Η περικοπή αυτή θα αναλυθεί ως εξής: α) Η καταδίκη της πόρνης-Βαβυλώνας (17, 1-6)· β) Η εξήγηση του αγγέλου interprens περί του θηρίου που τη βαστάζει (17, 7-18)· γ) Ουράνια απόφαση συντρίβει τη Βαβυλώνα. Η έξοδος των χριστιανών από την πόλη (18, 1-8)· (δ) Ο θρήνος των βασιλέων της γης, των εμπόρων και των εφοπλιστών για την καταδίκη της Ρώμης (18, 9-19)· (ε) Ουράνιοι ύμνοι χαράς για τη χαριστική βολή κατά της Βαβυλώνας. Την καταδίκη της πόρνης ακολουθούν οι γάμοι του Αρνιού με την Εκκλησία (18, 20-19, 10).
Α. Η καταδίκη της πόρνης Βαβυλώνας (17, 1-6) 1 Καί ήλθεν εις εκ τών επτά αγγέλων τών έχόντων τάςέπτά φιάλας και έλάλησεν μετ' έμού λέγων δεϋρο, δείξω σοι το κρίμα της πόρνης της μεγάλης της καΟημένης έπί υδάτων πολλών, 2 μεθ' ης έπόρνευσαν οι βασιλείς της γης και έμεθύσθησαν οί κατοικοϋντες την γήν έκ του οίνου της πορνείας αυτής. 3 καί άπήνεγκέν με εις έρημον έν πνεύματι.
Καί είδον γυναίκα καθημένην έπί Θηρίον κόκκινον, γέμοντα ονόματα βλασφημίας, έχων κεφαλάς έπτά καί κέρατα δέκα. 4 καί ή γυνή ην περιβεβλημένη πορφυροϋν καί κόκκινον καί κεχρυσωμένη χρυσίω καί λίθω τιμίω καί μαργαρίταις, έχουσα ποτήριον χρυσοϋν έν τή χειρί αυτής γέμον βδελυγμάτων καίτά άκάθαρτα τής πορνείας αυτής 5 καί έπί τό μέτωπον αυτής όνομα γεγραμμένον, μυστήριον, Βαβυλών ή μεγάλη, ή μητηρ τών πόρνων καί τών βδελυγμάτων τής γής. 6 καί είδον τήν γυναίκα μεθύουσαν έκ τοϋ αίματος τών άγιων καί έκ του αίματος τών μαρτύρων 'Ιησού. Και έθαύμασα ίδών αύτήν θαύμα μέγα.
1 Ήρθε ιότε ένας από τους εφτά αγγέλους που κρατούσαν τις εφτά φιάλες και μου είπε: «Έλα να σου δείξω την τιμωρία της μεγάλης πόρνης, που κάθεται πλάι σε πολλά νερά. 2 Οι βασιλιάδες της γης αμάρτησαν μαζί της, κι οι κάτοικοι της γης μέθυσαν απ' το κρασί της πορνείας της».
3 Ο άγγελος τότε με μετάφερε σε κατάσταση έκστασης στην έρημο· εκεί είδα μια γυναίκα να κάθεται πάνω σε κόκκινο θηρίο- το θηρίο είχε εφτά κεφάλια και δέκα κέρατα, και παντού ήταν γεμάτο αυτοκρατορικούς τίτλους,προσβλητικούς για το θεό. 4 Η γυναίκα ήταν ντυμένη στην πορφύρα και στο κόκκινο, ολόχρυση από το μάλαμα, και στολισμένη πολύτιμα πετράδια και μαργαριτάρια· στο χέρι της κρατούσε χρυσό ποτήρι γεμάτο σιχασιές και βρώμες της πορνείας της. 5 Πάνω στο μέτωπο της ήταν γραμμένο ένα μυστηριώδες όνομα: «Βαβυλώνα η μεγάλη, η μάνα
των πόρνων και των σιχαμάιων της γης». 6 Κι είδα τη γυναίκα να μεθάει με το αίμα του λαού του Θεού, με το αίμα εκείνων που μαρτύρησαν για τον Ιησού. Όταν την είδα, έμεινα κατάπληκτος.
* * *
Η εσχατολογική καταδίκη της Βαβυλώνας αποτελεί μέσα στην Απκ. καίρια πράξη ανταπόδοσης της πρέπουσας τιμωρίας από το Θεό στους εχθρούς του και τους εχθρούς της εκκλησίας. Χωρίς αμφιβολία, όπως σε όλο το βιβλίο, ιδιαίτερα στην εικόνα περί Βαβυλώνας ο προφήτης εκφράζει μια γενικότερη μορφή αντίστασης που ένοιωθε μεγάλο τμήμα πληθυσμού της αυτοκρατορίας κατά της ρωμαϊκής κυριαρχίας. Πολλοί υπήκοοι της Ρώμης, μη Ιουδαίοι και μη χριστιανοί, θα ένοιωθαν ευχαρίστηση διαβάζοντας περί της καταδίκης της Βαβυλώνας. Θα αντιτείνει κάποιος: Με αυτό το όργιο της φαντασίας γίνεται αντίσταση; Η απάντηση είναι ότι και βέβαια γίνεται. Ο Erich Fromm (The Dogma of Christ and Other Essays, N. York 1967, σελ. 45) επικρίνει τον Κ. Kautsky για πλήρη έλλειψη κατανόησης του νοήματος της ικανοποίησης από τη φαντασία μέσα στην κοινωνική
διαδικασία. Και έχει δίκιο. Ολόκληρη η Απκ. αποτελεί λαμπρό παράδειγμα. Σίγουρα ο Ιωάννης και οι αναγνώστες του ένοιωθαν ικανοποίηση με την καταδίκη της Βαβυλώνας, που σίγουρα πίστευαν πως θα πραγματοποιηθεί. Για το αποκαλυπτικό είδος γραφής στο σύνολο του (ιουδαϊκό και χριστιανικό) μπορούμε να πούμε πως μέσα στην κοινωνική διαδικασία αντιπροσωπεύει μια ικανοποίηση από τη φαντασία. Με την έννοια αυτή η φαντασία δε λειτουργεί όπως πιστεύεται από πολλούς πως λειτουργεί ο μυστικισμός, σαν ένα δηλ. σύστημα πλάγιας παράδοσης στις κατεστημένες αρχές. Καθόλου. Στα αποκαλυπτικά έργα του Ιουδαϊσμού όπως και στην Απκ. του Ιωάννη η φαντασία λειτουργεί με την ισχύ
αντιστασιακού κινήματος. Μη λησμονάμε πόσο έντονος στην ιουδαϊκή Αποκαλυπτική είναι ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας κατά των Ελληνιστών βασιλιάδων και κατά της Ρώμης αφενός, και αφετέρου ένα είδος ταξικής
πάλης και μίσους εναντίον ανωτέρων ιουδαϊκών τάξεων (Σαδ-δουκαίοι, Φαρισαίοι), που συνεργάζονταν με τη Ρώμη. Ο Ιωάννης, ως χριστιανός της Διασποράς, δεν είναι άμεσα επηρεασμένος από τέτοιους παράγοντες,
εκφράζει οικουμενικούς χριστιανικούς ορίζοντες και μια γενικότερη αντίσταση συγχρόνων του αισθημάτων κατά της Ρώμης· χωρίς αυτό να σημαίνει πως το ιουδαϊκό παράδειγμα των σχέσεων με τη Ρώμη έπαψε εντελώς να
λειτουργεί γι' αυτόν. Ότι στο κείμενο μας πρόκειται περί της Ρώμης μαρτυρεί και όλη η ερμηνευτική παράδοση του 2 μ.Χ αι. Ως επίσκοπο Ρώμης η εικόνα της Βαβυλώνας απασχόλησε ιδιαίτερα τον Ιππόλυτο, όπως
βλέπουμε μετά το κεφ. XXX της σχετικής πραγματείας του. Σε ένα σημείο γράφει: «Λέγε μοι, ω μακάριε Ιωάννη... τι είδες και τι ήκουσες περί Βαβυλώνος. Γρηγόρησον και ειπέ* και γαρ αύτη σε εξώρισεν» (XXXVI).
Το εσχατολογικό σενάριο του Ιωάννη είναι όπως όλα τα σενάρια. Λυτό όμως που δε συγχωρείται να πα-ραθεωρήσουμε είναι το ότι το σενάριο του Ιωάννη αποτελεί ανάπτυξη παρόμοιων σεναρίων στα προφητικά κείμενα
της Π.Δ.· εκεί π.χ. βρίσκεται η ρίζα της παράδοσης περί καταδίκης και καταστροφής της Βαβυλώνας, και αυτής αποτελούν επανερμηνεία τα περί καταδίκης και αφανισμού της Ρώμης. Επίσης, δεν πρέπει να παρα-
μερίζεται η πάντοτε παρούσα ιστορική αφετηρία του Ιωάννη (Η εικόνα περί της πόρνης, της γυναίκας που μεθά με το αίμα των αγίων) καθώς και η διά του όλου σεναρίου διήκουσα θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας (Η
πόρνη γυναίκα που μεθά με το κρασί της τους βασιλιάδες του κόσμου του κεφ. 17 αφενός, η άγια δοξασμένη γυναίκα, η εκκλησία, του κεφ. 12 αφετέρου. Το θηρίο από τη μια, το Αρνίο από την άλλη. Καταδίκη του κέντρου
της εξουσίας των Καισάρων, αντικατάσταση του από τη Νέα Ιερουσαλήμ που κατεβαίνει από τον Ουρανό) -κάτι που ιδιαίτερα τονίζει τη διαχρονική θρησκευτική αξία της Απκ. Η φαντασία παίζει το ρόλο της, αλλ' η
βιβλική ιστορική προοπτική τηρείται πιστά. Πως στον Ιωάννη συνδέεται η χριστιανική αγάπη με την τελική καταδίκη του αντίθεου κόσμου έχουμε και αλλού σημειώσει: Μέχρι την Παρουσία υπάρχει ανοχή, παθητική
αντίσταση και ακόμα εκδηλώσεις αγάπης· μετά την Παρουσία μπαίνουμε στην περιοχή της δίκης και καταδίκης. Τελείως διαφορετική είναι η άποψη της μεσαιωνικής παράδοσης επί του θέματος: 'Πώς γαρ ο λέγων, ουκ
εκδικήσει Κύριος δις επί το αυτό, νυν διπλάσια και επταπλάσια φησίν εκδικείν; Ει ουν το διπλούν και επτα-πλάσιον, ου το κατ' αξίαν σημαίνειν υποληπτέον αλλά το μετριώτερον, ίσως άτοπον ουδέν' (Οικουμένιος).
Ως το αποκορύφωμα, λοιπόν, των 7 εσχάτων πληγών έρχεται η καταδίκη και πτώση της Ρώμης. Ένας από τους 7 αγγέλους με τις φιάλες των πληγών κάλεσε τον Ιωάννη (εν οράματι, βέβαια) να του δείξει την καταδίκη που
βρήκε τη μεγάλη πόρνη Βαβυλώνα που κάθεται πάνω στα πολλά νερά. Πανομοιότυπη διατύπωση έχουμε στο 21,9, όπου ένας εκ των 7 αυτών αγγέλων έρχεται να του δείξει τη νύμφη, τη γυναίκα του Αρνίου. Δεν πρό-
κείται για σύμπτωση. Στο νου του Ιωάννη, η καταστροφή της Ρώμης είναι σίγουρα ανταπόδοση της καταστροφής της Ιερουσαλήμ από τον Τίτο το 70 μ.Χ., ενώ η Νέα Ιερουσαλήμ, η πόλη του Θεού, η γυναίκα του Αρνίου,
είναι το νέο κέντρο του καινούργιου κόσμου, κέντρο ασυναγώνιστο σε δικαιοσύνη αλλά και ομορφιά σε σχέση με τη Ρώμη. Στις πορνείες της Ρώμης αντι-παρατίθενται οι γάμοι του Αρνίου με την εκκλησία που κατεβαίνει
από την αγιοσύνη του ουρανού. Αν η πορνεία σημαίνει στη γλώσσα της Π.Δ. την πνευματική και θρησκευτική αποστασία των ανθρώπων (Ησ. 1,21· Ιερ. 2, 24· 20, 31· Ιεζ. 16, 15 εξ.), η σχέση του Γιαχβέ ως συζύγου προς
τον Ισραήλ ως τη σύζυγο δηλώνει την πιστότητα και την εμμονή στη Διαθήκη.
Ποιες παραστάσεις περιγραφών καταστροφής πόλεων μπορεί να επηρέασαν τον Ιωάννη καθώς περιέγραφε την πόρνη Βαβυλώνα; Ίσως, υπό την επίδραση της Π.Δ., η Νινευή, η Τύρος, η Βαβυλώνα και, από γυναικείες
μορφές, η Ιεζάβελ, η Κλεοπάτρα, η Μεσσαλίνα ή η Dea Roma. Όλα αυτά έχουν προταθεί από τους εξηγητές. Ίσως, η Μεσσαλίνα, μητέρα του Νέρωνα και γυναίκα του Κλαύδιου, ως το αποκορύφωμα της σήψης της
ρωμαϊκής αριστοκρατίας, να βρίσκεται εδώ πίσω από το σύμβολο της πόρνης. Πάντως, τα περί πορνείας της γυναίκας στους στίχ. 1-2 σχετίζονται προς ανήθικες σχέσεις με τους βασιλιάδες της γης και προς την μόλυνση
των κατοικούντων τη γη με το κρασί της πορνείας της. Η αντίθεση της πόρνης εδώ προς την ουράνια γυναίκα του κεφ. 12 είναι προφανής.
Οι στίχ. 1-2 είναι προεξαγγελτικοί της σχετικής όρασης. Φοβερό και σκληρό ήταν το όραμα της ερήμου στον Ησ. κεφ. 21, γι' αυτό κι εδώ ο Ιωάννης μεταφέρεται
εν πνεύματι στην έρημο. Και εδώ, όπως στο κεφ. 12 με τη γυναίκα, η έρημος είναι πνευματικώς φορτισμένη θετικά κατ' αντίθεση προς τον πολιτισμένο χώρο όπου κυριαρχεί το θηρίο. Η Βαβυλώνα κάθεται πάνω στα νερά,
κατά την εικόνα της που μας δίνει ο Ιερεμίας (51, 13)· αυτή μέθυσε και τρέλλανε με το κρασί της τα έθνη (51, 7). Χωρίς καμιά δυσκολία, βλέπει ο Ιωάννης την πόρνη να κάθεται πάνω σε κόκκινο θηρίο (αφού και ο
δράκοντας στο κεφ. 11 είναι κατά το χρώμα «πυρρός») με 7 κεφάλια και 10 κέρατα, όπως εκείνος. Το ποτήρι της γυναίκας είναι γεμάτο από βλασφημίες και ακαθαρσίες της πορνείας της, δηλ. με θεϊκούς τίτλους όπως
Κύριος, Σωτήρ, θείος, κ.τ.ό., δηλωτικούς του θρησκευτικοπολιτικού χαρακτήρα της Ρώμης. Την ερμηνεία του περί των κεφαλών και των κεράτων του θηρίου μας δίνει ο σ. στο στίχ. 7 εξ. Οι στίχ. 4-6 μας δίνουν εικόνα περί
της πολυτελούς εμφάνισης της γυναίκας και περί της καταστρεπτικής δράστη ριότητάς της για τον υπόλοιπο κόσμο. Τόσο η πορφύρα όσο και το κόκκινο χρώμα μαζί με το χρυσό και τους πολύτιμους λίθους δείχνουν
επιδεικτικά την πολυτέλεια και τρυφή της ρωμαϊκής αριστοκρατίας. Κατά τον Ιερεμία, η Βαβυλώνα είναι που, μέσα στα σχέδια του Γιαχβέ, μεθά τα άλλα έθνη· εδώ, η πόρνη Ρώμη μεθά τον κόσμο με το θρησκευτικό ψεύδος
πως αυτή έχει θεϊκό χαρακτήρα καθώς και τα έργα της. Η ίδια ιδέα επαναλαμβάνεται σε διάφορα σημεία του βιβλίου (βλ. 14, 8). Η αντίθεση της περιβολής της πόρνης προς τα ρούχα της νύμφης του Αρνίου («βύσσινον
λαμπρόν καθαρόν», δηλ. λεπτό λινό, που λάμπει από καθαριότητα 19, 8).
Τόσο οι άγιοι όσο και οι αμαρτωλοί φέρουν, κατά την Απκ. κάποιο όνομα, γραμμένο συνήθως επί των μετώπων αυτών. Ακόμα και ο Μεσσίας (19, 13). Θα ήταν
παράξενο να μην είχε η πόρνη το δικό της όνομα γραμμένο στο μέτωπο της. Μάλιστα, το όνομα αυτό καλείται «μυστήριον», αν και, όπως φαίνεται από τις επανειλημμένες σ' αυτό αναφορές του σ., δεν περιέχει τίποτε το
μυστηριώδες, εκτός από απύθμενο ψεύδος και καταπίεση. Το όνομα είναι: Βαβυλών η Αίεγά)η, η Μήτηρ των Πορνών και των Βδελυγμάτων της Γης. Το σχόλιο του σ. που ακολουθεί την εκφορά του ονόματος είναι ότι, ενώ
η πόρνη γυναίκα μεθούσε τους άλλους με τα βδελύγματά της, η ίδια μεθούσε με το αίμα των αγίων, με το αίμα των μαρτύρων του Ιησού. Κι όταν το πρόσεξε αυτό ο Ιωάννης, καταλήφθηκε από μεγάλο θαυμασμό για τον
περίεργο αυτό συνδυασμό: μεθούσε τους άλλους, ενώ η ίδια μεθούσε από το αίμα των αγίων και των μαρτύρων! Όπως όμως φαίνεται από το στίχ. 7 εξ. το μυστήριο του ονόματος έγκειται κυρίως στη σχέση της γυναίκας
προς το θηρίο, επάνω στο οποίο κάθεται.
Πριν τελειώσουμε ως προς την περικοπή αυτή, πρέπει να λεχθούν δυο λόγια περί του ονόματος Βαβυλώνα στην ιστορία της ερμηνείας της περικοπής. Γενικώς, πρόκειται περί της Ρώμης. Κάποιοι όμως ερμηνευτές, είτε
παλαιοί είτε νεότεροι, μετά την αναγνώριση της Ρώμης υπό την Βαβυλώνα, με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, δεν αναφέρονται μόνο στη σύγχρονη προς τον Ιωάννη Ρώμη αλλά και προς μια μελλοντική* είτε, ακόμα, προς
κάποια γενικότερη αλληγορία του ηθικού χαρακτήρα της παλαιάς Ρώμης (ο άνθρωπος που λειτουργεί άσχετα προς το θεό ή η κρατική εξουσία που θεοποιεί τον εαυτό της). Ο Ανδρέας και ο Οικουμένιος αναφέρονται
επανειλημμένως στο θέμα: «πόρνην δε ουχ ούτω την παλαιάν Ρώμην επιτευκτικώς χρη ακούειν, ως τον παρόντα κό-σμον, ος και αίμασιν αμυθήτοις και βασιλεύσι πλείοσι
Ρώμης ανευθηνείται...»' αλλού: «... Έτεροι δε τίνες των την προσκειμένην Αποκάλυψιν επισκεψαμένων, πόρνην την παλαιάν υπειλήφασιν Ρώμην, ή την καθόλου βασι-λείαν μέχρι της δευτέρας παρατείνουσαν του Κυρίου
παρουσίας»· και παρακάτω: «Μητέρα δε των πορνών καλών, διότι ως το κράτος αναδεδεγμένων των άλλων πόλεων, ην αν βούλη πάλιν, είτε την παλαιάν Ρώμην, είτε την νέαν, είτε τον καιρόν της επιδημίας του αντίχριστου,
ουκ αν αμάρτης του αληθούς· εν πάσαις γαρ αίματα μαρτύρων ερρύη...» (Οικουμένιος). Πρέπει να πούμε πως και σήμερα, που και που, εμφανίζονται τέτοιες περιπτώσεις, ιδίως μεταξύ Προτεσταντών με συντηρητικές
τάσεις. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η επί του θηρίου Βαβυλώνα μπορεί να είναι η παλαιά Ρώμη (ιστορική άποψη) ή μπορεί να είναι η Νέα Ρώμη (που στα χρόνια του Ανδρέα είχε πρόσφατη έντονη διαμάχη πολιτείας και
εκκλησίας κατά την Εικονομαχία), ή μπορεί να είναι οι έσχατοι καιροί που θα έλθει ο αντίχριστος, ή, ακόμα, μπορεί να είναι, γενικά, η αντίθεη βασιλεία.Αυτή όμως η σύνθετη νοηματοδότηση δεν ταιριάζει καθόλου με την
ένταση των συγκεκριμένων στοιχείων με τα οποία ο προφήτης πολεμά μια συγκεκριμένη κατάσταση, που, ενώ είναι μέλλουσα, έχει αρχίσει για την εκκλησία του να είναι παρούσα.
Β. Η εξήγηση του αγγέλου ίιιίετρτβηϊ περί του θηρίου που βαστάζει την πόρνη (17, 7-18)
7 Καίείπέν μοι ό άγγελος- διά τίέΟαυμασας; έγώ έρώ σοι το μυστήριον της γυναικός και του θηρίου του βαστάζοντος αυτήν του έχοντος τάς έπτά κεφαλάς και τά δέκα κέρατα.
8 Τό Οηρίον ό είδες ήν και ουκ ¿στιν και μέλλει άνα-βαίνειν έκ της άβύσσου και εις άπώλειαν υπάγει, και Οαυμασθήσονται οί κατοικοϋντες έπί της γης, ών ού γέγραπται τό όνομα έπί τό βιβλίον της ζωής άπό καταβολής
κόσμου, βλεπόντων τό Οηρίον ότι ήν και ουκ έστιν και παρέσται 9 ώδε ό νους ό έχων σοφίαν. Αίέπτά κεφαλαί έπτά όρη είσίν, όπου ή γυνή κάθηται έπ' αυτών, και βασιλείς έπτά είσιν 10 οί πέντε έπεσαν, ό εις έστιν, ό άλλος
οϋπω ήλθεν, και όταν έλθη ολίγον αυτόν δει μείναι. 11 και τό Οηρίον δ ήν και ουκ έστιν και αυτός όγδοος έστιν και έκ τών έπτά έστιν, και εις άπώλειαν υπάγει. 12 Και τά δέκα κέρατα α είδες δέκα βασιλείς είσιν, οίτινες
βασιλείαν οΰπω έλαβον, άλλά έξουσίαν ώς βασιλείς μίαν ώραν λαμβάνουσιν μετά του θηρίου. 13 ούτοι μίαν γνώμην έχουσιν και τήν δύναμιν και έξουσίαν αύτών τω Οηρίω διδόασιν. 14 ούτοι μετά τοϋ άρνίου πολεμήσουσιν
και τό άρνίον νικήσει αύτούς, ότι κύριος κυρίων έστιν και βασιλεύς βασιλέων και οίμετ' αύτού κλητοί και έκλεκτοί και πιστοί.
15 Και λέγει μον τά ύδατα α είδες ου ή πόρνη κάθηται, λαοί και όχλοι είσίν και έθνη καί γλώσσαι. 16 και τά δέκα κέρατα ά είδες καί τό Οηρίον ούτοι μισήσουσιν τήν πόρνην καί ή ρημωμένη ν ποιήσουσιν αυτήν καί γυμνή
ν καί τάς σάρκας αύτής φάγονται καί αύτήν κατακαύσο-νται έν πυρί. 17 ό γαρ θεός έδωκεν εις τάς καρδίας αύτών ποιήσαι τήν γνώμην αύτού καί ποιήσαι μίαν γνώμην καί δούναι τήν βασιλείαν αύτών τω Οηρίω άχρι
τελεσΟή-σουσιν οί λόγοι τοϋ Οεοϋ. 18 και ή γυνή ήν είδες έστιν ή πόλις ή μεγάλη ή έχουσα βασιλείαν έπί τών βασιλέων
τής γης·
7 Ο άγγελος όμως μου είπε: «Γιατί απορείς; Εγώ θα σου εξηγήσω το μυστήριο της γυναίκας και του θηρίου που τη βαστάζει κι έχει εφτά κεφάλια και δέκα κέρατα. 8 Το θηρίο που είδες υπήρχε, μα τώρα δεν υπάρχει- θ'
ανεβεί από την άβυσσο και στον εξολοθρεμό θα πάει. Και θ' απορήσουν οι κάτοικοι της γης, αυτοί που τ' όνομά τους δε γράφτηκε στο βιβλίο της ζωής από τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος· γιατί θα βλέπουν το θηρίο που
υπήρχε και τώρα δεν υπάρχει, μα που θα ξανάρθει. 9 Εδώ χρειάζεται σοφό μυαλό· τα εφτά κεφάλια συμβολίζουν τους εφτά λόφους που πάνω τους κάθεται η γυναίκα, κι ακόμη, τους εφτά αυτοκράτορες. 10 Οι πέντε έπεσαν,
ο ένας υπάρχει, ο άλλος δεν ήρθε ακόμη κι όταν έρθει, λίγον καιρό θα παραμείνει. 11 Οσο για το θηρίο που υπήρχε, μα τώρα δεν υπάρχει, είναι ο όγδοος αυτοκράτορας· αλλά είναι κι ένας από τους εφτά και πηγαίνει στον
εξολοθρεμό. 1 2 Και τα δέκα κέρατα που είδες είναι δέκα βασιλιάδες που δεν πήραν ακόμη τη βασιλεία, μα θα την πάρουν για μία ώρα μαζί με το θηρίο. 1 3 Αυτοί συμφωνούν σε ένα πράγμα: Να δώσουν τη δύναμη και την
εξουσία τους στο θηρίο. 14 Αυτοί θα πολεμήσουν το Αρνί, το Αρνί όμως — μαζί μ" αυτούς που διάλεξε, τους εκλεκτούς και πιστούς — θα τους νικήσει, γιατί είναι Κύριος των κυρίων και Βασιλιάς των βασιλιάδων».
1 5 Και τότε ο άγγελος μου λέει: «Τα νερά που είδες, πλάι στα οποία κάθεται η πόρνη, συμβολίζουν τους λαούς και τους όχλους, τα έθνη και τις γλώσσες. 16 Τα δέκα κέρατα που είδες και το θηρίο θα μισήσουν την πόρνη, θα
την ερημώσουν και θα τη γυμνώσουν θα φάνε τις σάρκες της και θα την εξαφονίσουν με πυρκαγιά. 1 7 Γιατί ο θεός έβαλε μέσα τους την επιθυμία να εκπληρώσουν το σχέδιο του: να δώσουν ομόφωνα τα βασίλεια τους στο
θηρίο, ώσπου να εκπληρωθούν τα λόγια του θεού. 18 Τέλος, η γυναίκα που είδες συμβολίζει την πόλη ιη μεγάλη που κυριαρχεί πάνω σ' όλους τους βασιλιάδες».
Την απορία του προφήτη περί της σχέσης της πόρνης με το θηρίο αναλαμβάνει να λύσει ο ήδη γνωστός μας άγγελος. Εφαρμόζει ο προφήτης επί του προκειμένου συνήθη τεχνική της αποκαλυπτικής γραμματείας: Ο
μεσάζοντας απορεί για κάτι και ο άγγελος ίηίβΓρΓβηβ του επιλύει την απορία. Το «μυστήριο» του στίχ. 5 δεν έγκειται απλώς στη σχέση πόρνης και θηρίου αλλά προπαντός, στην ταυτότητα του θηρίου. Στο στίχ. 8, αυτή τη
φορά όχι με τον αριθμό 666 (13, 8) αλλά πάλι με πλάγιο καί κάπως αινιγματικό τρόπο, δηλώνεται ποιος βρίσκεται υπό το σύμβολο του θηρίου. ΓΓ αυτό, όπως εκεί, έτσι κι εδώ χρειάζεται (στίχ. 9) νους σοφός για να
καταλάβει: ώδε ο νους ο έχων σοφίαν. Το θηρίο που βαστάζει στη ράχη του την πόρνη είναι αυτοκράτορας, ο ίδιος ο αντίχριστος του κεφ. 13, που παρουσιάζει και εδώ το βασικό χαρακτηριστικό του θηρίου στο κεφάλαιο
εκείνο: Το ότι ην και ουκ έστι και μέλ^ι αναβαίνει ν εκ της αβύσσου και εις απώ/χιαν υπάγει (στίχ. 8) ή, όπως λίγο παρακάτω στον ίδιο στίχο, ην και ουκ εστίν και παρέσται. Πρόκειται σαφώς περί του θηρίου στο 13, 3* 12*
14. Με αυτό το χαρακτηριστικό, το ότι δηλ. ήταν, μετά εξαφανίστηκε, και τώρα παρέσται, θα είναι παρόν, ορισμένοι ερμηνευτές θεωρούν τή διατύπωση αυτή ως παρωδία του «ο ων και ο ην και ο ερχόμενος» περί του Θεού
από μέρους των λά-τρεων του θηρίου, πιθανώς. Εξ αφορμής, κυρίως (στίχ. 8β), αυτού του μυστηρίου το θηρίο θα προκαλεί πειθα-ναγκαστική έκπληξη όχι στους πιστούς χριστιανούς, όχι σε εκείνους τα ονόματα των οποίων
είναι γραμμένα στο βιβλίο της ζωής από καταβολής κόσμου, αλλά σ' αυτούς που η Απκ. αναφέρεται συχνά με αρνητική έννοια ως οι κατοικούντες επί της γης. Εμείς θεωρούμε τον υπαι-νιττόμενο και εδώ ρωμαίο
αυτοκράτορα-αντίχριστο ως το Nero Redivivus που ο Ιωάννης με τα ίδια χαρακτηριστικά παρουσιάζει και στο κεφ. 13. Με χρόνους του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος παρουσιάζεται η σταδιοδρομία του
θηρίου. Δε θα επαναλάβουμε, βέβαια, εδώ τα υπέρ της υπόθεσης Nero Redivivus επιχειρήματα. Είναι, κατά τη γνώμη μας, η πιθανότερη υπόθεση. Στο στίχ. 8 το ην και ουκ εστίν αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα της ζωής
κάποιου αυτοκράτορα* όπως όμως περί του Μεσσία γράφεται ότι έρχεται εξ ουρανού (19, 11), έτσι και ως προς το μέλλον του αντίχριστου σημειώνεται αντίστοιχα και μέλλει αναβαίνειν εκ της αβύσσου και εις απώλχιαν
υπάγει (19, 19 εξ.). Δεν είναι, εξάλλου, ικανοποιητική στο σημείο αυτό η άποψη του Ε. Lohmeyer πως εδώ πρόκειται απλώς περί μυθολογικών σατανικών δυνάμεων (ό.π. σελ. 145). Το από καταβολής κόσμου αναφέρεται
στη δημιουργία του ανθρώπου, δεν έχει όμως σχέση με το γενεαλογικό κατάλογο του Ση θ (Γεν. κεφ. 5) και τη μη γενεαλόγηση του Κάιν (κεφ. 4), όπως προτείνει ο Ανδρέας.
Όπως για το Θεό και τον Ιωάννη ο αριθμός 7 έχει ξεχωριστή αξία, το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για το θηρίο: Οι 7 κεφάλες του θηρίου είναι οι 7 λόφοι πάνω στους οποίους κάθεται η πόρνη. Περί του επταλόφου της Ρώμης
βλ. Op. Carm. Τ Attic. VI 5 «εξ άστεος επταλόφου»' Διονύσιος Αλικαρ. IV 13, 14' Στράβων V (αριθμεί τους 7 λόφους με τα ονόματά τους). Οι αυτοκράτορες επίσης είναι 7. Ο αριθμός των βασιλέων σχετίζεται με τη
συμπλήρωση έλευσης του Τέλους. Αφού ο όγδοος περί του οποίου ο λόγος στο στίχ. 11 συγκαταριθμείται στους 7 πρόκειται όμως να ξανάρθει ως αντίχριστος, όταν τελειώσει η βασιλεία των 7. Ποιοι είναι αυτοί οι 7; Είναι
ζήτημα ερμηνείας των στίχ. 17, 10-11: Οι πέντε έπεσαν, ο εις εστίν, ο άλλος ούπω ήλθεν, και όταν έλθη ολίγον αυτόν δει μείνω. Και το θηρίον ο ην και ουκ εστίν, και αυτός όγδοος (ή ο όγδοος) εστίν, και εκ των επτά εστίν,
και εις απώλχιαν υπάγει. Στους στίχους αυτούς έχουν δοθεί διάφορες έννοιες από τους παλαιούς και τους νεότερους ερμηνευτές. Οι Ανδρέας και Οικουμένιος προτείνουν και εδώ δέσμες ερμηνειών: Πρόκειται για τις 7
χιλιάδες της ιστορίας του κόσμου' ο Ανδρέας ζει στην πέμπτη, ενώ κατά την έκτη θα συντελεσθούν αυτά που παρουσιάζει η Απκ. και κατά την έβδομη θα έλθει η βασιλεία του Θεού. Κατ' άλλη άποψη, πρόκειται περί επτά
μεγάλων αυτοκρατοριών, αρχίζοντας από τους Ασσύριους. Όταν όμως αντιμετωπίζουν την αλλαγή των γενών (7 όρη, 7 κεφαλές, 7 βασιλείς), καταλήγουν στην παρατήρηση «ουδέν γαρ η γραφή περί τούτων είωθε
μικρολογείσθαι».
Κατ' άλλους το θέμα των επτά εξαρτάται αν αρχίσει το μέτρημα από τον Καίσαρα ή από τον Αύγουστο' αν θα περιλάβει τους 3 αυτοκράτορες της ανώμαλης περιόδου: Γάλβα, Όθωνα και Βιτέλιο. Οι μεσαιωνικοί εξηγητές
συνδέουν τις 7 κεφαλές προς 7 αυτοκρατορίες αρχίζοντας από τους Ασσύριους και καταλήγοντας στη Ρώμη. Ο Ζαχαρίας Γεργάνος μνημονεύει κάπως παρόμοια πως οι 7 κεφαλές είναι 7 βασίλεια που φύλαγαν την παλαιά
Ρώμη: Γερμανία, Σπάνια, Φράντζα, Αέχον, Ουγγαρία, Βοημία και Ρώμη. Επίσης, για το θηρίο που ην και ουκ έστιν και εις απώλειαν υπάγει σημειώνει: «Αέγουσιν πως να είναι το θηρίον αυτό ο πάπας από το γένος των
βασιλέων... »(ό.π. σελ. 242-3).
Ενδιαφέρουσα, κατά τη γνώμη μας, εξήγηση προτάθηκε από τον \ν. Βοι^βϊ: Οι 5 που έπεσαν είναι οι Αύγουστος, Τιβέριος, Καλιγούλας, Κλαύδιος, Νέρωνας. Σύμφωνα με την εσχατολογική παράδοση που ο Ιωάννης
δέχτηκε, οι αυτοκράτορες πρέπει να είναι 7. Κι επειδή ο ίδιος ζούσε στα χρόνια του έκτου αυτοκράτορα, πριν φθάσει στον αντίχριστο, περιμένει ακόμα ένα βασιλιά («ο άλλος ούπω ήλθεν») επειδή όμως τα χρονικά όρια για
τον ερχομό του Τέλους ήταν περιορισμένα, γι' αυτό «και όταν έλθη, ολίγον αυτόν δει μείναι». Όπως υποστηρίζει ο Bousset, «οι επτά βασιλείς είναι θέμα προφητικής παράδοσης, όπως κι αν μετρηθούν μεταξύ του Αυγούστου
και του Nero Redivivus». Ο ίδιος ο σ. γράφει κατά τη βασιλεία του έκτου και προβλέπει τη βασιλεία του έβδομου πολύ βραχεία γιατί ο καιρός είναι συνεσταλμένος' έρχεται ο όγδοος βασιλιάς ο οποίος είναι εκ των 7 της
προφητείας* αυτός είναι ο Nero Redivivus που συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά αυτοκράτορα-θηρίου-αντιχρίστου (βλ. ό.π. σελ. 407-8). Την άποψη αυτή εκπροσωπούν και κάποια από τα σύγχρονα Υπομνήματα στην Απκ.,
όπως του G. Β. Caird (A Commentary on the Revelation of St. John the Divine, Harpers, σελ. 219' R. Mounce (ό.π. σελ. 314-17)' P. Pringent, (ό.π., σελ. 261-63: μόνο που τη μέτρηση των ρωμαίων αυτοκρατόρων αρχίζει μ.Χ.,
δηλ. με τον Καλιγούλα), Ed. Lohse, ό.π. σελ. 97. Και ο Lohse δέχεται την περί Nero Redivivus υπόθεση' για τον αριθμό όμως 7 των αυτοκρατόρων δεν ικανοποιείται με την περί προφητείας υπόθεση του Bousset αλλά
προτιμά κάτι άλλο, γράφοντας: «(ο Ιωάννης) παραλαμβάνει μια παλαιά παράσταση που διαμορφώθηκε στη Βαβυλώνα, κατά την οποία η ηλικία του κόσμου χωρίζεται σε 7 περιόδους, εκ των οποίων η κάθε μία εντάσσεται
κατά σειρά σε έναν από τους 7 πλανήτες και ίσταται υπό έναν κυρίαρχο. Ο ούτω παραλαμβανό-μενος αριθμός επτά εφαρμόζεται στην περίπτωσή μας στους ρωμαίους καίσαρες που διαδέχονται ο ένας τον άλλο» (ό.π. σελ.
97).
Επί των αυτών γραμμών κινούνται και οι εξηγήσεις εκείνων που, κατά κάποιο τρόπο, ταυτίζουν το Nero Redivivus με το Δομιτιανό. Έτσι π.χ. ο καθολικός Ignat. Rohr (Die Heilige Schrift des N. T., X, P. Hanstein, Bonn 1932,
σελ. 121). Κατά την άποψη αυτή, οι βασιλείς είναι έξι με πρώτο τον Αύγουστο και έβδομο τον Τίτο. «Ο όγδοος, ο Δομιτιανός, ως προς τη φύση του είναι ταυτόσημος προς τον προηγούμενο του, το Νέρωνα, και έτσι δεν
μπαίνει ειδικά στο μέτρημα των επτά. Ο Ε. Lohmeyer εξάγει εκ του αριθμ. 5 και 7 του πλανητικού συστήματος την εξήγηση της συνείδησης του Ιωάννη πως βρίσκεται στο τέλος αυτού του αιώνα και μπορεί επομένως να
περιμένει τον αντίχριστο.
Η δική μας εξήγηση ακολουθεί τον Bousset και μεγάλο αριθμό σύγχρονων εξηγητών. Δεχόμαστε δηλ. πως ο αριθμός των 7 κεφαλών είναι σχηματοποίηση της αυτοκρατορικής εξουσίας από τον Αύγουστο (αρχή) μέχρι το
Nero Redivivus (τέλος). Εκ των δικών μας σοβαρών υπομνηματιστών (Ιωήλ Γιαννακόπουλος και Παν. Μπρατσιώτης) ο πρώτος ως θηρίο εννοεί τη Ρώμη, στο Νέρωνα και στους Διωγμούς βλέπει την άνοδο του αντίχριστου,
ο οποίος επί Κωνσταντίνου εις απώ-λειαν υπάγει, για να επανεμφανισθεί στα νεότερα ευρωπαϊκά έθνη, ενώ η όγδοη κατάσταση ανήκει στον αντίχριστο των εσχάτων καιρών. Έτσι όμως η ιστορικά συγκεκριμένη εικόνα περί
αντίχριστου διαχέεται εντός μεγάλου αριθμού εκατονταετιών -κάτι ξένο προς τον Ιωάννη, ο οποίος μαζί με τη χριστιανική εκκλησία των χρόνων του περίμενε όλα τα εσχατολογικά γεγονότα «εγγύς». Ο Παν. Μπρατσιώτης,
ως άνθρωπος ακαδημαϊκός, αναγνωρίζει τις υπάρχουσες δυσκολίες' όταν όμως έχει να αντιμετωπίσει καταφανώς ιστορικές αναφορές της Απκ., τότε, προτιμά, όπως σημειώνει, την παραίτηση από ματαιόπονες αναζητήσεις.
Έτσι, τις 7 βασιλείες θεωρεί και ο αοίδιμος καθηγητής ως συμβολικό και σχηματικό αριθμό υποδήλωσης του πληρώματος των καιρών, ενώ τις επεξηγήσεις του αγγέλου στα καθέκαστα θεωρεί ως παραστατική έκφραση του
παροδικού των διάφορων κοσμικών αρχών και εξουσιών και καθεστώτων και εν γένει πάσης αντιθέου δυνάμεως, καταλήγοντας έτσι στις πνευματικές ερμηνείες του Οικουμενίου. Ούτε αποκρούει εντελώς τα περί Nero
Redivivus, και τα κεφ. 17 και 18, ενώ τα συνδέει με την καταστροφή της Ρώμης από τον Αλάριχο, πιστεύει πως αυτά προδιαγράφουν την καταστροφή του κέντρου του κακού κατά τα έσχατα. Αλλά, από την Απκ., είναι
φανερό πως τα περί της Ρώμης αποτελούν το ίδιο το κέντρο του εσχατολο-γικού σεναρίου του Ιωάννη, ο οποίος πολύ κοντά στα χρόνια του περιμένει πως 0α ολοκληρωθούν και θα συντελεσθούν τα έσχατα, των οποίων τις
αρχές ζει ήδη μέσα στη γενιά του.
Δε θα αναφερθώ καθόλου στις ερμηνείες εκείνες της Απκ. που την εννοούν από την άποψη της δικής μας εποχής ως της εκπλήρωσης των προφητειών του Ιωάννη περί θηρίου, περί αντίχριστου, κ.τ.λ. Η φιλολογία αυτή από
την Αμερική έφθασε τη δεκαετία του '80 και σ' εμάς. Λαμπρό δείγμα τέτοιας εξήγησης της Απκ. είναι η ίδια κατηγορία ερμηνειών του βιβλίου που γράφτηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας από Έλληνες λογίους, οι
οποίοι στις εικόνες του Ιωάννη έβλεπαν γεγονότα που σχετίζονταν με την Οθωμανική αυτοκρατορία, με τη Δύση (του Πάπα), με τους Ρώσους και με την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό (βλ. Αστέριου
Αργυρίου, ό.π.).
Ένα δείγμα από τις αρχές του ερμηνευτικού αυτού κινήματος της Τουρκοκρατίας εδημοσίευσε ο κ. Αργυρίου στη σειρά εκδόσεων "Αρτος Ζωής' (Ζαχαρία του Γεργάνου, «Εξήγησις εις την Ιωάννου του Υψηλοτάτου
Θεολόγου Αποκάλυψιν», Αθήνα 1991). Επηρεασμένος ο Γεργάνος από ορθόδοξες και προτεσταντικές απόψεις, στο θηρίο βλέπει κάποιους Πάπες «που εστάθησαν αιρετικοί και εχθροί της κατά το Θεόν εκκλησίας. Ωσάν
αυτούς θέλουν εβγείν μετά ταύτα να πλανήσουν τους ορθοδόξους διά σημείων. Άλλοι εγνώρισαν τον διάβολον, ο οποίος πρώτα με το να ήτον φονεμένος με τον σταυρόν του Χριστού δεν εδύνατον να πλανέση τους πιστούς,
τώρα έχει να αναζητήση και διά της ψευδοδιδασκαλίας αυτού πολλούς εκ των χριστιανών να σύρη προς τον λό-γον του» (σελ. 240-41).
Το ωραιότερο πάντως δείγμα αυτής της 4κατά την εποχήν μας και τις ανάγκες της' ερμηνευτική της Απκ. προσφέρει από την εποχή της Μεγάλης Ιδέας ο συμπαθέστατος για τα ευγενή του αισθήματα Απ. Μακράκης.
Επαναλαμβάνει βέβαια τα περί Οθωμανών ως του θηρίου εκ της θαλάσσης, και των Παπών ως του θηρίου εκ της ξηράς (κεφ. 13), δεν παραλείπει όμως ως προς την Ανατολή την θεοκάπηλον σιμωνίαν, που οι αρχές της
είναι στο 1527 μ.Χ. Το «ημέρας τρεις και ήμισυ» (11, 11) ή «έτη τρία και ήμισυ» κ.τ.ό. ως 350 χρόνια προσθέτει στο 1527 και έχει το έτος 1877, έτος κατά το οποίο αντι-σιμωνιακοί ηγέτες, αναστάντες, συνέστησαν το
σύλλογο Ιωάννης ο Βαπτιστής' (Ερμηνεία της Λποκαλύψεως, «Ιωάννης ο Βαπτιστής», Αθήναι, 1982, σελ. 264 εξ.), κ.τ.λ., κ.τ.λ. Σ' αυτό το είδος εξηγήσεως της Απκ. διαβάζει κανείς τα προβλήματα και ζητήματα της δικής
μας εποχής, όχι της εποχής και της σκέψης του Ιωάννη.
Μετά τα παραπάνω χρειάζεται μόνο μια σύντομη παρατήρηση: Δεν πρέπει να διορθώνουμε τον Ιωάννη, έτσι που να τον κάνουμε σύμφωνο με τις αντιλήψεις μας ή με απόψεις που τελικά συμβιβάζονται με τις δικές μας
προσδοκίες. Ως θεόπνευστος συγγραφέας ο Ιωάννης έχει ένα μήνυμα προς την εκκλησία της εποχής του, όπως όλα τα βιβλία της Κ.Δ. Όταν η εκκλησία περιέλαβε το βιβλίο στον Κανόνα των βιβλίων της Κ.Δ., αυτό
απέκτησε μήνυμα και για μας, ένα μήνυμα που στηρίζεται όχι στο εσχατολογικό σενάριο του Ιωάννη αλλά στα θεολογικά θεμέλια της χριστιανικής ελπίδας, πάνω στα οποία στηρίχτηκε το σενάριο εκείνο' είναι αυτά τα
θεμέλια που ενδιαφέρουν το σημερινό χριστιανό. Το σενάριο χρησιμεύει για να καταλάβουμε τα θεολογικά νοήματα και τη σκέψη του προφήτη περί της χριστιανικής ελπίδας. Μοντέλο προς αποφυγήν πρέπει να θεωρείται
η ερμηνεία εκείνη της Απκ. που το ιστορικό και συγκεκριμένο σενάριο του Ιωάννη εννόησε ή εννοεί λαθεμένα με το δείκτη εκπλήρωσης προς τα γεγονότα κάποιας μεταγενέστερης εποχής, ενώ η ερμηνεία αυτή δείχνει
συγχρόνως πλήρη σχεδόν αδιαφορία προς τις συγκλονιστικές θεολογικές του βιβλίου απόψεις για το Θεό, τον κόσμο, την ανθρώπινη ύπαρξη και κοινωνία.
Με τα δέκα κέρατα που είδε ο Ιωάννης ασχολείται ο στίχ. 17, 12 (βλ. και 13, 1), σε πιθανότατη εξάρτηση από το Δαν. 7, 24. Αυτοί οι δέκα βασιλείς δείχνουν την έναντι του Χριστού εχθρότητα να εκπορεύεται όχι μόνο από
το ρωμαϊκό κέντρο της αυτοκρατορίας αλλά και από την περιφέρεια. Είναι αυτοί που συμπαραστέκονται το θηρίο στην τελευταία του εμφάνιση, οι δυνάμεις που το θηρίο κινητοποιεί στο 16, 14. Δεν έχουν ακόμη αναλάβει
την εξουσία ούτε αυτοί είναι οι βασιλείς της γης του 18, 19
που θρηνούν την πτώση της Βαβυλώνας. Πολλοί εξηγητές τους θεωρούν ως Πάρθους σατράπες που ήλθαν από την Ανατολή υπό τις διαταγές του Νέρωνα, και αυτό ταιριάζει στα περί της καταστροφής ενός ενωμένου υπό
το θηρίο στρατού στο 19,16-18. Ενώ άλλοι τους θεωρούν ως ενιαύσιους διοικητές συγκλητικών επαρχιών. Όπως όμως φαίνεται εκ της καθόλου εξάρτησης της εικόνας από το Δανιήλ, τα δέκα κέρατα αντιπροσωπεύουν την
εσχατολογική συνολική δύναμη των εθνών που υπακούουν στον αντίχριστο. Η βασιλεία τους είναι βραχεία γιατί δε χρειάζεται μακρότερη. Μέσα σε μια ώρα επήλθε η καταστροφή της Ρώμης (18, 1017, 19). Αυτοί, βέβαια,
είναι που θα πολεμήσουν μετά του θηρίου εναντίον του Αρνιού κατά τον εσχατολογικό πόλεμο (19, 11-21). Πρόκειται για τη μάχη Αρμαγεδών (16, 16). Οι τίτλοι του Ιησού Χριστού είναι εδώ αυτοί που αποδίδονται στο
Γιαχβέ κατά την Π.Δ. (Δευτ. 2, 47' Β' Μακκ. 13, 4' Γ' Μακκ. 5, 35* Α' Ενώχ 9, 4): κύριος κυρίων και βασι)χύς βασιλευόντων. Αυτούς όλους δε 0α πολεμήσει το Αρνίο μόνο του' δεν έχει το Αρνίο ανάγκη από κοσμικές
συμμαχίες, θα συνοδεύεται όμως από τους κλητούς και εκλεκτούς και πιστούς. Το 'κλητοί και εκλεκτοί' απαντά μόνον άπαξ στην Απκ." το σύνδεσμο αυτό βρίσκουμε συχνά στη λοιπή Κ.Δ. (Ρωμ. 8, 28' Α Κορ. 1, 2' Κολ. 3,
22' Ιουδ. 1). Μέσα στις Ιουδαϊκές Αποκαλύψεις οι δίκαιοι λαβαίνουν μέρος στις εσχατολογικές μάχες του Μεσσία και σ' αυτούς τελικά παραδίδονται οι ηττημένοι για να πάρουν εκδίκηση για τις δοκιμασίες που ως πιστοί
υπέμειναν (Α Ενώχ 98, 2 38, 5' 12' 91, 1). Στην έκθεση όμως περί εσχατολογικού πολέμου στο 19, 11 εξ. το Μεσσία που εμφανίζεται από τον ανοιγμένο ουρανό ακολουθούν «τα στρατεύματα τα εν τω ουρανώ», και η
ήττα των αντιπάλων αποδίδεται στα όπλα που διαθέτει ο ίδιος ο Μεσσίας. Γι' αυτό κατά το 17,14 τα Αρνίον νικήσει τον αντίπαλο στρατό, ως νικητές όμως κατά συνεκδοχή αναφέρονται οι κλητοί κ.τ.λ., όχι ως στρατός του
Μεσσία.
Οι εξηγήσεις του αγγέλου συνεχίζονται. Η πόρνη Βαβυλώνα κάθεται επάνω στα ύδατα, όπως γράφει ο Ιερ. 51, 13, κι αυτά είναι λαοί και όχλοι και έθνη και γλώσσαι' παρόμοια περιγράφονται οι αγορασμένοι από το Αρνίο
στο 5, 9. Έπειτα, το θηρίο και οι υποτελείς του, οι δέκα βασιλείς που μισούν τη γυναίκα θα την ερημώσουν και θα την απογυμνώσουν, θα φάνε τις σάρκες της και θα την πυρπολήσουν. Η γυναίκα με τη μεγαλοπρεπή
ενδυμασία και τα κοσμήματα (17,14) τώρα μένει γυμνή κι οι σάρκες της τρώγονται από άγρια θηρία που καταξεσχίζουν το θύμα τους. Και τα τέσσερα ρήματα του στίχ. 16 δηλώνουν την αγριότητα της επίθεσης εναντίον
της αμαρτωλής πόρνης. Σκηνές γνωστές από διάφορα περιστατικά στην Π.Δ. εμφανίζονται εδώ κατά την καταστροφή της Ρώμης a fortiori.
Ο Θεός οικονόμησε έτσι τα πράγματα, ώστε οι εχθροί της Βαβυλώνας να ενεργήσουν σύμφωνα με τη γνώμη και το σχέδιο του θηρίου για να δοθεί στο θηρίο η βασιλεία και κυριαρχία, κι αυτή η συμμαχία θα διαρκέσει
μέχρις ότου εκπληρωθούν οι λόγοι του Θεού διά των προφητών περί όλων αυτών. Ο στίχ. 17 πραγματικά τονίζει τη σπουδαιότητα της Π.Δ. στη δημιουργία του προφητικού εσχατολογικού σεναρίου του Ιωάννη. Εντύπωση,
επίσης, κάνει η με τις αναφορικές αντωνυμίες (ο, α, ην, α «είδες») επισήμανση από τον άγγελο ορισμένων γεγονότων" εδώ πρόκειται για το ότι η ερειπωθείσα είναι η πόλις η μεγάλη (βλ. και 18, 10)' δεν είναι μια πόλις όπως
τα Ιεροσόλυμα που καταστράφηκε εκ θεμελίων αλλά η μεγάλη εκείνη πόλις που είχε την κυριαρχία επάνω σε όλους τους βασιλιάδες. Οι βασιλείς της γης είναι έκφραση που χρησιμοποιείται στην Π.Δ. (Ψλ. 2, 2' 88, 28) με
έννοια αρνητική για το Θεό.
Γ. Ουράνια απόφαση η πτώση της Βαβυλώνας-Η έξοδος των χριστιανών από την πόλη (18, 1-8)
1 Μετά ταύτα ε ¡δ ο ν άλλον άγγελο ν καταβαίνοντα έκ του ούρανοϋ έχοντα έξουσίαν μεγάλη ν, και ή γη έφω-τίσθη έκ της δόξης αύτοϋ. 2 και έκραξεν έν ισχυρά φωνή )χγων'
έπεσεν έπεσεν Βαβυλών ή μεγάλη, και έγένετο κα-τοικητήριον δαιμονίων και φυλακή παντός πνεύματος άκαθάρτου και φυλακή παντός όρνέου άκαθάρτου και φυλακή παντός θηρίου άκαθάρτου και μεμισημένου,
3 ότι έκ τοϋ οίνου του θυμού τής πορνείας αύτής πέ-πωκαν πάντα τά έθνη και οι βασιλείς τής γής μετ' αύτής έπόρνευσαν και οί έμποροι τής γής έκ τής δυνάμεως τοϋ στρήνους αύτής ¿πλούτησαν.
4 Καίήκουσα άλλην φωνή ν έκ τοϋ ούρανοϋ λέγουσαν' έξέλθατε ό λαός μου έξ αύτής ίνα μη συγκοινωνήσητε ταΐς άμαρτίαις αύτής, και έκ τών πληγών αύτής ίνα μή λάβητε, 5 ότι έκολλήθησαν αύτής αίάμαρτίαι
άχρι τοϋ ούρανοϋ και έμνημόνευσεν ό θεός τά αδικήματα αύτής. 6 άπόδοτε αύτή ώς και αύτή άπέδωκεν καί διπλώσατε τά διπλά κατά τά έργα αύτής, έν τω ποτηρίω ω έκέ-ρασεν κεράσατε αύτή διπλούν, 7 όσα έδόξασεν
αυτήν και έστρηνίασεν, τοσούτον δότε αυτή βασανισμό ν καί πένθος, ότι έν τή καρδία αύτής λέγει ότι κάθημαι βα-
σίλισσα και χήρα ουκ ει μ ι και πένθος ου μη ίδω. 8 διά τούτο έν μια ή μέρα ήξουσιν αίπληγαί αύτής, θάνατος και πένθος και λιμός, καιέν πυρί κατακαυθήσεται, ότι ισχυρός κύριος ό θεός ό κρίνος αυτήν.
1 Ύστερα απ' αυτά, είδα άλλον άγγελο να κατεβαίνει από τον ουρανό' είχε μεγάλη εξουσία, κι η γη φωτίστηκε από τη λαμπρότητά του. 2 Και έκραξε με δυνατή φωνή: «Έπεσε, έπεσε η Βαβυλώνα η μεγάλη! Έγινε κατοικία
δαιμονίων, καταφύγιο για κάθε πνεύμα ακάθαρτο, για κάθε όρνιο ακάθαρτο και για κάθε θεριό ακάθαρτο και μισητό.
3 Από το μεθυστικό κρασί της πορνείας της έχουν πιει όλα τα έθνη. Οι βασιλιάδες της γης πόρνεψαν μαζί της, κι οι έμποροι όλου του κόσμου πλούτισαν απ* τη χλιδή της ακολασίας της».
4 Ακουσα κι άλλη φωνή από τον ουρανό να λέει: «Λαέ μου, μακριά απ' αυτήν! Μην παίρνετε μέρος στις αμαρτίες της, για να μη συμμετάσχετε στις συμφορές της. 5 Γιατί στοιβάχτηκαν οι αμαρτίες της ίσαμε τον
ουρανό, κι ο Θεός δεν ξεχνάει τις ανομίες της. 6 Φερθείτε της όπως κι αυτή σας φέρθηκε' ξεπληρώστε στο διπλάσιο ό,τι έκανε. Με το ποτήρι που κέρασε διπλοκεράστε την. 7 Όση ήταν η λαμπρότητα κι η ακολασία της,
τόσα βάσανα και τόσο πένθος δώστε της. Γιατί κομπάζει μέσα της: "Κάθομαι θρονιασμένη σαν βασίλισσα, χήρα δεν είμαι, πένθος δε θα με βρει". 8 Γι" αυτό σε μια μέρα θα τη βρουν οι συμφορές της, ο θάνατος, το πένθος
κι η πείνα" και πυρκαγιά θα την κατακάψει. Γιατί είναι ισχυρός ο Κύριος ο Θεός που την καταδίκασε».
* * *
Το μετά ταύτα σημαίνει συνέχεια. Έτσι και στο 4, 1 και 15, 5. "Αλλον άγγελον, όχι κάποιον από τους επτά με τις έσχατες φιάλες, ούτε αυτόν του κεφ. 17 που δείχνει
στον προφήτη το μυστήριο της μεγάλης πόλης. Ο άγγελος αυτός έχει εξουσιοδότηση για κάτι μεγάλο: τη δικαστική απόφαση του ουρανού για την καταστροφή της Βαβυλώνας. Η γη φωτίστηκε από τη δόξα του ουρανού
από όπου κατέβηκε. Εξάλλου, λόγω σοβαρότητος της απόφασης έκραξεν εν ισχυρά φωνή για να ακουσθεί παντού. Πριν όμως εισέλθουμε στην ανακοίνωση του αγγέλου, κάποιες παρατηρήσεις για όλο το κεφ. 18 είναι
αναγκαίες.
Αν για όλη την Απκ. έχει κάποια βάση η υπόθεση για αναθεώρηση ενός παλαιοτέρου κειμένου από τον Ιωάννη, αυτό ισχύει έτι μάλλον για το κεφ. 18. Για τους εξής λόγους: (1) Μέχρι το κεφ. 18 οι δυο κόσμοι, που
αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλο, είναι η Ρώμη και ο κόσμος αφενός, η εκκλησία των αγίων αφετέρου. Αλλά στο κεφ. 18 παρουσιάζονται και άλλες επί της σκηνής τρεις σαφείς κατηγορίες που θρηνούν και κόπτονται για την
πτώση της μεγάλης πόλης: «βασιλείς της γης», ηγεμόνες δορυφόροι της εξουσίας, μεγάλοι έμποροι αγαθών, και οι εφοπλιστές των θαλασσίων μεταφορών της εποχής. Η πτώση της Βαβυλώνας γίνεται με χτύπημα του Θεού,
τα αίτια όμως της πτώσης στο κεφ. 18 εκτείνονται και πέραν του στενώς θρησκευτικού, θίγουν δηλ. χώρους με τους οποίους σήμερα ασχολείται η κοινωνιολογία. Υποστηρίζεται από τους εξηγητές ότι εδώ διαφαίνεται
κάποια άλλη πηγή, ιουδαϊκή ή χριστιανική, από την εποχή που μεγάλες κοινωνικές αναστατώσεις στην Ιταλία (68-70 μ.Χ.) συμπίπτουν χρονικά με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ (70 μ.Χ.) και τον αιματηρό διωγμό κατά
των χριστιανών τον Ιούλιο του 64 επί Νέρωνος. Πρώτη φορά στο κεφ. αυτό της Απκ., ο κλαυΟμός και ο πόνος ορισμένων κοινωνικών τάξεων της αυτοκρατορίας για την πτώ-
ση της καταστροφής της Βαβυλώνας απευθείας από το Θεό συνδέεται με τη σφαγή προφητών και αγίων (18,24) με αλαλαγμούς χαράς και ενθουσιασμού από αυτούς και από όλους τους αγγελικούς χορούς στον ουρανό.
Πρώτη φορά μας πληροφορεί η Απκ. πόσο διαφορετική από τη δική της περί Ρώμης άποψη ήταν η γνώμη άλλων κοινωνικών ομάδων ή τάξεων μέσα στην αυτοκρατορία. Ίσως αυτό να το υπονοούσε σε προηγούμενα
κεφάλαια, πουθενά όμως δεν το ανέπτυξε όσο στο κεφ. 18. (2) Είναι δυνατή η υπόθεση ότι βρισκόμαστε μπροστά σε δυο παραδόσεις εκ του διαφόρου τρόπου περιγραφής της καταστροφής της πόλης: η μια συνδέεται με το
μύθο περί Nero Rcdivivus και στρατευμάτων από την Παρθία (17, 15-18), ενώ στη δεύτερη ο Θεός εκτελεί απευθείας με το λόγο του την καταδίκη της Βαβυλώνας, όπως ξέρουμε το λόγο αυτό και από την προφητεία της
Π.Δ., χωρίς αναφορά σε ιστορικά, πραγματικά ή φανταστικά, γεγονότα, με ιδιαίτερη έξαρση μόνο της θείας θέλησης, όπως σημειώνει επί του προκειμένου και ο Lohmeyer (ό.π. σελ. 147). Ο Bousset θεωρεί πιθανό ότι το
κεφ. 18 δεν προέρχεται από το τελευταίο χέρι συγγραφής του βιβλίου για το λόγο ότι του λείπουν κάποια ειδικά χαρακτηριστικά. Η παράδοση του κεφ. 17 συνεχίζεται φυσιολογικά στο 19, 19-21. Αντίστοιχη, μάλιστα, με την
Απκ. περίπτωση βρίσκει στα Σιβυλλικά βιβλία, όπου (ιδίως στο βιβλίο VI II, 37 εξ.) αλλού η πτώση της Ρώμης σχετίζεται με το Νέρωνα, αλλού μόνο με γενικές απειλές κατά της πόλεως (ό.π., σελ. 425). ΓΓ αυτό ο Bousset
αφήνει ανοιχτή τη δυνατότητα μιας παλαιότερης είτε ιουδαϊκής (μετά την καταστροφή του 70 μ.Χ.) είτε χριστιανικής (μετά τη σφαγή των χριστιανών στη Ρώμη το 64 μ.Χ. -γι' αυτό και η μνεία 'αποστόλων' στο 18, 20)
πηγής. Αυτό που πρέπει εδώ να προστεθεί είναι ότι τα χρώματα της καταστροφής κατά το κεφ. 18 είναι απευθείας δάνεια από τον Ησαΐα, τον Ιερεμία και τον Ιεζεκιήλ, αναφερόμενα στη Νινευή ή στη Βαβυλώνα ή στην
Τύρο, και ότι ο Ιωάννης τελικά δε δυσκολεύεται, και στην περίπτωση αυτή όπως σε τόσες άλλες, να συνδέσει τις δυο αυτές παραδόσεις. Στο κεφ. δηλ. 18, χωρίς μυθικούς Νέρωνες και στρατεύματα, η προφητική συνείδηση
διατυπώνει τις ηθικές και κοινωνικές πλευρές της πτώσης της Ρώμης, όπως έκαναν σε παράλληλες περιπτώσεις οι προφήτες της Π.Δ. Έτσι, ίσως ευκολότερα, μπορούμε να εξηγήσουμε τις πολύ έντονα εκδικητικές
διατυπώσεις αυτού του κεφ., όπως και την τόσο θριαμβευτική και χαρούμενη ασματική συμμετοχή των ουράνιων δυνάμεων, της θριαμβεύουσας εκκλησίας, στο όργιο του αίματος που περιγράφεται, αν και πρέπει να
παρατηρηθεί πως το αίσθημα του θριάμβου είναι ο τόνος της ουράνιας λειτουργίας από το κεφ. 4 και εξής μέχρι το τέλος του βιβλίου. Αν ο Ιωάννης, όπως οι παλαιοί προφήτες, εκφράζει στο κεφ. 18 την άκαμπτη δικαιοσύνη
του Θεού, την απέχθεια του Κυρίου προς τις κοινωνικές ανισότητες και την υιοθέτηση ενός ασκητικού πουριτανισμού απέναντι σε κάθε πολυτέλεια της κοινωνικής και ατομικής ζωής, μπορεί το ίδιο να άφησε τον εαυτό του
να οδηγηθεί σε σκληρές περιγραφές θείας τιμωρίας εναντίον και εχθρικών εξ εθνών ομάδων. Ο Ιωάννης χρησιμοποιεί τα προφητικά λόγια με την πεποίθηση πως βρίσκουν την τελική τους εκπλήρωση, μέχρι και τις
λεπτομέρειες, στην πτώση του 'έσχατου' και χειρότερου από όλα τα ιστορικά κέντρα εξουσίας, με άμεση συνέπεια τον εσχατολογικό πόλεμο, τη γενική ανάσταση, την Κρίση και τον ερχομό του νέου κόσμου. (3) Η σύνδεση
των κεφ. 17 και 18 σε ένα κοινό εσχατολογικό σενάριο περί καταστροφής της Ρώμης ένωσε στο νου του Ιωάννη κάτι ιστορικό με τη θεϊκή εσχατολογική διάσταση και με την τελική καταδίκη του σατανά. Έτσι, μετά την
καταδίκη της 'πόρνης' Βαβυλώνας φυσιολογικά ακολουθούν στο σενάριο οι γάμοι του Αρνιού με την εκκλησία: τιμωρία της μιας γυναίκας, γάμοι προς μιαν άλλη. Η τόσο λεπτομερής από την Π.Δ. περιγραφή της συντριβής
των φοβερότερων εχθρών του Θεού δεν απευθύνεται στους αναγνώστες μόνο μέσα σε κάποιο μηχανισμό ικανοποίησης από τη φαντασία αλλά για να τους δώσει και τη βεβαιότητα πως τα προλεγόμενα στην Π.Δ. για την
καταστροφή θα εκπληρωθούν με το παραπάνω και η υπόσχεση του Θεού γι' αυτούς θα πραγματοποιηθεί.
Μετά τις γενικές αυτές παρατηρήσεις μπορούμε να επανέλθουμε στα επιμέρους του κεφ. 18. ' Επεσεν, έπεσεν Βαβυλών η μεγάλη: πρόκειται για προφητικό αόριστο που δηλώνει τη βεβαιότητα για κάτι που ασφαλώς θα
γίνει πολύ γρήγορα. Στο κεφ. 14 έχουμε, επίσης, τρεις αγγέλους και τρεις ουράνιες φωνές* ο άλλος άγγελος εδώ είναι ο δεύτερος του 14, 8, μόνο που εδώ η φωνή του είναι ισχυρά και η εξαγγελία του θυμίζει την πτώση της
Βαβυλώνας προ του επερχόμενου βασιλέα της Περσίας Κύρου (Ησ. 21,9).
Η μεγάλη πόλη μετά την καταστροφή της γίνεται, όπως πιστευόταν τότε, κατοικητήριο παντός πνεύματος ακαθάρτου, όπως οι σειρήνες και τα δαιμόνια στον Ησ. 13, 21, βλ. και Ιερ. 27, 39" Σοφ. 2, 14" Βαρ. 4, 35. Όρνεα
ακάθαρτα αναφέρει ο Ησ. 34, 1 εξ. (όπως εχίνοι, ίβεις, κόρακες, ονοκένταυροι, κ.τ.λ.)' επίσης, το Δευτ. 14, ΠΙ 9. Η πτώση δηλ. της Ρώμης σε ερείπια στηρίζεται σε προφητικές περιγραφές καταστροφής. Φυλακή είναι ο
πύργος που εδώ κατοικείται από κακά πνεύματα και όρνεα που περιμένουν τη λεία τους. Η αιτιολογία της συμφοράς επαναλαμβάνεται (14, 8) στο στίχ. 3: διά της πορνείας της, με την αποστασία της, σαν δυνατό κρασί
κέρασε όλα τα έθνη και τους βασι/χίς της γης. Αν ο 3α έχει θρησκευτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο, ο 3β τονίζει την οικονομική και κοινωνική συμμετοχή της περιφέρειας στο κέντρο. Το στρήνος είναι ο έντονος πόθος για
πλουτισμό από τη Ρώμη, από τους εμπόρους που ήπιαν από το κρασί της.
Όπως στο 10,4' 8' 14,12 εξ., ο προφήτης στο στίχ. 4 ήκουσε άλλη ν φωνή ν εκ του ουρανού. Πρόκειται για μέτρα προστασίας για το λαό του Θεού που βρίσκεται μέσα στην πόλη. Το εξέλθατε ο λαός μου εξ αυτής στηρίζεται
σε μακρά παράδοση της Π.Δ. (Ησ. 48, 20* 53, 11" Ιερ. 27, 6" 28, 6' Αναλ. Μωυσ. 9, 6* Απκ. Βαρ. 2, 1). Αντίστοιχο προς αυτό είναι το πρωτοχριστιανικό «φεύγετε» (Μκ. 13, 14 εξ.). Και εδώ το γενικότερο πρότυπο είναι η
έξοδος του Ισραήλ από την Αίγυπτο. Η ενοχή και ανταπόδοση ανάγονται στο Ιερ. 51,9' 50, 15" 29" 16, 18* Ψλ. 137, 8, η προστασία των αγίων στο Ησ. 47, 5' 8, ενώ η απότομη αλλαγή από την αφθονία στην πείνα και το
θάνατο στο Ιεζ. 28,18* Ησ. 47,9' Ιερ. 50,32, κ.α. Εντυπωσιάζει το ότι, ενώ η προστασία των αγίων περιορίζεται σε ένα στίχο, αναπτύσσονται σε πλάτος οι συμφορές των εχθρών.
Ότι εκολλήθησαν αυτής αι αμαρτίαΓ γράφοντάς τες σε πάπυρο θά 'πρεπε να κολλήσει κανείς χιλιάδες φύλλα παπύρου, από τη γη μέχρι τον ουρανό, για να περιλάβει τις αμαρτίες της Βαβυλώνας. Αυτό έγινε με τη Ρώμη,
έτσι που ο Θεός δεν μπορούσε να τις ξεχάσει: ε μνημόνευα εν ο Θεός τα αδικήματα αυτής. Σε ποιούς μπορεί να απευθύνονται οι προστακτικές απόδοτε... διπλώσατε... κεράσα-
τε... δότε στους στίχ. 6-7 με τις τρομακτικές αντεκδικήσεις που διατάσσουν; Όχι σε αγγελικές δυνάμεις, αφού πρόκειται για ανταπόδοση και αντικέρασμα, ούτε σε στρατεύματα του Νέρωνα που συναντάμε στο κεφ. 17.
Ούτε για ειδικές δυνάμεις της θείας εκδίκησης πρόκειται. Όσο κι αν φαίνεται δύσκολο ένας λαός που καλείται εσπευσμένα να εξέλθει της πόλεως για να σωθεί, αυτός να προτρέπεται να προβεί συγχρόνως σε αντεκδικήσεις,
από τη συνάφεια των στίχων αυτών δε μας μένει άλλη λύση, όσο κι αν μας είναι δυσάρεστη. Αυτό μας θυμίζει κάπως την αστεία ιστορία των ισραηλιτών στην Αίγυπτο που, με την προοπτική της εξόδου, δανείστηκαν
κάποιας αξίας πράγματα από τους Αιγυπτίους εν γνώσει των πως δε θα τα επιστρέψουν. Και αυτό το εκ πρώτης όψεως ανήθικο επεισόδιο έχει προκαλέσει ερμηνευτικό πονοκέφαλο από την εποχή των ερμηνευτών Πατέρων.
Την παραπάνω προτεινόμενη ερμηνεία ενισχύει έτι μάλλον η γραφή «αυτή απέδωκεν υμίν» που υποστηρίζεται από το Βατ. κώδικα και την πλειονότητα των λοιπών μαρτύρων του κειμένου. Το παράξενο είναι πως και οι
Μεσαιωνικοί ερμηνευτές της Απκ. δεν προβαίνουν σε κάποια μεταφορά ή αλληγορία. Σχετικώς με τους δίκαιους και μάρτυρες σημειώνουν απλώς «...ώστε και αυτούς καν ει θεομιμήτως προείλοντο ζην, αλλ' ουν διά το
υπερβάλλον των κακώσεων εκνικηθήναι ταύτα προφέρειν». Σχετικά όμως με τη διπλάσια ανταπόδοση, ο Οικουμένιος κάνει το εξής σχόλιο: «Πώς γαρ ο λέγων, ουκ αδικήσει Κύριος δις επί το αυτό, νυν διπλάσια και
επταπλάσια φύσιν εκ-δικείν; Ει ουν το διπλούν και επταπλάσιον, ου το κατ' αξίαν σημαίνειν υποληπτέον, αλλά το μετριότερον, ίσως άτοπον ουδέν». Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για απλή ανταπόδοση (lex talionis)
αλλά μια πιο αυστηρή τιμωρία. Για απλή ανταπόδοση βλ. Ιερ. 50, 29 (Μασ.): «Ανταπόδοτε αυτή κατά τα έργα αυτής, κατά πάντα όσα εποίησε ποιήσατε αυτή, ότι προς Κύριον αντέστη Θεόν άγιοντου Ισραήλ». Βλ. και 14,8.
Η Ρώμη τιμωρείται έτσι αυστηρά για κάποιο είδος ύβρης: «Κάθημαι βασίλισσα και χήρα ουκ ειμί και πένθος ου μη ίδω», όπως έλεγε η Βαβυλώνα* «εις τον αιώνα έσομαι άρχουσα... εγώ ειμι και ουκ έστιν ετέρα' ου καθιώ
χήρα ουδέ γνώσομαι ορφανίαν...» (Ησ. 47, 7-8). Το πένθος και η ορφανία εδώ υπαινίσσονται το αήττητο του ρωμαϊκού στρατού και το απρόσβλητο του ρωμαϊκού λαού από το θάνατο εκ λιμού. Πληγές όπως Θάνατος και
πένθος και λιμός συμπληρώνονται τελικώς με τη φωτιά που κατακαίει τα πάντα. Για την πυρά ως τιμωρία της Βαβυλώνας βλ. Ιερ. 51, 25' Α' Κορ. 3, 13. Δεν αναφέρεται τίποτε περί επιδρομής ξένων στρατευμάτων, αφού
πρόκειται για τιμωρίες από το Θεό απευθείας, οι οποίες άλλωστε, εν μια ημέρα ήξουσιν. Ο Ησ. 47,9 προλέγει χηρεία και ατεκνία για την Βαβυλώνα «εν μιά ημέρα». Με την περίσσεια της τιμωρίας είναι ωσάν ο Θεός να
θέλει να δείξει την υπεροχή του σε κάποιο ανταγωνιστή: ότι ισχυρός κύριος ο Θεός ο κρίνος αυτήν. Νομίζω δεν υπάρχει άλλο κείμενο στην Κ.Δ. αντιπροσωπευτικό αυτού που ονομάζεται ικανοποίηση από το αποτέλεσμα
της φαντασίας. Η γενικότερη μεγάλη αλήθεια αυτού του κειμένου μπορεί να συνοψισθεί στο μόττο: «Εμοί εκδίκησις, εγώ ανταποδώσω» (Δευτ. 32, 35' Εβρ. 10, 30). Στη συνάφεια αυτή πρέπει να σημειωθεί πως η έξαρση της
υπό του Θεού ανάληψης της εκδίκησης του κακού έχει ενίοτε στη χριστιανική παραίνεση την έννοια να τονίσει το γεγονός, κατά την έντονα εσχατολογική τους πίστη: αφού ο Θεός έχει αναλάβει ο ίδιος να ζητήσει
ανταπόδοση για τα παθήματα των αγίων, είναι αδιανόητο και περιττό να επιχειρούν κάτι τέτοιο οι ίδιοι (βλ. π.χ. Ιακώβ 5, 7-1 Γ Α' Πετρ. 4, 12 εξ.). Η συντριβή της ιουδαϊκής επανάστασης κατά της Ρώμης (70 μ.Χ.)
ενίσχυσε έτι μάλλον τη θέση αυτή.
Δ. Ο Θρήνος των βασιλέων της γης, των εμπόρων και των εφοπλιστών για την καταδίκη της Βαβυλώνας (18, 9-19)
9 Και κλαύσουσιν και κόψονται έπ' αυτήν οίβασιλείς της γης οί μετ' αυτής πορνεύσαντες και στρηνιάσαντες, όταν βλέπωσιν τον καπνόν της πυρώσεως αυτής, 10 από μακρόθεν έσ τ η κότες διά τον φόβο ν τοϋ βασανισμού
αυτής λέγοντες'
ούαί ούαί, ή πόλις ή μεγάλη,
Βαβυλών ή πόλις ή ισχυρά, ότι μια ώρα. ήλΟεν ή κρίσις σου. 11 Και οί έμποροι της γής κλαίουσιν και πενθοϋσιν έπ' αυτήν, ότι τον γόμον αυτών ουδείς άγοράζει ούκέτι 12 γόμον χρυσού και άργύρου και λίθου τιμίου και
μαργαριτών και βυσσίνου και πορφύρας και σιρικού και κοκκίνου, και πάν ξύλο ν Ούϊνον και πάν σκεύος έλεφάν-τινον και πάν σκεύος έκ ξύλου τιμιωτάτου και χαλκού και σιδήρου και μαρμάρου, 13 και κιννάμωμον και
άμωμο ν και Θυμιάματα και μύρον και λίβανον και οίνον και έλα ιον και σ εμίδαλιν και σίτο ν και κτήνη και πρόβατα, καί ίππων και ρ εδώ ν και σωμάτων, και ψυχάς ανθρώπων.
14 καί ή όπώρα σου τής έπιθυμίας τής ψυχής απήλθε ν άπό σού,
καί πάντα τά λιπαρά καί τά λαμπρά άπώλετο άπό σού καί ούκέτι ού μη αύτά εύρήσουσιν. 15 Ο ι έμποροι τούτων οί πλουτήσα ντες άπ' αυτής άπό μακρόθεν στήσονται διά τον φόβον τοϋ βασανισμού αυτής κλαίοντες καί
πενθοϋντες 16 λέγοντες' ούαί ούαί. ή πόλις ή μεγάλη, ή περιβεβλημένη βύσσινον καί πορφυροϋν καί κόκκινον
καί κεχρυσωμένη έν χρυσίω καί λ.ίθω τιμίω και μαργαρίτη.
17 ότι μια ώρα ήρημώθη ό τοσούτος πλούτος. Καί πάς κυβερνήτης καί πάς ό επί τόπον πλέων καί ναϋται καί όσοι τήν Θάλασσαν έργάζονται, άπό μακρόθεν έστησαν 18 καί έκραξον βλεποντες τον καπνόν τής πυ-ρώσεως
αυτής λέγοντες' τις όμοια τή πόλει τή μεγάλη; 19 καί έβαλ.ον χοϋν επί τάς κεφαλάς αύτών καί έκραζον κλαίοντες καί πενθοϋντες λέγοντες' ούαί ούαί, ή πόλις ή μεγάλη,
έν ή έπλ.ούτησαν πάντες οί έχοντες τά πλ.οία έν τή θαλ.άσση έκ τής τιμιότητος αύτής, ότι μια ώρα ήρημώθη.
9 Οι βασιλιάδες της γης που πόρνεψαν κι ασέλγησαν μαζί της, όταν δουν τον καπνό από τις πυρκαγιές της, θα κλάψουν και θα θρηνήσουν γι' αυτήν. 10 Φοβισμένοι για τα βάσανά της θα στέκονται μακριά και θα λένε:
«Αλί και τρισαλί, Βαβυλώνα, πόλη μεγάλη και δυνατή! Σε μια ώρα μέσα ήρθε η τιμωρία σου».
11 Κι οι έμποροι της γης θα κλαίνε και θα θλίβονται γι' αυτήν, γιατί κανένας πια δε θ' αγοράζει το εμπόρευμά τους' 1 2 εμπόρευμα χρυσάφι κι ασήμι, πολύτιμα λιθάρια και μαργαριτάρια' λινά ακριβά και πορφυρά, μεταξωτά
και κόκκινα' κάθε λογής αρώματα και κάθε είδος φιλντισένιο' κάθε λογής ξύλο πολύτιμο και χάλκινο, σιδερικό και μάρμαρο' 1 3 κανέλα κι αλοιφές, θυμιαματα, μύρο και λιβάνι, κρασί και λάδι, σιμιγδάλι και στάρι, ζώα και
πρόβατα. άλογα κι αμάξια, κορμιά για πούλημα, ακόμη και ανθρώπινες ζωές. 14 Και θα λένε: «Ο ώριμος καρπός που λαχτάρησε η ψυχή σου έφυγε μακριά σου, κι όλα τα πλούτη και οι λαμπρότητες χαθήκανε για σένα, κι
ούτε που θα ξαναβρεθούνε πια».
15 Όσοι εμπορεύτηκαν μ' αυτά και πλούτισαν ο* αυτήν την πόλη, από φόβο για τα βάσανά της θα στέκονται μακριά και θα κλαίνε και θα πενθούνε 16 λέγοντας:
«Αλί και τρισαλί στην πόλη τη μεγάλη, τη ντυμένη τ* ακριβά λινά και την πορφύρα και τα κόκκινα! Τη στολισμένη με χρυσάφι και με πολύτιμα πετράδια και μαργαριτάρια'
17 σε μια ώρα μέσα εξαφανίστηκε τόσος πλούτος!»
Κι όλοι οι καπεταναίοι κι όσοι ταξίδευαν στη θάλασσα, οι ναύτες κι όσοι δουλεύανε στη θάλασσα στάθηκαν από μακριά, 18 βλέποντας τον καπνό της πυρκαγιάς της, κι έκραξαν: «Υπήρξε ποτέ πόλη σαν κι ετούτη την πόλη
τη μεγάλη;» 19 Και κλαίγαν και πενθούσαν ρίχνοντας στάχτη στο κεφάλι τους' κι έλεγαν:
«Αλί και τρισαλί στην πόλη τη μεγάλη! Από τον πλούτο της πλούτισαν όσοι είχαν καράβια στη θάλασσα. Όλα
χάθηκαν σε μια ώρα μέσα».
* * *
Οι θρήνοι περί των οποίων πρόκειται δείχνουν για τον Ιωάννη έτι μάλλον όχι μόνο το δίκαιο του Θεού να καταστρέψει τη Ρώμη αλλά και το μέγεθος της συμφοράς του όλου συστήματος. Η εικόνα του πλούτου της πόλης
έχει επηρεαστεί από τον Ιεζ. κεφ. 27. Από πού αλλού ο πουριτανός εβραίος σ. μπορούσε να αντλήσει τέτοιες εικόνες εκτός από παρόμοιες προφητικές επικριτικές περιγραφές και λαϊκές αντιρωμαϊκές φήμες; Άλλωστε, η
απαράδεκτη και shocking υπερβολή στις πολυτέλειες της ρωμαϊκής αριστοκρατίας επιβεβαιώνονται από ρωμαίους συγγραφείς, τους σατιρικούς ιδίως.
Περί των βασιλέων συμμάχων της Τύρου σημειώνει ο Ιεζ. 26, 16 εξ.: «...Και καταβήσονται από των θρόνων αυτών πάντες οι άρχοντες εκ των εθνών της θαλάσσης και αφελούνται τας μίτρας... εκδύσονται... και στενάξου-
σιν επί σε»' Και περί των εμπόρων στη συνέχεια «...και αλαλάξουσιν επί σε τη φωνή αυτών και κεκράξονται πι-κρόν και επιθήσουσι γην επί την κεφαλήν...» (27, 30-32). Και οι τρεις ομάδες που θρηνούν για τη Ρώμη στην
Απκ. αναφέρονται και από τον Ιεζεκιήλ, από δε τα 29 είδη εμπορευμάτων που περιέχει ο κατάλογος στο κεφ. 18 τα 15 αναφέρει και ο Ιεζεκιήλ. Για λόγους ισορροπίας προς τη διάρκεια του διωγμού κατά των αγίων υπό του
θηρίου (17, 12), η καταδίκη του Θεού επί της πόλης επήλθε μιά ώρα, μέσα σε μια ώρα, δηλ. πολύ γρήγορα. Οι βασιλείς της γης οι μετ' αυτής πορνεύσαντες και στρηνιάσαντες (βλ. Ψλ. 48, 5-7* Ησ. 23, 17* και 14, 8) με την
πορνεία δε δηλώνουν την ειδωλολατρεία εν γένει αλλά την ειδωλολατρική και ανήθικη μανία για επιβολή υλικών προνομίων και υπεροπτικών πολιτικοθρησκευτικών απόψεων.
Ο κλαυθμός των εμπόρων (στίχ. 11 εξ.) σχετίζεται με το ότι δεν έχουν πια αγοραστή του γόμου των, του φορτίου των ποικίλων εμπορευμάτων που είναι 1) πολύτιμα μέταλλα και λίθοι, 2) πολύτιμα υφάσματα, 3)
διακοσμητικά διάφορα, 4) αρωματικές ουσίες, 5) εδώδιμα, 6) ζώα και άνθρωποι. Για το μέγεθος αυτού του είδους των εισαγωγών στη Ρώμη βλ. Plinius, Hist. Natur. VI 26' Αριστείδης In Rom. 200. Δεν κρίνουμε σκόπιμο να
δοθούν εδώ λεπτομερείς πληροφορίες για κάθε είδος που αναφέρεται ούτε για την πολυτέλεια της ζωής των ρωμαίων αριστοκρατών -πράγματα που είναι γνωστά από γενικότερα βιβλία. Βύσσινο είναι το λινό ύφασμα,
πορφύρα είναι το φοινικικό ύφασμα το περίφημο για τη βαφή του,σηρικός είναι το κινέζικο μεταξωτό και το κόκκινο χρωματιστό. Λέγεται πως ο Καίσαρας δώρισε στη Servilia ένα μαργαριτάρι που κόστιζε 18.000 δολλάρια.
Κατά τον Ιώσηπο (Πολ. VIII 5, 4), οι Βεσπασιανός και Τίτος κατά το θρίαμβο τους στη Ρώμη έντυσαν το στρατό που πα-ρήλασε με σηρικό μετάξι.
Το θύϊνο ξύλο εισαγόταν από την Αφρική για την κατασκευή πολυτίμων επίπλων και εσωτερικού διακόσμου. Και κάθε σκεύος από ελεφαντόδοντο, κ.τ.λ. Στα αρωματικά μνημονεύονται, μεταξύ άλλων, η κανέλλα και το
άμωμον = κάποιο βαλσαμώδες άρωμα... κτήνη, δηλ. υποζύγια. Ρεόαι ονομάζονται μεταφορικά τετράτροχα, και σώματα είναι, κατά πάσα πιθανότητα, οι σκλάβοι, ενώ το ψυχές ανθρώπων είναι επεξήγηση. Από τις
παραλλαγές του κειμένου στο στίχ. 13 ορισμένοι ερμηνευτές συμπέραναν πως κάποια γλώσσα έχει μπει από το περιθώριο μέσα στο κείμενο. Οι δούλοι υπολογίζονται σε 60 εκατομύρια μέσα στην αυτοκρατορία. Κάποιοι
όμως απ' αυτούς διηύθυναν λόγω ικανότητας αυτοκρατορικές και συγκλητικές υπηρεσίες. Ως 'απελεύθεροι' διακρίνονταν κάποιοι εξ αυτών μέσα στη ρωμαϊκή κοινωνία αλλά και μέσα στην αρχικά χριστιανική εκκλησία
(επίσκοποι, κ.τ.λ.).
O Lohmeyer σωστά παρατηρεί (καθ' ημάς και ενδεικτικά ως προς την πηγή του Ιωάννη) πως τα εμπορεύματα είναι ενός ζωντανού λιμανιού της Ανατολής, όχι χαρακτηριστικά για το λιμάνι της Ρώμης.
Η οπώρα σου της επιθυμίας της ψυχής = επιθυμητά οπωρικά. Ο στίχ. 14 μετατίθεται από κάποιους εξηγητές στο μέσον του στίχ. 23 ή μεταξύ 21 και 22 από άλλους. Με το πάντα τα λιπαρά δηλώνεται η λεπτότητα της
γεύσης και του είδους, με την λαμπρότητα η λάμψη και η
μεγαλοπρέπειά του. Οι έμποροι που πλούτησαν από τη ρωμαϊκή αγορά, θρηνούν, όπως και εκείνοι στο Ιεζ. 27, για τα ίδια πράγματα στους στίχ. 15 και 16. Εδώ χρειάζονται δυο μόνο λόγια υπομνηστικά της ρωμαϊκής
πολυτέλειας από ρωμαϊκές πηγές: Σε ένα δείπνο του Νέρωνα μόνο τα τριαντάφυλλα που έφερε από την Αίγυπτο στοίχισαν 100.000 δολλάρια. Ο Βιτέλιος αγαπούσε ιδιαίτερα μυαλά παγωνιού και αηδονόγλωσσες' σε
λιγότερο από ένα χρόνο που βασίλεψε ξόδεψε μόνο για το φαγητό 20 εκατομμύρια δολλάρια περίπου, κ.τ.λ., κ.τ.λ. Ενώ οι βασιλείς της γης θρηνούν που χάθηκε η μεγάλη πολιτική δύναμη από την οποία αντλούσαν τη δική
τους, οι έμποροι θρηνούν για την απώλεια της αγοράς της μεγάλης πόλης, για την τεράστια οικονομική ζημία που υπέστησαν.
Όμοιος σχετικώς είναι και ο θρήνος των ποντοπόρων μεταφορέων ποικίλων αγαθών της εποχής. Οι εφοπλιστές αυτοί, ως γνήσιοι Ανατολίτες, όπως στο Ιεζ. κεφ. 27, βάζουν χώμα στο κεφάλι και πενθούν για το χαμένο για
τις μεταφορές πλούτο. Εκ της τιμιότητος αυτής δηλώνει το δαπανηρό των μεταφορών. Και εδώ όμως η ερήμωσις έγινε εν μιά ώρα.
Κατ' αντίθεση προς τους κλαυθμούς και θρήνους για την εκμηδένιση της πολιτικής και οικονομικής δομής της αυτοκρατορίας στους στίχ. 18, 9-19, στους αμέσως επόμενους στίχ. 18, 20-19, 6 ακολουθούν από τις ουράνιες
δυνάμεις ευχαριστήριοι και δοξολογικοί ύμνοι γιατί ο Θεός με την καταδίκη της Ρώμης, απέδειξε τη δική του κυριότητα και εκδικήθηκε για τα μαρτύρια αγίων, αποστόλων και προφητών.
Ε. Ουράνιοι ύμνοι χαράς για τη χαριστική βολή κατά της
Βαβυλώνας-Τη ν καταδίκη της πόρνης ακολουθούν οι
γάμοι του Αρνίου με την εκκλησία (18, 20-19, 10)
20 Εύφραίνου επ' αύτη, ούρανέ και οί άγιοι και οί άπόστολοι και οί προφήται, ότι έκρινεν ό θεός το κρίμα ύμών εξ αύτής.
21 Και ήρεν εις άγγελος ισχυρός λίθο ν ώς μύλινον μεγαν και έβαλεν εις τήν θάλασσαν λέγων' οΰτως όρμή-ματι βληθήσεται Βαβυλχον ή μεγάλη πόλις και ού μη εύρεθή έτι.
22 και φωνή κιθαρωδών και μουσικών και αυλητών και σαλπιστών ού μη άκουσθή εν σοι έτι, και πάς τεχνίτης πάσης τέχνης ού μή εύρεθή έν σοι έτι, και φωνή μύλου ού μη άκουσθή έν σοι έτι,
23 και φώς λύχνου ού μη φάνη έν σοι έτι, και φωνή νυμφίου και νύμφης ού μή άκουσθή έν σοι έτι' ότι οί έμποροι σου ήσαν οί μεγιστάνες τής γης, ότι έν τή φαρμακεία σου έπλανήθησαν πάντα τα έθνη,
24 και έν αύτη αίμα προφητών και άγιων εύρέθη και πάντων τών έσψαγμένων επί τής γής.
19, 1 Μετά ταύτα ήκουσα οός φωνήν μεγάλην όχλου πολλού έν τω ούρανώ /χγόντων'
άλληλουϊά'
ή σωτηρία και ή δόξα και ή δύναμις του θεού ημών,
2 ότι άληθιναίκαι δίκαιαι αίκρίσεις αύτού' ότι εκρινεν τήν πόρνην τήν μεγάλην ήτις έφθειρεν τήν γήν έν τή πορνεία αύτής, και έξεδίκησεν τό αίμα τών δούλων αύτού έκ χειρός αύτής.
3 Και δεύτερον εΐρηκαν' άλληλουϊά' και ό καπνός
18,20-19,10
411
αύτής αναβαίνει εις τούς αιώνας τών αιώνων.
4 και έπεσαν οί πρεσβύτεροι οί είκοσι τέσσαρες και τά τέσσαρα ζώα και προσεκύνησαν τω θεώ τω καθημένω επί τω Ορόνω λχγοντες' αμήν άλληλουϊά,
5 Και φωνή άπό τού θρόνου έξήλ.θεν λχγουσα' αινείτε τω θεώ ημών πάντες οί δούλοι αυτού και οί φοβούμενοι αυτόν, οί μικροί και οί μεγάλ.οι.
6 Και ήκουσα ώς φωνήν όχλ.ου πολλού και ώς φωνήν ύδάτων πολλ.ών και ώς φωνήν βροντών ισχυρών λεγόντων' άλληλουϊά, ότι έβασίλχυσεν κύριος ό θεός ημών ό παντοκράτωρ.
7 χαίρωμεν και άγαλ.λιώμεν και δώσω μεν τήν δόξαν αύτω, ότι ήλ.θεν ό γάμος τού αρνίου και ή γυνή αύτού ήτοίμασεν έαυτήν
8 και έδόθη αύτη ίνα περιβάληται βύσσινον λ.αμπρόν καθαρόν' τό γάρ βύσσινον τά δικαιώματα τών άγιων έστίν.
9 Καίλχγει μοι' γράψον' μακάριοι οίείς τό δείπνον τού γάμου τού άρνίου κεκλημένοι. και λχγει μοι' ούτοι οί λόγοι άληθινοί τού θεού είσιν. 10 και έπεσα έμπροσθεν τών ποδών αύτού προσκυνήσαι αύτω. και λχγει
μοι' όρα μή' σύνδουλός σού είμι και τών άδελφών σου τών έχόν-των τήν μαρτυρίαν 'Ιησού' τω θεώ προσκύνησον. ή γάρ μαρτυρία 'Ιησού έστιν τό πνεύμα τής προφητείας.
20 Χαρείτε για την κατάντια της, ουρανέ, λαέ του θεού, απόστολοι και προφήτες! Ο θεός έκρινε το δίκιο σας και την τιμώρησε.
21 Τότε ένας άγγελος δυνατός σήκωσε κι έριζε στη θάλασσα ένα λιθάρι μεγάλο σαν μυλόπετρα και είπε:
«Με τέτοια ορμή θα καταστραφείς, Βαβυλώνα, η πόλη η μεγάλη, και θα χαθείς για πάντα.
22 Δε θα ξανακούσεις πια τον ήχο των κιθαριστών και των μουσικών, αυτών που παίζουν αυλό και σάλπιγγα. Δε θα ξαναβρείς πια τους τεχνίτες της κάθε τέχνης και δε θα ξανακούσεις τον ήχο της μυλόπετρας.
23 Δε θα ξαναδείς πια το φως του λυχναριού, και τη φωνή του γαμπρού και της νύφης δε θα την ξανακούσεις. Γιατί οι έμποροι σου ήταν οι δυνάστες της γης* γιατί με τα μάγια σου πλάνεψες όλα τα έθνη.
24 Γιατί σε εσένα βρέθηκε χυμένο το αίμα των προφητών και του λαού του θεού, κι όλων όσοι σφαγιάστηκαν πάνω στη γη».
19, 1 Ύστερα απ' αυτά άκουσα στον ουρανό κάτι σαν δυνατή φωνή, που έβγαινε από το μεγάλο πλήθος κι έλεγε: Αλληλούια!
Η σωτηρία και η δόξα και η δύναμη ανήκουν στο Θεό μας.
2 Αληθινές και δίκαιες είναι οι κρίσεις του, γιατί τιμώρησε την πόρνη τη μεγάλη που κατέστρεψε τη γη με την πορνεία της. Και την τιμώρησε ο θεός, επειδή σκότωσε τους δούλους του».
3 Και για δεύτερη φορά είπαν: «Αλληλούια!
Ο καπνός απο την πυρκαγιά της θα βγαίνει αιώνια».
4 Τότε οι είκοσι τέσσερις πρεσβύτεροι και τά τέσσερα όντα έπεσαν και προσκύνησαν το θεό που κάθεται στο θρόνο και έλεγαν:
«Αμήν, αλληλούια!»
5 Τότε ακούστηκε μια φωνή από το θρόνο, που έλεγε: «Υμνήστε το θεό μας όλοι οι δούλοι του κι όσοι τόν σέβεστε, μικροί και μεγάλοι».
6 Κι άκουσα κάτι σαν φωνή από μεγάλο πλήθος και σαν βοή καιαρράχτη και σαν κρότο από δυνατές βροντές να λέει:
«Αλληλούια!
Ο Κύριος μας, ο θεός ο παντοκράτορας είναι πια κυρίαρχος του κόσμου!
7 Ας χαρούμε, ας αναγαλλιάσουμε κι ας τον δοξάσουμε, γιατί έφτασε η ώρα για το γάμο του Αρνιού, κι η νύφη στολίστηκε*
β της δόθηκε για να ντυθεί λινό καθάριο και λαμπερό».
Το λινό θέλει να δείξει τις δίκαιες πράξεις του λαού του θεού.
9 Τότε ο άγγελος μου λέει: «Γράψε: Μακάριοι όσοι είναι καλεσμένοι στο γαμήλιο τραπέζι του Αρνιού». Και πρόσθεσε: «Τούτα τα λόγια είναι από το θεό και είν* αληθινά». 10 Κι έπεσα μπροστά στα πόδια του για να τον
προσκυνήσω, εκείνος όμως μου είπε: «Μην το κάνεις αυτό' κι εγώ είμαι δούλος σαν εσένα και τους αδερφούς σου, που μαρτυρούν την πίστη τους στον Ιησού. Το θεό να προσκυνήσεις». Γιατί αυτό που δίνει έμπνευση στους
προφήτες είναι ότι μαρτυρούν την πίστη τους στον Ιησού.
* * *
Η περικοπή αυτή είναι μεγάλη, τα θέματά της όμως είναι λίγα και απλά. Προτιμήσαμε αυτή την ανάλυση του κειμένου, αφού οι θρήνοι βασιλέων, εμπόρων και εφοπλιστών κρίνονται και καταδικάζονται κατ' αξία με τους
ουράνιους ύμνους που προαναγγέλλουν και πανηγυρίζουν στη συνέχεια τη χαριστική βολή του ουρανού κατά της πόρνης Βαβυλώνας. Σ' αυτούς τους ύμνους αντιπαρατίθεται λειτουργικά στο δεσμό πόρνης και θηρίου ο
γάμος του Αρνιού προς την κατερχόμενη εκ του ουρανού νύμφη, την εκκλησία. Γι' αυτούς τους λόγους έπρεπε η περικοπή αυτή να περιλάβει όλα τα σχετικά στοιχεία.
Η πρόσκληση σε ευφροσύνη και χαρά στο στίχ. 20 λόγω της χαριστικής βολής του Θεού κατά της Ρώμης: ευφραίνου επ' αυτή, ουρανέ και οι άγιοι..., πρέπει να προέρχεται από την «άλλη φωνή εκ του ουρανού» στο στίχ.
18,4, και άμεσα σχετίζεται προς το ευφραίνεσΟε ουρανοί... του στίχ. 12, 12, όπου, αντί του ουρανέ, έχουμε ουρανοί και οι εν αυτοίς σκηνούντες (βλ. Δευτ. 32,43' Ησ. 44,23' Ιερ. 5, 48-49). Οι άγιοι και οι απόστολοι και οι
προφήτες απαντά και στο 16, 6 και 18, 24 χωρίς το απόστολοι, το οποίο, γι αυτό το λόγο, μερικοί ερμηνευτές (Βοιιβ&Ι κ.ά.) θεωρούν ως προσθήκη της τελευταίας εκδοτικής χειρός. Ο Θεός πήρε από τη Ρώμη και κατ'
επέκταση από την αυτοκρατορία την ανταπόδοση και τιμωρία που έπρεπε, κατά την κρίση των αγίων και των προφητών. Η χαριστική βολή του Θεού κατά της πόλης δίδεται, όταν ένας άγγελος ισχυρός ήρεν λίθον μυλικόν
μέγαν, κατά το Ιερ. 51, 62 «και έσται όταν... και επιδήσεις επ' αυτό (το βιβλίον) λίθον και ρίψεις αυτό εις μέσον του Ευφράτου και ερείς' ούτως καταδύσεται Βαβυλών...». Βλ. και Σιβυλλ. V 155-161. Με πέντε αρνήσεις
αποδίδεται η συμφορά της πόλεως: ου μη ακουσθή... ου μ)] ευρεθή... ου μη ακουσΟή... ου μη φανή... ου μη ακουσθή. Εδώ ο μυλικός (Μτ. 18, 6) λίθος είναι μέγας και ρίπτεται στη θάλασσα. Ορμή μα είναι η ορμή, η βίαιη
ρίψη, και η μεγάλη πόλις Βαβυλώνα θα βληθεί, προφανώς στη θάλασσα, ή θα κατακλυσθεί από τα ύδατα της θάλασσας και ου μ}] ευρεθή έτι, θα χαθεί για πάντα. Τι σημαίνει αυτό το τελευταίο επεξηγεί ο Ιωάννης στη
συνέχεια με εκφράσεις-δάνεια από τον Ησ. 24, 8 εξ. και Ιεζ. 26,13 εξ.: Δε θα ακουστούν πια εκεί μουσικά όργανα διασκέδασης (κιθάρες, αυλοί και σάλπιγγες), ούτε ο ήχος άσκησης όποιας τέχνης, ούτε φωνή, ο
χαρακτηριστικός ήχος του μύλου, νερόμυλου ή ανεμόμυλου, που αλέθει, ούτε θα φανεί φως λύχνου που χρειάζεται για το φωτισμό, ούτε οι χαρούμενες φωνές του γαμβρού και της νύμφης (εκτός των ανωτέρω για τις
αναφορές περί φωτός λύχνου, φωνής νυμφίου και νύμφης βλ. και Ιερ. 25, 10' 7, 34' 34" 16, 9. Οι αναφορές σχετίζονται με το τέλος της Βαβυλώνας και ευρύτερα της οικουμένης). Για το φωτισμό της Ρώμης ξέρουμε πως
γινόταν με δάδες και με λύχνους.
Ο όρος μεγιστάνες έχει συνήθως στη Βίβλο αρνητική έννοια (βλ. Μκ. 6, 2 Γ Ησ. 23, 8), και οι έμποροι που θρήνησαν προηγουμένως ήταν μεγιστάνες της γης κατά το «βασιλείς της γης». Εδώ όχι με την πορνεία αλλά με
κάτι παράλληλο, τη φαρμακεία, μέσα γοητείας, αποπλάνησε πάντα τα έθνη, ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Βλ. σχετικώς Ναούμ 3, 4" Ησ. 47, 12' Σιβυλλ. V 156. Αυτές όμως όλες οι αιτίες ίσως δε θα προκαλούσαν τέτοια
καταδίκη, αν δε βρισκόταν εκεί, επίσης, αίμα προφητών και αγίων, ηγετών δηλ. της εκκλησίας (ο Πέτρος και ο Παύλος, κατά παλαιά παράδοση μαρτύρησαν στη Ρώμη) και πιστών. Πάντες οι εσφαγμένοι επί της γης είναι
όσοι θανατώθηκαν με μαχαίρι, περί των οποίων ο λόγος στο 6, 10-1Γ 16, 6' 17, 6' 19, 2. Το επί της γης βλ. Ιερ. 51, 49, όπου στη Βαβυλώνα θα πέσουν τραυματίες πάσης της γης. Στο Μτ. 23, 35' 37, στην Ιερουσαλήμ
καταλογίζεται κάθε αίμα δίκαιο που χύθηκε «επί της γης», ενώ στην Απκ. ο καταλογισμός γίνεται στη Ρώμη.
Τελικά, πρέπει να σημειωθεί πως η αντίθεση του Ιωάννη προς τον πλούτο σχετίζεται με την κοινωνική σύνθεση των χριστιανικών κοινοτήτων, ιδίως της Παλαιστίνης. Βλ. Ρωμ. 15, 26, Γαλ. 2, 10 και Α' Κορ. 1, 26-27.
Περιττή, εξάλλου, η επανάληψη πως αλλοιώτικα πέφτει η Ρώμη στο κεφ. 17, και αλλοιώτικα συντρίβεται στο κεφ. 18* είναι θέμα πηγών τις οποίες ο Ιωάννης παρατάσσει στο εσχατολογικό του σενάριο, πιστεύοντας πως
έτσι ενισχύει την ουσία του ισχυρισμού του. Ούτε, βέβαια, χρειάζεται εδώ να σημειώσουμε τη χαρά μας που η Ρώμη υπάρχει ακόμα' ελπίζουμε να χαρούμε μαζί με τον Ιωάννη την επιβολή δικαιοσύνης με την κατάλυση
κάθε Βαβυλώνας μέσα στον κόσμο και τη μόνιμη εγκαθίδρυση της πόλης του Θεού, το κοινό σκήνωμα δικαι-
οσύνης και αγάπης όλων των ανθρώπων. Η αποτυχία του Ιωάννη στη δίκαιη αλλά απόλυτη δαιμονοποίηση της Ρώμης είναι διδακτική με την έννοια της αποφυγής απόλυτων κρίσεων και δαιμονοποιήσεων.
Η μελέτη της Απκ. ως θρησκευτικού βιβλίου με διαχρονική αξία έχει αυτή ακριβώς την αποστολή: να κρατά αναμμένη τη δάδα της χριστιανικής ελπίδας. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι, αντίθετα από ό,τι συνέβη σε άλλα
χριστιανικά κινήματα των Μέσων και Νεότερων χρόνων, όπου η εσχατολογική ελπίδα οδήγησε σε απόκοσμες και αρνητικές της ανθρώπινης κοινωνίας καταστάσεις, τον προφήτη Ιωάννη ώθησε προς μια 'πολιτική
θεολογία'. Η εικόνα της Ρώμης που πέφτει είναι η ευγλωττότερη που έχουμε στον τομέα αυτό μέσα στην Κ.Δ. Γι' αυτό το λόγο η έξοδος των Εβραίων από τη δουλεία της Αιγύπτου και η Απκ. είναι από τα πιο προσφιλή
κείμενα στους 'θεολόγους της Απελευθέρωσης' του Τρίτου Κόσμου.
Τη χαριστική βολή του Θεού κατά της Ρώμης στους στίχ. 21-24 ακολουθεί πανηγυρική εορταστική του γεγονότος λειτουργία στον ουρανό ως απάντηση στην πρόσκληση του αγγέλου ολοθρευτή της Ρώμης στο στίχ. 18, 20:
«Ευφραίνου επ' αυτή...»: ως φωνήν μεγάλην όχλου πολλού εν τω ουρανώ, «ως φωνήν γαρ αλλ' ου φωνήν... αμύθητα γαρ τα τάγματα των αγίων αγγέλων εστί» (Οι-κουμένιος). Βλ. 5, 11. Πρωταρχικά όμως και κύρια η
μεγάλη φωνή σχετίζεται με τον πολύ όχλο του 7, 9 εξ. των μαρτύρων της 'θλίψεως της μεγάλης'. Βλ. και 12, 10. Ενώ στα κεφ. 4-5 κατά την ενθρόνιση και την 300ΐ3ηιαΐί0 του Ιησού ως εσχατολογικού Κριτή τη δοξολογική
πρωτοβουλία είχαν οι 24 πρεσβύτεροι, έπειτα τα 4 ζώα, και τελικά μυριάδες άγγελοι και παν κτίσμα, στο κεφ. 19 η
δοξολογία για την πτώση της Ρώμης ανοίγει ως φωνή μεγάλου όχλου στον ουρανό, ακολουθούν οι 24 πρεσβύτεροι, τα 4 ζώα και φωνή εκ του θρόνου, και η δοξολογία κλείνει όπως άρχισε: α>ς φωνή όχλου πολλού και α>ς
φωνή υδάτων πολλών... με τη δοξολογική επισήμανση πως η πτώση της Ρώμης ως επισήμανση της βασιλείας του Θεού επί του κόσμου δηλώνει τους γάμους του Αρνίου με την εκκλησία των μαρτύρων και των αγίων.
Το αλληλούια απαντά μόνο στο κεφ. αυτό τετράκις, πουθενά αλλού στην Κ.Δ. Η ανανέωση της θείας βασιλείας μέσα στον κόσμο είναι η αιτία αυτού του αίνου προς το Θεό, που ήταν κοινός στη Συναγωγή. Κατά τα άλλα η
δοξολογία του στίχ. 2 είναι επανάληψη και επιβεβαίωση της ΗεοίΗΐτΐΗηο του στίχ. 4, 11. Η σωτηρία και η δόξα και η δύναμις είναι ιδιότητες του Θεού (ιδιώματα) που σχετίζονται με την πτώση της Ρώμης και τη λύτρωση
των αγίων' το υπόβαθρο τους βρίσκουμε σε ολόκληρη τη Βίβλο. Του θεού ημών με την έννοια πως ο χριστιανικός Θεός αποδείχθηκε έτσι Θεός. Στο Δευτ. 32, 43 ήδη εξαίρεται ο Θεός «ότι το αίμα των υιών αυτού εκδι-κάται,
και εκδικήσει και ανταποδώσει δίκην...». Ο ουρανός γι' αυτό υμνεί εκ βαθέων τις κρίσεις αυτού ως αληθινές και δίκαιες, έτσι όπως παρουσιάστηκαν στην πτώση της Ρώμης. Περί των επιθέτων α/ηθιναίκαι δίκαιαι βλ. 16, 17'
Ψλ. 119, 137' 19, 10. Η κρίση κατά της Ρώμης είναι σύμφωνη με την έκκληση του Ψλ. 104, 35 « Εκλείποιεν αμαρτωλοί από της γης και άνομοι...». Όχι μόνο η αυστηρή καταδίκη του κακού αλλά και η εκδίκηση του αίματος
των μαρτύρων αναλύουν την έννοια της αλήθειας και δικαιοσύνης των καταδικαστικών αποφάσεων του Θεού. Και δεύτερη φορά αναφώνησαν: αλληλούια, κι η αιτιολογία της δοξολογίας αυτή τη φορά επικεντρώ-
νεται στην καταστροφή της Ρώμης: ο καπνός από την πυρκαϊά της 0α βγαίνει αιώνια.
Θα επαναλάβουμε εδώ αυτό που τονίσαμε σε πολλά σημεία του υπομνηματισμού της Απκ. περί απόλυτης καταδίκης εναντίον της Ρώμης. Ξέρουμε πως ο Ιωάννης στο θέμα αυτό δεν είχε ομόφωνη τη συγκατάθεση των
θεολόγων της εκκλησίας των χρόνων του (βλ. τις σαφώς αντίθετες τάσεις μέσα στις 7 εκκλησίες της Ασίας)' γι' αυτό όμως ο προφήτης Ιωάννης, σε ολόκληρη την Απκ., φροντίζει να έχει εξασφαλισμένη στο αμφισβητούμενο
αυτό θέμα την ενθουσιώδη συγκατάθεση του ουρανού.
Το θέμα της δοξολογίας αναλαμβάνουν στη συνέχεια οι 24 πρεσβύτεροι και τα 4 θαυμαστά ζώα. Προσκυνούν τον αναμφισβήτητα καθήμενο επί του θρόνου του Θεό (βλ. 5,1), λέγοντας: Αμήν, αλληλούια. Έτσι τελειώνει ο
Ψλ. 106, 48 (Εβρ.) και η φωνή που εξέρχεται εκ του θρόνου επιβεβαιώνει το πόσο ορθή είναι αυτή η δοξολογία. Ο στίχ. 5 είναι σύνθεση Ψαλμικών ρήσεων (22, 24' 134, Γ 135, 1). Εξάλλου, ο Ψλ. 114, 21 βεβαιώνει ότι
«Κύριος... ηυλόγησε τους φοβουμένους τον Κύριον, τους μικρούς μετά των μεγάλων», πιστούς δηλ. από όλες τις τάξεις.
Ίσως εδώ εις τα περί του δείπνου του στρατηλάτη Μεσσία μετά των πιστών του στο τέλος του εσχατολογι-κού πολέμου και επ' ευκαιρία των γάμων του με την εκκλησία, την κάθοδο δηλ. της νέας Ιερουσαλήμ, καλό είναι να
γίνει κάποιο σχόλιο. Έχουν γίνει έντονες προσπάθειες (και σ' εμάς) για τή σύνδεση της Ευχαριστίας με την Εσχατολογία. Επιτέλους, και οι συστηματικοί μας θεολόγοι αφυπνίστηκαν ως προς το θέμα αυτό. Έτσι, δίνοντας
απλώς ένα παράδειγμα, παραθέτω εδώ λίγες γραμμές από το βιβλίο «Η Ευχαριστιακή Οντολογία (Τα
ευχαριστιακά θεμέλια του είναι, ως εν κοινωνία γίγνεσθαι, στην εσχατολογική οντολογία του αγίου Μαξίμου του Ομολογητή), εκδ. Δόμος, 1992: «...Η εσχατολογική οντολογία λοιπόν του εν κοινωνία γίγνεσθαι είναι
ευχαριστιακή και, αντιστρόφως, η θεία Ευχαριστία είναι το οντολογικό θεμέλιο του εσχατολογικού εν κοινωνία γίγνεσθαι των προσώπων, το οποίο είναι βέβαια σωτήριο... και για σύμπασα την κτίση». Πολύ ευχαριστήθηκα
διαβάζοντας αυτό το βιβλίο του π. Νικ. Λουδοβίκου. Καθώς όμως επιχείρησα να συσχετίσω αυτά τα εξωτερικά και πολύ ορατά, ιστορικά, κατά τον Ιωάννη, χαρακτηριστικά του εσχάτου, όπως και τα περί του δείπνου με το
Μεσσία, εντελώς ανεξάρτητα από το βιβλίο του π. Λουδοβίκου, ένοιωσα τον κίνδυνο που υποκρύπτεται γενικώς στη θεώρηση της εσχατολογικής οντολογίας (συνεπώς και της ευχαριστιακής) από μια μονομερώς αόρατη,
μυστική, μέσα από εκστατικές διαδρομές, και ιστορικώς αδιάφορη, οπτική γωνία. Οι δυο αυτές έννοιες -Ευχαριστία και Εσχατολογία- συνδέονται ασφαλώς εσωτερικά και μυστικά αλλά εξίσου, επίσης, και ιστορικά. Υπάρχει
πάντοτε για το χριστιανισμό ο κίνδυνος του Γνωστικισμού, της μετατροπής του δηλ. σε κάποια αποκλειστικώς εσωτερικά βιώματα. Η μαρτυρία και το μαρτύριο είναι για τον Ιωάννη της Απκ. η ιστορική έκφραση του ότι ο
Θεός, και όχι κάτι άλλο, είναι Θεός" όπως, επίσης, η πτώση της Βαβυλώνας και η κάθοδος της νέας Ιερουσαλήμ από τον ουρανό δεν μπορούν, κατά τον Ιωάννη, να νοηθούν απλώς ως σύμβολα ενός εν κοινωνία γίγνεσθαι
των προσώπων αλλά παρουσιάζονται και ως εξωτερικά, ιστορικά δώρα του Θεού μέσω της μεταμόρφωσης της ιστορίας και του κόσμου. Δεν έχω, δυστυχώς, διαβάσει το άρθρο του συναδέλφου
κ. I. Ζηζιούλα (Déplacement de la perspective eschatolo-gique...). Καθώς όμως γραφόταν αυτό το Υπόμνημα, είχα πολλές αφορμές να σκεφθώ το είδος του déplacement που μπορεί να γίνει, αν δεν προσέξουμε. Είναι
ευχάριστο, πάντως, πως έφθασε η θεολογία μας στο σημείο να μπορεί να συζητά τέτοια θέματα.
Στους στίχ. 6-8 η φωνή του πολλού όχλου στο στίχ. 1 ενώνεται με φωνή υδάτων πολλών και με φωνή βροντών (βλ. 1, 15· 14, 2· και 4, 5' 8, 5* 10, 3* 4 κ.τ.λ.). Επαναλαμβάνεται για τέταρτη φορά το αλληλούια. Ο τονισμός
της βασιλείας και παντοκρατορίας του Θεού στον ύμνο 7-8 αποτελεί κομψό αντίβαρο στις τρομερές σκηνές καταδίκης της Ρώμης στα κεφ. 17-18. Μάλιστα, στη συνάφεια αυτή η βασιλεία και το κράτος του Θεού τονίζονται
κυρίως ως περιλαμβάνουσες τελικά το χώρο εκείνο του κόσμου και της ιστορίας που οι αντίθεες δυνάμεις είχαν διεκδικήσει για τον εαυτό τους. Το χαίρωμεν και αγαλ-λιώμεν θυμίζει την προτροπή Μτ. 5, 12 προς τους
διωκόμενους και ονειδιζόμενους για το όνομα του Ιησού. Και δώσωμεν είναι πως η βασιλεία δεν είναι απλό δικό τους επίτευγμα αλλά κάτι που ξεπερνά κάθε μόχθο και κόπο, είναι δώρο δοσμένο μέσα από τις ίδιες τις βάσεις
και τις ρίζες του κόσμου. Την ουσιαστική έννοια αυτής της βασιλείας παρουσιάζει εικονικά ο γάμος του Αρνίου με την εκκλησία. Στη διαδρομή της ανθρωπότητας, το τελικό διαζύγιο του Θεού με τις αυτοκρατορίες και τη
Ρώμη επισφραγίζουν οι γάμοι του Αρνίου με τη νύμφη την ητοιμασμενην. Είναι η ώρα του Θεού, αλλά και η νύμφη ετοίμασε τον εαυτό της για το γάμο' το νυφικό ρούχο της δείχνει την προετοιμασία της. Σύγκρινε το
φόρεμα της νύμφης εδώ προς το φόρεμα της πόρνης. Της δόθηκε να φορέσει βύσσινον λαμπρόν καθαρόν, δηλ.
λινό καθαρό απαστράπτον. Βλ. 7, 14' Μτ. 22, 11 εξ. Στα δικαιώματα των αγίων μας παραπέμπει το λινόν (καθαρόν λαμπρόν) που φορούν οι άγιοι. Περί δικαιώματος βλ. 15, 4' Ρωμ. 5, 18. Τα δικαιώματα των αγίων είναι ο
δίκαιος μισθός των αγίων ο κτηθείς διά της υπακοής των στο Θεό και όχι στον Καίσαρα. Ορισμένοι ερμηνευτές θεωρούν το στίχ. 8β ως προσθήκη κάποιου αντιγραφέα, αφού δεν προσθέτει τίποτε νέο στο κείμενο.
Τα περί γάμου εδώ πρέπει, κατά τα ισχύοντα στον ιουδαϊσμό, να εννοήσουμε ως την τελείωση του ήδη υφιστάμενου αρραβώνα" ο γαμβρός, κατά τη Β' Παρουσία, θα παραλάβει τη νύμφη «εις τα ίδια» (βλ. 21,1 εξ.).
Πιθανόν, στην εικόνα να υπόκειται η παράσταση του παλαιού μυθολογικού ήρωα, ο οποίος επιστρέφει νικητής με τα στρατεύματά του και παίρνει ως δώρο τη νύμφη. Αυτό το χαρακτηριστικό μεταφέρεται ίσως εδώ στο
Μεσσία (21, 9" 22, 17).
Η ιδέα του ιερού δείπνου (στο στίχ. 9 εξ.) του Θεού ή του Μεσσία μετά του λαού του προβάλλει στο Ησ. 24, 6-8. Ο Β' Ενώχ τοποθετεί αυτό το δείπνο στα Ιεροσόλυμα (48, 10). Κατά την Αποκάλυψη Ηλία, οι δίκαιοι θα
δειπνούν με το Μεσσία επί 40 χρόνια, μεταξύ παρόντος και μέλλοντος αιώνος. Βλ. και Ακ. 13, 29' Μτ. 26, 29. Στους στίχ. 9 εξ. η εκκλησία είναι ταυτόχρονα και η νύμφη και οι προσκεκλημένοι στους γάμους (βλ. Μτ. 22, 2
εξ.' 25, 10' Ακ. 12, 36" 14, 8* Ιω. 2, 1 εξ.).
Ο τέταρτος από τους 5 μακαρισμούς της Απκ. αναφέρεται εδώ στους προσκεκλημένους του γαμήλιου δείπνου του Αρνίου. Οι αληθινοί λόγοι του Θεού είναι οι θείες αλήθειες που περιέχονται στους στίχ. 6-8 ή σε ολόκληρο
το υμνολογικό τμήμα του 19, 1 εξ., ή, ίσως ακόμη, στο κείμενο από 17, 1 εξ. Στο στίχ. 10, ο Ιωάννης καταλαμβάνεται υπό θείου δέους και πέφτει προσκυνητής στα πόδια του αγγέλου. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς ώθησε τον
Ιωάννη σ' αυτήν την κίνηση. Πολλοί νεότεροι εξηγητές βλέπουν πολεμική του προφήτη εναντίον κάποιου είδους αγγε-λολατρείας στην περιοχή των εκκλησιών της Ασίας (Περί «θρησκείας των αγγέλων» βλ. Κολοσ. 2, 18).
Οι παλαιοί υπαινίσσονται πως, επειδή οι άγγελοι παίζουν τόσο έντονο μεσιτικό ρόλο στη διαδικασία των εσχάτων καιρών, ο Ιωάννης ξεκαθαρίζει ότι οι άγγελοι αυτοί «ου σφετερίζονται την θείαν δόξαν κατά τους...
δαίμονας, αλλά και ταύτην τω δεσπότη προσφέρουσιν» (Οικουμέ-νιος). Όταν δεν τους ανατίθενται σημαντικοί ρόλοι, επ' ουδενί λόγω πρέπει να τους συγχέει κανείς προς τους ειδωλολατρικούς θεούς' αναλαμβάνουν ακόμα
και «εθνών προστασίαν, ου προσαγωγήν θειότητος, ως Νώε, ως Αβραάμ... υπό αγγέλων θείων μυούμενοι». Ούτε έχουν σχέση με την πηγή της προφητείας, αφού «αντί της αμοιβής της διά Χριστόν μαρτυρίας, το προφητικόν
εστι χάρισμα, ώστε και εμοί φησίν ο Άγγελος* το προφη-τεύειν γαρ διά τους συνδούλους μου τους μάρτυρας πα-ρασχέθη». Την μαρτυρία Ιησού άλλοι δέχονται αντικειμενικώς = η περί του Ιησού μαρτυρία των προφητών
(έτσι Lohmeyer, Παν. Μπρατσιώτης κ.ά.), ή υποκειμε-νικώς = το υπό του Ιησού μαρτυρούμενο μέχρις αίματος ευαγγέλιο (W. Bousset, κ.ά.). Ο Θεός πρέπει να προσκυνείται γιατί αυτός είναι η πηγή όλων, και αυτός φέρει το
θείο βασίλειο στον κόσμο. Τη σχέση μαρτυρίας και προφητείας εκφράζει πολύ ωραία ο Lohmeyer γράφοντας: «Είναι το Πνεύμα που οδηγεί στην προφητεία και στη μαρτυρία, και είναι η μαρτυρία που διαδηλώνει το
πνεύμα της προφητείας» (ό.π. σελ. 153). Και σημειώνει σωστά πως με την έννοια αυτή της προφητείας και της μαρτυρίας καταλήγει ο Ιωάννης στην τελική καταδίκη της Βαβυλώνας, μεταφέροντάς μας έτσι στο τελευταίο τμήμα του βιβλίου, στη νίκη του Μεσσία κατά τον εσχατολογικό πόλεμο και την εγκαθίδρυση της βασιλείας του Θεού διά της τελειώσεως των πάντων.
Σελίδες 374-422
Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με σαφή αναφορά την πηγή προέλευσης
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.