εμφανισθεί, και όλαι αι δυνάμεις του ουρανού θα δίδουν επταπλάσιον

φως. Και μετά ταύτα...» (93, 15). Παρόμοια στο: 1, 6 εξ.' 80,2-8·83,4εξ· 90,18* 91,16. Το προκαταρκτικό μοντέλο αυτής της τεράστιας αλλαγής είναι στο βιβλίο του Ενώχ για μεν τις σατανικές δυνάμεις η προσωρινή τιμωρία

των πεπτωκότων αγγέλων στα κεφ. 14-16, ενώ για τις φοβερές πληγές των εσχάτων κάτι τέτοιο είναι ο Κατακλυσμός, περί του οποίου λόγος γίνεται σε όλα σχεδόν τα τμήματα του βιβλίου (10, 2* 54, 7-10· 65, 189, 3-5· 91,5·

106, 15). Δεν αποτελεί πρόβλημα για τους Αποκαλυπτικούς ότι πνίγηκε όλος ο τότε κόσμος και σώθηκε μόνο μια δράκα ανθρώπων. Ούτε πιστεύουν αυτοί, όπως πολλοί στον ελληνικό κόσμο, πως επρόκειτο για κάποια

παρακμή. ΓΓ αυτούς οι φυσικές καταστροφές είναι απλώς το αναγκαίο προοίμιο για να έλθει ο νέος κόσμος. Όπως μετά τον κατακλυσμό του Νώε ήλθε η εποχή των Πατριαρχών της Π.Δ., έτσι σε μεγένθυση τις τελικές

πληγές των εσχάτων θα ακολουθήσει ο καινός ουρανός και η καινή γη. Βρισκόμαστε κάπου αναμεταξύ ενός φιλολογικού μανιερισμού, ενός τύπου γλώσσας, και μιας απειλούμενης προς τους έξω ή ελπιζόμενης για τους έσω

ριζικής των πραγμάτων μεταβολής. Κάτι στο αναμεταξύ (βλ. σχετικώς στον Charles, Apocrypha and Pseudepigrapha, II, σελ. 224 και 231).

Στο 6, 1-11 έχουμε τις 5 πρώτες σφραγίδες· τη σφραγίδα την έκτη στους στίχ. 12-17. Η έβδομη σφραγίδα και οι έξι σάλπιγγες καταλαμβάνουν τα κεφ. 8 και 9. Τι γίνεται όμως με το κεφ. 7; Για να έχουμε την απαραίτητη

εικόνα του συνόλου της ενότητας κεφ. 6-9, πρέπει εδώ να

πούμε πως το κεφ. 7 που περιγράφει τη σφράγιση 144.000 αγίων που έρχονται «εκ της θλίψεως της μεγάλης και έπλυναν τας στολάς αυτών και ελεύκαναν αυτάς εν τω αίματι του αρνιού» (7, 14) αποτελεί παρεμβολή του

Ιωάννη στο κείμενο παράλληλη προς παρόμοια σκηνή, που έχει τη σωστή θέση στο 14, 1 εξ.: «Και είδον, και ιδού το αρνίον εστός επί το όρος Σιών και μετ' αυτού 144.000 έχουσαι το όνομα αυτού. Είναι σωστή η θέση τους

στο κεφ. 14, ακριβώς μετά τον ερχομό του αντίχριστου και το χάραγμα του θηρίου επί της χειρός ή επί των μετώπων. Είναι πολύ πιθανό ότι ο Ιωάννης είχε δυο παραδόσεις περί σφράγισης 144.000 πιστών ως κάτι που θα

τους προφύλαγε να υποστούν και αυτοί τα εσχατολογικά δεινά όπως οι αντίπαλοι του Αρνίου. Η παράδοση του κεφ. 7 ιουδαιοχριστιανικής προέλευσης, αφού αρχίζει με το μέτρημα των χριστιανών ως το Δωδεκάφυλο του

Νέου Ισραήλ, από 12.000 ψυχές κάθε φυλή. Μετά ταύτα βλέπει, βέβαια, ο προφήτης αναρίθμητο όχλο με λευκά ιμάτια, και στο ερώτημα του Ιωάννη ποιοι είναι αυτοί, ένας από τους πρεσβυτέρους δίνει την απάντηση:

«αυτοί είναι που έρχονται εκ της θλίψεως της μεγάλης», δηλ. από το μεγάλο διωγμό του αντίχριστου κατά της εκκλησίας, και «ελεύκαναν τα ιμάτια αυτών εν τω αίματι». Αυτά δηλ. που γράφονται εδώ προϋποθέτουν το

μαρτύριο πάρα πολλών χριστιανών. Αυτά ταιριάζουν πολύ με τα περιεχόμενα στο κεφ. 14. Γιατί ο Ιωάννης παρενέβαλε εδώ την παράλληλη δεύτερη παράδοση που διέθετε; Προφανώς έψαχνε να βρει κατάλληλη θέση, που

τη βρήκε στο 6, 17: «Ότι ήλθεν η ημέρα η μεγάλη της οργής αυτού (του αρνίου), και τις δύναται σταθήναι;». Το κεφ. 7 δίνει απάντηση στο τελευταίο αυτό ερώτημα: ποιος μπορεί να την αντέξει (την οργή του); Από τους

απίστους κανείς. Είναι

οι 144.000 σφραγισμένοι που θα την αντέξουν, όποια και αν είναι η σχέση αυτονών προς τον αναρίθμητο όχλο εκ πάσης φυλής και γλώσσας που θα μαρτυρήσει για την πίστη του. Το μήνυμα που θέλει να μεταφέρει ο

Ιωάννης προς τους αναγνώστες του που σίγουρα θα διαβάσουν ή θα ακούσουν έντρομοι περί των φοβερών πληγών που περιμένουν τον κόσμο κατά τα έσχατα, είναι τούτο: Πολλοί θα είναι οι προστατευόμενοι του Θεού

κατά τα έσχατα αλλά άλλοι τόσοι θα είναι και οι μάρτυρες. Περιττό να τονιστεί πως, μετά το κεφ. 7, ανάλογα διαμορφώθηκε η παράλληλη παράδοση στο κεφ. 14. Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι αν καθολοκληρία

επηρέασε τη σκέψη του προφήτη περί μεγάλου αριθμού μαρτύρων κατά την τελική φάση του «Τέλους» το γεγονός ότι η ζωή για τον άπιστο θα είναι κάτι χαμένο, όχι απλώς οδυνηρό και δύσκολο. Επί τόσο λεπτών σημείων

δεν μπορούμε να αποφασίσουμε, αφού δεν ξέρουμε με ακρίβεια την καθόλου αποτίμηση της ανθρώπινης ζωής από την εποχή του Ιωάννη, ούτε πουθενά αποσαφηνίζεται σε τι θα συνίσταται η θεία προστασία επί των

πιστών-μαρτύρων κατά τα έσχατα. Είναι πολύ αισιόδοξος ο Ιωάννης για το μεγάλο αριθμό μαρτύρων, τα «νέφη μαρτύρων» όπως λέμε; Είναι. Από πού αντλεί την αισιοδοξία του; Από την πίστη του υποθέτω, αφού ο ίδιος

μας ζωγραφίζει στα κεφάλαια του βιβλίου του έναν κόσμο πεισματικά αγκιστρωμένο στην απιστία του. Όπως στα χρόνια μας προτεστάντες θεολόγοι του τύπου Bultmann και Moltmann ή καθολικοί του τύπου Urs von

Baltasar δέχονται την αποκαλυπτική ελπίδα ως structure έκφρασης του νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης, ο Ιωάννης σπρώχνεται παραπέρα από τις ανάγκες των χρόνων του: περιλαμβάνει στην εσχατολογική δομή και το

μαρτύριο.

Τα παραπάνω γενικά περί της οικονομίας του υλικού στα κεφ. 6-9 από τον Ιωάννη ήταν αναγκαία για να αντιληφθούμε την ενότητα των κεφ. αυτών και το χαρακτηρισμό τους ως προκαταρκτικής κρίσης επί του κόσμου.

Και επιστρέφουμε τώρα στην εξήγηση της περικοπής 6, 1-11 περί των 6 ίππων. Ο αριθμός 6 είναι στην Απκ. δυσοίωνος. Πιο πολύ από όλους ο 666. Οι ίπποι είναι έξι. Καθώς στο 6, 1 ανοίγει η σκηνή του δράματος, ο

Χριστός ανοίγει τις 4 πρώτες σφραγίδες, και κάθε φορά ένα από τα ζώα, ως εκπρόσωπος του ουράνιου κόσμου με φωνή ως βροντή διατάζει τους ίππους να κάνουν την εμφάνιση τους: έργου. Ως προς τα χρώματα και τον

καταστρεπτικό προορισμό των ίππων, ο Ιωάννης επεξεργάζεται όμοιο υλικό από τα κεφ. 1 και 6 του Ζαχαρία: ο άσπρος = κατακτητικός πόλεμος· ο πυρρός ή κόκκινος = αιματοχυσία· ο μέλας = έλλειψη τροφίμων, και ο

χλωρός ή πράσινος = ο θάνατος. Ο λευκός ίππος, στον οποίο δόθηκε στέφανος για να νικήσει και εξήλθεν νικών ταλαιπώρησε τους ερμηνευτές, αφού μερικοί ενόμισαν ότι πρόκειται περί του Χριστού! Όπως σημειώνουν οι

Μεσαιωνικοί ερμηνευτές «ο μεν λευκός ίππος σύμβολον υπάρχει του αποστολικού ευαγγελισμού, ως δι' αυτού και της κατ* αυτών γενεάς μεγίστης ευεργεσίας ανθρώ-ποις γενησομένης». Η καθόλου όμως συνάφεια είναι

ολοκάθαρη: πρόκειται δηλ. αναμφίβολα περί εσχατολο-γικής πληγής, περί υπαινιγμού ίσως του ιππικού των Πάρθων που είχε γίνει μόνιμη απειλή για τη Ρώμη, όπως δείχνει ο τοξότης επί του ίππου. Το 62 μ.Χ. ο Βολογέσης

είχε επιτύχει μεγάλη νίκη επί των Ρωμαίων. Ο στέφανος που του δόθηκε σημαίνει την άδεια και τη δύναμη για νίκες και κατακτήσεις. Δεν πρόκειται ούτε για το Χριστό στο 19,1 («ο λόγος του Θεού») ούτε περί του

ευαγγελίου.

Για το λευκό χρώμα του ίππου, ορθά σημειώνεται πως δεν υπάρχει κατακτητής που να μην ισχυρίζεται το δίκαιο της κατακτητικής επιχείρησης. Το τόξο, ο στέφανος και η νίκη υπαινίσσονται τι η κατάκτηση σημαίνει για

τον κατακτημένο (βλ. αυτή την ερμηνεία στον Ιωήλ Γιαννακόπουλο).

Παραπέρα ανάπτυξη της εσχατολογικής προειδοποίησης στο Μτ. 24, 6 είναι, με συμβολικές εδώ εικόνες, η έννοια του πυρρού ίππου, η απώλεια της ειρηνικής συμβίωσης από τη γη, η επανάσταση, η αλληλοεξόντω-ση και

αλληλοσφαγή. Όλα αυτά προηγούνται του τέλους, κατά την Π.Δ. Στο Ζαχαρία είναι ακριβώς τέτοιοι πόλεμοι που οδηγούν τελικά στη βασιλεία του Θεού: «Και κατά την ημέρα εκείνην έσται έκστασις μεγάλη Κυρίου επ'

αυτούς, και επιλήψονται έκαστος της χειρός του πλησίον αυτού, και συμπλακήσεται η χείρ αυτού προς την χείρα του πλησίον αυτού» (14, 3).

Την έλλειψη βασικών ειδών διατροφής δηλώνει ο μαύρος ίππος κατά τον πόλεμο και κατά την κατοχή. Η φωνή που ακούγεται από το μέρος των τεσσάρων ζώων επισημαίνει την ακρίβεια βασικών ειδών διατροφής όπως το

σιτάρι, το κριθάρι, το λάδι και το κρασί, λόγω, προφανώς, της μαύρης αγοράς. Ο ζυγός υπαινίσσεται τα πολύ γνωστά στη γενιά μου δελτία τροφίμων. Το δηνάριο στην εποχή του Ιησού ήταν η αμοιβή για το μεροκάματο

(Μτ. 20, 2-13) και ο χοίνιζ ήταν περίπου τα 2/3 της οκάς. Το μη αδικήσεις του στίχ. 6 ερμηνεύεται διαφοροτρόπως. Δεν πρέπει να θεωρείται ως υπέρ των κατακτημένων παρέμβαση του Θεού (όπως πολλοί εξηγητές). Πρέπει

τη σύσταση «μη αδικήσης» να ερμηνεύσουμε ως ειρωνεία, δηλ. μην αφήσεις τίποτε έξω από την αδικία, τίποτε.

Ο καθήμενος πάνω στο χλωρό ίππο έχει επάνω του

γραμμένο το όνομα «Θάνατος», και ο άόης ακολουθεί μετ' αυτού, προσωποποιημένη σε καβαλάρη η χώρα των νεκρών. Σ' αυτούς δόθηκε η εξουσία να εξολοθρεύσουν το 1 /4 της γης. Σιγά-σιγά, τα ποσοστά ανεβαίνουν έτσι

από την τέταρτη σάλπιγγα επλήγη το ί/3 του ηλίου, της σε-ληνης, των αστέρων κ.τ.λ. (8, 12), και από τις τρεις σάλπιγγες του κεφ. 9 «απεκτάνθησηαν το τρίτον των ανθρώπων» (9,18). Οι φιάλες των εσχάτων πληγών στα

κεφ. 15-17 συνιστούν ολοκληρωτική καταστροφή. Με άλλα λόγια, άσχετα από τις πληγές του, ο Ιωάννης έφτιαξε μια διαβάθμιση εξελικτική ως προς τις πληγές, από το 1/4 στο 1/3, και εκεί στο σύνολο. Το θάνατο θα

έσπειρε ο τέταρτος ίππος στο 1 /4 της γης με το πολεμικό ξίφος, την πείνα, θανατηφόρες αρρώστιες και από τα άγρια θηρία που, πεινασμένα θα εισέβαλαν στο χώρο των ανθρώπων για να βρουν τροφή. Αυτά τα τέσσερα

θανατικά βρίσκουμε και στον Ιεζεκιήλ 14, 21, «τας τέσσερας εκδικήσεις μου τας πονηράς». Το χλωρό χρώμα του τέταρτου ίππου σχετίζεται ίσως με το χρώμα των νεκρών.

Η πληγή των 4 ίππων είχε θύματα και για την εκκλησία, που παρουσιάζονται από τον Ιωάννη αμέσως στη συνέχεια, στίχ. 9-11. Η πέμπτη σφραγίδα δείχνει ακριβώς τους χριστιανούς ως θύματα των πληγών των ίππων κάτω

από το θυσιαστήριο του ουρανού, αφού και τα επί της γης θυσιαστήρια ήταν άσυλο για όσους προσέ-φευγαν σ' αυτά. Εδώ, βέβαια, το θυσιαστήριο συνδέεται με τη θυσία των μαρτύρων, βλ. και 14, 18 και 20, 4 σχετικώς με

την απαίτηση του θυσιαστηρίου για ανταπόδοση κατά των εχθρών του Θεού και με τον χαρακτηρισμό των μαρτύρων αυτών πως τους έσφαξαν ή τους πελέκησαν διά τον λόγον του θεού, και διά την μαρτυρίαν ην είχον

(1,29· 12, 11· 17· 19, 10· 20, 24) γιατί ήταν δηλ. χρι-

στιανοί, ίσως μέλη του κύκλου των προφητών. Φαίνεται πως ο Ιωάννης και εδώ μεταφέρει, κατά πάσα πιθανότητα, υλικό από άλλη συνάφεια, αφού στις πληγές των 4 ίππων δεν περιλαμβάνεται διωγμός της εκκλησίας.

Επειδή όμως η επί του κόσμου και της ανθρωπότητος τιμωρία σχετίζεται με τη στάση τους έναντι του Θεού και της εκκλησίας του, ο Ιωάννης νοιώθει υποχρεωμένος από τις πρώτες ήδη πληγές των 4 ίππων να δώσει ένα

«παράδειγμα», και για το λόγο αυτό γράφει (άσχετα από τις συνέπειες στη συνάφεια) περί των πρώτων πληγών και των πρώτων χριστιανών θυμάτων, είτε πρόκειται περί παλαιότερων θυμάτων που ενθαρρύνονται από την

έναρξη της θείας εσχατολογικής τιμωρίας να ζητήσουν γρήγορο ξεκαθάρισμα, είτε περί ανάμικτης ομάδας παλαιότερων και νεότερων θυμάτων. Ό,τι ενδιαφέρει τον Ιωάννη ιδιαίτερα είναι το μοντέλο: πληγές και μάρτυρες

πάνε μαζί. Κατά του Ιησού τη διατύπωση (Μτ. 23,35-36), η τιμωρία για το θάνατο και τα μαρτύρια των χριστιανών θα έλθουν «επί την γενεάν ταύτην»: «...Όπως έλθει εφ' υμάς παν αίμα δίκαιον εκχυνόμενον επί της γης

από του αίματος 'Αβελ του δικαίου έως του αίματος Ζαχαρίου υιού Βαραχίου, ον εφονεύσατε μεταξύ του ναού και του θυσιαστηρίου». Κατά τον Ιωάννη, η απαίτηση των μαρτύρων για αποκατάσταση της αλήθειας και η

κραυγή να αποδοθεί δικαιοσύνη δε διατυπώνεται για πρώτη φορά· έρχεται από παλαιούς χρόνους, από τη ζωή του λαού του Θεού στην Π.Δ. βλ. Ζαχ. 1,12· Ψλ. 79, 5. Πρόκειται περί του θυσιαστηρίου των ολοκαυτωμάτων,

αν λάβει κανείς υπόψη το αίμα των μαρτύρων και το τελετουργικό της θυσίας των («εσφαγμένοι») βλ. Έξ. 29,12 και Αευϊτ. 4, 7, όπου αίμα ταύρου ρίχνονταν ακόμη και στη βάση του θυσιαστηρίου, και σημειώνεται η

αναζήτηση ασφάλειας

στο θυσιαστήριο από τον Ισραηλίτη. Υπέρ του θυσιαστηρίου των θυμιαμάτων, σύμφωνα με ορισμένους ερμηνευτές συνηγορεί ο στίχ. 11, όπου ο λόγος περί επί μικρόν χρόνον αναπαύσεως, με τη λευκή στολή των νικητών (3,

4· 5· 4,4· 14-6, 11· 7,9· 13· 19, 14), έως ότου να προστεθούν σ' αυτούς και οι άλλοι μάρτυρες, αυτοί ιδίως που θα έλθουν «εκ της θλίψεως της μεγάλης» (2, 22· 7, 14). Περί περιβολής λευκών ιματίων από τους μάρτυρες και

τους πρεσβυτέρους στον ουρανό (βλ. 3,4· 5* 18· 4, 4· 6, 11· 7, 9· 13· 19, 14). Στο Δανιήλ 7, 9 (ό.π. Θεοδοτ.) το ένδυμα του παλαιού των ημερών είναι λευκόν «ωσεί χιών». Οι άγγελοι εμφανίζονται επίσης «εν λευκοίς» (Μτ.

28, 3* Ιω. 20, 12) και στη Μεταμόρφωση τα ιμάτια του Ιησού έγιναν «λευκά ως το φως» (Μτ. 17, 2). Το λευκό είναι ενδεικτικό της νίκης επί των αντιθέων δυνάμεων και της αιώνιας ζωής ως θείας δωρεάς που κάνει τους

μάρτυρες να φθάνουν το status των αγγέλων. Βλ. το λήμμα του Michaelis στο Th. W.N.T. Στο Α' Ενώχ 62, 13-14 σημειώνεται ότι οι δίκαιοι, μετά την ταπείνωσή τους από τους αμαρτωλούς διώκτες των, θα υψωθούν από τη

λάσπη και την αφάνεια, και η καταφρόνηση θα αφανισθεί από το πρόσωπο των. Θα ντυθούν ενδύματα δόξας που δεν παλαιώνουν ποτέ. Τα συμβαίνοντα επί της γης και εν ουρανοίς είναι αλληλέγγυα. Η αγωνία για να

έλθει γρήγορα το τέλος είναι κοινή, και εδώ και εκεί. Το άος πότε; των υπό το θυσιαστήριο ψυχών συνδέεται άμεσα με τα ιδιώματα του Θεού ως δεσπότη, άγιου και αληθινού' με τέτοια θεία ιδιώματα, δεν καταλαβαίνει

κανείς πώς παρατείνεται στον κόσμο η σφαγή της αλήθειας και του δικαίου. Η κραυγή των αγίων εκφράζει αγωνία για κάποια καθυστέρηση ως προς τη δικαίωσή τους, ενώ κάποιοι εξηγητές μιλούν για εκδίκηση του

αίματος των.

Βλ. την εντελώς όμοια κραυγή -καθόλα όμοια- στον Α' Ενώχ κεφ. 47. Η Μέση κατάσταση των ψυχών στην Απκ. παρουσιάζεται ως απαίτηση δικαιοσύνης αφενός και ως υπομονή για λίγο χρόνο μέχρις «οι σύνδουλοι αυτών

(προφήτες;) και οι αδελφοί αυτών οι μέλλοντες αποκτέν-νεσθαι ως και αυτοί» συμπληρώσουν το μαρτυρικό κατάλογο, σύμφωνα με τη γενικότερη βιβλική αντίληψη που εκφράζει ο σ. της προς Εβραίους επιστολής κατά

τρόπο κλασικό: «...Και ούτοι πάντες μαρτυρηθέντες διά της πίστεως ουκ εκομίσαντο την επαγγελίαν, του Θεού περί ημών κρείττόν τι προβλεψαμένου, ίνα μη χωρίς ημών τελειωθώσιν» (11, 39-40). Αυτό το μικρό χρόνο της

αναμονής ο Ιωάννης ονομάζει «ανάπαυση», ενώ ο σ. της προς Εβραίους περί της τελικής αποκατάστασης της δικαιοσύνης χρησιμοποιεί τον όρο «κατάπαυσις». (Βλ. μελέτη του καθηγ. Γ. Γρατσέα, Προς νέα κατάπαυση υπό

νέο αρχηγό, Αθήνα, 1984). Βέβαια αυτά που λέγονται περί ανάπαυσης προς τους εν ουρανοίς μάρτυρες ισχύουν το ίδιο και περί των ανυπομονούντων αγωνιστών επί της γης. Εξαίρονται το δεσποτικό του Θεού έναντι της

αδυναμίας των αντιπάλων του, η αγιοσύνη του έναντι της ακαθαρσίας εκείνων, και το ότι είναι «αληθινός», δηλ. είναι φερέγγυος, πιστός τηρητής των υπο-σχέσεών του για την αλλαγή του κόσμου.

Εντύπωση ίσως κάνει η απαίτηση των αγίων για ανταπόδοση της αδικίας που τους έγινε, κατ' αντίθεση προς τον Ιησού (Λκ 23, 24) και τον Στέφανο (Πρ. 7, 60). Εντύπωση κάνει, επίσης, η δήλωση πως εχθροί των υπό το

θυσιαστήριο ψυχών των αγίων είναι γενικώς οι κατοι-κούντες επί της γης. Στις περιπτώσεις αυτές μπορούμε μόνο να πούμε πως, άσχετα από οντολογικές διαρχίες, ο κόσμος, γενικά, θεωρείται ως εχθρός του Θεού. Οι κατοικούντες επί της γης είναι τεχνικός περίπου όρος και δηλώνει την ανθρωπότητα στην εχθρότητά της προς το Θεό (βλ. 11, 10· 13, 8* 12' 17, 2). Πολλοί ερμηνευτές προσπαθούν να δείξουν πως αυτό που στο στίχ. 10 ζητούν

οι άγιοι δεν είναι εκδίκηση αλλά αποκατάσταση της υπόληψης του Θεού. Στον Ψλ. 79,10 π.χ. τίθεται έτσι το πρόβλημα: «Γιατί θά 'πρεπε τα έθνη να πουν πού είναι ο Θεός των;». «Η εκδίκηση του χυθέντος αίματος των

δούλων σου ας γίνει γνωστή στα έθνη μπροστά στα μάτια μας» (Εβρ.). Άλλοι προτείνουν κάτι πιθανότερο* ερμηνεύουν την κραυγή των μαρτύρων στο υπόβαθρο της ιουδαϊκής δικανικής διαδικασίας, όπου ο

κατηγορούμενος πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Καταδικάστηκαν σε ανθρώπινα (αυτοκρατορικά) δικαστήρια και η απόφαση εκείνη ήταν ισχυρή και εκτελεστή· τώρα, ζητούν να πέσει η απόφαση εκείνη από το

ουράνιο δικαστήριο του Τέλους. Το θέμα δηλ. δεν είναι τόσο η σχέση των μαρτύρων-πιστών προς τους κατηγόρους των όσο είναι η εγκυρότητα της πίστεώς των. «Ανταπόδοση του δικαίου είναι αυτό που ζητούν», προσθέτει

o Mounce, «όχι εκδίκηση» (ό.π., σελ. 159).

Εξ αφορμής των ίππων του ολέθρου αλλά και των μαρτύρων υπό το ουράνιο θυσιαστήριο, θα παρατηρούσαμε πως ο Ιωάννης στην Απκ. θέτει κάποια από τα θεμέλια της Ορθόδοξης βυζαντινής εικονογραφίας, που

αναπτύσσεται αιώνες μετά. Ο τρόπος σύνθεσης των παραστάσεων, η εν γένει οικονομία του χώρου, ο ιδιαίτερος τόνος του θείου (περιγραφή του θρόνου π.χ. αντί του Θεού) ή του σατανικού (δράκοντες, θηρία, η πόρνη που

κάθεται επάνω στο θηρίο), ο συμβολισμός προετοιμάζει, κατά κάποιο τρόπο, τη βυζαντινή τεχνοτροπία. Με την ευκαιρία αυτή, πρέπει επίσης να παρατηρηθεί η συγγένεια της τεχνοτροπίας του Ιωάννη προς ορισμένες τάσεις της σύγχρονης μας ζωγραφικής, που σπάζει τα όρια μεταξύ ρεαλισμού και υπερρεαλισμού. Περαιτέρω, ότι οι περιγραφές του ουράνιου κόσμου στον Ιωάννη

παρουσιάζουν μια δόξα και λαμπρότητα που θυμίζουν πολύ ανάλογους πίνακες του El Greco, μόνο που στον Ιωάννη όλος αυτός ο λαμπρός κόσμος είναι στραμμένος προς τα κάτω, προς την ιστορία, ενώ στον Θεοτοκόπουλο

είναι στραμμένος προς τα άνω, προς μια πνευματική εξαΰλωση.

Β. Η τιμωρία τον Θεού ο>ς κοσμικής έκτασης σεισμός (6.12-17)

12 Καίείόον ότε ήνοιξεν την σφραγίδα τήν έκτην, και σεισμός μέγας έγένετο και ό ήλιος έγένετο μέλας ως σάκκος τρίχινος και ή σελήνη όλη έγένετο ώς αίμα 13 και οί αστέρες τοΰ ουρανού έπεσαν εις τήν γήν, ώς συκή

βάλλει τούς όλύνΟους αυτής ύπό άνεμου μεγάλου σειο-μένη, 14 και ό ούρανός άπεχωρίσΟη ώς βιβλίον έλισσό-μενον και πάν όρος και νήσος έκ τών τόπων αύτών έκι-νήΟησαν. 15 Και οί βασιλεΐς τής γής και οί μεγιστάνες

και οίχιλίαρχοι και οί πλούσιοι και οί ισχυροί και πάς δούλος και ελεύθερος έκρυψαν έαυτούς εις τα σπήλαια και εις τάς πέτρας τών ορέων 16 και λέγουσιν τοίς όρεσιν και ταϊς πέτραις' πέσετε εφ' ήμάς και κρύψατε ήμάς από

προσώπου τοΰ καθημένου έπί τοΰ θρόνου και από τής οργής τοΰ άρνίου, 17 ότι ήλθεν ή ή μέρα ή μεγάλη τής οργής αύτών, καί τ/ς δύναται σταθήναι;

1 2 Είδα ιόιε το Αρνί ν" ανοίγει ιην εκιη σφραγίδα. Τότε

έγινε σεισμός μεγάλος, ο ήλιος έγινε μαύρος σαν πένθιμο ρούχο, το φεγγάρι έγινε ολόκληρο κόκκινο σαν αίμα, Τ 3 και τ* αστέρια του ουρανού έπεσαν στη γη σαν τα άγουρα σύκα, που τα ρίχνει η συκιά όταν τη φυσάει

δυνατός άνεμος· 14 ο ουρανός εξαφανίστηκε όπως τυλίγεται με μιας ένα κυλινδρικό χειρόγραφο, κι όλα τα βουνά και τα νησιά μετακινήθηκαν από τη θέση τους. 1 5 Τότε οι βασιλιάδες της γης και οι κυβερνήτες, οι

στρατηγοί, οι πλούσιοι, οι δυνατοί και όλοι, δούλοι και ελεύθεροι, κρύφτηκαν στις σπηλιές και στα βράχια των βουνών 16 και είπαν στα βουνά και στα βράχια: «Πέστε πάνω μας και κρύψτε μας απ' αυτόν που κάθεται στο

θρόνο και από την οργή του Αρνιού. 1 7 Έφτασε η μεγάλη ημέρα της οργής του· ποιος μπορεί να την αντέξει;».

* * *

Η εσχατολογική οργή του Θεού δεν εκφράζεται μόνο εδώ αλλά και στο 8, 12 με σαφώς διαφορετικά στοιχεία, αφού τα ουράνια σώματα δεν αλλοιώνονται ολοκληρωτικά αλλά μόνο το ένα τρίτο ήλιου, σεληνης, αστέρων,

ημέρας και νύχτας σκοτίζονται, ενώ στο 16, 8 ο γνωστός μας ήλιος, όταν χύθηκε η τέταρτη φιάλη επάνω του, «εδόθη αυτώ καυματίσαι τους ανθρώπους εν πυρί»! Είναι φανερό πως βρισκόμαστε μπροστά σε διάφορες

παραδόσεις περί του τι συνέβη εσχατολογικά με τα ουράνια σώματα. Και ο εσχατολογικός σεισμός κάνει ποικιλοτρόπως την εμφάνιση του αμέσως ή εμμέσως όχι μόνο στο παρόν κείμενο αλλά και στο 8, 5* 11, 13* 19. Ο

ερχομός της ημέρας της μεγάλης και επιφανούς φαίνεται από την αποσφράγιση της έκτης σφραγίδας, οπόταν μέγας σεισμός έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη καταστροφή του σημερινού πλανητικού συστήματος, αφού ο

ήλιος γίνεται μαύρος σαν πένθιμο ρούχο, και η σελήνη κόκκινη

σαν αίμα, και τα αστέρια έπεσαν (πού αλλού;) επί της γης σαν τα άγουρα σύκα που τα ρίχνει η συκιά όταν φυσήσει δυνατός άνεμος (βλ. παρόμοια Μκ. 13, 24 εξ* Ησ. 13, 10* 34, 4). Αλλά και ο ουρανός, δηλ. το ουράνιο

στερέωμα, όπως το φαντάζονταν τότε οι άνθρωποι, έχασε τη στερε-ότητά του και τη λειτουργία του ως το χώρισμα των υπο-κάτω από τα υπεράνω του στερεώματος· άρχισε να πτύσσεται σαν ειλητάριο, ως βιβλίον

ελισσόμενον. Κι αφού έγινε τέτοια αναστάτωση στα ουράνια σώματα και στο ουράνιο στερέωμα, είναι πολύ φυσικό ότι βουνά και νησιά μετακινήθηκαν από τη θέση τους επί της γης. Πρόκειται για εκπλήρωση προφητικών

προρρήσεων, προεξαγγελ-τικών είτε της Ημέρας ή Παρουσίας του Κυρίου είτε της αλλαγής του κόσμου κατά τον ερχομό της βασιλείας του Θεού. Παρόμοιες ρήσεις του Ιησού περιέχει ο αποκαλυπτικός λόγος στο Μκ. 13

κ.π. του Ματθαίου και του Λουκά. Ο Ιωήλ (2, 30-31) γράφει: «...ο ήλιος μεταστραφήσε-ται εις σκότος και η σελήνη εις αίμα πριν ελθείν την ημέ-ραν Κυρίου την μεγάλην και επιφανή», κάτι που σημαίνει πως ο Πέτρος, που

αναφέρεται στην προφητεία αυτή σε σχέση με την Πεντηκοστή, θεωρεί αυτή την εορτή στο Π ρ. 2, 20 ως προάγγελο και εγγύηση του ερχομού της Παρουσίας (βλ. και Ησ. 50, 3· 34,4· Ιεζ. 32, Ύ Μτ. 24, 30). Στον Α' Ενώχ

περιγράφεται η σκηνή της κρίσεως κατά των αστέρων μαζί με την κρίση κατά των 70 Ποιμένων, αγγέλων -επιστατών δηλ. επί των 70 εθνών- κάτι που θυμίζει τον εναντίον των αιρετικών χαρακτηρισμό της επιστολής Ιούδα

στίχ. 13: «...αστέρες πλανήται οις ο ζόφος του σκότους εις αιώνα τετήρηται».

Δεν επισημαίνουμε ως προς τα επιμέρους αυτής της περικοπής, γιατί τα δυο βασικά θέματά της εμφανίζονται επανειλημμένως στο κείμενο μέχρι το κεφ. 19.

Αλλ' ο στόχος αυτής της κοσμικής έκτασης αναταραχής είναι οι άνθρωποι και εξ αυτών κυρίως οι βασιλείς της γης και οι μεγιστάνες ( = οι κυβερνήτες) και οι χιλίαρχοι και οι πλούσιοι και οι ισχυροί, χωρίς βέβαια να

εξαιρούνται οι υπόλοιποι, που περικλείονται όλοι στη διατύπωση και πας όούλος και ε?χύθερος. Αυτή την προτίμηση προς τους ηγέτες και τους πρίγκηπες της γης βρίσκουμε, κατά την εκδήλωση της εσχατολογικής οργής

του Θεού και στον Ιεζ. 39,17-20. Ο προφήτης όμως Ιωάννης έχει ειδικό λόγο αυτής της ιδιαίτερης περιποίησης προς την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της εποχής του. Θα λέγαμε πως εδώ πρόκειται για μια κάπως

ικανοποιητική απάντηση του Θεού στην κραυγή των μαρτύρων υπό το θυσιαστήριο: «έως πότε;». ΓΓ αυτό το λόγο η πληγή αυτή έχει τόσο ριζικό και συγκλονιστικό χαρακτήρα. Η απάντηση προς τους μάρτυρες λέει μέσα

από τις Γραφές και τα πράγματα πως άρχισε η «εκδίκησις αυτών» από τους κατοικούντες επί της γης. Οι πιο πολλές λέξεις του κειμένου του Ιωάννη είναι στο σημείο αυτό τυπωμένες με έντονα μαύρα στοιχεία* είναι άμεση

η εξάρτηση του Ιωάννη από την προφητεία της Π.Δ. Όλο αυτό το αρχοντολόι της γης κρύβεται στις σπηλιές και στις πέτρες των ορέων, και εκλιπαρεί τους βράχους και τις πέτρες να τους καταπλακώσουν παρά να

παρουσιασθούν κατά την έσχατη Κρίση ενώπιον του καθήμενου επί του θρόνου και του αρνιού. Όλα αυτά γίνονται σύμφωνα με τις ρήσεις και τις προρρήσεις των προφητών της Π.Δ. και της εκκλησίας (βλ. π.χ. Ωσ. 10,8·

Ησ. 2,1019' Ιερ. 4, 28-29· Ακ. 23, 30). Αφότου ο Αδάμ και η Εύα κρύφτηκαν για να αποφύγουν την παρουσία του Θεού, ο άνθρωπος έγινε φυγάς προ του Θεού' δεν υπάρχει μέρος να τον κρύψει. Έτσι, τα σπήλαια και οι

κοιλότητες των βράχων

θεωρήθηκαν στην Π.Δ. ως τα κρησφύγετά του, ιδίως κατά τους έσχατους καιρούς.

Η εικόνα της πληγής αυτής, είτε ως προς το φυσικό είτε ως προς το ανθρώπινο μέρος, εκτός της Βίβλου, θυμίζει πολύ παράλληλες εικόνες στην Αποκαλυπτική. Ο Α' Ενώχ κάνει λόγο για ισχυρό σεισμό που έσεισε τον

ουρανό των ουρανών, κάτι που έκανε τους αγγέλους να τρομάξουν (60, 1 εξ.), ενώ το κεφ. 80 αναφέρεται στη μέλλουσα φθορά της φύσης και της ουράνιας τάξης εξαιτίας των αμαρτωλών. Με το θέμα της τιμωρίας των

βασιλέων και ισχυρών εξαιτίας της αδικίας και της καταπίεσης επί των δικαίων είναι διάσπαρτες οι Αποκαλύψεις. Οι βασιλείς και ισχυροί π.χ. παραδίδονται στους αγγέλους της τιμωρίας να εκτελέσουν εκδίκησιν επ' αυτών,

διότι «κατέθλιψαν τα τέκνα του και τους εκλεκτούς του...» (61,11). Οι ίδιοι οι τιμωρούμενοι θρηνούν και εδώ παρόμοια: «Οι ψυχές μας είναι γεμάτες άδικα πλούτη, αυτά όμως δεν μας σώζουν από την κάθοδο στο βάθος του

Σεόλ...» (63, 10-11). Όλα αυτά σχετίζονται προς την ήμερα τη μεγάλη της οργής. Ποιος μπορεί να την αντέξει; Η απάντηση, βέβαια, είναι κανείς.

Η οξύτητα όμως της πληγής της έκτης σφραγίδας, αρκετά δυσανάλογη προς τη μειωμένη δριμύτητα αυτών που ακολουθούν, εξηγείται ως άμεση θεία απάντηση στο αίτημα των μαρτύρων υπό το θυσιαστήριο. Επίσης,

υποστηρίξαμε προηγουμένως πως τα περί σωτηρίας των σφραγισμένων του κεφ. 7 παρεμβαίνουν εδώ ως απάντηση στο ερώτημα του τελευταίου στίχ. του προηγούμενου κεφαλαίου: «και τίς δύναται σταθήναι;» το ερώτημα

του Ναούμ στο 1, 6 και του Μαλ. 3, 2. Εφόσον η φράση αναφέρεται στους μνημονευόμενους στο στίχ. 15 «βασιλείς, μεγιστάνες κ.τ.λ.», η απάντηση είναι κανείς στην κυριολεξία, είναι όλοι τους χαμένοι. Μπορεί όμως να θέλει ο Ιωάννης στη συνάφεια αυτή, να τονίσει δυο πράγματα: 1) Θα σωθούν όσοι είναι από το Θεό σφραγισμένοι. 2) Λυτοί οι σφραγισμένοι που θα σωθούν είναι από το

Θεό μετρημένοι, κι αν δεν συμπληρωθεί ο αριθμός, που είναι γνωστός στο Θεό, δεν μπορεί να εκπληρωθεί η απαίτηση των μαρτύρων υπό το θυσιαστήριο: «έως πότε... ου κρίνεις και εκδικείς το αίμα ημών...».

Ο Ιωάννης, λοιπόν, παίρνει πολύ σοβαρά την ερώτηση των μαρτύρων στον ουρανό, γιατί το ερώτημα ήταν κοινό στα χείλη όλων των πιστών και επί της γης. Την απάντηση του στην ερώτηση αυτή ο Ιωάννης συνδέει: α) με

την οσονούπω εκπλήρωση προφητικών ρήσεων της Γραφής περί κοσμικής εκτάσεως σεισμού, και β) με το ότι ο αριθμός των σωζομένων είναι σεβαστός και πρέπει να συμπληρωθεί, ώστε να αρχίσει το γενικό ξύλωμα με το

Τέλος.

Γ. Οράματα περί του αριθμού των σωζομένων (7,1-17)

1 Μετά τούτο είδον τέσσαρας αγγέλους έστώτας επί τάς τέσσαρας γωνίας της γης, κρατούντος τούς τέσσαρας άνέμους της γης ίνα μη πνέη άνεμος έπί της γης μήτε έπί της θαλάσσης μήτε έπί πάν δένδρον. 2 Και είδον

άλλον άγγελον άναβαίνοντα άπό ανατολής ηλίου έχοντα σφραγίδα θεού ζώντος, και έκραξεν φωνή μεγάλη τοις τέσσαρσιν άγγέλοις οίς έδόθη αύτοίς άδικήσαι τήν γη ν και τήν θάλασσαν 3 λέγων μή άδικήσητε τήν γήν

μίμε τήν θάλασσαν μήτε τά δένδρα, άχρι σφραγίσω μεν τούς δούλους τοΰ θεού ημών έπί τών μετώπων αύτών.

4 Και ήκουσα τον αριθμόν τών έσφραγισμένων, έκατα ν τεσσεράκοντα τέσσαρες χιλιάδες, έσφραγισμένοι έκ πάσης φυλής υιών Ισραήλ'

5          έκ φυλής 'Ιούδα δώδεκα χιλιάδες έσφραγισμένοι, έκ φυλής 'Ρουβήν δώδεκα χιλιάδες,

έκ φυλής Γάδ δώδεκα χιλιάδες.

6          έκ φυλής Άσήρ δώδεκα χιλιάδες,

έκ φυλής Νεφθαλίμ δώδεκα χιλιάδες, έκ φυλής Μανασσή δώδεκα χιλιάδες,

7          έκ φυλής Συμεών δώδεκα χιλιάδες, έκ φυλής Α εν ι δώδεκα χιλιάδες,

έκ φυλής Ίσσαχάρ δώδεκα χιλιάδες,

8          έκ φυλής Ζαβουλών δώδεκα χιλιάδες, έκ φυλής Ιωσήφ δώδεκα χιλιάδες,

έκ φυλής Βενιαμίν δώδεκα χιλιάδες έσφραγισμένοι.

9          Μετά ταύτα είδον, και ιδού όχλος πολύς, δν άριθμή-σαι αυτόν ουδείς έδύνατο, έκ παντός έθνους και φυλών και λ.αών και γλωσσών έστώτες ένώπιον τοϋθρόνου και ένώπιον τοΰάρνίου περιβεβλημένους στολάς

λεύκας και φοίνικες έν ταίς χερσίν αύτών, 10 και κράζουσιν φωνή μεγάλη λέγοντες'

ή σωτηρία τω θεώ ημών τω καθημένω έπί τω θρόνω και τω άρνίω.

11 Και πάντες οίάγγελοι είστήκεισαν κύκλω τοΰ θρόνου και τών πρεσβυτέρων και τών τεσσάρων ζώων και έπεσαν ένώπιον τοΰ θρόνου έπί τά πρόσωπα αύτών και προσεκύνησαν τω θεώ 12 λέγοντες' αμήν, ή ευλογία και ή

δόξα και ή σοφία και ή ευχαριστία και ή τιμή και ή δύναμις και ή ισχύς τω θεώ ήμών εις τούς αιώνας τών αιώνων άμήν.

13 Και άπεκρίθη εις έκ τών πρεσβυτέρων λέγων μον ούτοι οί περιβεβλημένοι τάς στολ.άς τάς λεύκας τίνες είσίν και πόθεν ήλ.Οον 14 και είρηκα αύτώ' κύριέ μου.

σύ οίδας. και είπέν μον ούτοι εισιν οι ερχόμενοι εκ της Ολίψεως της μεγά/jjç και έπλυναν τάς στολάς αύτών και έλεύκαναν αύτάς έν τω αΐματι τού άρνι'ου.

15        6ιά τοΰτό είσιν ενώπιον τοϋ θρόνου τού θεού και λατρεύουσιν αύτω ημέρας και νυκτός έν τω ναώ αυτού,

και ό καθήμενος έπι τοϋ θρόνου σκηνώσει έπ ' αύτούς.

16        ου πεινάσουσιν έτι ούδέ διψήσουσιν έτι

ούδέ μη πέση έπ' αύτούς ό ήλιος ούδέ πάν καύμα,

17        ότι τό άρνιον τό άνά μέσον τοϋ θρόνου ποιμανεϊ αύτούς και οδηγήσει αύτούς έπι ζωής πηγάς υδάτων, και έξαλείψει ό θεός πάν δάκρυον έκ των οφθαλμών αύτών.

1 Ύστερα απ* αυτό είδα τέσσερις αγγέλους να στέκονται στις τέσσερις γωνίες της γης και να κρατούν τους τέσσερις ανέμους της γης για να μη φυσάει στη γη, μήτε στη θάλασσα, μήτε σε κανένα δέντρο. 2 Και είδα άλλον

άγγελο να βγαίνει από κει που ανατέλλει ο ήλιος, κρατώντας τη σφραγίδα του ζωντανού θεού. Με δυνατή φωνή έκραξε στους τέσσερις αγγέλους που είχαν εντολή να καταστρέψουν τη γη και τη θάλασσα: 3 «Μην

καταστρέψετε τη γη μήτε τη θάλασσα μήτε τα δέντρα, ώσπου να σφραγίσουμε αυτούς που ανήκουν στο Θεό μας, βάζοντας σημάδι στο μέτωπο τους».

4          Κι άκουσα πόσοι ήταν αυτοί που σφραγίστηκαν: εκατόν σαράντα τέσσερις χιλιάδες σφραγισμένοι απ' όλες τις φυλές του Ισραήλ.

5          Από τη φυλή του Ιούδα δώδεκα χιλιάδες σφραγισμένοι,

από τη φυλή του Ρουβήν δώδεκα χιλιάδες, από τη φυλή του Γαδ δώδεκα χιλιάδες,

6          από τη φυλή του Ασήρ δώδεκα χιλιάδες, από τη φυλή του Νεφθαλείμ δώδεκα χιλιάδες,

από τη φυλή του Μανασσή δώδεκα χιλιάδες,

7          από τη φυλή του Συμεών δώδεκα χιλιάδες,

από τη φυλή του Λευί δώδεκα χιλιάδες, από τη φυλή του Ισσάχαρ δώδεκα χιλιάδες,

8          από τη φυλή του Ζαβουλών δώδεκα χιλιάδες, από τη φυλή του Ιωσήφ δώδεκα χιλιάδες,

από τη φυλή του Βενιαμίν δώδεκα χιλιάδες σφραγισμένοι.

9          Ύστερα όμωςαπ' αυτά, είδα ένα αμέτρητο πλήθος - που κανείς δεν ήταν σε θέση να το μετρήσει- από κάθε έθνος, φυλή, λαό και γλώσσα, να στέκεται μπροστά στο θρόνο και στο Αρνί* φορούσαν λευκές στολές,

κρατούσαν φοινικό-κλαδα στα χέρια τους 10 και έκραζαν με δυνατή φωνή:

«Η σωτηρία είναι στα χέρια του Θεού μας, που κάθεται στο θρόνο, και του Αρνιού!» 11 Όλοι οι άγγελοι που στέκονταν γύρω από το θρόνο, από τους πρεσβυτέρους κι από τα τέσσερα όντα, έπεσαν μπροστά στο θρόνο με τα πρόσωπα καταγής και προσκύνησαν το Θεό, 1 2 λέγοντας:

«Αληθινά, ύμνος και δόξα και σοφία, ευχαριστία και τιμή και δύναμη και ισχύς ανήκουν για πάντα στο θεό μας. Αμήν». 1 3 Τότε ένας από τους πρεσβυτέρους μου είπε: «Ποιοι είναι αυτοί που φορούν λευκή στολή κι από

πού ήρθαν;» 14 Κι εγώ του είπα: «Κύριε μου, εσύ ξέρεις». Τότε αυτός μου είπε:

«Αυτοί είναι εκείνοι που πέρασαν το μεγάλο διωγμό-έπλυναν τη στολή τους και τη λεύκαναν με το Αίμα του Αρνιού.

1 5 ΓΓ αυτό στέκονται μπρος στο θρόνο του θεού και τον λατρεύουν μέρα και νύχτα στο ναό του, κι αυτός που κάθεται στο θρόνο θά 'ναι πάντα μαζί τους. 16 Δε θα πεινάσουν πια, ούτε ποτέ θα διψάσουν· δε θα υποφέρουν

από τον ήλιο ούτε από άλλον καύσωνα. 1 7 Το Αρνί που είναι στη μέση του θρόνου σαν καλός βοσκός θα τους κατευθύνει, και θα τους οδηγήσει στην πηγή της ζωής. Ο θεός θα εξαφανίσει κάθε δάκρυ από τα μάτια τους»

Η περικοπή αυτή παρεμβλήθηκε στις προκαταρκτικές πληγές επί ενός αμετανόητου κόσμου για να απαντηθεί επαρκώς το ερώτημα των εν ουρανοίς μαρτύρων και των επί της γης αγωνιζομένων πιστών: γιατί καθυστερεί η

Κρίση; καθώς και στο ερώτημα των βασιλέων και μεγιστάνων κ.τ.λ. της γης: και τις δύναται σταθήναι; Η απάντηση είναι: α) η Κρίση αρχίζει οσονούπω με τρομερά φυσικά φαινόμενα, όπως από παλαιά τα περιγράφουν οι

Γραφές, κι αν καθυστερεί κάπως είναι για να συμπληρωθεί ο αριθμός των αγίων που είναι μεγαλύτερος από ό,τι φαίνεται* χωρίς την ολοκλήρωση του σώματος των αγίων δεν μπορεί να γίνει Β' Παρουσία, β) Ο αριθμός των

σωζομένων είναι ανέλπιστα μεγάλος, σύμφωνα με ειδική πρόβλεψη του Θεού. Η αντίσταση στο κακό είναι δυνατή.

Όποια κι αν είναι η σχέση των 144.000 εξ Ιουδαίων των στίχ. 1-8 προς τους εκ παντός έθνους και φυλών και λαών κ.τ.λ., του στίχ. 9 εξ., οι δυο αυτές περικοπές μπορούν να αναλυθούν χωριστά. Έτσι, θα αρχίσουμε με τους

στίχ. 1-8. Όποιο σχήμα κι αν έχει η γη στις 4 γωνιές της, έχει 4 αγγέλους που κανονίζουν τους ανέμους που πνέουν επί της ξηράς, της θάλασσας και στα δάση* και, βέβαια, οι άγγελοι αυτοί μπορούν να εξαποστείλουν

φοβερές θύελλες. Εδώ οι άγγελοι δεν είναι απλοί εξαγγελείς πληγών είναι οι εκτελεστές. Για τους 4 ανέμους βλ. Δαν. 7,2" Ζαχ. 2,10' 6, 5. Στον Α' Ενώχ κεφ. 76 γίνεται λεπτομερής λόγος για τους πυλώνες από τους οποίους

περνούν όλων των ειδών οι άνεμοι. Αυτοί οι άγγελοι φρουροί των ανέμων μπορούν να μην επιτρέψουν στους ανέμους να περάσουν και να πνεύσουν στη γη και στη θάλασσα, να κρατήσουν,, τους τέσσερις ανέμους με την

έννοια να αναστείλουν φοβερή και καταστρεπτική θύελλα. Την εντο-

λή της αναστολής δίνει άλλος άγγελος που ανεβαίνει από την ανατολή του ηλίου. Ο Ησ. 41, 25, μιλώντας για τον βασιλέα Κύρο, γράφει: «εγώ δε ήγειρα τον από βορρά και τον αφ' ηλίου ανατολών». Γενικά, ex oriente lux!

Κάτι καλό αναμένεται συνήθως από εκεί. Και ο άγγελος που φέρνει το καλό για τους πιστούς μήνυμα είναι εντολή προς τους τέσσερις παραπάνω αγγέλους να μην αδικήσουν τη γη, τη θάλασσα και τα δένδρα, να μην

επιτρέψουν στις θύελλες να περάσουν και να προκαλέσουν την τρομερή καταστροφή, κι αυτό μέχρις ότου σφρα-γίσωμεν τους δούλους του θεού επί των μετώπων αυτών. Τη σφραγίδα κρατά ο από ανατολής ηλίου άγγελος.

Η εικόνα αυτής της σφράγισης είναι αμέσως ειλημμένη από τον Ιεζ. 9, 3-6, όπου γραμματικός του Ιερού εντέλλεται: «δίελθε μέσην την Ιερουσαλήμ και δος το σημείον επί τα μέτωπα των ανδρών των καταστεναζόντων και

κατωδυ-νωμένων επί πάσαις ταις ανομίαις ταις γινομέναις εν μέσω αυτής» (βλ. και Ωσ. 1,10* Ψλ. 42,3* 9* Ιερ. 10,10). Η επί του μετώπου σφραγίδα είναι ενδεικτική της ιδιοκτησίας (πρβλ. Αριθ. 16, 5· Β' Κορ. 1,22- Εφ. 1,

23* Β'Τιμ. 2, 19). Οι σφραγιζόμενοι πιστοί γίνονται έτσι ιδιοκτησία του Θεού. Η σειρά των 12 φυλών δεν είναι η γνωστή μας από την Π.Δ. (π.χ. Δευτ. 33,6-25* Α'Παραλ. 2,1-2* Έσδρ. 48 κ.τ.λ.). Ως πρώτος γενάρχης

αναφέρεται ο Ιούδας (Α Παραλ. 2,3 εξ.), αφού ο κατάλογος αποβλέπει στο Δαβίδ, από τον οποίο αναμένεται ο Μεσσίας. Αντί του Δαν., στον κατάλογο του έχει ο Ιωάννης τον Μανασσή, ενώ το όνομα του Ιωσήφ

αντιπροσωπεύει τη φυλή Εφραίμ. Η όλη δομή του κειμένου στηρίζει την υπόθεση πως αυτό αφορά κυρίως εσχατολογικές προσδοκίες της εκκλησίας.

Ως προς την έννοια των αριθμών 12.000 ή 144.000

δεν μπορεί κανείς να είναι βέβαιος. Σκοπός τους πάντως δεν είναι να ορίσουν τον ακριβή αριθμό των σωζομένων από κάθε φυλή και από όλες μαζί. Αυτά τα νούμερα λένε μάλλον ότι από τους εξ Ιουδαίων υπάρχουν αυτοί

που θα αντισταθούν στην πίεση των εσχάτων δεινών, αυτοί είναι ούτως ειπείν, αριθμημένοι, και δεν είναι λίγοι. Αν θυμηθεί κανείς τα παράπονα του Ηλία πως έμεινε αυτός μόνος πιστός στο Γιαχβέ, ο οποίος τον βεβαιώνει

πως είναι 7.000 (σχηματικός αριθμός, όπως και οι 12.000) που δεν έκαμψαν γόνυ στο Βάαλ, οι 12.000 από κάθε φυλή δεν πρέπει να θεωρηθούν λίγοι (Γ' Βασ. 19, 10 εξ.). Περί των ονομάτων των φυλών, ιδιαίτερα γιατί

προηγείται η φυλή Ιούδα, παραλείπεται η φυλή Δαν, και αντί του Εφραίμ αναφέρεται ο Ιωσήφ, δε θα ασχοληθούμε* οποιεσδήποτε υποθέσεις είναι δυνατές. Το ουσιώδες είναι το γενικό σχήμα περί δωδεκάφυλου (πρβλ. Π ρ.

26,7* Ιακ. 1,1), από όποια ιουδαιοχριστιανική πηγή κι αν προέρχεται ο κατάλογος του Ιωάννη. Οι διηγήσεις περί Δαν (Κρ. κεφ. 17-18) φαίνονται άσχετες προς την απουσία του ονόματος αυτού του Πατριάρχη. Παρά ταύτα,

στον Ειρηναίο (κατά Πασών. Ε 30, 2), η φυλή Δαν θεωρείται ως σύμβολο της αποστασίας, διά τούτο εξ αυτής αναμενόταν ο Αντίχριστος (βλ. Διαθήκη Δαν 5* Ιππολ. Απόδειξις εκ των Αγ. Γραφών περί Χριστού και περί

Αντίχριστου, κεφ. XIII). Ο Ιππόλυτος ιδιαίτερα τονίζει τούτο: «Ώσπερ γαρ εκ της Ιούδα φυλής ο Χριστός γεγένηται, ούτως και εκ της του Δαν φυλής ο αντίχριστος γεννηθήσεται».

Ποια είναι η σχέση των περικοπών περί χριστιανών εκ των 12 φυλών του Ισραήλ αφενός, προς τους χριστιανούς των στίχ. 9-17 εκ πολλού όχλου ον αριθμήσω αυτόν ουδείς εδύνατο εκ παντός έθνους... αφετέρου; Οι δεύτεροι,

όπως διευκρινίζεται στη συνέχεια, είναι μάρτυρες

της περιόδου της «θλίψεως της μεγάλης». Πρόκειται σαφώς περί δυο από εθνική άποψη διάφορων κατηγοριών. Επειδή όμως το μαρτύριο στο στίχ. 13 εξ. συνδέεται με την πολύ δύσκολη τελική φάση της εσχατολο-γικής

κρίσης που προβλέπει το σενάριο του Ιωάννη, επιτρέπεται να συμπεράνουμε ότι περιμένει μάρτυρες μόνο από την ομάδα των εξ εθνών χριστιανών και όχι από τους εξ Ιουδαίων; Κάτι τέτοιο δεν είναι επιτρεπτό, γιατί τι

νόημα θα είχε τότε η σφράγιση των εξ Ιουδαίων από τον εξ ανατολής ηλίου άγγελο; Αναμφισβήτητα, υπάρχει πρόβλημα με το κείμενο, το οποίο είναι σύνθεση από μια αρχαιότερη ιουδαιοχριστιανική πηγή και από μιαν

άλλη περί ενός τεράστιου πλήθους εξ εθνών που, κατά τις πολύ δύσκολες ημέρες του τέλους («μεγάλη θλίψις») θα είναι έτοιμοι να μαρτυρήσουν για την πίστη τους. Ό,τι κι αν εννοεί, ο Ιωάννης φαίνεται πως πιστεύει κάτι

τέτοιο. Το ελατήριο της γραφής του δεν είναι απλώς παραινετικό: πάρα πολλοί θα αντισταθούν στο θηρίο* ένας απ' αυτούς μπορείς να είσαι κι εσύ! Πάντως, η περικοπή του κεφ. 7 είναι παράδειγμα του τι συμβαίνει ενίοτε,

όταν ο σ. συνθέτει στο κείμενο του δυο ή περισσότερες πηγές. Όπως κι αν είναι, η εξήγηση πρέπει να παίρνει υπόψη της το κείμενο στο σύνολο του, όπως κάνει και ο Ιωάννης. Αυτός είναι ο λόγος που δε χωρίσαμε το

κεφάλαιο σε δυο μέρη (στίχ. 1 -8 και στίχ. 9-17)* για να μη δημιουργηθεί κάποια τέτοια παρεξήγηση.

Τίποτε βέβαιο δεν μπορεί να πει κανείς για τις εσχατολογικές ελπίδες της πηγής του Ιωάννη σε σχέση με τις ιουδαιοχριστιανικές εκκλησίες σε σύγκριση με την προσδοκία του Παύλου (Ρωμ. 9-11) ή του κατά Ιωάννη

Ευαγγελίου.

Οι στίχ. 9-17 προέρχονται από άλλη πηγή, συγγενή

προς εκείνη των κεφ. 20-21. Ο Ιωάννης ενώνει δυο διαφορετικές πηγές για να εκφράσει τη δική του άποψη πως και ο καθορισμένος αριθμός εκ του Ισραήλ 0α σωθεί και πλήθος μέγα των εξ εθνών. Δια του όχλος πολύς ον

αριθ-μήσαι αυτόν ουδείς εδύνατο, όπως σημειώνει και ο Μπρα-τσιώτης, τονίζεται προφανώς ο μη προσδιορίσιμος αριθμός κατ' αντίθεση προς το 12.000 εξ εκάστης φυλής της προηγουμένης παραγράφου. Στην περικοπή

αυτή (στίχ. 9-12) ξέρουμε πως βρισκόμαστε στον ουρανό, στη γνωστή μας από τα κεφ. 4 και 5 ουράνια λειτουργία (θρόνος, άγγελοι, πρεσβύτεροι, 4 ζώα, ύμνοι) και σε χρόνο που προσδιορίζεται με τη φράση «οι ερχόμενοι εκ της θλίψεως της μεγάλης και έπλυναν... εν τω αίματι του αρνιού», δηλ. από τους χρόνους μετά την επίθεση του αντίχριστου κατά της εκκλησίας. Επί του προκειμένου η χρήση πηγών είναι προφανής. Καθόλου ενοχλημένος

από το πρωθύστερο και κάτι τέτοια ο Ιωάννης, συγκεντρώνει στο κεφ. 7 υλικό προς απάντηση στο καφτό ερώτημα των υπό το θυσιαστήριο μαρτύρων: «έως πότε;», όπως και στο άλλο ερώτημα: «και τις δύναται σταθήναι;».

Απαντά, λοιπόν, πως πρέπει να συμπληρωθεί ένας μεγάλος αριθμός από τους εξ εθνών. Περί σφραγίσματος των εξ Εθνών δε γίνεται λόγος, συνάγεται ίσως από το 7, 3 πως όλοι οι δούλοι του Θεού θα τύχουν της θείας

προστασίας. Ο ίοΐ^β παρατηρεί περί του αναρίθμητου πλήθους των εξ εθνών μαρτύρων στο 9 εξ.: πως πρέπει να είναι οι αυτοί προς τους 144.000, ότι, βέβαια, μόνον άγγελοι θα μπορούσαν να τους αριθμήσουν και ότι στην

εικόνα αυτή παρίσταται η εκκλησία, όχι όμως ως η επί γης στρατευομένη, αλλά ως τώρα θριαμβεύουσα εν ουρα-νοίς. Ο αριθμός εκείνων που θα υφίσταντο μέχρι το τέλος ακόμα και το θάνατο, προφανώς συμπληρώθηκε (ό.π.,σελ. 54). Η άποψη αυτή υποστηρίζει τη δική μας υπόθεση πως ο Ιωάννης συνδέει στο κεφ. 7 δυο διαφορετικές πηγές με μοναδικό σκοπό να δείξει πως όλοι οι πιστοί, είτε εξ Ιουδαίων είτε εξ εθνών, θα τύχουν ειδικής

προστασίας του Θεού κατά τα έσχατα και πως ο αριθμός και των μεν και των δε θα είναι μεγάλος. Η εκ δυο διαφορετικών πηγών προέλευση των δυο τμημάτων του κεφ. 7 δημιουργεί για μας έναν αριθμό προβλημάτων, ενώ

για τον Ιωάννη, παραταύτα, η ένωση δυο διαφορετικών περικοπών ανταποκρίθηκε πλήρως στον κύριο σκοπό του, αφού δεν τον ενδιαφέρουν οι λεπτομέρειες. Πάντως, ενώ το κύριο χαρακτηριστικό στην πρώτη ομάδα είναι η

προστατευτική σφράγιση, η οποία θα είναι ορατή μόνο από τους εκτελεστές της θείας οργής, στη δεύτερη ομάδα αυτό που τονίζεται είναι η νίκη μέσα από το μαρτύριο. Αι λχυκαίστολαίόπως και οι φοίνικες είναι τα

εμβλήματα της νίκης* το ότι έπλυναν τας στολάς αυτών και ελχύκαναν αυτός εν τω αίματι του αρνιού δηλώνει ότι, όπως ο Ιησούς, πέρασαν από μαρτυρικό θάνατο. Επιπλέον, οι μάρτυρες αυτοί, εκ της μεγάλης θλίψεως,

διακρίνονται ίσως άλλων προηγουμένων εσφαγμένων, όπως π.χ. αυτοί υποκά-τω του θυσιαστηρίου (6, 9-11)· οι μάρτυρες του κεφ. 7 είναι εστώτες ενώπιον του θρόνου και ενώπιον του αρνιού δηλ. έχουν την πρώτη θέση

ενώπιον του θρόνου του Θεού, όπως οι «άγγελοι του προσώπου» στην ιουδαϊκή αποκαλυπτική. Σ' αυτούς τους αγγέλους του προσώπου δίνονται στο 8, 2 οι 7 σάλπιγγες. Μόνο που στον Ιωάννη της Απκ. η εξ εθνών εκκλησία

δεν είναι κάποιο μικρό προσάρτημα της ιουδαιοχριστιανικής εκκλησίας αλλά ο μεγάλος και κύριος κορμός της εκκλησίας, προς τον οποίο ιδιαίτερα συνδέεται η ιδιότητα του Μάρτυρα.

Η σωτηρία κατέχει κεντρική θέση στην Απκ.· όπως

εδώ αποδίδεται τω θεώ ημών, στο 19, 1 είναι του Θεού ημών, ενώ στο 12, 1 με την εμφάνιση της μαρτυρικής εκκλησίας σημειώνεται ότι «άρτι εγένετο η σωτηρία και η δύναμις και η βασιλεία του Θεού ημών». Η σωτηρία

αυτή δηλώνεται στην Π.Δ. με τις λέξεις §3ΐοιτι και όάςα. Στην Κ.Δ. η λέξη παίρνει ευρύτερο νόημα, αφού σ' αυτήν προστίθεται η άφεση των αμαρτιών και η κοινωνία μετά του Χριστού. Στην Απκ. σημαίνει περισσότερο το

σωτήριο εσχατολογικό σχέδιο του Θεού για την απολύτρωση των αγίων από την παγίδα του σατανά και του αυτοκράτορα. Οι άγγελοι του στίχ. 11 δεν ίστανται ενώ-πιον του θρόνου κ.τ.λ. αλλά κύκλω του θρόνου και των

πρεσβυτέρων και των 4 ζώων, προσκυνούν όμως το Θεό με τα πρόσωπα να ακουμπούν το έδαφος, αναπέμπουν ευλογία, δόξα, σοφία, ευχαριστία, τιμή, δύναμη και ισχύ, τα πάντα δηλ. στο Θεό εξ αφορμής του μεγάλου

αριθμού των μαρτύρων μετά από τη σκληρή μάχη που έδωκαν. Η προστασία του Θεού αφενός, ο αγώνας των πιστών για να νικήσουν αφετέρου είναι οι δυο όψεις της ίδιας πραγματικότητας. Όπως όμως είναι φυσικό, οι

νικητές αποδίδουν τη νίκη και τη σωτηρία τους στο Θεό που κάθεται στο θρόνο και στο αρνίο, και στους δυο μαζί χωρίς διάκριση. Τα μεγάλα ιδιώματα που αποδίδονται στο Θεό ισχύουν εις τους αιώνας των αιώνων,

επιβεβαιώνουν δηλ. την αιώνια πρόθεση του Θεού για τη σωτηρία των δικαίων. Το αμήν αποτελεί χαρούμενη επιβεβαίωση αυτής της από Θεού σωτηρίας των αγίων. Αυτά τα ενδιάμεσα αμτ)ν είναι σταθμοί της εκτεταμένης

ουράνιας λειτουργίας (5, 14· 7, 12· 19,4).

Χωρίς αμφιβολία οι μάρτυρες του κεφ. 7 είναι οι 144.000 εσφραγισμένοι και του κεφ. 14 (όπως πέρα από κάθε αμφιβολία δείχνουν οι στίχ. 9-13)· το κεφ. δηλ.

αυτό είναι μάλλον η περαιτέρω εσχατολογική επεξεργασία του Ιωάννη επί της ιουδαιοχριστιανικής παραδόσεως περί 12.000 εκλεκτών εξ εκάστης φυλής. Πρέπει όμως να σημειωθεί σχετικά με τους 144.000 εξ Ιουδαίων

χριστιανούς: όποια κι αν ήταν η προέλευσή του ή η αρχική του έννοια, στο κεφ. 7 της Απκ. θα μπορούσε το δωδεκάφυλο να έχει και εδώ τη συμβολική έννοια που έχει αλλού στην Κ.Δ., να δηλώνει δηλ. το νέο Ισραήλ, την

εκκλησία. Μια άλλη πιθανή, επίσης, εκδοχή είναι ότι πρόκειται για μάρτυρες και δικαίους της Π.Δ. Περί του θέματος αυτού βλ. F.-M. Bogaert, Les Apocalypses Contemporaines de Baruch, d' Esdras et de Jean, στο έργο L* Apocalypse Johannique et Γ Apocalypse dans le Nouveau Testament, επιμ. υπό J. Lambrecht Leuven, University Press, 1980, μάλιστα το κεφ. Les Douze Tribus, le Fleuve et le genre epistolaire, σελ. 50-56. Στη συνάφεια όμως

που εδώ, στο κεφ. 7, γίνεται λόγος περί 144.000, αυτοί έχουν την έννοια των Ιουδαιοχριστιανών, των οποίων ο αριθμός πρέπει να συμπληρωθεί, για να μπορέσει να ξεσπάσει η εσχατολογική οργή του Θεού. Με την ίδια

έννοια, ρωτά ο πρεσβύτερος στο 7, 13 εξ. τίνες εισίν και πόθεν ήλθον οι αναρίθμητοι μάρτυρες του κεφαλαίου αυτού. Η απάντηση «περί μεγάλης θλίψης» και πολλών μαρτυρικών θανάτων αναφέρεται σε όσα θα γίνουν μετά

τον ερχομό του αντίχριστου στο κεφ. 13, στην πολύ δύσκολη εποχή για την εκκλησία από το κεφ. 14 εξ. Για να τονιστεί το ίδιο πράγμα: δεν μπορεί να έλθει αμέσως η Κρίση, όπως επιθυμούν οι εν ουρανοίς υποκά-τω του

θυσιαστηρίου μάρτυρες· θα προηγηθεί η ολοκλήρωση της κοινότητας των αγίων και των μαρτύρων, πρέπει να προστεθούν όσοι ανήκουν στον αριθμό των εκλεκτών και οι μάρτυρες που θα αποφέρει σε μεγάλον αριθμό ο διωγμός του αντίχριστου κατά της εκκλησίας. Αυτή είναι η σχέση μεταξύ των κεφ. 7 και 14. Για την ιδιοτυπία του αριθμού 144.000 στο 14, 1 θα γίνει λόγος στον οικείο τόπο. Αρκεί εδώ να πούμε πως πρόκειται περί

άλλης πηγής που ο Ιωάννης χρησιμοποιεί με ελευθερία. Και στο Qumran (Βιβλίο του Πολέμου...), από το 4 QM, οι 12 φυλές του Ισραήλ κατά τον εσχατολογικό καιρό θα κάνουν πόλεμο όχι μόνο προς τα στρατεύματα του

σατανά αλλά και προς το ασεβές ιερατείο (ιερατική ομάδα εκ των υιών Αευΐ, Ιούδα και Βενιαμίν). Η πληροφορία αυτή δίδεται εδώ για να αντιληφθεί ο αναγνώστης τη δυνατότητα της υπόσχεσης προς τους Δώδεκα

Αποστόλους πως κατά τα έσχατα θα κρίνουν τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ (Μτ. 19, 28).

Οι στίχ. 7, 13-17 δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ενίσχυση της άποψης πως το αναρίθμητο πλήθος του στίχ. 9 συνίσταται από μάρτυρες. Αυτή την έννοια έχει η ερώτηση του πρεσβυτέρου προς τον προφήτη, και η εξήγηση

που περαιτέρω δίδεται περί αυτών, όταν ο προφήτης δήλωσε πως ο πρεσβύτερος ήξερε και την απάντηση. Βλ. το ίδιο περίπου σχήμα λόγου και Ιεζ. 37, 3. Το έπλυναν τας στολάς αυτών απαντά, εκτός του κεφ. τούτου, και

στο 22, 14. Σε κόκκινο κρασί, όχι σε αίμα, πλένει ο ηγούμενος εκ του Ιούδα τη στολή του «και εν αίματι σταφυλής την περιβολήν αυτού», κατά το γνωστό μεσσιανικό κείμενο Γεν. 49, 11. Εξάλλου, τον όρο θλίψις συναντάμε

στο Δαν. 12, 1 «και έσται καιρός θλίψεως, θλίψις οία ου γέγονεν...» (βλ. και Μτ. 24, 21). Η μεγάλη θλίψις, σε σύγκριση με άλλες συνήθεις θλίψεις στη ζωή των ανθρώπων ή κατά την πορεία της ιστορίας, αποτελεί για τον

Ιωάννη terminus tcchnicus προς έκφραση μιας ανήκουστης και ανεπανάληπτης δοκιμασίας και ταλαι-

πωρίας που θα περάσουν οι πιστοί κατά τον εσχατολογικό έσχατο πειρασμό στο τέλος αυτής της φάσης της ζωής του κόσμου (βλ. 3, 10). Οι βιβλικοί συγγραφείς δεν πιστεύουν στην προοδευτική βελτίωση του ανθρώπινου

γένους όπως πίστεψαν κατά τον 18 αι. μ.Χ. και ύστερα οι Διαφωτιστές φιλόσοφοι στη Δύση. Αντίθετα, οι βιβλικοί περιμένουν πως στο τέλος της ιστορίας το κακό θα βάλει όλες του τις δυνάμεις και θα δώσει τη σκληρότερη

μάχη προς το Θεό για την επικράτησή του. Ιστορικά η παράσταση κατάγεται από το Μασδαϊσμό' διά της Π.Δ. κληρονόμησε την εσχατολογική αυτή εικόνα ο χριστιανισμός. Κατά το στίχ. 7, 15 οι χριστιανοί που πέρασαν

νικηφόρα τη μεγάλη θλίψη είναι λίαν προσφιλείς στο Θεό: επαναλαμβάνεται η ενώπιον του θρόνου παρουσία των και η συνεχής προς αυτόν λατρεία των ημέρας και νυκτός, ως είδος ακοιμήτων αγγέλων, εν τω ναώ αυτού.

Πρόκειται περί του ουράνιου ναού (βλ. και 11, 19* 14, 15* 17· 15, 5· 8* 16, 1). Στο 11, 1 εξ. πρόκειται για το ναό της Ιερουσαλήμ. Μέσα στην εσχατολογική πόλη του Θεού δε θα υπάρχει ναός, αφού ο ίδιος ο Κύριος ο Θεός

θα είναι ναός της (21, 22). Όπως τονίστηκε στο κεφ. 4, η εικόνα του καθημένου επί του θρόνου δεν είναι μια απλή εικόνα μεγαλείου και δυνάμεως του Θεού που παίρνει ο Ιωάννης από την παράδοση (π.χ. Ησ. 6,1 · λ. 47,9

«Εβασίλευσεν ο Θεός επί τα έθνη, ο Θεός κάθηται επί θρόνου αγίου αυτού...»), ιδίως από την παράδοση της εορτής της πρώτης του έτους· στην Απκ. η εικόνα του Θεού βασιλιά επί του θρόνου έχει σαφώς εσχατολογικό

χαρακτήρα, αναφέρεται δηλ. στην τελική ήττα των εχθρών του Θεού και μάλιστα του αυτοκράτορα. Ο Θεός, στον ουρανό, θα σκηνώσει επ' αυτούς έως ότου να σκηνώσει μετ' αυτών μέσα στην εσχατολογική πόλη του Θεού.

Τι σημαίνει αυτή η θεία σκήνωση περιγράφεται παρόμοια είτε πρόκειται περί του ναού στον ουρανό είτε μέσα στη θεία πόλη. Ότι ου πεινάσουσιν ουδέδιψήσουσιν (Ησ. 49, 10 «ου πεινάσουσιν ουδέ διψήσουσιν ουδέ πατάξει αυτούς καύσων

ουδέ ο ήλιος, αλλ' ο ελεών παρακαλέσει και διά πηγών υδάτων άξει αυτούς» (υπόσχεται ο Ησαΐας στους επιστρέφοντας από την εξορία στην πατρίδα)* «Κύριος σκέπη σοι... ημέρας ο ήλιος ου συγκαύσει σε...» (Ψλ. 121,5).

Ότι το αρνίον ποιμανει αυτούς... σχετίζεται με την προφητεία του Ιεζ. 34, 23 «και αναστήσω επ' αυτούς ποιμένα ένα και ποιμανεί αυτούς, τον δούλον μου Δαυΐδ, και έσται αυτών ποιμήν» (βλ. Ιερ. 2, 23* Ψλ. 23, 2 και 21, 4).

Περί του αρνίου ανά μέσον βλ. 5, 6. Για το εξα/χιψει ο Θεός παν δάκρυον βλ. Ησ. 25, 8 «...αφείλε Κύριος ο Θεός παν δά-κρυον από παντός προσώπου» και 21,4.

Δεν αποτελεί επανάληψη, αν, εξ αφορμής της σύνθεσης και της γραφής του Ιωάννη στην περικοπή 7, ΠΙ 7, τονίσουμε άλλη μια φορά ό,τι σημειώσαμε στα Εισαγωγικά. Όποια testimonia εκ της Γραφής κι αν είχε ο Ιωάννης

υπόψη του κατά τη συγγραφή της Απκ., όποιες άλλες εσχατολογικές συνθέσεις -πράγματα άγνωστα σ' εμάς, πρέπει να εκφρασθεί άλλη μια φορά ο θαυμασμός μας όχι τόσο για την πλουσιότατη μνήμη του ανθρώπου αυτού

αλλά κυρίως για τη συνθετική του ικανότητα. Βέβαια, ο Ιωάννης είναι η αποκορύφωση ενός προφητικού-αποκαλυπτικού εργαστηρίου, στο οποίο πρέπει να έχουν δουλέψει πολλοί επί αιώνες. Η Απκ. αποτελεί εξαιρετική

σύνθεση αυτής της λεπτής δουλειάς. Άλλη μια φορά, επίσης, τονίζουμε προς τον αναγνώστη τη διπλή θεολογική σημασία των πολύπλευρων αυτών συνθέσεων εκ της Π.Δ.: δεν είναι μόνο περιγραφικές ενός μέλλοντος αλλά

και αποδεικτικές, με αυθεντικούς της Γραφής λόγους, της μελλοντικής πραγματικότητας που είχε γίνει εσχατολογικό προφητικό κήρυγμα μέσα στην εκκλησία.

Και ένα-δυο τελευταία ζητήματα ως προς το κεφ. αυτό: η σφράγιση των πιστών αποτελεί προστασία. Ερωτάται όμως τι είδους προστασία, όταν ο λόγος περί μεγάλης θλίψεως και περί λευκάνσεως των ενδυμάτων εν τω

αίματι του αρνίου; Πρόκειται ίσως για προστασία από φυσικά δεινά, πάσης φύσεως γενικές συμφορές, όχι για προφύλαξη από την ομολογία και το μαρτύριο. Περί σφραγίδος στη Γραφή βλ. το σχετικό λήμμα του Fitser στο

Th. W.N.T., ειδικά για την Απκ. σελ. 950-2. Όπως γράφει ο π. Γιαννακόπουλος, η προσφερόμενη προστασία είναι εκ του θανάτου και διά του θανάτου.

Τι ακριβέστερα δηλώνουν θεολογικώς ο αριθμός 144.000, το αναρίθμητο πλήθος εκ παντός έθνους, η εξαιτίας αυτών δοξολογία του Θεού από μάρτυρες και από αγγέλους; Το κείμενο στο κεφ. 7 υπαινίσσεται πως ο Θεός έτσι

έχει οικονομήσει τα πράγματα, ώστε, αντίθετα από ό,τι γενικότερα πιστευόταν, θα ήταν πολλοί οι νικητές του τελευταίου «πειρασμού». Η προστασία του Θεού και η εμπιστοσύνη των χριστιανών στην υπόσχε-σή του θα

έχουν ως αποτέλεσμα να μπορέσουν πολλοί να ανθέξουν; Η καίρια νότα του κεφ. 7 είναι ακριβώς αυτή: απέδωκε η τακτική του Θεού να περιμένει λίγο, αφού είναι αυτός που έχει την όλη προοπτική του ζητήματος. Όταν

βλέπει κανείς τον καρπό αυτής της τακτικής στα κεφ. 7 και 14, νοιώθει πως όλες οι οδύνες των ανθρώπων δεν πήγαν χαμένες, αφού αυτοί που στο τέλος ωφελούνται δεν είναι μια μικρή elite αλλά πλήθος μεγάλο.

Δ. Η έβδομη σφραγίδα και οι τέσσερις πρώτες σάλπιγγες (8, 1-12)

1 Καιόταν ήνοιξεν την σφραγίδα την έβδόμην, έγένετο σιγή έν τω ούρανώ ώς ήμιώριον. 2 Και ε ¡δον τους έπτά άγγέλοος οΐενώπιον του θεού έστήκασιν, και εδόθησαν αύτοϊς έπτά σάλπιγγες. 3 Και άλλος άγγελος ήλθε ν και

έστάθη επί του θυσιαστηρίου έχων λιβανωτόν χρυσοϋν, και έδόθη αυτώ θυμιάματα πολλά, ίνα δώσει ταίς προσευχαίς τών αγίων πάντων επί το θυσιαστήριον το χρυσοϋν το ενώπιον τοϋ θρόνου. 4 και άνέβη ό καπνός των

θυμιαμάτων ταίς προσευχαίς των άγιων έκ χειρός τοϋ άγγέλου ένώπιον τοϋ θεοϋ. 5 και είληφεν ό άγγελος τον λιβανωτόν και έγέμισεν αυτόν έκ τοϋ πυρός τοϋ θυσιαστηρίου καίέβαλεν εις τήν γήν, και έγένοντο βρονταίκαι

φωναί και άστραπαί και σεισμός.

6          Και οι έπτά άγγελοι οί έχοντες τάς έπτά σάλπιγγας ήτοίμασαν αυτούς ίνα σαλπίσωσιν.

7          Και ό πρώτος έσάλπισεν και έγένετο χάλαζα και πϋρ μεμιγμένα έν αίματι και έβλήθη εις τήν γήν, και τό τρίτον τής γης κατεκάη και τό τρίτον τών δένδρων κατ εκάει και πάς χόρτος χλωρός κατεκάη.

8          Και ό δεύτερος άγγελος έσάλπισεν καίώς όρος μέγα πυρί καιόμενον έβλήθη εις τήν θάλασσαν, και έγένετο τό τρίτον τής θαλάσσης αίμα 9 και απέθανεν τό τρίτον τών κτισμάτων τών έν τή θαλάσση τά έχοντα

ψυχάς και τό τρίτον τών πλοίων διεφθάρησαν.

10 Καίό τρίτος άγγελος έσάλπισεν και έπεσεν έκ τοϋ ούρανοϋ αστήρ μέγας καιόμενος ώς λαμπάς και έπεσεν

έπί τό τρίτον τών ποταμών και έπι τάς πηγάς τών ύδά-των, 11 και τό όνομα τοϋ άστέρος λέγεται ό "Αψινθος, και έγένετο τό τρίτον τών ύδάτων εις άψινθον και πολλοί τών ανθρώπων άπέθανον έκ τών ύδάτων ότι έπι-

κράνθησαν.

12 Και ό τέταρτος άγγελος έσάλπισεν και έπλήγη τό τρίτον τοϋ ήλιου και τό τρίτον τής σελήνης και τό τρίτον τών άστέρων, ίνα σκοτισθή τό τρίτον αύτών και ή ή μέρα μή φάνη τό τρίτον αυτής και ή νύξ ομοίως.

1 Όταν το Αρνί άνοιξε ιην έβδομη σφραγίδα, έγινε για μισή περίπου ώρα σιγή στον ουρανό. 2 Είδα τότε να δίνονται στους εφτά αγγέλους που στέκονταν μπροστά στο Θεό εφτά σάλπιγγες.

3 Κι ένας άλλος άγγελος ήρθε και στάθηκε στο θυσιαστήριο κρατώντας χρυσό θυμιατό. Και του δόθηκε πολύ θυμίαμα για να το προσφέρει, μαζί με τις προσευχές όλων όσοι ανήκουν στο λαό του θεού, πάνω στο χρυσό

θυσιαστήριο που βρισκόταν μπροστά στο θρόνο του Θεού. 4 Απ' τα χέρια του αγγέλου ο καπνός ανέβαινε με τις προσευχές των πιστών μπροστά στο Θεό. 5 Πήρε μετά ο άγγελος το θυμιατό και το γέμισε από τ' αναμμένα

κάρβουνα ίου θυσιαστηρίου και τό 'ριξε στη γη. Κι έγιναν βροντές, φωνές, αστραπές και σεισμός.

6          Οι εφτά άγγελοι που κρατούσαν τις εφτά σάλπιγγες ετοιμάστηκαν να σαλπίσουν.

7          Σάλπισε ο πρώτος· κι ήρθε χαλάζι και φωτιά ανακατωμένα με αίμα και ρίχτηκαν πάνω στη γη. Και κατακάηκε το ένα τρίτο της γης και το ένα τρίτο των δέντρων και κάθε χλωρό χορτάρι.

8          Σάλπισε κι ο δεύτερος άγγελος· και κάτι σαν μεγάλο βουνό που καιγόταν ρίχτηκε στη θάλασσα. Το ένα τρίτο της θάλασσας έγινε αίμα, 9 πέθανε το ένα τρίτο από τα ζωντανά πλάσματα που είναι στη θάλασσα

και καταστράφηκε το ένα τρίτο από τα πλοία.

10 Σάλπισε κι ο τρίτος άγγελος· κι έπεσε απ' τον ουρανο

ένα μεγάλο αστέρι που καιγόταν σαν λαμπάδα. Έπεσε στο ένα τρίτο από τα ποτάμια και τις πηγές. 11 Το όνομα του αστεριού ήταν Αψιθιά, και πίκρισε το ένα τρίτο των υδάτων, και πολλοί άνθρωποι πέθαναν, γιατί το νερό

έγινε φαρμάκι.

12 Σάλπισε κι ο τέταρτος άγγελος· και χτυπήθηκε το ένα τρίτο του ήλιου, το ένα τρίτο της σελήνης και το ένα τρίτο από τ' αστέρια για να σκοτεινιάσουν κατά το ένα τρίτο τους. Έτσι, η μέρα έχασε το φως της κατά το ένα

τρίτο, το ίδιο και η νύχτα.

* * *

Μετά την παρένθεση του κεφ. 7, η ροή του κειμένου συνεχίζεται με τις πληγές που εξαπολύονται με το άνοιγμα των σφραγίδων. Στο στίχ. 8, 1 έχει σειρά η έβδομη σφραγίδα, της οποίας το άνοιγμα δεν εξαποστέλλει κάποια

τρομερή πληγή αλλά το προμήνυμα σειράς φρικτότερων δεινών από τις επτά σάλπιγγες που πήραν στα χέρια τους επτά εκ των επισημοτέρων αγγέλων. Το προμήνυμα της σοβαρότερης κατάστασης που εισάγεται με τις

επτά σάλπιγγες είναι η σιγή εν τω ουρανώ ως ημίωρον. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι ο ουρανός είναι γεμάτος υμνω-δίες αφότου άρχισε η κρίση του Θεού επί της ανθρωπό-τητος, μπορεί τότε να αντιληφθεί την τρομακτική

σοβαρότητα της σιγής εν τω ουρανώ όχι για λίγα λεπτά αλλά επί ημίωρο, τόσο δηλ. όσο ήταν αρκετό για να γίνει αρκούντως αισθητή η σοβαρότητα των πληγών που θα ακολουθήσουν με τις 7 σάλπιγγες. Αυτό τονίζει

ιδιαίτερα η υψηλή θέση των αγγέλων που αναλαμβάνουν την εκτέλεση των πληγών. Έγινε ήδη λόγος για τους μάρτυρες της μεγάλης θλίψης, οι οποίοι στον ουρανό στέκονται ενώπιον του θρόνου όπως οι «άγγελοι του

προσώπου» (βλ. Τωβίτ 12, 15. Ο Ραφαήλ προσάγει τις προσευχές των αγίων ενώπιον του Θεού. Εκτός του Ησ. 63, 9 «αγγέλοις του προσώπου» έχουμε πολλάκις στα Ιωβηλαία 1, 27· 29· 2, 1 -2· 18· 15, 27- 31, 14. Περί του Γαβριήλ

βλ. Ακ. 1,19. Περί των 7 αρχαγγέλων βλ. Α Ενώχ 20, 2-8). Οι 7 άγγελοι των σαλπίγγων είναι ειδικοί άγγελοι, όπως και εκείνοι των 7 φιαλών. Η σάλπιγγα, εξάλλου, έχει στην Π.Δ. διάφορα λειτουργήματα. Εδώ έχει εσχα-

τολογικό λειτούργημα: Σοφ. 1, 14-16' Β' Έσδρα 6, 23, Απκ. Αβραάμ 31. Στη συνάφεια των κεφ. 8 και 9 της Απκ. του Ιωάννη, οι σάλπιγγες εξαγγέλουν τέσσερις πληγές της φυσικής τάξης και δυο πληγές φρικτού

βασανισμού και οδυνηρού θανάτου από ένα είδος ακρίδων και από ένα στράτευμα ιππικού που ξεκινά από τον Ευφράτη.

Είναι χαρακτηριστικό του Ιωάννη ως συγγραφέα το ότι μετά την έκτη σφραγίδα αλλά και την έκτη σάλπιγγα παρεμβάλλει μια παρένθεση, στην πρώτη περίπτωση το όραμα του κεφ. 7, και στη δεύτερη περίπτωση τα περί

«βιβλαριδίου» που τρώγει ο προφήτης για να μπορέσει περαιτέρω «προφητεύσαι επί λαοίς και έθνεσιν και γλώσσαις και βασιλεύσιν πολλοίς» (10, 11). Η τεχνική αυτή, από όπου και αν έχει την προέλευσή της, είναι

ενδιαφέρουσα για τον τρόπο που ο προφήτης ξετυλίγει την αφήγησή του. Και δεν είναι δύσκολη η απάντηση γιατί κάθε φορά ο Ιωάννης χρειάζεται κάποια παρένθεση για να εξηγήσει ορισμένα πράγματα. Το είδαμε αυτό

στην περίπτωση του κεφ. 7, θα το δούμε και στην περίπτωση των κεφ. 10-11 με το βιβλαρίδιο. Στο ερώτημα, εξάλλου, γιατί ο Ιωάννης δεν αρκείται σε μια επτάδα πληγών αλλά χρειάζεται τρεις επτάδες, η απάντηση βγαίνει

πολύ φυσικά από τα γραφόμενά του, που θυμίζουν την ελληνική παροιμία: 'μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρις και την κακή του ημέρα. Στην Απκ., οι 7 σφραγίδες έχουν χαρακτήρα προκαταρκτικής προειδοποιητικής κρίσης· οι 7 σάλπιγγες που καταστρέφουν το 1/3 όσων υπάρχουν στοχεύουν μάταια να οδηγήσουν τον κόσμο στη μετάνοια-

οι 7 φιάλες αποτελούν τους τελικούς λογαριασμούς του Θεού με τους εχθρούς του. Κατά τον Ιωάννη, ο Θεός δεν λύνει τις διαφορές του με τον κόσμο έτσι στο άψε-σβήσε, χωρίς κάποιο είδος διαλόγου. Και η τελική καταδίκη

έρχεται, μόνο όταν στα κεφ. 12-14 εξαπολύεται από αντίχριστες και αντίθεες δυνάμεις η φρικτότερη και ταπεινωτικότερη εκστρατεία κατά της ανθρωπότητας, που υποκύπτει με μόνα θύματα αναρίθμητους χριστιανούς

μάρτυρες. Τότε, από το κεφ. 15 εξ. αρχίζουν οι 7 έσχατες πληγές. Την τελική ήττα των αντίθεων δυνάμεων ακολουθεί η εγκατάσταση πάνω σε καινούργια γη και υπό καινό ουρανό της νέας πόλης του Θεού. Έτσι ο Ιωάννης

οραματίζεται το εσχατολογικό σενάριο: αρχίζει τώρα αμέσως· η εξέλιξη όμως αυτού του σεναρίου δε γίνεται με εικόνες, γρήγορα διαδεχόμενες η μια την άλλη· ο Θεός δηλ. κρατά μέχρι τέλους τους σωστούς και δίκαιους

κανόνες του παιχνιδιού. Πιστεύω πως θεολογικά, στους παραπάνω παράγοντες έχουμε την απάντηση γιατί είναι 3 οι επτάδες. Η υπόθεση πως ο προφήτης είχε στις πηγές του πολύ και ποικίλο υλικό, που η διάταξη του

έργου του με 3 επτάδες επέτρεπε να διατηρήσει, διαφορετικά έπρεπε πολύ απ' αυτό να αφήσει εκτός, δεν είναι καθόλου απορριπτέα. Πιστεύουμε, εντούτοις, πως, όσο υλικό κι αν είχε ο Ιωάννης στη διάθεσή του, ποτέ δε θα

το παρέθετε, αν δεν είχε κάποιους θεολογικούς λόγους, όπως αυτοί που αναφέραμε.

Οι σάλπιγγες αρχίζουν την εκτέλεση του έργου τους (στίχ. 6 και 7). Οι στίχ. 3-5 συνδέουν τις πληγές των

σαλπίγγων με λειτουργικές προσευχές των αγίων. Αυτό που ενώνει τα δυο είναι ο κοινός στόχος: ο ερχομός της Βασιλείας και η σωτηρία των αγίων. Ο ουρανός διαθέτει, εκτός των άλλων, και θυσιαστήριο (των θυμιαμάτων),

(βλ. 14, 18* Αμώς 9, 1). Ο άγγελος εστάθη επί του θυσιαστηρίου, όπως και ο Γιαχβέ στο προαναφερθέν χωρίο του Αμώς, κρατώντας χρυσό θυμιατήρι, λιβανωτόν χρυ-σούν. Και του δόθηκε θυμίαμα πολύ για να το προσφέρει

μαζί με τις προσευχές όλων των αγίων πάνω στο χρυσό θυσιαστήριο που βρίσκεται ενώπιον του θρόνου. Και πράγματι, ανέβη ο καπνός του θυμιάματος με τις προσευχές των αγίων από το χέρι του αγγέλου ενώπιον του

Θεού, κατά το Ψλ. 141, 2: «κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιον σου». Ο στίχ. 5 προσθέτει την επεξηγηματική λεπτομέρεια πως ο άγγελος γέμισε το λιβανιστήρι του από τη φωτιά, από τα κάρβουνα του

θυσιαστηρίου των θυμιαμάτων, και το έριξε πάνω στη γη (βλ. παράλληλη σκηνή Αευϊτ. 16,12). Και τότε φάνηκε η σχέση των σαλπίγγων προς τις προσευχές και τα θυμιάματα. Τότε ακούστηκαν βρονταί και φωναί και

αστρα-παί όπως στο 4, 5, εκπορευόμενες από το θρόνο- εδώ στο 8, 5 προστίθεται και σεισμός -όλα προμηνύματα σαφή της οργής του Θεού που θα εκπέμψουν οι 7 σάλπιγγες, δηλωτικά της εσχατολογικής επί της γης

παρουσίας του. Βλ. Ησ. 29, 6· 14, 18* Ιεζ. 10, 2.

Ο πρώτος άγγελος σαλπίζει και έρχεται επάνω στη γη χαλάζι και φωτιά ανακατεμένα με αίμα. Έτσι κατα-κάηκαν το 1/3 της γης, των δένδρων και της χλωρίδας. Γίνεται εξαρχής σαφές πως οι πληγές δεν είναι τελικές αλλά

προκαταρκτικές, αφού αφορούν το 1/3 της γης, των δένδρων και του πρασίνου. Παντού σχεδόν ο Ιωάννης αντλεί τα εσχατολογικά δεινά (και παράλληλα τα κα-

τατάσσει) από τα προφητικά κείμενα της Π.Δ. Περί καταστροφής κατά το 1/3 κάνει λόγο ο Ιεζ. 5, 2 «ένα τρίτο θα κάψεις στη φωτιά...' και ένα τρίτο θα σκορπίσεις στον άνεμο...' (κεφ. 12) και ένα τρίτο από σας θα πεθάνει

από λοιμό και θα αφανιστεί από πείνα» (εβρ. κείμενο) και ο Ζαχ. 13, 8 «Σε όλη τη χώρα, τα 2/3 θα αποκοπούν και θα καούλ' και το 1/3 θα απομείνει, και θα θέσω το 1/3 σε πύρινη δοκιμασία». Πώς αναμίχθηκαν στις πληγές

αυτές το χαλάζι και η φωτιά(!) και τα δυο αυτά μαζί με αίμα μαθαίνουμε μόνο από την Έξ. 9, 23-25 πως μια από τις πληγές του Φαραώ ήταν έτσι: «ην δε η χάλαζα και το πυρ φλογίζον εν τη χαλάζη», κατέστρεψε δε

ανθρώπους, κτήνη, πάσαν βοτάνην και τα ξύλα του πεδίου. Στον Ιεζ. 38, 22 στο χοντρό χαλάζι και τη φωτιά ανακατεύεται και το αίμα· ο δε Ιωήλ 3,2 μιλά για αίμα και πυρ και ατμίδα καπνού.

Όταν σαλπίζει ο τρίτος άγγελος, τότε αστήρ μέγας που καιγόταν σαν λαμπάδα (είχε δηλ. φωτεινή γλώσσα) έπεσε στο 1/3 των υδάτων των ποταμών και των πηγών, από όπου οι άνθρωποι αντλούν το νερό που πίνουν. Το

όνομα του αστεριού είναι Άψινθος -σύμβολο της πίκρας και της θλίψης. Το αστέρι πήρε το όνομά του από την πίκρα των υδάτων που προκάλεσε αψιθιά. Τα νερά έτσι έγιναν κατά το 1/3 πικρό δηλητήριο με αποτέλεσμα:

πολλοί των ανθρώπων απέΟανον εκ των υδάτων, γιατί το νερό έγινε φαρμάκι. Για πτώση του αστέρα εωσφόρου από τον ουρανό βλ. Ησ. 14, 12, και για την πτώση άλλων Δαν. 8, 10. Την έννοια του δηλητηριασμένου νερού

βλ. Ιερ. 9, 15 «ύδωρ χολής»· 23, 15 «ύδωρ πικρόν». Το αντίθετο έκανε ο Μωϋσής ως προς τα ύδατα της Μερρά (Έξ. 15, 23).

Η σάλπιγγα του τέταρτου αγγέλου έφερε το σκοτάδι στο 1 /3 του ήλιου, της σελήνης και των αστέρων. Όταν ο Μωϋσής εξέτεινε τη χείρα του, έφερε επάνω στην Αίγυπτο σκοτάδι επί τρεις ημέρες. Φαίνεται ότι στην πηγή του Ιωάννη περί των πληγών εκ των σαλπίγγων είχαν ασκήσει έντονη επίδραση οι πληγές κατά της Αιγύπτου στην Έξοδο. Αποτέλεσμα της κατά το 1/3 συσκότισης των ουράνιων φωστήρων ήταν και η συσκότιση της ημέρας κατά το 1/3 και η απώλεια κατά το 1/3 της

αστροφεγγιάς κατά τη νύχτα. Προφανώς, σε άλλη πηγή του Ιωάννη ανήκει η πληροφορία στο 6, 12 πως ο ήλιος, η σελήνη και τα αστέρια χάνουν ολοτελώς το φως των. Παρόμοια ισχύουν και ως προς τη χλόη, περί της

οποίας σημειώνεται στο 8, 7 «και πας χόρτος χλωρός κατεκάη», ενώ στο 9,4 περί των ακριδών «και ερρέθη αυταίς ίνα μη αδικήσουσιν τον χόρτον της γης ουδέ παν χλωρόν ουδέ παν δένδρον, ει μη τους ανθρώπους οίτινες

ουκ έχουσιν την σφραγίδα του Θεού επί των μετώπων». Από ό,τι φαίνεται, όχι μόνο έχουμε να κάνουμε με κάπως ελεύθερη αποκαλυπτική ποίηση αλλά, πιθανότατα, για εξάρτηση του μεγέθους των πληγών κάθε φορά από

κάποια διαφορετική προφητεία. Ο Ιωάννης έβαλε στο υλικό αυτό εν γένει καλή τάξη, δεν μπόρεσε όμως να εναρμονίσει όλες τις λεπτομέρειες.

Κατ' αντιστοιχία προς τους 4 ίππους του κεφ. 6, και εδώ οι πληγές από τις 4 πρώτες σάλπιγγες διακρίνονται αυτών που ακολουθούν. Οι ακολουθούσες σάλπιγγες αποφέρουν τη θανάτωση του 1/3 των ανθρώπων μέσα σε

φοβερό πόνο και απροσμέτρητη οδύνη. Πουθενά δεν ορίζονται τα όρια του κόσμου, της ανθρωπότητας· φαίνεται όμως πως αυτά είναι τα όρια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, από τον Ευφράτη μέχρι το άκρο της Δύσεως (3, 10· 6, 10· 11, 10 κ.τ.λ.). Παρόμοιας σφοδρότητας απειλές απευθύνονται και προς τον Ισραήλ (βλ. Ησ. 24, 17· 26,21 · Ωσ. 4,1 · 9, Μ 3· 11,15). Μνημονεύοντας εδώ ο Ιωάννης τέτοιες τερατώδεις εικόνες περί των εσχάτων αυτού του κόσμου, πρέπει να υπακούει στα εξής

ελατήρια: 1) Αυτά που έγραψαν οι προφήτες στην Π. Δ. περί του τέλους των εχθρών του Ισραήλ, περί της τιμωρίας του ίδιου, και περί του τέλους του κόσμου* όλα αυτά θα εκπληρωθούν τώρα που έφτασε η ώρα της κρίσης.

2) Όπως ο Γιαχβιστής και ο Ιερατικός Κώδικας διηγούνται τον κατακλυσμό του Νώε και την καινούργια αρχή της ανθρωπότητας με μια φούχτα ανθρώπων, κάτι παρόμοιο οραματίζονται οι συνθέτες αυτών των εικόνων. 3) Η ανακαίνιση αυτού του κόσμου προϋποθέτει, αναγκαστικά, την κατά ένα τρόπο επιστροφή του στο αρχικό χάος. Οι πληγές, τόσο οι προκαταρκτικές όσο και οι τελικές, υπηρετούν αυτό το σκοπό, την επιστροφή στο αρχικό χάος, με την έννοια του θυμού και της οργής του Θεού εναντίον ενός εχθρικού κόσμου, έτσι ώστε να προχωρήσει ο Θεός μετά στη δημιουργία του καινού ουρανού και της καινής γης. 4) Στο ερώτημα, αν στον αναγνώστη

της Απκ. περικοπές βασανισμών όπως αυτές που ακολουθούν (ακρίδες, ιππικό από τον Ευφράτη) προκαλούν σαδιστικά αισθήματα εκδικήσεως ή ελπίδα πως έφθασε ο νέος κόσμος, η απάντηση κλίνει μάλλον προς το

δεύτερο. Χωρίς να παραβλέπεται το στοιχείο της τιμωρίας που είναι κληρονομιά από τους προφήτες της Π.Δ., αυτό που κατεξοχήν έπρεπε να τους ενδιαφέρει είναι η πορεία του μέλλοντος μέσα στον κόσμο. 5) Κατά τα

γεγονότα των εσχάτων χρόνων, θα περάσουν, σύμφωνα με το σενάριο του Ιωάννη, από μεγάλη θλίψη και οι πιστοί, πραγματικό μαρτύριο. Πρέπει να αποδεχθούν το δικό τους μαρτύριο, γνωρίζοντας το μαρτύριο που

περιμένει τους αρνητές του Αρνίου. Θα σωθούν διά θανάτου μαρτυρικού, αλλά φεύγοντας έναν άλλο θάνατο τραγικό. Οι φοβερές, λοιπόν, εσχατολογικές εικόνες δεν έχουν απλώς προφητικό αλλά και παραμυθητικό χαρακτήρα. 6) Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως σε όλους τους προβληματισμούς του Ιωάννη, όπως και του συνόλου της Αποκαλυπτικής, οι επιλογές των εσχατολογικών λύσεων που συναντάμε είναι οι μόνες, αφού για τους ανθρώπους αυτούς είχαν αποκλεισθεί όλες οι διέξοδοι μέσα στην ιστορία και από την ιστορία. Αυτό το κοινωνιολογικό και ψυχολογικό δεδομένο είναι το sine qua non για να αντιληφθούμε τις θεολογικές επιλογές των Αποκαλυπτικών, εκτός και εντός της εκκλησίας.

Οι επόμενες δυο σάλπιγγες, που για τη σφοδρότητα των πληγών τους ονομάζονται «ουαί» σε θηλυκό γένος, περιλαμβάνονται στο κεφ. 9. Και ομολογουμένως πρόκειται για κάποιες από τις πιο ιδιάζουσες πληγές της Απκ.

του Ιωάννη. Μεσολαβεί η παρένθεση των περί 'βιβλαριδίου*. Στα κεφ. 10, 1- 11, 14, και μόλις στο 11, 15 ηχεί η έβδομη σάλπιγγα και, κατ' αυτόν τον τρόπο, άρχεται η τρίτη «ουαί», που είναι, επιτέλους, ο διωγμός της

εκκλησίας από τον δράκοντα, ή από τα θηρία εκ της θαλάσσης ή της ξηράς (κεφ. 12-13). Τις τρεις «ουαί» εξαγγέλλει αετός στο στίχ. 8, 13.

Ε. II πέμπτη και η έκτη σάλπιγγα (8, 13-9, 21)

13 Και είόον, καί ήκουσα ενός άετοΰ πετομένυυ εν μεσουρανήματι λέγοντος φωνή μεγάλη' ούαι ουαί ουαί τους κατοικοϋντας επί της γης έκ των λοιπών φωνώντης σάλπιγγος των τριών αγγέλων τών μελλόντων σαλπίζει ν.

9, I Και ό πέμπτος άγγελος έσάλπισεν καί ειδον αστέρα έκ του ουρανού πεπτωκότα εις την γη ν, καίέδό-0η αύτω ή κλείς τοΰ φρέατος της άβύσσου 2 καί ήνοιξεν το φρέαρ της άβύσσου, καί άνέβη καπνός έκ τοΰ φρέατος ώς

καπνός καμίνου μεγάλης, καί έσκοτώθη ό ήλιος καί ό άήρ έκ τοΰ καπνού τοΰ φρέατος. 3 καί έκ τοΰ καπνού έξήλΟον άκρίδες εις την γήν, καί έδόθη αύταϊς έξουσία ώς έχουσιν έξουσίαν οί σκορπιοί τής γής. 4 καί έρρέθη

αύτα/ς ίνα μη άδικήσουσιν τον χόρτον τής γής ούδέ πάν χλωρόν ούδέ πάν δένδρον, ειμή τούς ανθρώπους οίτινες ουκ έχουσι την σφραγίδα τοΰ θεού έπί των μετώπων. 5 και έδόθη αύτοίς ίνα μή άποκτείνωσιν αυτούς, αλλ' ίνα βασανισθήσονται μήνας πέντε, καί ό βασανισμός αύτών ώς βασανισμός σκορπιού όταν παίση άνθρωπο ν. 6 καί έν ταίς ήμέραις έκείναις ζητήσουσιν οί άνθρωποι τον θάνατον καί ού μή εύρήσουσιν αυτόν, καί έπιθυμήσουσιν απόθανείν και φεύγει ό θάνατος άπ' αύτών.

7 Καί τά ομοιώματα των άκρίδων όμοια ίπποις ήτοι-μασμένοις εις πόλεμο ν, καί έπί τάς κεφαλάς αύτών ώς στέφανοι όμοιοι χρυσώ, καί τά πρόσωπα αύτών ώς πρόσωπα ανθρώπων, 8 καί είχον τρίχας ώς τρίχας γυναικών. καί οί οδόντες αύτών ώς /¿όντων ήσαν. 9 καί είχον θώρακας ώς θώρακας σιδηρούς, καί ή φωνή των πτερύγων αύτών ώς φωνή αρμάτων ίππων πολλών τρεχόντων εις πόλεμο ν, 10 καί έχουσιν ούράς όμοιας σκορ-πίσις καί κέντρα,

καί έν ταίς ούραίς αύτών ή έξουσία αύτών άδικήσαι τούς ανθρώπους μήνας πέντε. 11 έχουσιν έπ' αύτών βασι/χα τον άγγελο ν τής άβύσσου, όνομα αύτω ' Εβραϊστί Άβαδδών, καί έν τή 'Ελληνική όνομα έχει Άπολλύων.

12        'Η ούαί ή μία άπήλΟεν ιδού έρχεται έτι δύο ούαί μετά ταύτα.

13        Καίό έκτος άγγελος έσάλπισεν καίήκουσα φωνήν μίαν έκ των τεσσάρων κεράτων τοΰ θυσιαστηρίου τοΰ χρυσού τοΰ ένώπιον τοΰ θεού, 14 λέγοντα τω έκτω άγ-γέλω. ό έχων τήν σάλπιγγα' λΰσον τούς τέσσαρας

άγγέλους τούς δεδεμένους έπί τω ποταμώ τω μεγάλω Εύφρά-τη. 15 καί έλύθησαν οί τέσσαρες άγγελοι οί ήτοιμασμέ-νοι εις τήν ώραν καί ήμέραν καί μήνα και έν ¡αυτόν, ίνα άποκτείνωσιν το τρίτον των άνΟρώπων. 16 και ό άριθ-μός των στρατευμάτων τοΰ ιππικού δισμυριάδες μυριάδων, ήκουσα τον άριθμόν αύτών.

17 Καί ούτως ειδον τούς ίππους έν τή όράσει καί τούς καθημένους έπ' αύτών, έχοντας θώρακας πυρίνους καί ύακινΟίνους καί θειώδεις, καί αίκεφαλαι των ίππων ώς κεφαλαί λεόντων, και έκ τών στομάτων αύτών έκπο-

ρεύεται πΰρ καί καπνός καί θείον. 18 άπό τών τριών πληγών τούτων άπεκτάνθησαν τό τρίτον τών άνΟρώπων, έκ τοΰ πυρός καί τοΰ καπνού καί τοΰ θείου τοΰ έκπορευομένου έκ τών στομάτων αύτών. 19 ή γάρ έξουσία τών

ίππων έν τω στόματι αύτών έστιν καί έν ταίς ούραίς αύτών, αί γάρ ούραί αύτών όμοιαι όφεσιν, έχου-σαι κεφαλάς καί έν αύταίς άδικοΰσιν.

20 Καί οι λοιποί τών άνΟρώπων, οϊ ούκ άπεκτάνθησαν έν ταίς πληγαίς ταύταις, ούδέ μετενόησαν έκ τών έργων των χειρών αύτών, ίνα μή προσκυνήσουσιν τά δαιμόνια καί τά είδωλα τά χρυσά καί τά αργυρά καί τά χαλκά

καί τά λίθινα καί τά ξύλινα, ά οΰτε βλέπε ι ν δύνανται οΰτε άκούειν οΰτε περιπατείν, 21 καί ού μετενόησαν έκ τών φόνων αύτών οΰτε έκ τών φαρμάκων αύτών οΰτε έκ τής πορνείας αύτών οΰτε έκ τών κλεμμάτων αύτών.

1 3 Τόιε είδα ένα μεγάλο αετό να πετάει μεσουρανίς κι άκουσα να λέει με δυνατή φωνή: «Αλίμονο, αλίμονο! Αλίμονο σ' αυτούς που κατοικούν στη γη, όταν θα ακουστεί ο ήχος της σάλπιγγας των τριών αγγέλων που μένουν ακόμη να σαλπίσουν».

9, 1 Σάλπισε κι ο πέμπτος άγγελος· κι είδα ένα αστέρι να πέφτει απ' τον ουρανό στη γη· του δόθηκε το κλειδί του πηγαδιού που οδηγεί στην άβυσσο. 2 Το αστέρι άνοιξε το πηγάδι της αβύσσου απ' όπου βγήκε καπνός, σαν

τον καπνό που βγάζει ένα μεγάλο καμίνι· ο ήλιος κι η ατμόσφαιρα σκοτείνιασαν απ' τον καπνό του πηγαδιού. 3 Από τον καπνό βγήκαν ακρίδες πάνω στη γη, στις οποίες δόθηκε εξουσία σαν την εξουσία που έχουν οι

σκορπιοί της γης. 4 Τους δόθηκε εντολή να μη βλάψουν το χορτάρι της γης, ούτε κανένα φυτό χλωρό ούτε κανένα δέντρο, παρά μόνο τους ανθρώπους εκείνους που δεν έχουν τη σφραγίδα του Θεού στα μέτωπά τους. 5

Αυτούς πήραν την εντολή να μην τους σκοτώσουν, αλλά μόνο να τους αφήσουν να βασανιστούν πέντε μήνες. Το βάσανό τους θα είναι σαν τον πόνο που προκαλεί ο σκορπιός όταν τσιμπήσει τον άνθρωπο. 6 Εκείνες τις

μέρες θα αποζητούν οι άνθρωποι το θάνατο, κι ο Θάνατος δε θα έρχεται. Θα παρακαλούν να πεθάνουν, κι ο θάνατος θ' απομακρύνεται απ* αυτούς.

7 Οι ακρίδες έμοιαζαν στην εμφάνιση με άλογα έτοιμα για πόλεμο. Πάνω στα κεφάλια τους είχαν κάτι σαν στεφάνια που έμοιαζαν χρυσά, και τα πρόσωπα τους ήταν σαν πρόσωπα ανθρώπων. 8 Είχαν μαλλιά σαν τα

μαλλιά των γυναικών, και τα δόντια τους ήταν σαν των λιονταριών. 9 Κι είχαν θώρακες που έμοιαζαν με σιδερένιους, και το πλατάγισμα των φτερών τους έμοιαζε με το θόρυβο αρμάτων που τρέχουν για πόλεμο δεμένα σε πολλά άλογα. 10 Είχαν ουρές σαν των σκορπιών και κεντριά· στις ουρές τους βρισκόταν η δύναμη τους να βασανίσουν τους ανθρώπους για πέντε μήνες. 11 Βασιλιά τους έχουν τον άγγελο της αβύσσου· το όνομά του είναι  εβραϊκά Αρμαγεδδών κι ελληνικά Απολλύων, δηλαδή Καταστροφέας.

12 Το ένα το αλίμονο πέρασε· ύστερα απ' αυτό ακολουθούν άλλα δύο αλίμονο.

1 3 Σάλπισε κι ο έκτος άγγελος· κι άκουσα μια φωνή απότις τέσσερις γωνίες του χρυσού θυσιαστηρίου, που βρισκόταν μπροστά στο Θεό, 14 να λέει στον έκτο άγγελο που κρατούσε τη σάλπιγγα: «Λύσε τους τέσσερις αγγέλους που είναι δεμένοι στο μεγάλο ποταμό, τον Ευφράτη».

1 5 Λύθηκαν τότε οι τέσσερις άγγελοι που είχαν προετοιμαστεί για τη συγκεκριμένη αυτή ώρα και μέρα και μήνα και χρονιά να σκοτώσουν το ένα τρίτο των ανθρώπων. 16 Ακουσα πως το ιππικό του στρατού αυτού ήταν

διακόσια εκατομμύρια.

1 7 Τα άλογα κι οι καβαλάρηδες που είδα στο όραμά μου φορούσαν θώρακες κόκκινους σαν φωτιά, γαλαζωπούς σαν τον υάκινθο και κίτρινους σαν το Θειάφι. Τα κεφάλια των αλόγων ήταν σαν του λιονταριού κι απ' τα

στόματά τους έβγαινε φωτιά, καπνός και θειάφι. 18 Από τις τρεις τούτες συμφορές, τη φωτιά, τον καπνό και το θειάφι που έβγαινε από τα στόματά τους, εξολοθρεύτηκε το ένα τρίτο από τους ανθρώπους. 19 Η δύναμη των

αλόγων βρισκόταν στο στόμα τους και στις ουρές τους, γιατί οι ουρές τους έμοιαζαν με φίδια κι είχαν κεφάλια που σκόρπιζαν το θάνατο.

20 Ωστόσο, οι υπόλοιποι άνθρωποι, όσοι δεν εξολοθρεύτηκαν απ' αυτές τις συμφορές, δε μετάνιωσαν που λάτρευαν τα είδωλα· δεν έπαψαν να προσκυνούν τα δαιμόνια και τα χρυσά, τα ασημένια, τα χάλκινα, τα πέτρινα και

τα ξύλινα είδωλα, που μήτε να βλέπουν μήτε ν* ακούν μήτε να περπατούν μπορούν. 21 Και δε μετάνιωσαν για τα φονικά τους ούτε για τις μαγγανείες τους ούτε για την

πορνεία τους ούτε για τις κλεψιές τους.

* * *

Ο αετός πετά στα μεσούρανα κι αφήνει μεγάλη κραυγή με τα τρία «ουαί» δηλώνοντας το μέγεθος του κακού που ακολουθεί. Η κραυγή έχει σχέση με τη συμφορά του κόσμου και τη δική του χαρά για την ερχόμενη ευωχία.

Βλ. Ιώβ 9, 26: «...ή αετού πετομένου ζητούντος βοράν» και Αββ. 1,8 «ως αετός πρόθυμος εις το φαγείν».

Ο ρόλος του αετού ως αγγελιοφόρου μας είναι γνωστός από την Αποκάλυψη του Συριακού Βαρούχ 77, 17-26 και τα μηνύματα προς τους Ιουδαίους της Βαβυλώνας.

Στο 9,1 αστέρας πέφτει από τον ουρανό στη γη· είναι μάλλον κάποιο από τα υπηρετικά πνεύματα του Θεού. Το τρομακτικό έργο που επιτελεί, να ανοίξει δηλ. το φρέαρ της αβύσσου, όπου μένουν φυλακισμένες από τους

αρχέγονους χρόνους σατανικές δυνάμεις, γίνεται κατά διαταγή του Θεού. Πρόκειται ίσως περί του ίδιου αγγέλου στο 20, 1.

Στον Α Ενώχ έχουμε την ιστορία περί της πτώσης των αγγέλων που εμίγησαν με τις θυγατέρες των ανθρώπων -ένα ανάπτυγμα του Γεν. 6, 1-4. Η άβυσσος περιγράφεται ως «πυρ μέγα εκεί καιόμενον και φλεγόμενον...

πλήρης στύλων πυρός μεγάλων καταφερομένων» (21, 7). Κατά την Απκ., εκεί φυλακίζεται και ο σατανάς κατά τη διάρκεια της ΙΟΟΟετούς βασιλείας (20, 1-3). Ο τόπος έχει και βασιλέα που στο 9, 11 μαθαίνουμε το όνομά

του: Αββαδών. Στο Σινά ο τόπος καπνιζόταν γιατί ο Κύριος είχε κατέβει «εν πυρί» (Έξ. 19, 18)· εδώ ο καπνός βγαίνει από το καμίνι της αβύσσου, έτσι που ο ήλιος εσκοτώΟη, σκοτίστηκε όπως και ο αέρας από τον καπνό

της κα-μίνου, όπως κατά την επιδρομή των ακρίδων στα κεφ. 1 -2 του Ιωήλ. Από το καμίνι και τον καπνό ξεχύθηκαν ακρίδες εις την γην και σ' αυτές δόθηκε η ικανότητα και το έργο να κάνουν ό,τι και οι σκορπιοί. Στο

διατεταγμένο έργο τους δεν υπαγόταν ο χόρτος της γης ούτε παν χλωρόν ούτε παν δένδρον αλλά μόνον οι άνθρωποι που δεν έχουν την σφραγίδα του θεού επί των μετώπων. Θ θάνατος στην περίπτωση αυτή είναι

προτιμότερος· κάτι χειρότερο θεωρείται το δάγκωμα του σκορπιού και ο βασανιστικός εξ αυτού πόνος επί πεντε μί/νες. ΓΓ αυτό οι άνθρωποι τότε

θα ζητήσουν παρακλητικά από το Θεό τον θάνατον και ου μη ευρήσουσιν, θα επιθυμήσουν να πεθάνουν αλλ' ο θάνατος δε θα έρχεται.

Για την περιγραφή των ακρίδων πηγή είναι ο Ιωήλ: «Ως όρασις ίππων η όψις αυτών, και ως ιππείς ούτων καταδιώξονται... ως λαός πολύς και ισχυρός παρατασ-σόμενος εις πόλεμον» (2, 4). Τα ακόλουθα χαρακτηριστικά των

ακρίδων είναι αμέσως παρμένα από τον Ιωήλ: Τα ομοιώματα των ακρίδων όμοια ίπποις, ητοιμασμένοις εις πόλεμον, οι οδόντες αυτών ως λεόντων ήταν, ως φωνή αρμάτων ίππων πολλών τρεχόντων εις πόλεμον. Από άλλες

πηγές προέρχονται τα λοιπά χαρακτηριστικά: τα πρόσωπα αυτών ως πρόσωπα ανθρώπων, είχον τρίχας ως τρίχας γυναικών, θώρακας ως θώρακας σιδηρούς, και η φωνή των πτερύγων αυτών ως φωνή αρμάτων κ.τ.λ. Επίσης,

οι ακρίδες θυμίζουν εδώ μια από τις πληγές του Φαραώ: «αναβήτω ακρίς επί την γην και κατέδεται...» Έξ. 10, 12· και «Ους μεν γαρ ακρίδων και μυών απέ-κτεινεν δήγματα και ουχ ευρέθη ίαμα τη ψυχή αυτών...» Σοφ. Σολ.

16,9. Υπ' αυτές τις συνθήκες, είναι φανερό πως η αποστολή των ακρίδων δεν αποτελεί μόνο εκπλήρωση προφητικής εσχατολογικής απειλής, πλασμένης από φυσικές θεομηνίες και ελεύθερα από τη φαντασία· πρόκειται

μάλλον περί σατανικών δυνάμεων που ανέβηκαν από την κατοικία των κακών πνευμάτων, την άβυσσο. ΓΓ αυτό ο κύριος στόχος τους δεν είναι η καταστροφή της βλάστησης αλλά οι άνθρωποι και ο βασανισμός των. Οσοι

δεν φέρουν στα μέτωπά των τη σφραγίδα του Θεού θα υποβληθούν σε ανέκφραστο μαρτύριο. Όπως παρατηρεί ο Ιώβ 3, 21 «οι ιμείρονται του θανάτου και ου τυγ-χάνουσιν»' και ο Ιερ. 8,3 «ότι είλοντο τον θάνατον ή την

ζωήν». Τα στεφάνια στο κεφάλι των ακρίδων που είναι ως

ίπποι και δαγκάνουν ως οι σκορπιοί σημαίνουν την επιτυχία του σκοπού των. Τη σατανικότητα αυτής της πληγής δηλώνει η φρίκη του πόνου και το χρονικώς περιορισμένο της διάρκειας: πέντε μήνες. Προφανώς, γιατί μετά

το πεντάμηνο προβλέπονται οι τελικές πληγές από τις φιάλες. Τα περί αφανισμού του 1/3 της ανθρωπότητας εξαιτίας των σαλπίγγων είναι στοιχείο που καταφανώς επέβαλε στο εσχατολογικό σενάριο ο ίδιος ο Ιωάννης.

Παραταύτα, η πληγή του πέμπτου αγγέλου δε συνδέεται με θανάτους αλλά μόνο με βασανισμό των ανθρώπων. Το σημειώνω αυτό εδώ για τον εξής απλό λόγο: Η Απκ. είναι φιλολογικό και θεολογικό έργο του Ιωάννη, και η

δική του σφραγίδα διαπνέει το όλο έργο· δεν πρέπει όμως να παραγνωρισθεί το γεγονός πως το βιβλίο αυτό, χωρίς να καταντά εσχατολογική εγκυκλοπαίδεια, περιλαμβάνει εδώ και εκεί, από διάφορες πηγές, κάπως

ανεξέλεγκτες επιμέρους οράσεις, που, μπορεί να εκφράζονται με βιβλικές προφητικές διατυπώσεις, ακολουθούν όμως έναν κάπως δικό τους δρόμο. Ο παράξενος αυτός σατανικός στρατός έχει δικό του αρχηγό και βασιλέα,

έναν εκπεσόντα άγγελο, που στον Α' Ενώχ έχει το όνομα Σεμιαζάς και αλλού Αζαήλ, στην Απκ., δικαιολογημένα, Αββαόών, που ελληνικά αποδίδεται με το Απολλύων, αφού διοικεί ένα στρατό που σκορπά την απώλεια, τον

πόνο και το θάνατο. Να πούμε πως στην περίπτωση αυτή ο Ιωάννης υπαινίσσεται το γεγονός ότι όχι μόνο ο Δομιτιανός αλλά και άλλοι προ αυτού αυτοκράτορες (Αύγουστος, Καλιγούλας, Νέρων) ταύτιζαν τον εαυτό τους με

τον Απόλλωνα; Τίποτε δεν είναι απίθανο.

Όμως ο Ιωάννης δε σταματά την πληγή στη συμφορά των ακρίδων. Την αναπτύσσει παραπέρα για να τονίσει ακόμα περισσότερο το μέγεθος της συμφοράς που

προκαταρκτικά θα έλθει πάνω στους μη «εσφραγισμέ-νους» από το Αρνίο, οι οποίοι, παραταύτα, δε θα μετανοήσουν. Από τον πλούσιο εσχατολογικό του εξοπλισμό δεν έχει δυσκολία να μεταφέρει στις ακρίδες τις ιδιότητες

του σκορπιού, όταν δαγκώνει τον άνθρωπο. Και αυτό είναι, σίγουρα, το κέντρο της απειλής που εκπορεύεται από την πληγή αυτή.

Η επόμενη πληγή εξαπολύεται από φωνή που βγαίνει και από τα τέσσερα κέρατα του χρυσού θυσιαστηρίου (βλ. και 14,18) που βρίσκεται ενώπιον του Θεού, κατά το Έξ. 30, 1 -3. Με την έκτη σάλπιγγα τέσσερις άγγελοι

που άλλοτε ίσως φρουρούσαν όχι μόνο την Παλαιστίνη αλλά και όλο το Δυτικό κόσμο επί του ποταμού Ευφράτη, εξαπολύονται τώρα ως εχθροί, ολόκληρος στρατός σατανικής για την εποχή εφεύρεσης από μυριάδες

μυριάδων ανθρώπους και ίππους, αν μπορεί κανείς να τους ονομάσει ίππους. Εδώ, στην Απκ., οι τέσσερις άγγελοι είναι εκ των πεπτωκότων και τιμωρημένων από το Θεό, είναι δεμένοι εκεί για να μην εξορμήσουν κατά του

κόσμου σύμφωνα με την επιθυμία τους. Δύνονται από τα δεσμά τους, ενώ είναι έτοιμοι, έχουν δηλ. ετοιμότητα και μεράκι, την ώρα, την ημέρα, τον μήνα και τον ενιαυτό, που ο Θεός έχει ακριβώς καθορίσει να θανατώσουν

το 1/3 των ανθρώπων. Οι άγγελοι αυτοί δεν έχουν καμιά σχέση με τους 4 αγγέλους στο 7, 1. Ο όρος άγγελος χρησιμοποιείται στην Απκ. με καλή και κακή έννοια. Είναι όμως φανερό από τη συνάφεια πως οι καλοί άγγελοι

είναι λειτουργικά πνεύματα του Θεού ταγμένα στη διακονία των αγωνιζομένων πιστών του Θεού' αντίθετα, αγγελικές σατανικές δυνάμεις, ό,τι αρνητικότερο προς το Θεό, εξαπολύεται, με τη θεία συγκατάθεση, στο έργο της

έσχατης τιμωρίας και καταστροφής του κόσμου. Οι καλοί άγγε-

λοι παρουσιάζονται ως συνεργάτες του Θεού, ενώ τα σατανικά πνεύματα χρησιμοποιούνται, κατά τα έσχατα, ως όντα καταστροφικής βούλησης, για την αποδιοργάνωση και καταστροφή του κόσμου, τον οποίο, στο τέλος, θα

συνοδεύσουν και αυτά στην απώλεια.

Μπορούμε να εικάσουμε πως, ενώ η προηγούμενη περί των ακρίδων εικόνα, παρά το ειδικό λειτούργημα των ακρίδων ως σκορπιών θανατικού πόνου, δομήθηκε με βασικά βιβλικά υλικά, η εικόνα του τεράστιου ιδιόρρυθμου

από τον Ευφράτη στρατού είναι δημιούργημα μάλλον της λαϊκής φαντασίας. Γενικά, αυτή ήταν η εκδίκηση που οι λαϊκές μάζες περίμεναν από τους Πάρθους· στην εικόνα του Ιωάννη η γενικότερη αυτή απειλή παίρνει

σαφώς εσχατολογικά χρώματα, γίνεται κάτι απίθανα καταστροφικό. Το παράξενο είναι πως, ενώ κανείς δε σώζεται από όλα αυτά τα φρικαλέα πράγματα, αυτά πρέπει να γίνουν, έτσι που ο Θεός να παραμείνει δίκαιος·

έδωκε στους ανθρώπους τις ευκαιρίες να ξεφύγουν, αυτό όμως δεν το κατάλαβαν παρά οι «εσφραγι-σμένοι». Το πρόβλημα του Ιωάννη, είναι τόσο περίπλοκο και βαθύ, που ό,τι κι αν πούμε κι αν επαναλάβουμε, μόνο

σαφέστερη εικόνα του προβλήματος του αποκτούμε, χωρίς να παίρνουμε κάποια ικανοποιητική απάντηση. Αυτό που νοιώθει κανείς με τον Ιωάννη στις περιπτώσεις αυτές (καταστροφές, με αποτέλεσμα την καταστροφή)

μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: 1) Οι περιγραφές αυτές φρικτής καταστροφής επιβεβαιώνουν την κυριαρχία του Θεού επί του κόσμου, που, προ των εσχάτων αμφισβητεί έντονα ο σατανάς. 2) Η φρικαλεότητα των οδυνών

θέλει ίσως να τονίσει πως η αυτοκρατορία μέσα στην υπεροψία της έμεινε αμετανόητη, και γι* αυτό άξιζε την πλήρη εκμηδένισή της. 3) Ήταν τόσο πικρή η εμπειρία της ρωμαϊκής καταπίεσης από τους υποτελείς λαούς, ώστε σιγά-σιγά μαζεύτηκε ποικίλο υλικό φρίκης και οδύνης που αποτελούσε την αρμόζουσα απάντηση. Καταπιεσμένοι λαοί, όπως βλέπουμε στην Αποκαλυπτική

φιλολογία και τους Σιβυλλικούς χρησμούς, έπλεξαν πάνω σε παλαιές παραδόσεις χειρότερους τρόπους ανταπόδοσης. Ο Ιωάννης αντλεί μέρος από το υλικό του βιβλίου του από τέτοιες γραπτές ή προφορικές κυρίως

παραδόσεις καθώς περιγράφει είτε τα προκαταρκτικά είτε τα τελικά στάδια του τέλους των σημερινών πραγμάτων. Με άλλα λόγια η Απκ. δεν είναι φιλολογικό είδος (genre) που δημιουργεί ο Ιωάννης· ακολουθεί σε πολλά

την πεπατημένη. 4) Ο «σατανικός» χαρακτήρας των εσχατο-λογικών δεινών είναι σε πολλά ανάλογος της σατανικό-τητας της καταπίεσης των λαών από τις αυτοκρατορίες· και η τελευταία των για τον σ., η Ρώμη, υπήρξε η

πιο πεπειραμένη σε καταπιεστικά μέσα, αυτή που ξεπέρασε όλες τις προηγούμενες σε πολλές αθλιότητες.

Είναι εμφανής σε όλες τις Αποκαλύψεις η στενή και άμεση σχέση της δύναμης της ειδωλολατρείας και της ισχυρής οργάνωσης του κράτους, του σατανά προς τη δύναμη και την οργάνωση της αυτοκρατορίας. Αυτό

αναμφισβήτητα έχει και πολιτικό χαρακτήρα. Άσχετα όμως από αυτό, δεν μπορούμε στις εικόνες της Απκ. να ξεχωρίσουμε τη συντριβή της δύναμης του σατανά από ένα είδος καταστροφής του κόσμου, και τη συντριβή της

οργάνωσης του σατανά με την εκμηδένιση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αυτό αποτελεί αρχή των αποκαλυπτικών συγγραφέων. Ορατά και αόρατα συμπλέκονται αδιάσπαστα. Στοιχεία θρησκευτικά, ηθικά, μυθολογικά και

πολιτικά αποτελούν στις περιπτώσεις αυτές μιαν ενότητα. Ως προς το θρησκευτικό και μυθολογικό στοι-

χείο, αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα, όταν δεν έχει δοθεί ο καιρός για λεπτομερέστερη ανάλυση και επεξεργασία της γλώσσας, των εικόνων και των διατυπώσεων που παραλαμβάνει κάποιος σ., όπως ο Ιωάννης, από παράδοση

που έχει ιστορία αρκετών εκατονταετιών, πολύ περισσότερο όταν η γλώσσα αυτή, όπως συμβαίνει με τους συγγραφείς της Π.Δ., έχει περιβληθεί με θείο κύρος και αυθεντία. Με όλα αυτά προσπαθούμε να εξηγήσουμε την εξάρτηση του Ιωάννη από τις Αποκαλύψεις σε πολλά θέματα. Ο ίδιος έχει μια νέα χριστιανική ερμηνεία για όλα αυτά· είναι όμως τέτοια η δύναμη του παραδοσιακού υλικού και του τρόπου γραφής που πολλές φορές φθάνει

στο να σκεφθεί κανείς: Ο Ιωάννης ίσως επιδιώκει κυρίως τούτο, να δείξει δηλ. πως στο Χριστό και στην τελική βασιλεία εκπληρώνονται, χωρίς πάντοτε να υπερβαίνονται, οι ελπίδες της προφητείας της Π.Δ. και της

ιουδαϊκής Αποκαλυπτικής.

Η παραπάνω εκδοχή περί των 4 αγγέλων της καταστροφής επί του Ευφράτη είναι, κατά πάσα πιθανότητα, λαϊκής προέλευσης· ο λαός είχε συνηθίσει στην κατάκτηση από τη Δύση, και περίμενε τώρα την εκδίκηση από την

Ανατολή. Διαφορετικός είναι ο μύθος που η ρωμαϊκή νεύρωση έναντι των Πάρθων είχε δημιουργήσει στα λαϊκά στρώματα* ο Nero Redivivus π.χ., η άποψη δηλ. πως οι Πάρθοι θα επιτεθούν κατά της αυτοκρατορίας ως

εκδικητές των αδικιών και ανομιών της Ρώμης με επικεφαλής τον Νέρωνα είχε έκδηλο πολιτικό χαρακτήρα, και στηρίζονταν εν πολλοίς σε κάποια κοινωνική λογική. Αυτό όμως το ιππικό που εξαπολύεται από τον Ευφράτη

λίγο σχετίζεται με πολιτικά γεγονότα, αφού εδώ οι φυλακισμένες στα όρια της τότε οικουμένης σατανικές δυνάμεις αποδεσμεύονται και επιπίπτουν μεσατανικές μηχανές κατά των ανθρώπων. Πρόκειται για λαϊκή αποκαλυπτική αντίληψη περί της καταστροφής του κόσμου. Ο Ιωάννης τη χρησιμοποιεί για το θάνατο του 1 /3 των ανθρώπων μέσα στο γνωστό του κόσμο, και,

βέβαια, συμπληρωματικά προς τις άλλες εσχατολογικές πληγές που αφορούν αυτό το 1 /3 των ανθρώπων, ενώ από μόνη φαίνεται ότι υπερεπαρκεί για την καταστροφή των πάντων. Όπως είπαμε, ο Ιωάννης υποτάσσει εν

μέρει το υλικό του στα δικά του σχήματα, και εδώ το σχήμα είναι η καταστροφή του 1/3 και η αμετανοησία του κόσμου παρά την σφοδρότητα των πληγών (9, 20-21).

Το θέμα είναι πως όλα αυτά είναι μέρος της ουράνιας λειτουργίας. Η φωνή που ακούεται σαφώς (μια) από τα 4 κέρατα του θυσιαστηρίου ίσως να ήταν η φωνή του τελετουργού αγγέλου στο 8, 3-5. Θάνατος του παλαιού και

ανάσταση του νέου τελεσιουργούνται μαζί. Κατά τη διαδικασία αυτή τίποτε δε βρίσκεται στον αριθμό και στα μέτρα του. Επί του προκειμένου ο αριθμός είναι δισ-μυριάδες μυριάδων, δυο δηλ. εκατοντάδες εκατομμύρια, με

άλλα λόγια αριθμός αμέτρητος. Έτσι του μετέδωκε η φωνή από το θυσιαστήριο και έτσι ο Ιωάννης άκουσε. Έχει δηλ. σημασία η αριθμητική δύναμη αυτού του στρατού. Έχει πλήρη συνείδηση ο προφήτης πως μας μιλά, για

πολύ παράξενα όντα, για αυτό σημειώνει και ούτακ ειδον τους ίππους εν τη οράσει, δεν είναι δηλ. δικής του επινόησης. Οι θώρακες των ιππέων, αν μη και των ίππων, είχαν σύσταση και χρώμα πύρινο και υακίνθινο (βαθύ

μπλέ) και κίτρινο σαν θειάφι. Η μυθολογία όλων των αιώνων γνωρίζει τέρατα που ξερνούν από το στόμα φωτιά, καπνό και θειάφι, τρεις διαφορετικές πληγές που έχουν όμως ως αποτέλεσμα το θάνατο του 1 /3 των

ανθρώπων. Ο στίχ. 18 είναι σημαντικός γιατί μας δίνει το ιδι-

αίτερο στίγμα του Ιωάννη, πρόκειται μόνο για το 1/3 με την ελπίδα της μετάνοιας των υπόλοιπων. Βέβαια, δε θα περίμενε κανείς από τον Ιωάννη να εισέλθει στο θέμα ποιοι αποτελούν το 1/3 που αφανίζονται για να δοθεί η ευκαιρία σωτηρίας στους υπόλοιπους. Η δύναμη αυτού του ιππικού δε βρίσκεται στους ιππείς, που δε φαίνεται να κάνουν άλλο παρά να κατευθύνουν τους ίππους· η δύναμη βρίσκεται στα στόματα και στις ουρές των ίππων.

Φαίνεται πως με τα στόματα δάκνουν, ενώ οι ουρές των είναι οφιοειδείς, με κεφαλή φιδιού, με την οποία, επίσης, δαγκώνουν τους ανθρώπους και τους θανατώνουν. Πάνω στο θυσιαστήριο της Περγάμου (στο Μουσείο του

Βερολίνου) βλέπουμε οφιοειδή όντα* κατά την αρχαιότητα συχνά παρουσιάζονται σε γλυπτά οι δαίμονες με οφιο-ειδείς ουρές. Σωστά παρατηρούν κάποιοι ερμηνευτές το παράλληλο προς την πληγή αυτή που παρουσιάζει η εισβολή των Γωγ και Μαγώγ στον Ιεζ. κεφ. 38-39.

Οι στίχ. 20-21 τονίζουν όχι μόνο τη σκοπιμότητα των πληγών στα κεφ. 6-9 αλλ' αποτελούν και τον επίλογο όλων αυτών.

Με τον επίλογο αυτό ο Ιωάννης εκφράζει τον χαρακτήρα των πληγών των κεφ. 6-9 ως τιμωρητικό για το 1/3 και ως μετανοητικό για τους υπόλοιπους, παρά το γεγονός ότι η τιμωρία του 1/3 δεν οδήγησε τους υπόλοιπους σε

μετάνοια. Με τρόπο που θυμίζει Δευτεροησαΐα και την πολεμική του κατά της συγχρόνου του ειδωλο-λατρείας, ο Ιωάννης κάνει λόγο για μη μετάνοια εκ των έργων των χειρών αυτών, για είδωλα χρυσά και αργυρά, χαλκά,

λίθινα και ξύλινα που ούτε βλέπουν ούτε ακούνε ούτε περπατούν (βλ. και Ψλ. 115,4 εξ· 135, 15-17· Δαν. 5, 4· 23). Προσκυνώντας αυτά οι άνθρωποι προσκυνούν τα δαιμόνια, κατά standard διδασκαλία του ελληνιστικού

ιουδαϊσμού (βλ. και Α' Κορ. 10, 20· 21). Κατά την άποψη αυτή τα δαιμόνια οδηγούν τους ανθρώπους να λατρεύσουν όχι απλώς ό,τι χειρότερο από τον εαυτό τους αλλά και ό,τι εχθρικότερο προς το Θεό. Στα αποκαλυπτικά

κείμενα είναι τα διαμόνια που εφευρίσκουν την ειδωλο-λατρεία και την εισάγουν στον πολιτισμό (Ιωβηλαία 11, 4). Όπως όμως στην Π.Δ., η ειδωλολατρεία δεν έχει μόνο θρησκευτική αλλά και ηθική σημασία. Έτσι και εδώ,

στο στίχ. 21, την αμετανοησία ως προς τα είδωλα συνόδευσε η αμετανοησία ως προς φόνους, μαγικές πράξεις επιζήμιες για την ανθρώπινη ζωή {φαρμακείες), την πορνεία και την κλοπή (βλ. Δ Βασιλ. 9,22 περί πορνειών

και φαρμάκων της Ιεζάβελ). Πρόκειται περί συνήθους καταλόγου αμαρτιών του ειδωλολατρικού κόσμου που παραδίδει η βιβλική ιστορία. Δυστυχώς, εμείς σήμερα ξέρουμε πως οι αμαρτίες αυτές δεν υπήρξαν

χαρακτηριστικές μόνο του ειδωλολατρικού κόσμου, ο οποίος επίσημα και διά στόματος επιφανών εκπροσώπων του καταδίκαζε τις πράξεις αυτές. Στην παρούσα συνάφεια, εκφράζεται από τον Ιωάννη περισσότερο η

πεποίθηση πως, αν ηθικώς επικράτησαν τέτοια ελεεινά πράγματα κατά την περίοδο της ειδωλολατρείας, δεν πρόκειται ασφαλώς να υπάρξουν μέσα στην πόλη του Θεού, με τα ήθη της οποίας λίγοι άνθρωποι αγωνίζονται να

ζήλουν από τούδε. Ο Ιωάννης βλέπει τον σύγχρονο κόσμο πολύ αρνητικά, χωρίς δυνατότητα προς μετάνοια. Ο Dodd μιλά για τον 1 αι. π.Χ. ως αιώνα σκεπτικισμού και για τον 1 μ.Χ ως αιώνα αγωνίας. Η κατάσταση αυτή

στα μάτια ενός εξ εβραίων χριστιανού προφήτη φάνηκε αθεράπευτη, ενώ είχε μέσα της το στοιχείο της αναζήτησης ενός νέου δρόμου, όπως έδειξε η ιστορία στη συνέχεια. Τι θά 'λεγε ο Ιωάννης, αν έβλεπε την εκκλησία διακόσια χρόνια μετά, τότε που δεν ήταν μόνο μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές κοινότητες της αυτοκρατορίας αλλά ήταν έτοιμη να αναλάβει και την πνευματική κατεύθυνση των θεσμών της; Φυσικά, ό,τι είπαν και οι άλλοι προ αυτού

προφήτες: Ερρέτω ό,τι δεν είναι εκ Θεού και δεν οδηγεί στο Θεό! Αυτή η προφητική οδηγία άρχισε ήδη με τον Αμώς. Εδώ πρέπει να σημειωθεί κάτι συναφές με την ιδιαίτερη αγάπη του Ανατολικού Μοναχισμού προς την

Απκ. Δεν είναι μόνο η εσχατολογική εκμηδένιση του κόσμου ως έχει, είναι επίσης η ολοκληρωτική αφιέρωση της ζωής, το κήρυγμα περί μαρτυρίου και η αρνητική άποψη προς ένα προεσχατολογικό κόσμο. Έτσι, σκηνές από την Απκ. κοσμούν τους νάρθηκες πολλών Μονών, όπως η Μονή Διονυσίου, για να θυμίζουν στους εισερχόμενους την απόταξη του κόσμου και του σατανά πριν εισέλθουν στον κυρίως ναό.

Στην ενότητα των κεφ. 6-9 ο Ιωάννης είχε ποικίλο υλικό στη διάθεσή του, και είναι φανερή η προσπάθεια οργάνωσης αυτού του υλικού σύμφωνα με ένα δικό του σενάριο, στο οποίο οι παρενθέσεις έχουν σαφή λειτουργικότητα.

 Σελίδες 193 - 253

Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με σαφή αναφορά  την πηγή προέλευσης  

 

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-