II. ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΠΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ (κεφ. 2-3)

II. ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΠΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ (κεφ. 2-3)

Οι επιστολές αυτές ήταν φυσικό να τραβήξουν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των ερμηνευτών γι' αυτό είναι πολύ πλούσια η ερμηνευτική παραγωγή. Εδώ αναφέρονται ενδεικτικώς μόνον κάποια έργα: Βλ. π.χ. τα έργα του Ramsay και του Γ. Χατζηαντωνίου.

Α. Η επιστολή προς την εκκλησία της Εφέσου (2,1-7)

1 Τω άγγέλφ της έν 'Εφέσω εκκλησίας γράψον Τάδε λέγει ό κρατών τους έπτά αστέρας έν τή δεξιά αυτού, ό περίπατων έν μέσω των έπτά λυχνιών τών χρυσών 2 οίδα τα έργα σου και τον κόπον και την ύπομονήν σου και ότι ου δύνη βαστάσαι κακούς, και έπείρασας τους λέγοντας έαυτούς αποστόλους και ούκ είσίν και εύρες αύτούς ψευδείς, 3 και ύπομονήν έχεις και έβάστασας διά τό όνομά μου και ου κεκοπίακες. 4 άλλα έχω κατά σου ότι την άγάπην σου την πρώτην άφήκες. 5 μνημόνευε ούν πόθεν πέπτωκας και μετανόησαν και τά πρώτα έργα ποίησον ει δέ μή, έρχομαι σοι και κινήσω τήν λυχνία ν σου έκ τού τόπου αυτής, έάν μή μετανοήσης. 6 αλλά τούτο έχεις, ότι μισείς τά εργα τών Νικολαϊτών  κάγώ μισώ.

7 Ό έχων ους άκουσάτω τι τό πνεύμα λέγει ταίς έκκλησίαις. Τω νικώντι δώσω αύτω φαγείν έκ τοϋ ξύλου της ζωής, ό έστιν έν τω παραδείσω τού θεού.

1 «Στον άγγελο της εκκλησίας της Εφέσου γράψε:

"Να τι λέει αυτός που κρατάει τα εφτά αστέρια στο δεξί του χέρι και περπατάει ανάμεσα στους εφτά χρυσούς λυ-χνοστάτες: 2 Ξέρω καλά τα έργα σου, πόσο κοπιάζεις και πόση υπομονή δείχνεις. Ξέρω πως δεν μπορείς να

ανεχτείς τους κακούς· αυτούς που λένε πως είναι τάχα απόστολοι χωρίς να είναι· τους δοκίμασες και τους βρήκες κάλπικους. 3 Έχεις υπομονή  για χάρη μου υπέμεινες δεινά και δεν απέκαμες. 4 Έχω όμως κάτι εναντίον

σου: Η αγάπη σου δεν είναι όπως στην αρχή. 5 Θυμήσου πού ήσουν και πού ξέπεσες· μετάνιωσε λοιπόν και γύρνα ξανά στην αρχική διαγωγή σου. Αλλιώτικα, θα καταφτάσω για να μετακινήσω το λυχνοστάτη σου από τον

τόπο του, αν δε δείξεις μετάνοια. 6 Έχεις όμως κι ένα καλό: Μισείς όσα κάνουν οι Νικολαίτες, που τα μισώ κι εγώ.

7 "Όποιος έχει αυτιά ας ακούει τι λέει το Πνεύμα στις εκκλησίες. Σ' όποιον νικήσει θα δώσω να φάει τον καρπό από το δέντρο της ζωής, που βρίσκεται στον κήπο του Θεού"».

* * *

Το μήνυμα προς την εκκλησία της Εφέσου αρχίζει με μια διατύπωση που θυμίζει αρχαίους προφήτες: Τάδε )<έγει ο κρατών τους επτά αστέρας... Το στυλ αυτό έκφρασης ανάγει ο ίοΗπ^βΓ σε επιστολές Περσών βασι-

λιάδων. Τα χαρακτηριστικά αυτού που λαλεί περιγράφονται και στο 1, 12* 16, ερμηνεύονται δε στο 1, 20. Η Έφεσος ξεχώριζε ως πόλη εμπορική αλλά και ως 'νεωκόρος' της θεάς Αρτέμιδος και του διοπετούς Απόλλωνα. Το

Ιερό της θεάς είχε 127 κολώνες από μάρμαρο της Πάρου, και ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερο από τον Παρθενώνα -ένα από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου* εξάλλου, η πόλη διέθετε στάδιο, αγορά και θέατρο με 25.000

θέσεις, ιδρύματα και Ιερά για την προαγωγή της αυτοκρατορικής λατρείας (προς τιμή του Κλαύδιου, του Αδριανού, του Σευήρου, κ.ά.) που την προπαγάνδιζαν σε όλη την επαρχία της Ασίας. Τα περί της μετάδοσης του

χριστιανισμού στην Ασία και την Έφεσο πληροφορούμεθα από τις Πράξεις κεφ. 19-20, από τις παύλειες επιστολές προς Εφεσίους, Κολοσσαείς και Φιλήμονα, και από τις επιστολές του Ιγνατίου, που αφορούν τις εκκλησίες

της ίδιας περιοχής. Από τη διαμονή του Παύλου στην Έφεσο έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκρητιστικά φαινόμενα όπως οι αβάπτιστοι μαθητές του Ιωάννη του Βαπτιστή και κάποιες απόπειρες χριστιανικής μαγείας στην

πόλη υπό την επίδραση περιοδευόντων ιουδαίων εξορκιστών. Επίσης, η σύγκρουση του Παύλου προς οικονομικά συμφέροντα ιερών τόπων της πόλης, όπως τα συμφέροντα που βρίσκουμε και στην αλληλογραφία Πλινίου-

Τραϊανού για το ίδιο ζήτημα. Ο Παύλος είχε συνάψει πολλούς και βαθείς δεσμούς με πρόσωπα και οικογένειες στην Έφεσο· βλ. το μεγάλο κατάλογο ονομάτων που βρίσκουμε στο φερόμενο ως τμήμα της προς Ρωμαίους 16,

1-23. Τα περί της Εφέσου στον Ιγνάχιο μπορούν να συνοψιστούν στα εξής: θετική η γνώμη του Ιγνάτιου για την ποιότητα της πίστης των Εφεσίων, που τους συνδέουν όμως με τον Παύλο, όχι με την Απκ.

Ο Χριστός γνωρίζει τα έργα σον και τον κόπον και την νπομονήν σου και ότι ου δύνη βαστάσαι κακούς. Από τους 'κακούς' αυτούς εντός της εκκλησίας πρέπει να εκλάβουμε ανάλογα την αντίδραση της κοινότητας,

εκφραζόμενη σε έργα, κόπο και υπομονή. Η πίεση από την πλευρά της αυτοκρατορικής λατρείας σχετίζεται με αυτούς τους κακούς και τις συμβιβαστικές προς την κρατική εξουσία απόψεις τους. Το ου δύνη βαστάσαι, και

επείρασας τους λέγοντας εαυτούς αποστόλους δηλώνουν πως η κοινότητα είχε βγει στην αντεπίθεση εναντίον κάποιων μελών της· η κακότητά τους και ο πειρασμός από τις απόψεις και τις διδαχές τους συνίστατο στη

συμβιβαστική τοποθέτηση τους έναντι του κράτους. Είναι πιθανό στην προσπάθεια αυτή της κοινότητας να αποφύγει τους κακούς και τον πειρασμό να οφείλονται τα έργα, ο κόπος και η υπομονή της που επαινούνται από

τον Ιωάννη. Η Έφεσος, στο διάβα μεταξύ Ρώμης και Ανατολής, μπορούσε να παραγάγει όλων των ειδών τα θρησκευτικά κράματα. Ένα παράδειγμα: στην εκκλησία ανήκουν άνθρωποι και ομάδες χωρίς καμιά γνώση της

Π.Δ., με εντελώς εθνικό υπόβαθρο, που έδιναν δικές τους έννοιες στη χριστιανική ορολογία. Εκτός από ιουδαΐζοντες εξ Ιεροσολύμων, όπως εκείνοι που πολεμάει ο Παύλος στην προς Γαλά-τας, ή τους πολεμούμενους στην Β

Κορ. 11, 13-23, υπήρχαν Νικολαίτες (στίχ. 6), ή κάποιοι που παρουσίαζαν τους εαυτούς των ως αποστόλους, κατά πάσα πιθανότητα εκπροσώπους της διδασκαλίας κάποιου Αποστόλου, που απαιτούσαν έτσι ανώτερη

αυθεντία από τους τοπικούς εκκλησιαστικούς ηγέτες. Παλαιότερα, υπό τους 'αποστόλους' πολλοί διέκριναν τον Παύλο* πιθανώς, πρόκειται για παραποιητές του Παύλου. Στα κείμενα της Κ.Δ. υπάρχει βαθειά συνείδηση της

παρουσίας 'ψευδόχριστων και ψευδοπροφητών' (Μτ. 24, 11* 7, 15, κ.τ.λ.)· γι' αυτό συνιστούν στους χριστιανούς να προσέχουν. Οι ετεροδιδάσκαλοι που χαρακτηρίζονται στην Έφεσο ως κακοί δε φαίνεται να είχαν σχέση

προς χριστολογικές παραλλαγές και αποκλίσεις, αλλά μάλλον προς δικές τους αντιλήψεις για τις σχέσεις της εκκλησίας προς τον κόσμο και το σύγχρονο πολιτισμό. ΓΓ αυτό και ο περίεργος χαρακτηρισμός τους ως 'κακών' ή

ως Νικολαΐ-τών, και στην εκκλησία της Περγάμου ως «κρατούντων την διδαχήν Βαλαάμ», στην εκκλησία των Θυατείρων ως μοιχευόντων με τη γυναίκα Ιεζάβελ, και στην εκκλησία της Φιλαδέλφειας ως «λεγόντων εαυτούς

Ιουδαίους είναι, και ουκ εισίν αλλά ψεύδονται». Αν και όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί δεν δείχνουν προς την ίδια ομάδα, από τη συνάφεια συνάγεται πως όλοι αυτοί οι κακοί που έβαλαν την εκκλησία σε πειρασμό είχαν το

κοινό της απαίτησής τους συμβιβασμού με τον κόσμο. Οι λέγοντες εαυτούς αποστόλους μας θυμίζουν τους επισκέπτες Παπία του Ιεραπόλεως, που αντιπροσώπευαν την αυθεντία κάποιου Αποστόλου: «Ει δε τις (εκ) των

Αποστόλων έλθη, τους των Αποστόλων ανέκρινον λόγους, τι Ματθαίος ή τι Ιάκωβος ή ..., άτε Αριστίων και ο πρεσβύτερος Ιωάννης οι του Κυρίου μαθηταί λέγουσιν» (Ευσεβ. Εκκλ. Ιστ. III, 39,4). Αυτούς τους δήθεν

αποστόλους απέδειξε η κοινότητα ψευδείς, διέψευσε πιθανότατα τους τίτλους των και έτσι κλόνισε την αυθεντία της δήθεν αποστολικής διδασκαλίας των. Πρέπει να.'βχουμε υπόψη μας πως όλες περίπου οι ιουδαϊκού τύπου

αιρετικές ομάδες στην επαρχία της Ασίας δεν πρέπει να θεωρούνται απλώς ως του νομικού τύπου πνευματικές αποκλίσεις· είχαν συνήθως και Γνωστικό χαρακτήρα, αφού άλλωστε ξέρουμε πως το ένα δεν απέκλειε το άλλο

(βλ. επιστολή προς

Κολοσσαείς). Η κοινότητα έδειξε υπομονή και πρόβαλε αντίσταση διά το όνομα του Χριστού και κοπίασε πολύ. Επρόκειτο προφανώς περί σοβαρής διένεξης, αφού είχε να κάνει με τη χριστιανική ιδότητα (βλ. π.χ. Α Πετρ.

4, 14 «ει ονειδίζεσθε εν ονόματι Χριστού»' 4, 15-16 «μη γαρ τις υμών πασχέτω ως φονεύς ή κλέπτης ή κακοποιός ή ως αλλοτριεπίσκοπος* ει δε ως χριστιανός, μη αισχυνέσθω, δοξαζέτω δε τον Θεόν εν τω ονόματι τούτω»).

Και από την αλληλογραφία Πλινίου-Τραϊανού μαθαίνουμε ότι η Ρώμη είχε νομοθετήσει ένα είδος ιδιώνυμου κατά των χριστιανών: δε δικάζονταν δηλ. ούτε καταδικάζονταν για ποινικά αδικήματα αλλά «διά το όνομα», ως

εχθροί δηλ. του κράτους και ως επικίνδυνοι για την ασφάλεια της κοινωνίας. Η κοινότητα αγωνίστηκε θαρραλέα και σθεναρά εναντίον αυτών των δήθεν 'αποστόλων', οι οποίοι προφανώς έκαναν κάποιες υποχωρήσεις ως

προς το όνομα του Χριστού ή του χριστιανού, χρησιμοποιώντας κάποια δήθεν αποστολική αυθεντία. Ο στόχος ήταν η αποφυγή της σύγκρουσης προς το κράτος και ο συμβιβασμός με τη ρωμαϊκή πραγματικότητα.

Για το ποιοι ήσαν οι Νικολαιται δε θα μεταφέρουμε τις περί αυτών υποθέσεις που βρίσκουμε στα ειδικά θεολογικά λεξικά. Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τίποτε βέβαιο περί αυτών. Ήδη ο Ευσέβιος (Εκκλ. Ιστ. III, 29,1)

μας πληροφορεί ότι ο βίος της αίρεσης ήταν βραχύς, παρότι η αρχαία παράδοση τους συνδέει με το Νικόλαο τον Αντιοχέα, έναν από τους 7 Ελληνιστές διακόνους (Πράξ. 6, 1 εξ.). Από όσα γράφονται περί των έργων των

Νικο-λαϊτών στην Πέργαμο και περί της ψευδο-προφήτιδος Ίεζάβελ' στα Θυάτειρα μπορούμε να πούμε περί αυτών τα εξής: επέτρεπαν ακώλυτα τη χρήση ειδωλοθύτων στο φαγητό, καθώς και κάποια σεξουαλική

ελευθεριότητα.

που ο προφήτης χαρακτηρίζει ως «πορνεία», με ένα βιβλικό όρο που μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα, γενικά όμως δηλώνει κάποιο χωρισμό θρησκείας και ηθικής. Επιπλέον, η διδασκαλία τους οδηγούσε σε γνώση «των

βαθέων του σατανά» (κατ αντίστροφη διατύπωση του σ. περί του ισχυρισμού των πως αυτοί και όχι άλλοι γνωρίζουν «τα βάθη του Θεού»). Από τους υπαινιγμούς που γίνονται συνάγεται ότι η περί του κακού αντίληψη των

ομάδων αυτών άφηνε περιθώρια συμμετοχής στη ζωή του αρχαίου ειδωλολατρικού κράτους, τοποθετούσε τη χάρη του Θεού σε δήθεν υψηλά πνευματικά επιτεύγματα, και άφηνε έτσι αρκετή άνεση στη συμμόρφωση προς τις

πολιτιστικές και κοινωνικές απαιτήσεις του γύρω κόσμου.

Τα γραφόμενα προς τους Εφεσίους είναι ως προς το πρώτο μισό πολύ θετικά, ως προς το δεύτερο όμως μισό πολύ αρνητικά, κάτι που μας δυσκολεύει να εννοήσουμε πώς σχετίζονται τα δυο μέρη μεταξύ των. Η έκφραση την

αγάπην σου την πρώτην σφήκες αναφέρεται στην πρώτη αγάπη των ερωτευμένων. Για το ίδιο πράγμα κατηγορούσαν οι παλαιοί προφήτες τον Ισραήλ, πιστεύοντας πως στην έρημο ο λαός Ισραήλ είχε έρωτα με το Γιαχβέ,

όταν όμως εγκαταστάθηκε στη γη Χαναάν ξέχασε την πρώτη αγάπη και στράφηκε προς ξένους, ειδωλολατρικούς θεούς. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και ως προς τους Εφεσίους. Οι προστακτικές «μνημόνευε», «μετανόησον»

δείχνουν το δρόμο της επιστροφής: η ανάμνηση της αρχικής πιστότητας και η επιστροφή εις τα πρώτα έργα διά της μετανοίας είναι αυτό που ο σ. συνιστά. Ει δε μη, και ακολουθεί μια φοβερή απειλή δυσανάλογη προς τη

γενικότητα της κατηγορίας. ' Ερχομαι σοι, που σημαίνει απειλή ειδικής επίσκεψης του επόπτη Χριστού με απειλή

είτε του διαχωρισμού της από τις άλλες 7 εκκλησίες είτε του αφανισμού της με κάποια σεισμική δόνηση που θα αναγκάσει τους επιζήσαντες να οικοδομήσουν πόλη κάπου αλλού. Το περίεργο είναι η δήλωση του στίχ. 6 πως

κάτι τέτοιο δε θα συμβεί, αφού η εκκλησία θα μετανοήσει, και τούτο εγγυάται το μίσος κατά των Νικολαϊ-τών, τους οποίους και ο Χριστός μισεί. Δεν πρόκειται, βέβαια, περί μίσους προσώπων, αλλά κάποιων απόψεων ή

«έργων» κάποιας ομάδας προσώπων. Μερικές φορές ο σύνδεσμος δε δηλώνεται με την έννοια της θερμής προς αλλήλους αγάπης όσο με το κοινό μίσος προς κάτι απεχθές. Η απειλή αφανισμού συνδέεται μάλλον με την

τελική επιθεώρηση του στρατηλάτη Χριστού εν μέσω των 7 λυχνιών. Στα τελευταία κεφ. της Απκ. περιγράφει ο Ιωάννης τη δόξα της εκκλησίας* ό,τι όμως κι αν πιστεύει επ' αυτού του θέματος, δεν υπάρχει εγγύηση

συμμετοχής σ' αυτή τη δόξα για καμιά επιμέρους εκκλησία.

Ο στίχ. 7 σχετίζεται με τη λειτουργία του Πνεύματος στην ακοή των λόγων του Ιησού από τις εκκλησίες -κάτι που μας θυμίζει το ρόλο του Παρακλήτου στο Δ Ευαγγέλιο. Περί του Πνεύματος στην Κ.Δ. βλ. το σχετικό

λήμμα του Ed. Schweitzer στο Th.W. N.T., σελ. 394-453. Σχετικώς με την αντίληψη περί του Πνεύματος στην Απκ. ο Schweitzer την κατατάσσει στον «προ-γνωστικό» Ιουδαϊσμό, και τα 7 πνεύματα ενώπιον του θρόνου

δέχεται ως 7 αρχαγγέλους, εμφανιζόμενους και ως 7 λαμπάδες (4, 5), ως απεσταλμένοι εις πάσαν την γην (5,6), ως οι άγγελοι των 7 εκκλησιών (1, 20), που ο Χριστός κρατά στο χέρι Του (3, 1).

Τι το πνεύμα λέγει ταις εκκλησίαις αναφέρεται προφανώς όχι στα γραφόμενα προς Εφεσίους ούτε μόνο στα γραφόμενα προς τις 7 εκκλησίες στα κεφ. 2-3, αλλά σε

ολόκληρο το βιβλίο της Απκ. Το «πνεύμα» δε φαίνεται να θεωρείται ως ένα εκ των 7 πνευμάτων ενώπιον του Θεού (1,4).

Το Πνεύμα στην Απκ. υπομιμνήσκει τις υποσχέσεις του Θεού περί των εσχάτων καιρών, με μια νέα όμως διατύπωση (14, 13). Σχετίζεται ιδιαίτερα με την κοινότητα, όχι με τα άτομα, και είναι ο ίδιος ο λαλών Θεός, ο οποίος,

ενώ μένει στον ουρανό, πλησίον των δικών του βρίσκεται ως πνεύμα. Γι' αυτό, στο 22, 7, αναφέρονται μαζί το Πνεύμα και η νύμφη να λαλούν τα αυτά.

Περισσότερα περί του Πνεύματος και περί του πνεύματος της προφητείας βλ. σχετικό Παράρτημα.

Τω νικώντι μπορεί να μην αναφέρεται στο τελικό θριαμβευτικό αποτέλεσμα αλλά και στον ίδιο τον αγώνα προς τη νίκη κατά των εχθρών του Χριστού. Το φαγείν εκ του ξύλου της ζωής ο εστίν εν τω παραδείσω σημαίνει

την αθανασία μέσα στον εσχατολογικό παράδεισο του Θεού που περιγράφεται στο 22, 1 εξ. Η μνεία του παραδείσου και της πτώσης είναι εδώ πολύ έντονη. Ο σ. χρησιμοποιεί σε όλο του το βιβλίο παραδοσιακές εικόνες.

Δεν τον απασχολεί η ενίοτε μεγάλη υλικότητα των εικόνων αυτών, αφού συνήθως δε μιλά για υλικά ερήμην των πνευματικών ούτε για πνευματικά ερημην των υλικών. Στη βιβλική προοπτική δε χωρίζονται τα μεν από τα

δε. Περί του δένδρου ή ξύλου της ζωής βλ. Α' Ενώχ 24, 4-7· Vita Α. Ε. XXXVI· Σλ. Βαρ. 194. Ο καρπός του δένδρου συνδέεται με τη ζωή: «Τότε δικαίοις και οσίοις δοθήσε-ται ο καρπός αυτού τοις εκλεκτοίς εις ζωήν εις

βοράν, και μεταφυτευθήσεται εν τόπω αγίω παρά τον οίκον του Θεού βασιλέως του αιώνος. Τότε ευφρανθήσονται ευ-φραινόμενοι και χαρήσονται και εις το άγιον εισελεύ-σονται* αι οσμαί αυτών εν τοις οστέοις αυτών, και

ζωήν

πλείονα ζήσονται επί της γης, ην έζησαν οι πατέρες σου [εννοεί τους αρχέγονους προπάτορες και τους Πατριάρχες], και εν ταις ημέραις αυτών και βάσανοι και πληγαί και μάστιγες ουχ άψονται αυτών» (Α' Ενώχ 25, 5-6).

Είναι άλλη η από την Π.Δ. φλέβα που συνέδεσε το ξύλο της ζωής προς το σταυρό του Ιησού.

Το Πνεύμα λέγει τα/ς εκκλησίαις, παρότι η καθεμιά έχει το δικό της άγγελο. Αυτά τα refrain ηχούν ωσάν να έχουν την έννοια γενικότερου μηνύματος προς τις εκκλησίες.

Β. Η επιστολή προς την εκκλησία της Σμύρνης (2,8-11)

8 Και τω άγγέλφ της εν Σμύρνη εκκλησίας γράψον

Τάδε λέγει ό πρώτος καιό έσχατος, δς έγένετο νεκρός και έζησεν 9 οίδά σου τήν Ολιψιν και την πτωχείαν, άλλά πλούσιος ει, και τήν βλασφημίαν έκ των λεγόντων 'Ιουδαίους είναι έαυτούς και ουκ είσίν άλλά συναγωγή τοϋ

σατανά. 10 μηδέν φοβού ά μέλ.λχις πάσχειν. ιδού μέλλει βάλ.λειν ό διάβολος έξ ύμών εις φυλακή ν ίνα πει-ρασΟήτε και έξετε Ολίψιν ή μερών δέκα. γίνου πιστός άχρι θανάτου, και δώσω σοι τον στέφανον της ζωής.

11 Ό έχων ους άκουσάτω τίτό πνεύμα λέγει ταίς έκ-κλησίαις. Ό νικών on μή άδικηθή έκ τοϋ θανάτου τοϋ δευτέρου.

8 «Στον άγγελο της εκκλησίας της Σμύρνης γράψε: '' Να τι λέει ο πρώτος και ο έσχατος, που τον θανάτωσαν κι όμως ζει: 9 Ξέρω καλά πως σε κατατρέχουν και πως είσαι φτωχός -κι όμως είσαι πλούσιος. Ξέρω πως σε

διαβάλλουν άνθρωποι που ισχυρίζονται ότι ανήκουν τάχα στο λαό του Θεού-

αυιοί όμως δεν είναι δικοί του, γιατί ανήκουν στη σύναξη του σατανά. 10 Μη φοβάσαι καθόλου για όσα σου μέλλεται να πάθεις. Ο διάβολος θα ρίξει μερικούς από σας στη φυλακή για να δοκιμαστείτε. Ο διωγμός θα

κρατήσει δέκα μέρες. Κράτα την πίστη σου, ακόμη κι αν σου στοιχίσει ιη ζωή, κι εγώ θα σου δώσω σαν στεφάνι της νίκης την αιώνια ζωή.

11"Όποιος έχει αυτιά ας ακούσει τι λέει το Πνεύμα στις εκκλησίες. Το νικητή δε θα μπορέσει να τον πειράξει ο δεύτερος θάνατος"».

* * *

Η Σμύρνη βρισκόταν 35 μίλια βορειότερα της Εφέσου, και την συναγωνιζόταν στο εμπόριο και στη φήμη. Η πολιτική προσκόλληση στη Ρώμη της εξασφάλισε προνόμια. Ήδη το 195 π.Χ. είχε ανεγείρει Ιερό προς τιμή της

Dea Roma. Ο πληθυσμός της ήταν γύρω στις 200.000, εκ των οποίων πολλοί ήταν Ιουδαίοι. Έτσι η χριστιανική εκκλησία που ιδρύθηκε πιθανώς από τον Παύλο στην πόλη αυτή περιλάμβανε αρκετούς εξ Ιουδαίων στο

ποίμνιο. Στα 23 μ.Χ. πήρε άδεια για ανέγερση Ιερού στον αυτοκράτορα Τιβέριο (Τάκιτος, Annal. IV 55-6). Και ξέρουμε όλοι τι έγινε στις 23.2.155 μ.Χ. με τον χριστιανό επίσκοπο της πόλης Πολύκαρπο* παρά την αργία του

Σαββάτου, οι Ιουδαίοι μαζί με εθνικούς κουβάλησαν ξύλα για τη φωτιά όπου έκαψαν τον Πολύκαρπο. Αν και ετελεύτησε σε βαθύ γήρας, δε φαίνεται πιθανό πως ήταν επίσκοπος της Σμύρνης ο Πολύκαρπος, όταν γράφτηκε

η Απκ.. Από πολύ νωρίς όμως άρχισαν οι μαρτυρικές εμπειρίες της εκκλησίας αυτής. Ο λαλών προς την εκκλησία Χριστός δεν είναι μόνο θεϊκή μορφή, ο πρώτος και ο έσχατος του στίχ. 1,17 αλλά και ο ενανθρωπήσας και

αποθανών φρικτό θάνατο, ος εγένετο

νεκρός και έζησεν, που καταδικάστηκε σε αφανισμό και όμως έμεινε, διά της αναστάσεως, ζωντανός (βλ. 1,518). Αυτά ταιριάζουν καθώς γράφονται προς μια εκκλησία μαρτύρων. Ενδεχομένως στη γενική τοποθέτηση αυτής

της εκκλησίας οφείλονταν η θλίψις και η πτώχεια, η καταπίεση και η ανέχεια (πρβλ. Εβρ. 10, 34)· αν και σε πνευματικά χαρίσματα η εκκλησία ήταν πλούσια (πρβλ. Ιακ. 2, 5). Αυτό φαίνεται το έδειξε στην περίπτωση

εκείνων που ονομάζουν τους εαυτούς των Ιουδαίους (πρβλ. Α' Κορ. 9, 20), ενώ δεν είναι παρά συναγωγή του σατανά, όχι συναγωγή Ιουδαίων. Η βλασφημία των ανθρώπων αυτών είναι που τους διαφοροποιεί από τους

Ιουδαίους και από τους χριστιανούς, πρέπει δε να έχει σχέση με τις ταλαιπωρίες της χριστιανικής κοινότητας στη Σμύρνη. Η βλασφημία των αιρετικών αναφέρεται είτε σε λόγους των περί του Ιησού είτε στην τακτική των

Ιουδαίων να καταδίδουν στις αρχές χριστιανούς με επώνυμες ή ανώνυμες καταγγελίες (όπως αναφέρονται στην αλληλογραφία Πλινίου-Τραϊανού) και σαφώς υπαινίσσεται Κλή-μης ο Ρώμης στην επιστολή προς Κορινθίους

περί του θανάτου Πέτρου και Παύλου στη Ρώμη εξαιτίας 'ζήλου', δηλ. ζηλότυπου ανταγωνισμού από μέρους των Ιουδαίων ή από μέρους κατά του ορθόδοξου εκκλησιαστικού κορμού στρεφομένων ανταγωνιστικών

χριστιανικών ομάδων. Η Α' Ιωάννου στη συνάφεια αυτή του αδελφοκτόνου μίσους αναφέρεται στη σφαγή του Άβελ από τον Κάιν (3, 12)· και ο Παύλος διακρίνει μεταξύ αληθών και ψευδών Ιουδαίων (Ρωμ. 2, 28-29), ενώ

στο Ιωάν. 8, 31-47 οι ισχυριζόμενοι πως έχουν πατέρα τον Αβραάμ έχουν πραγματικό πατέρα το διάβολο.

Αλλ' οι θλίψεις της εκκλησίας στη Σμύρνη θα γίνουν πιο έντονες. Κάποιοι εκ των χριστιανών θα φυλα-

κισθούν για να δοκιμασθούν ακόμη περισσότερο. Τα ηγετικά ίσως στελέχη θα φυλακισθούν βάσει καταγγελιών για odium (μίσος) και εχθρικές ενέργειες κατά του κράτους. Θα είναι μια περίπτωση δοκιμασίας, κατά την

οποία θα αποδείξουν ότι είναι δόκιμοι και ολοκληρωμένοι χριστιανοί. Αυτού του είδους η θλίψη θα διαρκέσει δέκα ημέρας, που σύμφωνα με το Δανιήλ (1, 12· 14) σημαίνει συμβολικά σύντομο χρόνο δοκιμασίας. Έτσι

ερμηνεύουν ο Lohmeyer και ο Μπρατσιώτης, ενώ από τη συνάφεια έχει κανείς την εντύπωση για το αντίθετο: ο πειρασμός θα έχει την έννοια της δοκιμασίας, κατά την οποία πρέπει να μείνουν πιστοί μέχρι θανάτου. Αυτά

όμως οδηγούν τη σκέψη σε μακρά κρίση. Ο στέφανος της ζωής σχετίζεται με τους αθλητικούς αγώνες που γίνονταν στην πόλη της Σμύρνης (Παυσαν. VI 14· 3), όχι με τον κύκλο οικοδομών με περιστύλιο επί της κορυφής

του όρους Πάγγος, στις υπώρειες του οποίου ήταν χτισμένοι ναοί αφιερωμένοι στο Δία, την Αθηνά και το Διόνυσο. Το τμήμα αυτό της πόλεως ονομαζόταν «στέφανος». Το στεφάνι είναι της ζωής κατ' αντίθεση προς το

πιστός άχρι θανάτου. Σήμερα μας κάνει βαθειά εντύπωση το είδος αυτό της απαίτησης, που προϋποθέτει το ότι έβρισκε ανταπόκριση. Η θυσία της ζωής ζητείται με την άνεση που ζητούμε σήμερα μια καλή ηθική πράξη.

Και ως προς την Απκ. του Ιωάννη αυτό δεν αφορά μόνο την εκκλησία της Σμύρνης αλλά, κατά τον προφήτη Ιωάννη, ολόκληρη τη χριστιανοσύνη, αφού η εκκλησία στην Απκ. αποτελείται κυρίως από μάρτυρες. Τέτοιο

προηγούμενο βρίσκουμε π.χ. στο βιβλίο του Α' Ενώχ· το συ-νειδός του μάρτυρα κυριαρχεί στο βιβλίο αυτό, μάλιστα στο καλούμενο βιβλίο των Παραινέσεων (κεφ. 91-105). Πρέπει να παρατηρηθεί πως δε συνιστά μείωση

της αξίας της θυσίας μαρτύρων της θρησκείας, του έθνους, της επιστήμης κ.τ.λ., όταν οι κοινωνιολόγοι αναλύουν καταστάσεις και μορφές της ανθρώπινης ζωής που οδηγούν στο μαρτύριο. Στην ελληνική βιβλιογραφία με

το θέμα αυτό ασχολείται η μελέτη του αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου Κοτσώνη, «Το ενθουσιαστικόν Στοι-χείον εις την εκκλησίαν των μαρτύρων», Αθήναι, 1952. Βλ. και Ernst Lohmeyer, L' Idée du Martyre dans le judaïsme et

dans le Christianisme primitif, στο Congrès d' Histoire du Christianisme, Ιωβηλαίο για τον Alfred Loisy, II σελ. 121-137, Paris-Amsterdam, 1928.

Οι λόγοι του Πνεύματος στο στίχ. 11 επιβεβαιώνουν αυτά που σημειώθηκαν παραπάνω. Ο νικητής ου μη αδικηθεί εκ του θανάτου του δευτέρου, όπως τον περιγράφει ο Ιωάννης στο 20, 11-15. Κατά το κείμενο αυτό

δικάζονται και καταδικάζονται κατά την Τελική Κρίση, μετά την Τελική Ανάσταση, στη λίμνη του πυρός όσοι δεν βρίσκονται εγγεγραμμένοι στο βιβλίο της ζωής, κι αυτό ονομάζεται, μετά το φυσικό θάνατο, «ο θάνατος ο

δεύτερος» που είναι η λίμνη του πυρός. Για τους μάρτυρες όμως, ιδίως αυτούς από την περίοδο της 'μεγάλης θλίψης', η Απκ. προβλέπει στο κεφ. 20 μια πρώτη ανάσταση και χιλιετή βασιλεία μετά του Χριστού. Αυτοί οι

μάρτυρες 0α περάσουν μέσα στον καινούργιο κόσμο του Θεού (21,1 εξ.), ανεξάρτητα από την Τελική Κρίση και καταδίκη στη λίμνη του πυρός: «επί τούτων ο δεύτερος θάνατος ουκ έχει εξουσίαν...» (20,6). Με την ίδια

έννοια κανείς από τους μάρτυρες της εκκλησίας της Σμύρνης ου μ)] αδικηθή εκ του θανάτου του δευτέρου. Παρατηρούμε πόσο μαστορικά είναι οικοδομημένες κάποιες διήκου-σες έννοιες στην Απκ.· από τα αρχικά

κεφάλαια προ-αγγέλλει αυτό που θα αναπτυχθεί εν πλάτει στο τέλος του

βιβλίου. Αυτά, εξάλλου, τα περί πρώτου και δεύτερου θανάτου είναι ωσάν να προδιαγράφουν το θέμα όλου του βιβλίου.

Γ. Η επιστολή προς την εκκλησία της Περγάμου

(2,12-17)

12 Και τω άγγέλω της εν Περγάμω εκκλησίας γρά-ψον

Τάδε λέγει ό έχων την ρομφαίαν τήν δίστομον την όξεϊαν 13 οίδα που κατοικείς, όπου ό θρόνος του σατανά, και κρατείς το ονομά μου και ουκ ήρνήσω τήν πί-στιν μου και έν ταϊς ήμέραις Άντιπάς ό μάρτυς μου ό πιστός μου,

δς άπεκτάνθη παρ' ύμίν, όπου ό σατανάς κατοικεί. 14 αλλ' έχω κατά σου ολίγα ότι έχεις έκει κρατούντος τήν διδαχήν Βαλαάμ, δς έδίδασκεν τω Βα-λάκ βαλεϊν σκάνδαλον ένώπιον των υιών Ισραήλ φα-γεϊν είδωλόθυτα και

πορνεύσαι. 15 ούτως έχεις και συ κρατούντος τήν διδαχήν [των] Νικολαϊτών όμοίως. 16 μετανόησον ούν ειδεμή, έρχομαι σοι ταχύ και πολεμήσω μετ' αυτών έν τή ρομφαία του στόματος μου.

17 Ό έχων ους άκουσάτω τί το πνεύμα λχγει ταϊς έκ-κλί]σίαις. Τω νικώντι δώσω αύτω του μάννα τοΰ κε-κρυμμένου και δώσω αύτω ψήφον λχυκήν, και έπι τήν ψήφον δνομα καινό ν γεγραμμένον δ ουδείς οίδεν ειμή ό

λαμβάνων.

12 «Στον άγγελο της εκκλησίας της Περγάμου γράψε:

" Να τι λέει ο Κύριος, αυτός ηου έχει το αιχμηρό, δίκοπο σπαθί: 1 3 Ξέρω καλά πού κατοικείς, εκεί που έχει στήσει ο σατανάς το θρόνο του. Παρέμεινες όμως πιστός στο όνομά

2,12-17

125

μου και δεν απαρνήθηκες την πίστη σ' εμένα, ακόμα κι όταν στον τόπο σας, όπου κατοικεί ο σατανάς, σκότωσαν, την εποχή του διωγμού, τον Αντύπα, ηου μαρτύρησε για να μου μείνει πιστός. 14 Έχω όμως και κάτι

εναντίον σου· ανέχεσαι να υπάρχουν εκεί οπαδοί της διδασκαλίας του Βαλαάμ. Αυτός δασκάλεψε το Βαλάκ να παρασύρει στην αμαρτία τους Ισραηλίτες να φάνε είδωλόθυτα και ν' αποστατήσουν από το θεό. 1 5 Έτσι κι

εσύ ανέχεσαι να υπάρχουν οπαδοί της διδασκαλίας των Νικολαϊτών. 1 6 Μετάνιωσε, λοιπόν· αλλιώτικα, θα καταφτάσω σύντομα κοντά σου και θα πολεμήσω εναντίον τους με το σπαθί που βγαίνει από το στόμα μου.

17" Όποιος έχει αυτιά ας ακούσει τι λέει το Πνεύμα στις εκκλησίες. Όποιος νικήσει, θα του δώσω από το κρυμμένο μάννα. Θα του δώσω και μια άσπρη ψήφο, μ* ένα καινούριο όνομα γραμμένο πάνω της, που δε θα το ξέρει

κανένας άλλος εκτός απ αυτόν που θα την πάρει"».

* * *

Η Πέργαμος ήταν ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα του ελληνιστικού κόσμου, αλλά το φιλικότερο προς τη Ρώμη και την αυτοκρατορική λατρεία. Η πόλη βρίσκεται σε μικρή απόσταση, λίγο βορειότερα από τη Σμύρνη. Ήταν

η πόλη αυτή διάσημη για τη μεγάλη βιβλιοθήκη της, για την επεξεργασία της 'περγαμηνής' ως γραφικής ύλης, για το μεγάλο Ιερό του Δία (η φρίζα του θυσιαστηρίου του σώζεται στο αρχαιολογικό Μουσείο του Βερολίνου)

και για τη λατρεία του σωτήρα θεού Ασκληπιού. Η Πέργαμος ήταν για την εποχή εκείνη ένα είδος Αούρδης ή Παναγίας της Τήνου, θρησκευτικό κέντρο θεραπειών. ΓΓ αυτό εδώ το Υπόμνημα ιδιαίτερη σημασία έχει η

Πέργαμος ως το επίσημο κέντρο της αυτοκρατορικής λατρείας στην επαρχία της Ασίας, από τα χρόνια του Αυγούστου και μετά. Μη λησμονάμε πως το

133 π.Χ. οι Ατταλίδες βασιλιάδες της Περγάμου άφησαν τη Ρώμη κληρονόμο του βασιλείου τους.

Ο Χριστός παρουσιάζεται εδώ με δίστομη καλά ακονισμένη ρομφαία για να τονιστεί έτσι η υπέρτερη παγκόσμια δύναμη και εξουσία του έναντι του ρωμαίου ανθυπάτου της περιοχής που είχε το jus gladii, το δικαίωμα ζωής

και θανάτου, κατά βούληση. Ως το κέντρο της αυτοκρατορικής λατρείας η Πέργαμος ήταν ο τόπος, όπου ο σατανάς είχε το θρόνο του. Εκτός από το Ιερό του Αυγούστου, ανηγέρθη Ιερό και στον Τραϊανό· γι' αυτό η πόλη

ονομαζόταν «δις νεωκόρος». Ο Ιωάννης χρησιμοποιεί στην Απκ. 45 φορές τη λέξη «θρόνος» με την έννοια της επίσημης από το Θεό άσκησης εξουσίας.

Με ποια έννοια οι χριστιανοί της Περγάμου κρατούν το όνομα του Χριστού και δεν αρνούνται την πίστη του; Με το να μηη προσφέρουν θυμίαμα στο άγαλμα του αυτοκράτορα και με τη μη υπογραφή δηλωσης (libelus) ότι

ο Καίσαρ είναι ο Κύριος, δηλ. θείο πρόσωπο (βλ. αλληλογραφία Πλινίου-Τραϊανού). Σθεναρή αντίσταση έδειξαν μάλιστα κατά τις ημέρες που θανάτωσαν τον Αντιπά, χριστιανό της Περγάμου, ο οποίος φέρνει το γνωστό

από το 1, 5 προσωνύμιο του Χριστού, ο μάρτυς μου ο πιστός μου. Τα δυο μου είναι γεμάτα από τρυφερότητα. Η ονομασία Λντιπάς είναι σύντμηση της γενικής του Αντίπατρος. Κατά το Συμεώνα το Μεταφραστή, ο

μάρτυρας τελειώθηκε επί Δομιτιανού μέσα σε πυρακτωμένο ορειχάλκινο ταύρο. Ο Ευσέβιος αναφέρει και άλλους μάρτυρες από την Πέργαμο: Κάρπος, Πάπυλος και Αγαθονίκη (Εκκλ. Ιστ. IV, 15). Ο Ιωάννης μνημονεύει το

μαρτύριο του Αντιπά, γιατί αυτό ιδιαίτερα προκάλεσε αναταραχή και κινδύνους για την κοινότητα, όχι γιατί ήταν το μόνο. Αν και πρόκειται για μαρτυρική

εκκλησία, δεν κινδυνεύει λιγότερο από συγκρητιστικά προβλήματα. Οι εστίες τέτοιου κινδύνου όπως η διδαχή Βαλαάμ και οι Νικολαιτες είναι τα κατά σου ολίγα, τα παράπονα του Χριστού προς την εκκλησία. Ενώ αυτή

κρατά το όνομα του Ιησού, περιλαμβάνει στα μέλη της κρατούντας την διδαχήν... Για τους Νικολαΐτες σημειώθηκαν ήδη τα δέοντα. Για την άλλη περίπτωση έκπτωσης ο Ιωάννης χρησιμοποιεί όχι καθιερωμένη ονομασία

αλλά περιγραφική έκφραση από βιβλικές ταιριαστές στην περίπτωση εικόνες. Και με τις δυο περιπτώσεις φαίνεται πως συνδέεται το φαγείν ειδωλόθυτα και πορ-νεύσαι. Και τα δυο καταρχήν απαγορεύονται στους εθνικούς

που ενσωματώνονται στις ιουδαιοχριστιανικές κοινότητες (Πράξ. 15, 24-29). Στην παρούσα συνάφεια, και τα δυο αυτά δηλώνουν τη συμμετοχή σε ειδωλολατρικές τελετές, που ήταν μέρος της κοινωνικής ζωής (συμμετοχή

σε θιάσους που είχαν επαγγελματικό, κοινωνικό αλλά και θρησκευτικό χαρακτήρα) σε σχέση με τη σχετική ιστορία του Βαλαάμ στην Π.Δ. (Αριθ. 25, 1 εξ." 31, 16). Ο Βαλαάμ ( = Νικόλαος;) για να κάμψει την πολεμική

δύναμη του Ισραήλ υπέβαλε την ιδέα στον Βαλάκ να παραπλανήσουν οι Μαδιανίτισσες γυναίκες με τα κάλλη τους τους Ισραηλινούς στρατιώτες, έτσι ώστε να προδώσουν το Θεό τους: «Και εβεβηλώθη ο λαός εκπορνεύσαι

εις τας θυγατέρας Μωάβ. Και εκάλε-σαν αυτούς εις τας θυσίας των ειδώλων αυτών και έφαγεν ο λαός εκ των θυσιών και προσεκύνησαν τοις ειδώλοις αυτών... και ωργίσθη θυμόν Κύριος τω Ισραήλ...». Στο κεφ. 31 έχουμε

την αφήγηση της εκδίκησης του Κυρίου κατά των Μαδιανιτών. Η ιστορία αυτή έχει ένα σαφές μήνυμα: η θρησκευτική αντίθεση σημαίνει εν πολλοίς και πολιτιστική αντίθεση. Η εκκλησία της Περγάμου,

μια κατά πάντα υγιής εκκλησία, κατηγορείται πως συγκαταλέγει στα μέλη της χριστιανούς, που ήταν υπέρ της συνύπαρξης με τον ελληνιστικό πολιτισμό και τη Ρώμη, ερμηνεύοντας ανάλογα τη χριστιανική απαίτηση για

πληρη υπακοή στο Χριστό. Κι αυτά γίνονται με πλήρη ανοχή από μέρους όλης της εκκλησίας. Ο προφήτης Ιωάννης είναι τελείως αντίθετος με τη στάση αυτή· φοβάται πως θα παρασύρει σε έκπτωση όλη την εκκλησία. Ο

Παύλος, ως γνωστό, ήταν σε κάποιο βαθμό κάπως ανοιχτός στην πολιτιστική παράδοση του εθνικού κόσμου, χωρίς να ξεφύγει από το δόγμα και την ηθική του χριστιανισμού, κατ' αντίθεση προς τους ιου-δαΐζοντες

Αποστόλους. Πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο ζήτημα, στο οποίο τη λύση δίνει κάθε φορά το είδος και η ένταση στις σχέσεις μεταξύ των δυο παραγόντων. Ο Ιωάννης, ζώντας σε περίοδο μεγάλης έντασης, είναι υπέρ του

4όλα ή τίποτα'. Αυτό είναι καλό ως μέτρο αξιολόγησης και ως κατεύθυνση, όχι ως εκκλησιατική στρατηγική. Πρόκειται, εν πάση περιπτώσει, για τη χριστιανική απαίτηση και σημαίνει πως η εκκλησία πρέπει να φθάνει,

όταν είναι ανάγκη και στο μαρτύριο. Δε φαίνεται απ' αυτό ότι η εκκλησία, σώνει και καλά, υπό ομαλότερες συνθήκες πρέπει να είναι εκκλησία μαρτύρων. Είναι, επίσης, σαφές το ελατήριο της αντίθεσης προς το κρά- . τος·

είναι εντελώς απαράδεκτη η θεοποίησή του.

Οι Νικολαΐτες στην Πέργαμο ήταν ό,τι και οι Βαλα-αμίτες στον αρχαίο Ισραήλ. Οδηγούσαν κατά παρόμοιο τρόπο την κοινότητα στην έκπτωση από τα εσκαμμένα. Γι' αυτό πρέπει η κοινότητα να αφυπνισθεί ως προς τον

υφιστάμενο κίνδυνο από την αδράνειά της και να λάβει μέτρα κατά των υπευθύνων, να μετανοήσει. Αλλοιώτικα, αντιμετωπίζει την απειλή: έρχομαι σοι ταχύ και πολεμήσω

μετ' αυτών. Το ταχύ δηλώνει ό,τι παντού μέσα στην Απκ., τον ερχομό της Β^ Παρουσίας του Χριστού σε πολύ σύντομο χρόνο, το δε πολεμήσω ότι ο Μεσσίας δε θα πολεμήσει μόνο εναντίον της αυτοκρατορικής λατρείας και

της Ρώμης αλλά και όλων των φίλων της, ακόμα και όταν αυτοί είναι μέσα στις εκκλησίες. Η ρομφαία του στόματος (ΒΌεσσ. 2,8 «ανελεί τω πνεύματι του στόματος αυτού» βλ. και 1, 16* 19, 15' 21). Ως όπλο του Μεσσία

λειτουργεί όπως το ^ §1α(1ϋ των ρωμαίων ανθυπάτων.

Τω νικώντι, σε όσους νικήσουν σε αυτόν τον πόλεμο, δίνεται η υπόσχεση για συμμετοχή στο μεσσιανικό τραπέζι, (βλ. 19, 9 «Μακάριοι οι εις το δείπνον του γάμου του αρνίου κεκλημένοι»). Ως φαγητό θα παρατεθεί, όχι

σάρκες βασιλέων, χιλιάρχων κ.τ.λ., αλλά μάννα το κεκρυμμενον. Πίσω από την έκφραση αυτή υπάρχει η ιουδαϊκή παράδοση πως τη στάμνα με το μάννα στο Ιερό της Ιερουσαλήμ πήρε ο Ιερεμίας, πριν οι Βαβυλώνιοι μπουν

στην πόλη στα 597 π.Χ., και την έκρυψε στο όρος Νεβώ (Β' Μακκ. 2, 4-7). Στο Μεσσία, όταν παρουσιαζόταν, θα παρέδιδε ο Ιερεμίας τη Σκηνή και τη στάμνα του μάννα για να τοποθετηθούν στο νέο μεσσιανικό Ιερό στα

Ιεροσόλυμα. Άλλοι προτείνουν άλλη εξήγηση: το μάννα εθεωρείτο τροφή των αγγέλων (Ψλ. 78, 25) και από τον ουρανό θα έπεφτε ως τροφή των μακάρων κατά τη βασιλεία του Μεσσία (Β' Βαρούχ 29, 8· Σιβυλ. 7, 149).

Σωστά παρατηρεί ο Μοϋηαϊ (ό.π., σελ. 99) ίσως ο Ιωάννης δε δεσμεύεται από τις πηγές του. Όποια κι αν είναι η έννοια του κεκρυμμενου μάννα, πρόκειται για ουράνια τροφή του πνευματικού Ισραήλ κατ' αντίθεση προς τις

μιασμένες τροφές των ειδωλοθύτων στα τραπέζια θιάσων και εταιριών (ΒοοΐείαΐεΒ), που για λόγους κοινωνικής ανάγκης μετέχουν και κάποιοι χριστιανοί. Περί είδωλο·

Θύτων και πορνείας βλ. στα ειδικά λεξικά. Π.χ. Theol. W. zum N.T., λήμμα «ειδωλόθυτον» υπό του Büchsei, «πόρνη», «πορνεία», «πορνεύω», υπό των Hauck-Schulz. Γενικά, σημειώνεται εδώ πως τα «ειδωλόθυτα»

σχετίζονται με φαγητά παρασκευασμένα από κρέατα που διοχέτευαν στην αγορά τα διάφορα Ιερά, μετά τη θυσία των στους Θεούς. Η «πορνεία» είναι δυσκολότερη έννοια ως προς την ανίχνευση του νοήματος της στη

συνάφεια της Απκ.· φαίνεται πως δηλώνει την αγάπη και προς άλλους θεούς εκτός του ενός Θεού, του Κυρίου ή τόυ Χριστού. Δεν ονομάζεται «μοιχεία» για να τονισθεί το βάρος της εκτροπής: αντί για την αγάπη και

αφοσίωση που χρωστά ο άνθρωπος στον Κύριο, αυτός καταφεύγει σε περιστασιακές αγάπες προς κοινές πόρνες και ιερόδουλες, προς άλλες θεότητες όπως η αυτοκρατορική.

Η λευκή ψήφος είναι το άσπρο πετραδάκι όπου ο δικαστής έγραφε το όνομα του αθώου, ο ψηφοφόρος το όνομα του εκλεκτού του* ήταν ένα είδος άδειας συμμετοχής σε συσσίτια και γεύματα. Το λευκό χρώμα ταιριάζει ως

σύμβολο της νίκης. Ποιο όμως είναι το όνομα καινόν γεγραμμένον ο ουδείς οι'δεν ει μη ο λαμβάνων. Δεν πρόκειται ασφαλώς για το όνομα του Θεού ή του Χριστού ή του ήδη γνωστού ονόματος του χριστιανού (Ιωήλ

Γιαννακόπουλος). Πρόκειται μάλλον περί ονόματος μετά την είσοδο στη θεία δόξα των εσχάτων, τότε που θα πάρουν ένα νέο άρρητο όνομα που θα καταλαβαίνουν μόνο οι ίδιοι πως τους ταιριάζει. Μερικοί φέρουν επί του

προκειμένου για παράδειγμα το όνομα Αντιπάς, αυτός δηλ. που τα έχει βάλει με όλους, κι ο Μπρατσιώτης σωστά σημειώνει πως η διόρθωση της γενικής Αντιπάτρου έγινε ονομαστική για να συμφωνήσει προς το ο μάρτυς

μου ο πιστός μου, δεν έχει όμως την έννοια

εσχατολογικού ονόματος, αφού αυτό δεν είναι κρυφό. Ένα τέτοιο ιδίωμα ανήκει στο δοξασμένο εσχατολογικό Χριστό, ο οποίος στην εικόνα του κεφ. 19, 11 εξ. παρουσιάζεται, εκτός των άλλων, (ος έχων όνομα γεγραμμένον

ο ουδείς οίδεν ει μη αυτός. Πρόκειται για «το όνομα το υπέρ παν όνομα» (Φιλιπ. 2, 9), για μια λέξη δηλ. που αδυνατεί να εκφράσει την αντίστοιχη πραγματικότητα που υποτίθεται πως δηλώνει; Δεν μπορεί να πει κανείς.

Δ. Η επιστολή προς την εκ κ/η σία των Θ υατείρων (2, 18-29)

18 Και τω άγγέλω της έν Θυατείροις εκκλησίας γρά-ψον

Τάδε λέγει ό υιός τοϋ Οεοϋ, ό έχων τους οφθαλμούς αύτοϋ ώς φλόγα πυρός και οί πόδες αύτοϋ όμοιοι χαλκό λι βάνω' 19 οίδά σου τά έργα και την αγάπη ν και την πίστιν και την διακονίαν και τήν υπομονή ν σου, και τά

έργα σου τά έσχατα πλείονα των πρώτων. 20 άλλά έχω κατά σου ότι άφεϊς τήν γυναίκα ' Ιεζάβελ, ή λέγουσα έαυ-τήν προφήτιν και διδάσκει και πλανά τούς έμούς δούλους πορνεύσαι και φαγεϊν ειδωλόθυτα. 21 και έδωκα

αυτή χρόνον ίνα μετανοήση, και (ού θέλει) μετανοήσαι έκ της πορνείας αυτής. 22 ιδού βάλλω αύτήν εις κλίνη ν και τούς μοιχεύοντας μετ' αυτής εις θλίψιν μεγάλη ν, εάν μή μετανοήσωσιν έκ των έργων αυτής, 23 και τά

τέκνα αυτής άποκτενώ έν θανάτω. και γνώσονται πάσαι αίέκ-κλησίαι ότι έγώ ει μι ό έραυνών νεφρούς και καρδίας, και δώσω ύμίν έκάστω κατά τά έργα υμών. 24 ύμίν δε λέγω

τοις λοιποϊς τοις εν θυατείροις, όσοι ουκ έχουσιν την διδαχήν ταύτην, οΐτινες ουκ έγνωσαν τά βαΟεα τοΰσατανά ώς λεγουσιν οΰβάλλω εφ' ύμάς άλλο βάρος. 25 πλην δ έχετε κρατήσατε άχρις ού αν ήξω.

26 Και ό νικών και ό τηρών άχρι τέλους τά έργα μου, δώσω αυτω έξουσίαν έπί των εθνών 27 και ποιμανεϊ αυτούς εν ράβδω σιδηρά ώς τά σκεύη τά κεραμικά συντρίβεται, 28 ώς κάγώ είληφα παρά τοΰ πατρός μου, και δώσω

αυτω τον άστέρα τον πρωίνόν. 29 Ό έχων ους άκουσάτω τ/το πνεύμα λέγει ταϊς έκκλησίαις.

18 «Στον άγγελο της εκκληοίας ίων Θυαιείρων γράψε:

"Να τι λέει ο Υιός ίου Θεού, που τα μάπα ίου είναι σαν τη φλόγα της φωτιάς και ία πόδια ίου μοιάζουν σαν ίο χρυσάφι: 19 Ξέρω καλά χα έργα σου: την αγάπη, την πίστη, τις υπηρεσίες σου στους αδερφούς, την καρτερικό-

τητά σου. Ξέρω ακόμα πως τα τελευταία σου έργα είναι περισσότερα από τα πρώτα. 20 Έχω όμως κάτι εναντίον σου: Αυτή τη γυναίκα, την Ιεζάβελ, που λέει πως είναι τάχα ηροφήτισσα, την αφήνεις να παρασύρει με τη

διδασκαλία της τους δούλους μου ν' αποστατήσουν από το θεό και να φάνε ειδωλόθυτα. 21 Της έδωσα προθεσμία για να μετανιώσει, αυτή όμως δε θέλει να μετανιώσει και επιμένει στην αποστασία της. 22 ΓΓ αυτό θα τη

ρίξω σε αρρώστια, κι όσοι συμπράττουν μαζί της θα πέσουν σε μεγάλη δοκιμασία -εκτός κι αν αλλάξουν ζωή και πάψουν ν' ακολουθούν τη συμπεριφορά της- 23 και θα χτυπήσω με θανατικό τα παιδιά της. θα μάθουν έτσι

όλες οι εκκλησίες πως εγώ ξέρω τι κρύβει ο νους και η καρδιά του ανθρώπου· γΓ αυτό θα κρίνω τον καθένα σας σύμφωνα με τα έργα σας. 24 Σ* εσάς όμως τους άλλους πιστούς των Θυατείρων, που δεν παρασυρθήκατε από

τη διδαχή της Ιεζάβελ και δε λέτε πως μάθατε τα απόκρυφα μυστικά του σατανά, όπως ισχυρίζονται οι οπαδοί της, σ' εσάς λέω πως δε θα σας επιβαρύνω με άλλες δοκιμασίες. 25 Κρατήστε όμως σταθερά αυτό που έχετε

ωσότου έρθω.

26 «Σε όποιον μένει πιστός ως το τέλος στη διαγωγή που εγώ του ζητώ και φτάσει έτσι στη νίκη, θα του δώσω από την εξουσία μου πάνω στα έθνη. 27 Θα τους κυβερνήσει με πυγμή και θα τους συντρίψει σαν πήλινα

σκεύη. 28 Θα του δώσω την εξουσία που κι εγώ πήρα από τον Πατέρα μου, κι ακόμα θα του δώσω το άστρο το πρωίνό. 29 Όποιος έχει αυτιά, ας ακούσει τι λέει το Πνεύμα στις εκκλησίες"».

 * *

Τα Θυάτειρα βρίσκονταν στα σύνορα προς τη Μυ-σία, νότια από τις όχθες του ποταμού Λύκου. Ο λαλών εδώ Ιησούς Χριστός παρουσιάζεται με άλλα χαρακτηριστικά της θεοφάνειας του Υιού του Ανθρώπου στο κεφ. Ι,ωςο

υιός του θεού, ο έχων τους οφθαλμούς ως... χαλ-κολιβάνω = που τα μάτια του είναι σαν τη φλόγα της φωτιάς και τα πόδια του μοιάζουν με ορείχαλκο (βλ. 1, 14). Ο τίτλος υιός θεού ίσως έχει εδώ σχέση με τη λατρεία του

θεού Απόλλωνα της Τυρίμου, γιου του Δία, που λατρευόταν στα Θυάτειρα, είχε ταυτιστεί με τη λατρεία του αυτοκράτορα και ήταν προστάτης της πόλεως και των συντεχνιών. Τα μάτια του είναι ως φλόγα πυρός, ερευνούν

δηλ. νεφρούς και καρδιές, και τα πόδια του είναι από ορείχαλκο, με την έννοια της σταθερότητας. Από τον πρόλογο και μόνο καταλαβαίνει κανείς πως η όλη εικόνα είναι εκείνη της έσχατης Κρίσης, επί του προκειμένου,

κρίσης επί της προφήτισσας Ιεζάβελ και των οπαδών της μέσα στην εκκλησία των Θυατείρων. Ο Ramsey, όπως και ο Μ. Unger (ό.π. σελ. 278-280), μνημονεύει σχετικά με την πόλη συντεχνίες βιοτεχνιών του μαλλιού, του

λιναριού, βαφέων, δερματεργατών, αρτοποιών, δουλεμπόρων και χαλκοματάδων -όλων υπό την προστασία του θεού Τυρίμου-Απόλλωνα. Από το κεφ. Πράξ.

16 μαθαίνουμε για τη Λυδία που πουλούσε στους Φιλίππους της Μακεδονίας πορφυρά μεταξωτά της μικρασιατικής περιοχής.

Η εκκλησία των Θυατείρων ξεχωρίζει για τα πνευματικά της χαρακτηριστικά, όπως π.χ. για τα καλά της έργα και όχι τα λόγια της, για την πίστη, τη διακονία και την υπομονή της, και για κάτι ακόμα σημαντικότερο, πως

δηλ. η εκκλησία προόδευσε και ωρίμασε πνευματικά, αφού τα έργα της τα έσχατα, όσα κάνει τον τελευταίο καιρό, είναι πλείονα, ποσοτικά και ποιοτικά περισσότερα καθώς και ανώτερα από τα αρχικά. Με τις παραπάνω

έννοιες των έργων, της υπομονής και της αγάπης έχουμε ασχοληθεί στην επιστολή του Ιωάννη προς τους Εφε-σίους (2, 2 εξ.). Περί της διακονίας θα παρατηρούσαμε πως έχει πιθανώς την έννοια της εξυπηρέτησης των

θυμάτων του διωγμού' στην ίδια συνάφεια θλίψεως και υπομονής βρίσκουμε τη διακονία στην προς Εβρ. 10, 32-39. Πρώτα όμως από όλα ο Ιωάννης μιλά για τα έργα, και την πρόοδο της εκκλησίας μετρά με τα έργα. Με

αυτά όμως ο προφήτης Ιωάννης δεν εννοεί κάποια έργα του μωσαϊκού ή άλλου χριστιανικού νόμου· με τα έργα εννοεί, όπως και η επιστολή Ιακώβου, την έμπρακτη έκφραση της πίστης έναντι των απαιτήσεων που έχει απ'

αυτήν η ρωμαϊκή θεοκρατική εξουσία. Αυτή η πίστη είναι πολύ κοντά στην παύλεια έννοια, μόνο που εκεί, για ιδιαίτερους ιστορικούς λόγους, τονίζεται η πίστη ως δωρεά της θείας χάρης, ως απελευθέρωση του προσώπου

από οποιεσδήποτε αξιομισθίες ή ανθρώπινες καταξιώσεις. Πρέπει, επίσης, εδώ να σημειωθεί πως, όσο και αν ο Ιωάννης χρησιμοποιεί τη γλώσσα της ανταμοιβής των δικαίων μέσα στη νέα εσχατολογική οικονομία του

Θεού, παντού μέσα στην Απκ. ταυτίζει την πίστη με το

μαρτύριο, κι αυτό σαν αξίωμα που διαπερνά την ιστορία της πίστεως μέσα στην καθόλου ιστορία. Το μαρτύριο είναι συνυφασμένο με την ιστορική ύπαρξη των δικαίων απαρχής της ιστορίας μέχρι το τέλος. Απόλυτα

πιστεύει πως ο κόσμος του μέλλοντος ανήκει στους δικαίους, μέσα όμως στην ιστορία το σφαγμένο Αρνίο αντιπροσωπεύει την πραγματικότητα των δικαίων. Το ότι ο κόσμος του μέλλοντος ανήκει στους μάρτυρες μέσα στην

ιστορία, αυτό είναι για τον Ιωάννη περισσότερο θέμα θείας τάξης, όχι απλής αξιομισθίας για το μαρτύριο. Πιστός, κατά τον Ιωάννη, είναι κάποιος που όχι για το μισθό με οποιαδήποτε έννοια, ατομική ή θείας τάξης, αλλά

με την έννοια που ο Χριστός δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο για την ιστορία παρά το «εσφαγμένο Αρνίο».

Και όμως, παρά τα πνευματικά χαρίσματα στα Θυάτειρα, έχουμε και εδώ με άλλη μορφή το πρόβλημα των Νικολαϊτών και του Βαλαάμ που συναντήσαμε στις επιστολές προς τις προηγούμενες εκκλησίες. Την ηγεσία του

κόμματος των λιβερτίνων έχει εδώ μια προφη-τισσα κυρία, συνάδελφος του Ιωάννη, που φέρει το πολύ αντιπαθητικό βιβλικό όνομα της Ιεζάβελ, συμβόλου κατά την Π.Δ. της απιστίας προς το Γιαχβέ και της εχθρότητας

προς τους προφήτες του Θεού. Κατά τη Γ' Βασ. 17, 29 εξ. πρόκειται για τη σύζυγο του βασιλιά Άχαβ, η οποία πηγαίνοντας στα Ιεροσόλυμα από την Τύρο πήρε μαζί της θεούς και ιερείς για το ιδιαίτερο ειδωλολατρικό της

θρήσκευμα, κι όπως λέει ένας νεότερος ιστορικός: ένα είδος Δαλιδά και Lady Macbeth συγχρόνως. Το κακό είναι πως κι εδώ η τοπική εκκλησία δεν έλαβε τα επιβαλλόμενα μέτρα εναντίον της· έτσι αυτή συνεχίζει να

διδάσκει και πλανά τους εμούς δούλους πορ-νεύσαι και φαγείν ειδωλόΟυτα. Τρία πράγματα σίγουρα

συνέβαιναν: 1) Δεν ήταν τόσο εξώφθαλμος για τους πολλούς ο κίνδυνος από τις διδασκαλίες όλων αυτών των εκκλησιαστικών ηγετών που πολεμά ο Ιωάννης. 2) Είχαν όλοι τους εξασφαλίσει ένα είδος γενικότερης ανοχής,

έτσι που ο Ιωάννης να επιστρατεύει τα έσχατα μέσα για να πείσει τις εκκλησίες ότι πρόκειται για τον υπέρτατο κίνδυνο. 3) Η ιστορία της εκκλησίας δεν προχώρησε σε φανταχτερούς συγκρητιστικούς ηθικούς

συμβιβασμούς, αφού στο 2 μ.Χ. αι. συνεχίστηκε η αφομοίωση στοιχείων του ελληνορωμαϊκού κόσμου που είχε ήδη αρχίσει τον 1 μ.Χ. αι. Ασφαλώς όμως δεν υιοθετήθηκε η ριγκοριστική θέση του Ιωάννη παρά μόνο από

άτομα σε στυλ Τερ-τυλλιανού.

Στο κείμενο μας η Ιεζάβελ δεν είναι διώκτης προφητών αλλά η ίδια είναι προφήτις που διδάσκει και πλανά όχι τους δούλους που ανήκουν σε έναν βασιλιά και μια βασίλισσα αλλά τους εμούς δούλους οδηγώντας τους να

γίνουν δούλοι της πορνείας και της βρώσης ειδωλοθύ-των, ίσως σε συντεχνιακές συγκεντρώσεις της τοπικής λατρείας του Απόλλωνα-Τυρίμου, που είχε συγχωνευθεί με την αυτοκρατορική λατρεία. Αυτή, λοιπόν, η προφη-

τισσα Ιεζάβελ ερμήνευε, φαίνεται, το ευαγγέλιο συμβιβαστικά ως προς την οικονομική και την κοινωνική ζωή της πόλης με τις συντεχνίες της. Η μη συμμετοχή στις συντεχνίες σήμαινε απομόνωση, οικονομική δυσπραγία

και ίσως ανεργία. Με τους Νικολαιτες ομόφρονές της νόμιζε ότι, αφού «ουδέν είδωλον εστίν εν κόσμω» (βλ. Α' Κορ. 8, 4), δεν ήταν τόσο σπουδαίο πράγμα η τυπική συμμετοχή σε τελετές των συντεχνιών. Η δράση της

πρέπει να υπήρξε κάποιας διάρκειας, αφού εδώ σημειώνεται πως, αν δεν τιμωρήθηκε, είναι γιατί και έδωκα αυτή χρόνον ίνα μετανοήση και ου Θέ)χι... Η ίδια όμως δεν

ερμήνευσε έτσι το χρόνο αυτό, ίσως μάλιστα να τον θεώρησε επιβεβαιωτικό για τις απόψεις της. Είναι ολοφάνερο για τον αναγνώστη των επιστολών προς τις 7 εκκλησίες ότι το κύριο πρόβλημα, η κατά ένα δηλ. τρόπο

συμμετοχή μελών των εκκλησιών αυτών σε τελετές των συντεχνιών στην επαρχία της Ασίας ερμηνεύονταν με μια αυστηρή έννοια από τον Ιωάννη, ενώ από μια ανώδυνη πνευματικά άποψη ερμηνευόταν από τις εκκλησίες.

Δεν μπορούμε να πούμε ποιος στο στάδιο αυτό είχε δίκιο. Αυτό που μπορούμε να υποστηρίξουμε είναι πως ο προφήτης Ιωάννης φοβόταν τις παραπέρα εξελίξεις ενός φαινομένου που κατά το παρόν δε φαινόταν πολύ

επικίνδυνο. Δεν ξέρουμε, επίσης, τίποτε περί της μορφής διδασκαλίας της Ιεζάβελ· το όνομά της μόνο φανερώνει την επιμονή της στις απόψεις της και την επιτυχία του έργου της. Περιττό να σημειωθεί και εδώ, άλλη μια

φορά, πως τα περί πορνείας πρέπει να ερμηνευθούν μεταφορικά, ως συμμετοχή σε απαράδεκτες θρησκευτικές ειδωλολατρικές εκδηλώσεις, με την έννοια του «πορ-νεύειν» στην Π.Δ. ως απιστίας προς τον Γιαχβέ (Ωσ. 9,1 ·

Ιερ. 3, 6· Ιεζ. 23, 19).

Η τιμωρία της Ιεζάβελ καθώς και όσων την ακολουθούν -τους μοιχεύοντας μετ' αυτής- είναι μια αρρώστια με χαρακτηριστική δριμύτητα του εσχατολογικού της χαρακτήρα: Ολίψις μεγάλη που θα την ρίξει στο κρεβάτι, όχι

κάτι περαστικό. Αυτά αν δεν μετανοήσουν εκ των έργων αυτής, από τη διδασκαλία της και τη συμμετοχή σε συντεχνιακές τελετές, μέσα στον καιρό που απομένει. Τα τέκνα της δεν είναι ο καρπός της μοιχείας αλλά οπαδοί

της Ιεζάβελ ποτισμένοι από το δολερό γάλα της, τα πνευματικά τέκνα της. Εδώ όλη η σκηνή υπαινίσσεται τη σφαγή των εβδομήντα υιών του Αχαβ από

τους άρχοντες της Σαμάρειας κατ' εντολή του νέου αρχηγού του κράτους, Jehu, βασιλιά της Ιερουσαλήμ (Δ' Βασ. 10, 1 εξ.), με την ανοχή, ίσως και τη συμβουλή του Ηλία, του πύρινου προφήτη του Γιαχβέ.

Η έρευνα νεφρών και καρδιών (βλ. Ιερ. 17,10) δηλώνει ότι, αν και πολλοί έχουν εξαπατηθεί, θα καταλάβουν πως το θείο πνεύμα εισήλθε σε βάθος ως προς το θέμα και έκρινε ένοχους τους πρωταίτιους. Κι αφού ο Κύριος της

εκκλησίας είναι σε θέση να ξέρει τι γίνεται σε βάθος, δώσω υμίν εκάστω κατά τα έργα υμών τα έργα με την έννοια που έχουν παντού στην Απκ., της πιστότητας δηλ. και της γνήσιας χριστιανικής ταυτότητας. Η

χρησιμοποίηση του ά ενικού προσώπου στα ρήματα σημαίνει πως ο Χριστός αντιμετωπίζει τα προβλήματα ο ίδιος, χωρίς αυτό να δηλώνει πως οι ενέργειες αυτές γίνονται ή θα γίνουν άνευ συμπαράστασης από το Πνεύμα.

Επειδή όμως ερευνά και γνωρίζει ακριβώς τι γίνεται μέσα στις εκκλησίες, διαβεβαιώνει τα λοιπά μέλη, που δε δέχθηκαν τη διδαχή της Ιεζάβελ ούτε γνώρισαν τα βαθέα του θεού, κατά την προφήτισσα, τα βάθη του σατανά,

κατά τον Ιωάννη, πως δε θα τους επιβαρύνει άλλο. Κάποιος αντιγραφέας του κειμένου μπερδεύτηκε με τα βαθέα του σατανά και, με σωστό ερμηνευτικό ένστικτο διόρθωσε το κείμενο «τα βαθέα του θεού αλλά του σατανά»

(στο χειρ. 2329). Πρέπει όμως οι πιστοί των Θυατείρων να διατηρήσουν το σημερινό πνευματικό επίπεδο, να μην οπισθοδρομήσουν πνευματικά. Και η προσπάθεια αυτή δε θα είναι πολυχρόνια, γιατί η έκφραση άχρις ου αν

ήξω δηλώνει πως ο χρόνος θα είναι πολύ σύντομος. Αν ο Ιωάννης δεν πίστευε το χρόνο μέχρι την Β' Παρουσία τόσο κοντά, θα λέγαμε ότι υπερτιμά τις δυνατότητες των αναγνωστών του.

Ο νικητής παρουσιάζεται άλλοτε στη δοτική και άλλοτε στην ονομαστική. Αυτός που μέχρι τέλους θα είναι τη-ρητής των έργων μου, αυτών που επιτάσσει κατά την κρίσιμη ώρα ο Ιησούς δια του Ιωάννη, θα πάρει ως

ανταμοιβή όσα υπόσχονται τα δυο δώσω στους στίχ. 26-27: (α) την ίδια με το Μεσσία εξουσία επί των εθνών, και (β) την αιώνια θεία λαμπρότητα (Μπρατσιώτης). Η βιβλική παράθεση στο στίχ. 27 είναι από τον

ερμηνευόμενο μεσσιανικά Ψλ. 2, 7-9 (βλ. και Ψλ. Σολομ. 17, 23-24). Σύμφωνα μ' αυτήν ο Μεσσίας θα κυβερνήσει τα έθνη, μια μέρα, όχι όπως ο βοσκός τα πρόβατα με κοινό ραβδί αλλά με ράβδο που έχει σιδερένιο

εξοπλισμό και είναι κατάλληλη για τα αγρίμια. Ή, κατά μια άλλη εικόνα, θα συντρίψει τις προθέσεις και τα έργα των εθνικών όπως σπάζουν σε χίλια κομμάτια τα κεραμικά σκεύη, όταν πέσουν στο έδαφος και συντριβούν.

Τέτοιο παρουσιάζεται το έργο του Μεσσία στο 12,5 και στο 19,15, εναντίον της εξουσίας των εθνικών. Προφανώς, εδώ δίνεται στους νικητές της εκκλησίας των Θυατείρων η υπόσχεση συμμετοχής στο έργο της συντριβής

των εθνικών από το Μεσσία εσχατολογικά. Και αυτό, σίγουρα, επειδή αντιστάθηκαν σθεναρά στη μεγάλη πίεση του εθνικού κόσμου -οικονομική, κοινωνική και θρησκευτική. Ως καγώ εϋηφα παρά του πατρός μου, χωρίς να

καθορίζεται το πότε. Θα πρόκειται για προληπτικό παρακείμενο, αν δεχθούμε πως ο Μεσσίας αναλαμβάνει τέτοιες εξουσίες κατά την ενθρόνισή του ως εσχατολογικού Κριτή στα κεφ. 4-5.

Στα Θυάτειρα πολεμά ο Ιωάννης μια ψευτοπνευμα-τοκρατία (προφήτις, βάθη του Θεού), που ενώ φαίνεται πως διευκολύνει κάποιες δύσκολες οικονομικές και κοινωνικές καταστάσεις, θέτει μακροπρόθεσμα σε μεγάλο

κίνδυνο την πνευματική υπόσταση των πιστών. Να πούμε ότι, όπως ο Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, το παίζει και ο Ιωάννης άσπρο-μαύρο με συμπλεγματική τάση προς το μαρτύριο; Δε φαίνεται πιθανό' πρόκειται όχι για

ψυχολογικά προβλήματα αλλά για πολύ σοβαρή ιστορική ένταση μιας εποχής που δεν επέτρεπε τους όποιους συμβιβασμούς από πλευράς της εκκλησίας. Αστέρας πρωινός, ονομάζεται στο 21, 16 ο ίδιος ο Μεσσίας και, σε

σχέση με το «άστρο του Ιακώβ» εκφράζει την πραγματοποίηση όσων αγαθών αναμένονται κατά τη μεγάλη ημέρα που θα ανατείλει με τον πρωϊνό αστέρα που δε σβήνει ποτέ (βλ. Αριθ. 24, 17* Μτ. 2, 2· Ακ. 1, 78).

Περισσότερα βλ. στη μελέτη του συναδέλφου Γ. Ρηγόπουλου, Ο αστήρ ο πρωϊνός, στο Δ.Β.Μ. Για την κατακλείδα ο έχων ους... ως προτροπή να ακούσει η κοινότητα τι το πνεύμα )χγει διά των προφητών προς τις εκκλησίες

βλ. το ειδικό Παράρτημα περί του Πνεύματος και περί του πνεύματος των Προφητών.

Ε. Η επιστολή προς την εκκλησία των Σάρδεων (3,1-6)

1 Και τω άγγέλω της έν Σάρδεσιν εκκλησίας γράψον Τάδε λέγει ό έχων έπτά πνεύματα του Οεοϋ και τους έπτά αστέρας· οϊδά σου τα έργα ότι άνομα έχεις ότι ζής, και νεκρός ει. 2 γίνου γρήγορων καίστήρισον τα λοιπά α

έμελλον άποΟανεϊν, ου γάρ εϋρηκά σου τά έργα πεπλη-ρωμένα ένώπιον του Οεοϋ μου. 3 μνημόνευε ούν πώς εΐ-ληφας και ήκουσας και τήρει και μετανόησον. έάν ούν μή γρηγορήσης, ήξω ώς κ/χπτης, και ου μή γνως ποίαν

ώραν ήξω επί σέ. 4 άλλά έχεις ολίγα ονόματα έν Σάρδεσιν ά ουκ έμόλυναν τά ιμάτια αυτών, και περιπατή-

σουσιν μετ' έμοϋ έν λευκοΐς, ότι αξιοί είσιν.

5 Ό νικών ούτως περιβαλεϊται έν ίματίοις ?χυκοις και ού μη εξαλείψω το όνομα αύτοΰ έκ της βίβλου της ζωής και ομολογήσω τό όνομα αύτοΰ ένώπιον του πατρός μου και ένώπιον τών άγγέλίον αύτοΰ. 6 Ό έχων ους

άκουσάτω τί τό πνεύμα λέγει ταϊς έκκλησίαις.

1 «Στον άγγελο της εκκλησίας ιων Σάρδεων γράψε:

"Να τι λέει ο Κύριος, που έχει τα εφτά πνεύματα του θεού και τα εφτά αστέρια: Ξέρω καλά τα έργα σου: τ* όνομά σου λέει πως είσαι ζωντανός, μα στην πραγματικότητα είσαι νεκρός. 2 Ξύπνα και στήριξε τους άλλους γιατί

κινδυνεύουν να πεθάνουν. Σε δοκίμασα και βρήκα πως τα ως τώρα έργα σου δεν μπορούν να σταθούν μπροστά στο θεό μου. 3 Για θυμήσου πώς δέχτηκες το μήνυμα της σωτηρίας και με πόσο ζήλο το άκουσες! Μείνε πιστός

σ' αυτό και μετανόησε. Γιατί, αν δεν ξυπνήσεις, θα* ρθω σαν τον κλέφτη και δε θα ξέρεις ποια ώρα θα' ρθω να σε κρίνω. 4 Έχεις όμως και μερικούς πιστούς στις Σάρδεις, που δε λέρωσαν τα ρούχα τους με την απιστία.

Αυτοί θα βαδίσουν μαζί μου ντυμένοι στα λευκά, γιατί το αξίζουν.

5 "Το νικητή θα τον ντύσει ο θεός με τα λευκά ρούχο της νίκης· δε θα διαγράψω το όνομά του από το βιβλίο της ζωής και θα τον αναγνωρίσω ως δικό μου μπροστά στο θεό και στους αγγέλους του. 6 Όποιος έχει αυτιά ας

ακούσει τι λέει το Πνεύμα στις εκκλησίες"».

* * *

Οι Σάρδεις ήταν, παλαιά, η πρωτεύουσα της Αυδίας. Βρίσκονται στα νότια των Θυατείρων, στα ρωμαϊκά χρόνια είχε καταντήσει τρίτης τάξης πόλη, ήταν όμως περίφημη για την ανηθικότητά της. Στο δυτικό άκρο του

συγκοινωνιακού κόμβου από τα Σούσα προς τη Μ. Ασία απέκτησε πλούτο και φήμη. Στα χρόνια του Κροίσου ο

παρακείμενος ποταμός Πακτωλός έβγαζε χρυσάφι, ενώ τα κτερίσματα του κοιμητηρίου της πόλης αποδείχνουν μεγάλη ευημερία. Όπως όμως είχε από τη δόξα ξεπέσει η πόλη σε ασημότητα, το ίδιο περίπου συνέβη και με

την τοπική εκκλησία.

Ο λαλών προς τις Σάρδεις Υιός του Ανθρώπου παρουσιάζεται ως ο έχων τα επτά πνεύματα του θεού και τους επτά αστέρας, που δηλώνουν την ασκούμενη από το Χριστό εξουσία πάνω στις 7 εκκλησίες. Στις Σάρδεις

υπενθυμίζει αμέσως τη διαφορά μεταξύ ουσιαστικής και επιφανειακής ζωής: οίδα σου τα έργα ότι όνομα έχεις ότι ζης, και νεκρός ει. Αόγω του πνευματικού θανάτου εδώ δε μνημονεύεται αγάπη, πίστη, υπομονή, διακονία,

τίποτε από αυτά. Επειδή όμως δεν έχει έλθει το τέλος, κάτι απομένει ακόμα, κάνει ο Υιός του Ανθρώπου μια έσχατη έκκληση. Όπως η πόλη τους που, παρά την οχυρή της θέση, είχε δυο φορές καταληφθεί από εχθρούς,

καλούνται τα ζωντανότερα μέλη της εκκλησίας σε εγρήγορση. Επειδή ο Κροίσος άφησε αφύλαχτη κάποια πρόσβαση στη βραχώδη ακρόπολη της πόλης, ο Κύρος στα 549 π.Χ. μπήκε στην πόλη σαν κλέφτης. Έτσι κατέλαβε

την πόλη και ο Αντίοχος ο Μέγας στα 218 π.Χ., μπήκε άνετα στην πόλη που βρήκε αφύλαχτη. Γι' αυτό καλεί τώρα ο Χριστός τους ζωντανότερους πνευματικά να κρατηθούν στη ζωή, γίνου γρηγορών: ζωντάνεψε και φύλαξε

προσεκτικά τη ζωή σου* και στήριξε τους άλλους που κινδυνεύουν να πεθάνουν, αυτούς που πάνε σίγουρα στο θάνατο.

Τι θέλει να πει με αυτά τα περί νεκρών, σχεδόν νεκρών, και τα περί εγρήγορσης; Στις Σάρδεις έγινε με τους χριστιανούς κάτι όχι ασύνηθες. Έτσι αρχίζουμε πολλοί κάποιο έργο του Θεού, ποτέ όμως δεν το αποτελειώ-

νουμε, αφού δεν έχουμε την απαιτούμενη θέληση ούτε τη σωστή κατεύθυνση. Έτσι δημιουργούμε ενίοτε κάποιο όνομα προς τα έξω χωρίς να υπάρχει το πνευματικό υπόβαθρο, το πράγμα· έτσι είμαστε ως προς τα

χριστιανικά έργα αναποτελεσματικοί. Οι πιστοί καλούνται υπό του Χριστού να αναμνησθούν με πόση εμπιστοσύνη δέχθηκαν την πίστη ακούοντας το κήρυγμα· δεν αρκεί όμως η ανάμνηση κάποιας καλής αρχής, αφού η

πίστη είναι εκτέλεση των έργων του Θεού. Η ηθική αυτή αυστηρότητα του Ιωάννη σχετίζεται άμεσα με την εσχατολο-γία του* ξέρουμε την ώρα ερχομού της Παρουσίας, πως δηλ. είναι πολύ κοντά, και στο πλαίσιο αυτό του

περιορισμένου χρόνου γίνονται οι εκκλήσεις για μετάνοια και άμεση αλλαγή.

Υπάρχει όμως στις Σάρδεις ένα μικρό «υπόλειμμα» στην εκκλησία, ολίγα ονόματα που δε μόλυναν τα ιμάτια τους και, όπως ο Χριστός, θα περιπατήσουν κατά τις έσχατες ημέρες ντυμένοι στα λευκά, αφού αποδείχθηκαν

άξιοι για κάτι τέτοιο. Τα λερωμένα ρούχα κατά τη λατρευτική παρουσία ενώπιον μιας θεότητας θεωρούσαν πάντοτε όλοι οι λαοί ως ατίμωση του Θεού. Στην Απκ. (6, 11 · 7,9) οι μάρτυρες και πιστοί είναι ντυμένοι στα

λευκά, και ακολουθούν το Αρνίο «όπου αν υπάγει» (14, 4). Μάλιστα (στο 7, 9) βλέπει ο προφήτης πολλούς «περιβεβλημένους στολάς λευκάς, και φοίνικες εν ταις χερσίν αυτών», με τα σύμβολα της νίκης στα χέρια. Η

λευκότητα συνδέεται με την καθαρότητα, τη λαμπρότητα κάποιας εορτής, με τα σώματα της αναστάσεως, με το ρωμαϊκό έθιμο της λευκής στολής κατά την ημέρα θριάμβου, με την στολή που ο μύστης ντυνόταν κατά την

έλ-λαμψη της τελευταίας ημέρας. Οι πιστοί είναι αυτοί που δε μόλυναν τα ιμάτια τους ανακατεύοντας την πίστη τους

με ειδωλολατρικά στοιχεία, με τους όποιους συμβιβασμούς προς τη λατρεία του αυτοκράτορα. Οι εκ των χριστιανών μάρτυρες είναι αυτοί που έπλυναν τις στολές τους και τις λεύκαναν (!) στο αίμα του Αρνίου (7, 14).

Είναι άξιο προσοχής πως η εκκλησία στις Σάρδεις δεν επικρίνεται για αιρέσεις στο εσωτερικό της, και δε φαίνεται να αντιμετωπίζει διωγμό απέξω· κι όμως η κα-τάστασή της δεν είναι καθόλου ικανοποιητική: αυτό σημαίνει

το όνομα έχεις ότι ζης.... Η δίκη ν ρεφραίν υπόσχεση προς τους λευκούς χριστιανούς αποτελείται από τρία εσχατολογικά δώρα, που στο βάθος δηλώνουν το ίδιο πράγμα: α) Η περιβολή του νικητή με ιμάτια λευκά, β) Κατά

το ξεκαθάρισμα του βιβλίου της ζωής (13,8' 17,8' 20, 1215· 21, 27· Θν. 12, 1· Μαλ. 3, 16) το όνομά του θα μείνει μεταξύ των σωζόμενων, γ) Όταν ακουστεί το όνομά του κατά την έσχατη Κρίση, τότε ο Μεσσίας, όπως

βεβαιούται και στα ευαγγέλια Μτ. 10, 31 κ.π. θα ομολογήσει την αξιότητά του ενώπιον του πατρός και ενώπιον των αγγέλων αυτού, ενώπιον δηλ. όλης της σύνθεσης του ουράνιου δικαστήριου.

Τα περί βιβλίου της ζωής και της εγγραφής σ' αυτό των ονομάτων των σωζομένων αναφέρονται, όπως είδαμε, πολύ συχνά στην Απκ. Εκτός του βιβλίου, αναφέρονται άλλοτε πλάκες επί των οποίων έχουν γραφεί, ή ζυγός,

επί του οποίου σταθμίζονται οι πράξεις των ανθρώπων. Ο Α. von Gall (Βασιλεία του Θεού, Einc reli-gionsgeschichtliche Studie zur vorkirchlichen Eschatologie, Hcidelberg, 1926, σελ. 314) το βιβλίο πιστεύει πως προέρχεται

από τον παρσισμό, οι πλάκες από τη Βαβυλώνα και ο ζυγός από την Αίγυπτο. Περί βιβλίων κατά την κρίση βλ. Α' Ενώχ 47, 3· 4 Έσδρ. VI 20· Βαρ. XXIV 1 εξ. Αλλού γίνεται λόγος περί βιβλίων ζώντων (Α' Ενώχ 47,

3" 104,2) ή περί βιβλίων καταγραφής αμαρτιών (Α Ενώχ 90, 20- Βαρ. XXIV 1· 4 Έσδρ. VI 20). Πολύ γραφικά εμφανίζεται αυτή η καταγραφή των επί της γης από τον ουρανό κατά το Α' βιβλίο του Ενώχ: τίποτε δε μένει

κρυφό από αυτά που γίνονται (84, 3* 98, 6· 104, 8). Κατά την ημέρα της Κρίσης θα ερωτηθούν οι άγγελοι περί των έργων των αμαρτωλών, αλλά και ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα να δώσουν αναφορά για την

καταδυνάστευση των δικαίων από τους αμαρτωλούς. Εξάλλου, τις εναντίον των δικαίων ή προβάτων αγριότητες των θηρίων, των ορνέων και των εβδομήντα Ποιμένων καταγράφει ο αρχάγγελος Μιχαήλ (κεφ. 89' 89, 61 εξ·

68, 70). Επίσης, σε ουράνιες πλάκες έχουν καταχωρηθεί οι πράξεις όλων των ανθρώπων όλων των γενεών (81, 2-3).

Στ. Η επιστολή προς την εκκλησία της Φιλαδέλφειας (3. 7-13)

7 Και τω άγγέλω της εν Φιλαδελφεία εκκλησίας γρά-ψον

Τάδε λέγει ό άγιος, ό άληΟινός, ό έχων τήν κλεϊν Δαυίδ, ό άνοίγων και ουδείς κλείσει και κλείων και ουδείς ανοίγει' 8 οίδά σου τά έργα. ιδού δ έδωκα ένώπιόν σου Ούραν ήνεωγμένην, ην ουδείς δύναται κλεϊσαι αύτήν, ότι

μικράν έχεις δύναμιν και έτήρησάς μου τον λόγον και ούκ ήρνήσω τό όνομά μου. 9 ιδού διδώ έκ της συναγωγής τοϋ σατανά των φόντων έαυτούς Ιουδαίους είναι, και ούκ είσίν άλλά ψεύδονται, ιδού ποιήσω αύτούς ίνα

ήξουσιν και προσκυνήσουσιν ένώπιον των ποδών σου και γνώσιν ότι έγώ ήγάπησά σε. 10 ότι έτήρησας τον λόγον της υπομονής μου, κάγώ σε τηρήσω έκ της ώρας τοϋ

πειρασμού της μελλούσης έρχεσΟαι επί της οικουμένης όλης πειράσαι τους κατοικοΰντας έπί της γης. 11 έρχομαι ταχύ· κράτει δ έχεις, ίνα μη δεις λάβη τον στέφανόν σου.

12 Ό νικών ποιήσω αυτόν στϋλον έν τω ναώ του Οεοϋ μου και έξω ού μη έξέλΟη έτι και γράψω έπ' αυτόν το όνομα του Οεοϋ μου και το όνομα της πόλεως τοϋ Οεοϋ μου, της καινής 'Ιερουσα/jjμ ή καταβαίνουσα έκ τοϋ

ουρανού άπό τοϋ Οεοϋ μου, και τό όνομά μου το καινό ν. 13 Ό έχων ους άκουσάτω τί τό πνεύμα λέγει ταϊς έκκλη-σίαις.

7 «Στον άγγελο της εκκλησίας της Φιλαδέλφειας γράψε:

"Να τι λέει ο Κύριος, ηου είναι άγιος και τηρεί τις υποσχέσεις του, που έχει τα κλειδιά του Δαβίδ, και, όταν ανοίγει, κανείς δεν μπορεί να κλείσει- και, όταν κλείνει, κανείς δεν μπορεί ν' ανοίξει. 8 Ξέρω καλά τα έργα σου·

μικρές είναι οι δυνάμεις σου, κι όμως έμεινες πιστός στο λόγο μου και δε με απαρνήθηκες. ΓΓ αυτό έχω ανοίξει μπροστά σου μια πόρτα που κανένας δε θα μπορέσει να την κλείσει. 9 Υπάρχουν μερικοί που ισχυρίζονται πως

ανήκουν στο λαό του θεού* αλλά δεν ανήκουν, λένε ψέ-μοτα- στην πραγμαιικότητα ανήκουν στη σύναξη του σατανά. Αυτούς θα τους κάνω να' ρθουν και να γονατίσουν ταπεινωμένοι μπροστά σου, για να μάθουν πως εγώ

εσένα αγάπησα. 10 Επειδή φύλαξες το λόγο μου κι έδειξες υπομονή, γι' αυτό κι εγώ θα σε διαφυλάξω όταν θα έρθει η ώρα του τελικού πειρασμού, που θ' αποτελέσει τη μεγάλη δοκιμασία για τον κόσμο, για όλους τους

κατοίκους της γης. 11 Όπου νά 'ναι έρχομαι. Κράτα σταθερά αυτό που έχεις, για να μη σου αφαιρέσει κανένας το στεφάνι της νίκης σου.

12 "Το νικητή, θα tqv κάνω σαν αμετακίνητο στύλο στο ναό του θεού μου· θα γράψω πάνω του το όνομα του θεού μου και το όνομα της πόλης του θεού μου, της νέας

Ιερουσαλήμ, που κατεβαίνει από τον ουρανό, από το θεό μου· θα γράψω ακόμα πάνω μου το καινούριο όνομά μου. 1 3 Όποιος έχει αυτιά ας ακούσει τι λέει το Πνεύμα στις εκκλησίες"».

* * *

Η Φιλαδέλφεια ιδρύθηκε από τον Άτταλο το Φι-λάδελφο, βασιλιά της Περγάμου (159-138 π.Χ.). Βρισκόταν στη Λυδία της Μ. Ασίας, 30 περίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των Σάρδεων. Επί Τιβερίου πηρε, μετά το μεγάλο

σεισμό του 17 μ.Χ., το όνομα Νεοκαισάρεια. Η πόλη ήταν γνωστή, ως εμπορική οδός προς την Τρωάδα, για τα γεωργικά και βιοτεχνικά της προϊόντα, για την ευημερία, για τα Ιερά της και τις θρησκευτικές της τελετές.

Κατά τον 5 μ.Χ. αι. ονομαζόταν μικρή Αθήνα. Εξαιτίας της παραγωγής κρασιού, η λατρεία του Διόνυσου κατέχει κυρίαρχη θέση, αργότερα δε η πόλη ονομάστηκε Νεωκόρος για την πιστή τήρηση της αυτοκρατορικής

λατρείας. Η ομοιότητα της εκκλησίας αυτής προς εκείνη της Σμύρνης είναι προφανής. Ο Χριστός παρουσιάζεται εδώ με τους τίτλους του αγίου, του εντελώς ιερού και ξεχωριστού όπως είναι ο Θεός της Π.Δ., του α)^0ινού,

ίσως εδώ όχι με την έννοια του γνήσιου τη ρητή των υποσχέσεων, αλλά του πραγματικού και αληθινού Μεσσία έναντι της αμφισβήτησης τούτου από τη Συναγωγή κάποιων που ονόμαζαν τους εαυτούς των Ιουδαίους.

Επιπλέον του αποδίδεται ο τίτλος του κρατούντος την κ)χιν Δαυίδ που σημαίνει ό,τι και ο στίχ. 1, 18β «και έχω τας κλεις του θανάτου και του άδου». Η αναφορά εδώ είναι στο μεσσιανικό χωρίο Ησ. 22, 15-25, όπου ο λόγος

κατά του Σοφνά, ταμία του βασιλιά Εζεκία,

που ανήγειρε μνημείο για τον εαυτό του. Ο προφήτης προλέγει την καταστροφή του μνημείου και του ίδιου, καθώς και την αντικατάστασή του από τον Ελιακείμ, γιο του Χαλκίου* σ' αυτόν θα δοθεί όλη η δύναμη και η

εξουσία: «και δώσω την κλείδα οίκου Δαυΐδ επί τω ώμω αυτού και ανοίξει, και ουκ έσται ο αποκλείων, και κλείσει και ουκ έσται ο ανοίγων». Το χωρίο αυτό δηλώνει την παντοδυναμία του Μεσσία. Στη συνάφεια της Απκ.

για την εκκλησία της Φιλαδέλφειας, ο λαλών Μεσσίας βεβαιώνει ότι αυτός μόνο έχει την εξουσία είτε να ανοίγει είτε να κλείνει* τέτοια εξουσία δεν έχει η Συναγωγή της Φιλαδέλφειας, όταν προβαίνει σε αποκλεισμό

(ΚβΓβπι) κάποιων εξ Ιουδαίων χριστιανών από τους κόλπους της. Το χωρίο θυμίζει, επίσης, την υπόσχεση του Ιησού στον Πέτρο (Μτ. 16, 19), όπου ο λόγος για «τας κλείδας της βασιλείας των ουρανών», περί δεσμείν και

λύειν, περί αυθεντικής δηλ. απόφασης περί του τι είναι σωστό και τι όχι.

Ο Χριστός βεβαιώνει πως γνωρίζει και αυτής της εκκλησίας τα έργα και πως έχει ανοίξει ενώπιον της θύρα, είτε πρόκειται για κάποιο ιεραποστολικό έργο (βλ. Α' Κορ. 16, 9 «θύρα γαρ μοι ανέωγεν μεγάλη και ενεργής»)

στην περιοχή της Φρυγίας είτε για το εσχατολογικό βασίλειο του Θεού. Κανείς δεν μπορεί να κλείσει αυτήν τη θύρα, παρότι οι Ιουδαίοι έκλεισαν για κάποιους τη θύρα της Συναγωγής. Με το ότι μικράν έχεις δύναμιν

αρχίζει νέα πρόταση. Πολλοί την συνδέουν με το οίδα του αυτού στίχ., ενώ πολύ καλά μπορεί να συνδεθεί με ό,τι ακολουθεί: επειδή έχεις δυνάμεις μικρές, πενιχρές προς αντιμετώπιση δυσανάλογων δυσχερειών και

ετήρησάς μου τον λόγον. αλλά κατάφερες να τηρήσεις το λόγο μου και να αντισταθείς, και δεν αρνήθηκες το όνομά μου, όπως

σου ζήτησαν είτε οι αξιωματούχοι της αυτοκρατορικής λατρείας είτε τα μέλη της συναγωγής του σατανά. Κατά τη διαδικασία της τήρησης του λόγου, της πλήρους δηλ. θείας απαίτησης από τον άνθρωπο, κάποιο ρόλο είχαν

παίξει Ιουδαίοι, μέλη όχι της Συναγωγής του Θεού, όπως ισχυρίζονταν, αλλά του σατανά, κατά την άποψη του Ιωάννη. Ψευδώς αυτοί ονομάζουν τους εαυτούς των Ιουδαίους, ενώ δεν είναι αληθινοί Ιουδαίοι (πρβλ. παρόμοια

άποψη του Παύλου Ρωμ. 2, 28-29), δεν είναι από «τον Ισραήλ του Θεού» (Γαλ. 6, 16). «Συναγωγή του σατανά» ονομάζει και ο Ιγνάτιος τους Ιουδαίους που συκοφαντούσαν τους χριστιανούς στις ρωμαϊκές αρχές (προς

Φιλιπ. 6)' άλλωστε, για τον Ιωάννη ο σατανάς είναι «ο κατηγορών των αδελφών ημών» (12, 10). Αυτοί οι Ιουδαίοι, που αφόρισαν στην περίπτωση της Φιλαδέλφειας κάποιους εξ Ιουδαίων χριστιανούς από τη Συναγωγή

τους, αυτοί, σύμφωνα με τον Ησ. 45, 14 και μάλιστα 60, 14 εξ., κατά την αποκατάσταση του Ισραήλ προσδοκούν πως οι εθνικοί θα ανεβούν στα Ιεροσόλυμα για να δοξάσουν το Θεό Ισραήλ, φέρνοντας πλούσια δώρα: «...και

πορεύσονται προς σε δεδοικότες (εβρ. γονατιστοί) υιοί των ταπεινω-σάντων σε και παροξυνάντων σε...». Ο Ιωάννης υποστηρίζει εδώ πως θα συμβεί το αντίθετο κατά τα έσχατα: ποιήσω αυτούς και ήξουσιν και

προσκυνήσουσιν ενώπιον των ποδών σου. Αυτό όμως που λέει ο Ησαΐας θα συμβεί στους διώκτες σας από τη Συναγωγή, σ' αυτούς που έπαιξαν το ρόλο του κατηγόρου σας: αυτοί θα 'ρθουν να προσκυνήσουν εμπρός στα

δικά σας πόδια και θα μάθουν πως, όπως εκείνοι σε μίσησαν, εγώ ηγάπησά σε. Αυτά τα περί μίσους και αγάπης έχουν ερωτικό χαρακτήρα.

Μια άλλη υπόσχεση που δίνεται στους Φιλαδελφείς έχει σχέση με τον εσχατολογικό ή τελευταίο πειρασμό,

που στην Απκ. διά μακρών περιγράφεται στα κεφ. 6-18 (βλ. κ.π. Μκ 13,19· Β' Θεσσ. 2, 1-12* Δαν. 12, 2). Ο πειρασμός αυτός εμφανίζεται αλλού ως 42 μηνών διάρκεια της εξουσίας του Αντίχριστου (13, 5-10). Οι

προκαταρκτικές δοκιμασίες του πειρασμού αρχίζουν στο 6, 1 εξ., όλα όμως αυτά τα δεινά κλιμακώνονται και κορυφώνονται στη βασιλεία του Αντίχριστου (κεφ. 13, 1 εξ.). Και πάλι στο στίχ. 10 επαναλαμβάνεται η υπομονή

της εκκλησίας στην τήρηση του λόγου (όπως στο στίχ. 8), η ολοκληρωτική καρτερική αντίσταση· εξ αυτού η υπόσχεση καγώ σε τηρήσω εκ της ώρας του πειρασμού της μελλούσης έρχεσθαι επί της οικουμένης όλης

πειράσαι τους κατοικούντας επί της γης. Το ερώτημα είναι τι εννοεί με το τηρήσω. Με αυτό ο Ιωάννης δεν εννοεί πως, ενώ για όλη την οικουμένη θα εκσπάσει όργιο συμφορών, γΓ αυτούς δεν πρόκειται να συμβεί τίποτε.

Φαίνεται να εννοεί πως η εκκλησία, παρά τη δοκιμασία που θα περάσει, με ποταμούς μάλιστα αιμάτων, θα είναι η ευνοημένη ή αγαπημένη του Θεού, θα τηρηθεί, θα προστατευθεί για να πορευθεί προς τη δόξα της νέας

πόλης του Θεού, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος θα οδηγηθεί προς τον αιώνιο αφανισμό που του αξίζει. Όπως σημειώνει ο Μοιιηαϊ, πρόκειται για τήρηση όχι από τη δοκιμασία αλλά διά της δοκιμασίας* δεν πρόκειται για φυσική

αλλά για πνευματική προστασία της εκκλησίας, που αλλού στην Απκ. παρουσιάζεται με την εικόνα του «σφραγίσματος» των πιστών (κεφ. 7 και 14) και «της φυγής της γυναίκας στην έρημο» (12, 6). Κάποιοι εξηγητές

δέχονται, βέβαια, την προστασία σε σχέση με τα φυσικά δεινά.

Το έρχομαι ταχύ δηλώνει το έρχομαι χωρίς αναβολή, πολύ γρήγορα. Κράτει ο έχεις, παράμεινε στην τηρηση του λόγου της υπομονής. Έτσι, νικήτρια η εκκλησία στο

τέλος Οα πάρει αυτή, και όχι κάποιος άλλος (υπαινιγμός για τη Συναγωγή;), το στεφάνι της νίκης. Στο νικητή πιστό της Φιλαδέλφειας δίδονται πολλές και μεγάλες υποσχέσεις: το νικητή ποιήσω αυτόν στύλον εν τω ναώ

του Θεού μου, αν και μέσα στη νέα πόλη του Θεού δε θα υπάρχει ναός, αφού ναός της νέας πόλης θα είναι ο ίδιος ο Θεός (21, 22). Ο στύλος σημαίνει την ακλόνητη σταθερότητα (Μπρατσιώτης), (πρβλ. Γαλ. 2,9· Α Τιμ.

3,15). Οι εικόνες είναι ανεξάρτητες η μια από την άλλη, και δεν υπάρχει καμιά αντίφαση στη χρησιμοποίηση τους. Μάλιστα, η λειτουργία του στύλου παρουσιάζεται διπλή: α) Ο νικητής χριστιανός νοιώθει ακλόνητος όπως

ο δυνατός στύλος, κι όταν γίνει σεισμός, όπως συνηθίζονταν στη Φιλαδέλφεια, έξω ου μη εξέλθη, δε θα τρέξει έξω από φόβο για να σωθεί, β) Πάνω στο στύλο είναι γραμμένα τα ονόματα του θεού μου (να μη μας διαφύγει

η τρυφερότητα της γενικής κτητικής, παρότι ο λαλών είναι ο Ιησούς). Το όνομα της πόλεως του θεού μου και το όνομα μου το καινόν. Το όνομα της πόλεως πρέπει οπωσδήποτε να έχει σχέση με τη μετονομασία της σε

Νεοκαισάρεια, και η μνεία της καθόδου από τον ουρανό σημαίνει στη συνάφεια πως η νέα πόλη του Θεού («μου»: τρις) δε θα χτιστεί από κάποιο γόνο των Αντιοχιδών ούτε θα ξαναχτιστεί δα-πάναις κάποιου ρωμαίου

αυτοκράτορα αλλά ως καινή Ιερουσαλήμ θα κατέβει από τον ουρανό, από το χώρο του θείου. Ο Οικουμένιος έχει: «...αντί του η τιμή (ως θαυ-μαστόν το όνομά σου εν πάση τη γη) η περί σου γνώσις. Εν ταις πλαξί τοιγαρούν

της καρδίας γραφέντος του νοητού στύλου γραφέντος του ονόματος του Θεού, ήγουν της γνώσεως, της δόξης...». Η καινή Ιερουσαλήμ δεν έχει καμιά σχέση με τα Ιεροσόλυμα, την εθνική πρωτεύουσα του Ιουδαϊσμού, εκτός

από το όνομά της και από

το ό,τι μέσα σε όλη τη βιβλική ιστορία αποτελεί το κατεξοχήν κέντρο συνάντησης του Θεού με τους ανθρώπους. Εξάλλου, το καινό όνομα του Χριστού δηλώνει κάποιο καινούργιο όνομα του Χριστού που θα αποκαλυφθεί

στους ανθρώπους μέσα στο νέο κόσμο του Θεού, με την έννοια ίσως πως οι άνθρωποι θα μάθουν τότε κι άλλα πράγματα για το Χριστό που τώρα δεν ξέρουν.

Αυτή η εγγραφή ονομάτων, επί του στύλου αποτελεί πιθανή αναφορά στη συνήθεια ιερέων της αυτοκρατορικής λατρείας, μετά το έτος της υπηρεσίας των, να ανεγείρουν ενίοτε προτομή των στο χώρο του Ιερού, κάτω από

την οποία γραφόταν το όνομα του ιερέα και του πατέρα του, ο τόπος της γέννησής του και το έτος της διακονίας του, ως διαρκές μνημόσυνο αυτής της ιερατείας. Περί του καινού ονόματος βλ. και 2, 7. Κάποιοι ερμηνευτές

σχετίζουν στο 19, 12 το καινό όνομα του Ιησού προς το εν συνεχεία μνημονευόμενο όνομα ο λόγος του θεού (στίχ. 13). Αλλά ούτε το ίδιο το όνομα ούτε ο τρόπος της κοινοποίησης αναφέρονται σε κάτι μυστηριώδες.

Η επιστολή προς τους Φιλαδελφείς τελειώνει όπως και οι προηγούμενες: Όποιος είναι έτοιμος να καταλάβει ας ακούσει τη σωστή έννοια που δίνει το Πνεύμα στα λόγια του Χριστού προς τις εκκλησίες.

Ζ. Η επιστοπρος την εκκλησία της Λαοδίκειας (3, 14-22)

¡4 Και τω άγγέλω της ε'ν Λαοδικεία εκκλησίας γρά-ψον

Τάδε λέγει ό αμήν, ό μάρτυς ό πιστός και αληθινός, ή αρχή της κτίσεως του θεού· 15 οίδά σου τά έργα ότι οΰτε

ψυχρός εί οΰτε ζεστός, όφελον ψυχρός ης ή ζεστός. 16 οΰτίος ότι χλιαρός είκαί οΰτε ζεστός οΰτε ψυχρός, μέλλω σε έμέσαι έκ του στόματος μου. 17 ότι λέγεις ότι πλούσιος ει μι και πεπλούτηκα και ούδέν χρείαν έχω, και ούκ

οίδας ότι σύ ει ό ταλαίπωρος και ελεεινός και πτωχός και τυφλός και γυμνός, 18 συμβουλεύω σοι άγο-ράσαι παρ' έμοϋ χρυσίον πεπυρωμένον έκ πυρός ίνα πλουτήσης, και ιμάτια λευκά ίνα περιβάλη και μη φα-νερωΟή ή

αισχύνη της γυμνότητός σου, και κολλούριον έγχρίσαι τούς οφθαλμούς σου ίνα βλέπης. 19 εγώ όσους έάν φιλώ έλέγχω και παιδεύω' ζήλευε ούν και μετανόιίσον. 20 'Ιδού έστηκα έπι την Ούραν και κρούω' έάν τις άκούση της

φωνής μου και άνοιξη την Ούραν, και είσε-λεύσομαι προς αύτόν και δειπνήσω μετ' αύτοΰ και αύτός μετ' έμοϋ.

21 Ό νικών δώσω αύτω καθίσαι μετ' έμοϋ έν τω Ορόνω μου, ώς κάγώ ένίκησα και έκάθισα μετά τοϋ πατρός μου έν τω Ορόνω αύτοΰ. 22 Ό έχων ους άκουσάτω τί το πνεϋμα λέγει ταίς έκκλησίαις.

14 «Στον άγγελο της εκκλησίας της Λαοδίκειας γράψε:

"Να τι λέει ο Αμήν, ο αξιόπιστος κι αληθινός μάρτυρας, αυτός που είναι η αιτία όλων των δημιουργημάτων του Θεού: 1 5 Ξέρω καλά τα έργα σου: δεν είσαι ούτε κρύος ούτε ζεστός. Μακάρι να ήσουν κρύος ή ζεστός! 16

Επειδή όμως δεν είσαι ούτε κρύος ούτε ζεστός αλλά χλιαρός, γΓ αυτό θα σε ξεράσω από το στόμα μου. 1 7 Καυχιέσαι πως είσαι πλούσιος, πως απόχτησες μεγάλη περιουσία, πως δεν έχεις ανάγκη από τίποτε. Ξεχνάς,

φαίνεται, πως στην πραγματικότητα είσαι ταλαίπωρος και αξιοθρήνητος, φτωχός, τυφλός και γυμνός. 18 ΓΓ αυτό σε συμβουλεύω ν' αγοράσεις από μένα χρυσάφι καθαρισμένο στη φωτιά, για ν* αποκτήσεις πλούτη, λευκά

ρούχα για να ντυθείς και να μην ντρέπεσαι που φαίνεται η γύμνια σου, κολλύριο για ν'

αλείψεις τα μάτια σου και ν' αποκτήσεις το φως σου. 19 Εγώ όσους αγαπώ τους διαπαιδαγωγώ με αυστηρότητα. ΓΓ αυτό δείξε ζήλο και μετάνιωσε. 20 Δες με, στέκομαι μπροστά στην πόρτα και χτυπώ. Αν κάποιος ακούσει

τη φωνή μου και μ' ανοίξει την πόρτα, θα μπω στο σπίτι του και θα δειπνήσω μαζί του, κι αυτός μαζί μου.

21 "Το νικητή θα τον βάλω να καθίσει μαζί μου στο θρόνο μου, όπως κάθισα κι εγώ νικητής μαζί με τον Πατέρα μου στο θρόνο του. 22 Όποιος έχει αυτιά ας

ακούσει τι λέει το Πνεύμα στις εκκλησίες"».

* * *

Η Ααοδίκεια βρίσκεται στην κοιλάδα του ποταμού Αύκου, στη νοτιοδυτική Φρυγία, σε σταυροδρόμι σημαντικών εμπορικών δρόμων μεταξύ των πόλεων της Ιε-ράπολης και των Κολοσσών. Φέρει το όνομα της γυναί-κας(;)

του Αντίοχου Β'. Το 60 μ.Χ. καταστράφηκε η πόλη από σεισμό, είχε όμως η ίδια τα οικονομικά μέσα για την ανοικοδόμησή της. Αόγω ευφορίας της περιοχής, της παραγωγής μαύρου μαλλιού και της κατασκευής χαλιών και

υφασμάτων, η ευημερούσα πόλη έγινε τραπεζιτικό κέντρο. Στην πόλη λειτουργούσε ιατρική σχολή, οφθαλμολογικό τμήμα τουλάχιστον έτσι προήλθε η «φρυγική πούδρα» που χρησιμοποιόταν ευρύτατα ως κολλύριον.

Την εκκλησία ίδρυσε, κατά τους χρόνους του Παύλου, μάλλον ο Επαφράς (Πρ. 19, 10). Ο Χριστός αυτοπαρουσιάζεται ως ο αμήν, ο μάρτυς ο πιστός και αληθινός, η αρχή της κτίσεως του θεού, με όρους δηλ. που

ανταποκρίνονται πλήρως στη βαρύτητα και αυστηρότητα των προειδοποιήσεων προς την εκκλησία. Ο αμήν ονομάζεται ο Χριστός γιατί έχει ο ίδιος μέσα του την αυτοβεβαίωση των λόγων του (Μπρατσιώτης), και κατ'

αντίθεση προς τις αβεβαιότητες των παραληπτών της επιστολής. Ο πι-

στός όπως στο 1, 5 και αληθινός βλ. 19, 11 .Η αρχή της κτίσε(ος του θεού ονομάζεται ο Χριστός κατά το Παροιμ. 8,22 «Κύριος έκτισέ με αρχήν οδών αυτού εις έργα αυτού, προ του αιώνος εθεμελίωσέ με εν αρχή, προτού την

γην ποιήσαι...», όπου ο λαλών στην Π.Δ. είναι η Σοφία του Θεού' επίσης, Κολοσ. 1, 13 «πρωτότοκος πάσης κτίσεως», η πρωταρχική πηγή όλων των δημιουργημάτων του Θεού. Προς αυτά τα χαρακτηριστικά του Χριστού

δεν ανταποκρίνονται τα έργα της εκκλησίας. Ο πλούτος της πόλης και η εμπορική της δραστηριότητα δεν έκρυψαν από τα μάτια του πιστού και αληθινού μάρτυρα τη χλιαρότητα της πνευματικής εκκλησιαστικής

κατάστασης: ούτε ψυχρός ούτε ζεστός. Η τιμωρία της απαράδεκτης αυτής κατάστασης εκφράζεται με την αηδία του λαλούντος: μέλ.λω σε εμεσαι εκ του στόματος μου. Κάποιοι ερμηνευτές συνδέουν το ζεστός με τα θερμά

ιαματικά νερά της Ιεράπολης και το ψυχρός με τα αναψυκτικά νερά των Κολοσσών αυτό σημαίνει πως η Ααοδίκεια δεν έχει ιαματικό νερό για τους πνευματικώς ασθενείς ούτε αναψυκτικό για τους ψυχικώς κουρασμένους.

Καταλαβαίνουμε έτσι καλύτερα την προτίμηση του Χριστού: όφελον ψυχρός ης ή ζεστός, μακάρι να ήσουν κρύος ή ζεστός. Ο Δάντης αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα στην πόρτα του Άδη, όπου ακούγονται στεναγμοί,

θρήνοι και οιμωγές, κι ο Βιργίλιος εξηγεί ότι αυτή είναι η τύχη όσων έζησαν χωρίς εκτίμηση ή μομφή, γιατί αυτούς δεν τους δέχεται ούτε η κόλαση ούτε ο παράδεισος.

Η πνευματικότητα της εκκλησίας συμβαδίζει με την υπεροπτική αυτογνωσία της πόλης: λχγεις ότι πλούσιος ειμι και πεπλ.ούτηκα και ουδέν χρείαν έχω, αγνοώντας έτσι την πνευματική της φτώχεια και τη μεγάλη ανάγκη

βοήθειας που έχει. Τα επίθετα του στίχ. 17β περιγράφουν την

πραγματική κατάσταση. Στο ο ταλαίπωρος το άρθρο επιτείνει την έννοια των χρησιμοποιούμενων επιθέτων, ο κατεξοχήν ταλαίπωρος κ.τ.λ. Πρόκειται για επίθετα που ταιριάζουν στους Λαοδικείς μετά το σεισμό του 60 μ.Χ.,

τότε που σε τίποτα δεν μπορούσε να βοηθήσει η αυτοπεποίθηση των χρόνων της ευημερίας. Υπάρχει στην έκφραση αυτή μια συγκρατημένη ειρωνεία. Για να γίνουν αληθινά πλούσιοι πρέπει να αγοράσουν από το Χριστό

χρυσάφι δοκιμασμένο στη φωτιά και έτσι υπεύθυνα γνήσιο. Κι αντί να καυχώνται για τα μαύρα μάλλινα υφάσματα, να αγοράσουν από το Χριστό ιμάτια λευκά, να ντυθούν κι έτσι να μη φαίνεται η γυμνότητά τους, η οποία

κατά την Π.Δ. (Ησ. 20, 1-4· ΒΤ Βασ. 10,4· Ιεζ. 16,37-39) αποτελεί σύμβολο ταπείνωσης, καταδίκης και υποδούλωσης μετά από ήττα. Επίσης, αντί να καυχώνται για τα ιατρικά τους επιτεύγματα, να επιχρίσουν τα μάτια

τους με κολλύριον για να θεραπεύσουν την πνευματική τους τυφλότητα. Από αυταρέσκεια οι πιστοί της Ααοδι-κείας είχαν οδηγηθεί όχι σε μια κριτική και προφητική αλλά σε μια δοξολογική αίσθηση περί των

συμβαινόντων σ' αυτούς. Ο Χριστός εκφράζεται όχι ως τιμωρός όσον ως αυστηρός παιδαγωγός που ξεκινά από αγάπη για τον παιδαγωγούμενο: ελέγχει και παιδεύει όσους αγαπά. Κι ο έλεγχος τελειώνει με την προτροπή:

ζήλευε ουν, δείξε λοιπόν ζήλο, και μετανόησον.

Ο στίχ. 20 ανήκει στα ωραιότερα κείμενα της Κ.Δ. Παρά την επισήμανση πνευματικής αηδίας για την κατάσταση στις Κολοσσές, ο Χριστός, σύμφωνα με την γενικότερη βιβλική ιστορική παράδοση, ίσταται επί την θύραν

και κρούει. Έτσι κάνει ο Θεός της Π.Δ. με τον Ισραήλ, αφού Αυτός παίρνει πάντα την πρωτοβουλία και τον καλεί σε μετάνοια. Η εικόνα εξηγείται στο γενικό

επίπεδο της προσωπικής σχέσης αλλά και σε εκκλησια-στικό-ευχαριστιακό και εσχατολογικό επίπεδο. Η κρούση της θύρας έχει άμεση σχέση με την προηγηθείσα σκληρή επιτίμηση. Η μετάνοια θα φανεί με το άνοιγμα της

θύρας στο άκουσμα της φωνής του Χριστού. Τη συμφιλίωση και επανασύνδεση φανερώνει η είσοδος προς αυτόν και το κοινό δείπνο: και δειπνήσω μετ' αυτού και αυτός μετ' εμού. Η πρωτοβουλία αυτή του Χριστού θυμίζει

τη γεμάτη θείο έλεος προσέγγιση των αδυνάτων και ασθενών ανθώπων από τον Ιησού στο ευαγγέλιο του Αουκά.

Πριν έλθουμε στην κατακλείδα της επιστολής, πρέπει να σημειωθεί πως, ενώ όλες οι επιστολές προς τις 7 εκκλησίες αναφέρονται εν πολλοίς και σ' εμάς σήμερα, το γράμμα προς τους Λαοδικείς μας ταιριάζει περισσότερο. Ο

χριστιανισμός ζει σε περίοδο κατάπτωσης, οι ηγέτες του όμως μιλούν και συμπεριφέρονται δοξαστικά. ΓΓ αυτό στην κατακλείδα ο Χριστός σημειώνει πως σίγουρα το τέλος του χριστιανικού αγώνα είναι η ενθρόνιση όχι με

την απλή έννοια να καθίσει κάποιος πάνω σε ένα θρόνο αλλά καΟίσαι μετ' εμού εν τω θρόνω μου που δηλώνει συμβασιλεία μετά του Χριστού. Μόνο που πρέπει κανείς προηγουμένως να νικήσει με τον τρόπο που νίκησε ο

Χριστός, ως καγώ ενίκησα και εκάθισα μετά του πατρός μου εν τω θρόνω αυτού. Η δόξα του χριστιανού έχει όχι εγκόσμιο χαρακτήρα αλλά εσχατολογική διάσταση και περνά πάντα μέσα από την άθληση της πίστεως και τη

νίκη κατά των αντιθέων δυνάμεων. Πρέπει, πάντως, να παρατηρηθεί ότι, ενώ εδώ στις 7 επιστολές η εικόνα του Χριστού ως του Υιού του Ανθρώπου είναι του κριτή και παιδαγωγού της εκκλησίας, στα κεφ. 4 και εξ. το ως

εσφαγμένο αρνίο είναι «εστηκός εν μέσω του θρό-

νου του Θεού και των τεσσάρων ζώων και εν μέσω των πρεσβυτέρων», και από τη θέση αυτή εκτελεί το έργο του εσχατολογικού κριτή επί ενός αμετανόητου κόσμου με την εξαπόλυση των επτάδων των πληγών επί της

ανθρω-πότητος. Μόνο στο τέλος του βιβλίου (κεφ. 22) ο Χριστός κάθεται στον ίδιο θρόνο με το Θεό μέσα στην πόλη του Θεού, μετά από την ήττα όλων των εχθρών του Θεού. Η ενθρόνιση αυτή δεν προκαλεί έκπληξη, αφού

και ο σατανάς ή δράκοντας παραχωρεί, «έδωκεν την δύναμιν αυτού και τον θρόνον αυτού και εξουσίαν μεγάλην», στο αυτοκρατορικό θηρίο του κεφ. 13, στίχ. 2. Οι εκκλησίες, στα κεφ. 2-3, σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο,

που είναι χωρίς ελπίδα μετάνοιας, είναι κατά τον Ιωάννη το «υπόλειμμα» παρά τα προβλήματα και τις αδυναμίες που παρουσιάζουν, αφού απ' αυτές, μετά τον τελικό «πειρασμό», θα βγουν από το μαρτύριο οι άνθρωποι του

νέου κόσμου. Άσχετα αν οι επιστολές προς τις 7 εκκλησίες γράφτηκαν πριν ή μετά το υπόλοιπο βιβλίο, όπως έχει η σημερινή σκελέτωση του υλικού της Απκ., μπορούμε να πούμε πως το βιβλίο αρχίζει με μιαν ελπίδα (οι 7

εκκλησίες)' και τελειώνει (κεφ. 20 εξ.) με την πρα-γματοποίησή της.

Αν θέλαμε να παρουσιάσουμε συνοπτικό το μήνυμα του Χριστού προς τις 7 εκκλησίες της Ασίας, θα λέγαμε πως σε καθεμιά επισημαίνεται ένας ιδιαίτερος κίνδυνος: στην Έφεσο ο κίνδυνος να χάσει την πρώτη της αγάπη·

στη Σμύρνη ο κίνδυνος του μαρτυρίου  στην Πέργαμο ο κίνδυνος του συμβιβασμού με αντίθεες διδασκαλίες του κόσμου- στα Θυάτειρα, επίσης, ο κίνδυνος του ηθικού συμβιβασμού- στις Σάρδεις ο κίνδυνος του πνευματικού

θανάτου στη Φιλαδέλφεια ο κίνδυνος απώλειας της σταθερότητας· στη Λαοδίκεια ο κίνδυνος της χλιαρής

πνευματικής ζωής. Ενώπιον της επερχόμενης Κρίσης σε ολόκληρο τον κόσμο, ο προφήτης Ιωάννης αρχίζει «το κρίμα από του οίκου του Θεού» (Α' Πετρ. 4,17), μιλά στις εκκλησίες όχι παρηγορητικά και καθησυχαστικά,

αλλά με προφητική ακρίβεια και σοβαρότητα. Η προφητική κρίση πηγαίνει μαζί με την παραίνεση, την παρηγορία και την ενθάρρυνση· αυτά δεν πάνε χωριστά. Όταν η παραίνεση και παρηγορία γίνεται εις βάρος της

προφητικής κρίσης, ο χριστιανισμός χάνει τον βιβλικό-προ-φητικό του χαρακτήρα και μετατρέπεται σε απλή 'θρησκεία', όπως όλες οι άλλες. Όταν ο κριτής Θεός είναι πάντοτε επί θύραις, δεν ωφελούν σε τίποτα και τα πιο

καλοπροαίρετα ψέματα.

Ο στίχ. 3, 22 Ο έχων ους ακουσάτω τι το πνεύμα λέγει ταις εκκλησίαις απαιτεί ένα γενικότερο σχόλιο περί του έργου του πνεύματος μέσα στην εκκλησία σε σχέση με τον Υιό του Ανθρώπου ή το Χριστό: το Πνεύμα δεν είναι

πουθενά μια ανεξάρτητη από το Χριστό πηγή έμπνευσης και καθοδήγησης· είναι παντού (όπως φαίνεται ακόμα πιο καθαρά στο σχετικό Παράρτημα) επιβεβαιωτικό και ενισχυτικό των από του Χριστού εκπορευομένων. Στο

κατά Ιωάννην, ο Παράκλητος συνεχίζει το έργο του Ιησού Χριστού, όταν αυτός επιστρέφει στον Πατέρα. Η άποψη του προφήτη Ιωάννη είναι από ορισμένες απόψεις εγγύτερη προς την Παύλεια άποψη, ή προς εκείνη στοκατά Ματθαίον ευαγγέλιο.

Σελίδες 110 -  159

Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με σαφή αναφορά  την πηγή προέλευσης  

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-