Δ' Υπάρχει Vaticinium ex eventu στην Αποκάλυψη; - Σάββας Αγουρίδης

Είναι σήμερα πέρα από κάθε συζήτηση «ότι η αποκαλυπτική σκέψη και μορφή εκφράσεως ήταν κάτι κανονικό και συνηθισμένο για την αρχική Εκκλησία» (Μ. Kiddle, The Revelation of John, Harpar and Brs., Moffat Series, 1940, σελ. XXII). Είναι επίσης γνωστή η τεχνική των αποκαλυπτικών συγγραφέων, ψευδώνυμων κατά κανόνα, να χρησιμοποιούν το vaticinium ex eventu. Όταν ο Αποκαλυπτικός γράφει υπό την κάλυψη μιας προσωπικότητας του μακρινού και ένδοξου ιστορικού παρελθόντος, περιγράφει στους αναγνώστες του ως μέλλοντα να συμβούν πολλά από τα ιστορικά συμβάντα των χρόνων μεταξύ της εποχής του υποτιθέμενου συγγραφέα και της εποχής του πραγματικού. Έτσι, πιστεύει πως κινεί τη σκέψη του αναγνώστη της αποκάλυψής του να σκεφθεί ως εξής: αφού ο προφήτης με τόση ακρίβεια είδε στα οράματά του όσα συνέβησαν από την (υποτιθέμενη) εποχή του μέχρι σήμερα, με την ίδια ακρίβεια πρέπει να περιμένει κανείς να εκπληρωθούν και όσα προβλέπει για το χρόνο που είναι το παρόν και το μέλλον του αναγνώστη της αποκάλυψης. Η επιτυχία των προβλέψεων του Αποκαλυπτικού ως προς το παρελθόν αποτελεί εγγύηση της εκπλήρωσης και των προβλέψεών του για το μέλλον. Αυτό είναι το vaticinium cx eventu. Ήδη όμως ο W. Bousset, Die Offenbarung Johannes, στη σειρά Meyer, Gottingen, 1906, σελ. 16, εφιστά την προσοχή μας να μην εκλαμβάνουμε πολύ μηχανικά αυτού του είδους την πρόθεση του Αποκαλυπτικού. Στο βιβλίο του Ενώχ για παράδειγμα, η όραση περί των Ζώων,που συμβολίζουν ιστορικές πραγματικότητες (κεφ. 89 εξ.) έχει μια αφετηριακή πλασματική υπόσταση, εξελίσσεται όμως τελικά σε καθαρή φάρσα. Συχνά όμως σ' αυτό το συγγραφικό μανιερισμό του vaticinium ex eventu ενυπάρχει μια βαθύτερη εμπειρία των ιστορικών συναρτήσεων. Αυτό συμβαίνει π.χ. με το βιβλίο του Δανιήλ. Όπως παρατηρεί ο Boussct: «Εδώ (στα κεφ. 2 και 7) το vaticinium ex eventu ή η αναδρομή στο παρελθόν γίνεται ένα μέσο για να καταλάβει και να καθορίσει τη συνάφεια που έχει το παρόν του μέσα στο μεγάλο σχέδιο του Θεού για τον κόσμο» (βλ. ό. π.).

Αλλά ποια σχέση μπορούν να έχουν όλα αυτά με την Απκ. του Ιωάννη, που είναι, βέβαια, αποκάλυψη, αλλά δεν είναι ψευδώνυμη, γραμμένη από κάποιον άνδρα του ένδοξου μακρινού παρελθόντος, αλλά από κάποιον που δηλώνει την ταυτότητά του και παρουσιάζεται ως σύγχρονος των αναγνωστών του; Αφορμή για τη συσχέτιση του vaticinium ex eventu προς την Απκ. μας έδωσε το πρόβλημα της σχέσης των Επιστολών που στέλνονται στις 7 Εκκλησίες προς το υπόλοιπο βιβλίο της αποκαλυπτικής προφητείας. Υπάρχει στην έρευνα μεγάλη αβεβαιότητα ως προς το θέμα αυτό. Για τις επιστολές καθεαυτές και για τη σχέση τους με το υπόλοιπο βιβλίο έχουν διατυπωθεί ποικίλες απόψεις, χωρίς όμως να έχουμε φτάσει σε κάποιο επιστημονικό consensus. Νομίζω ότι η συσχέτιση αυτών που γράφονται στις Επιστολές με τον αποκαλυπτικό μανιερισμό του vaticinium ex eventu αποτελεί μια εύλογη και πιο συγκεκριμένη απάντηση στο πρόβλημα που θέτει η σχέση των Επιστολών προς την προφητεία.

Στη βιβλιογραφία παρουσιάζεται ένα μεγάλο φάσμα απόψεων περί των Επιστολών, που δείχνει ακριβώς την αβεβαιότητά μας. Υποστηρίχθηκε η άποψη πως οι Επιστολές γράφτηκαν και στάλθηκαν στους προς ους απευθύνονται ως εισαγωγικό σημείωμα σε μια προφητεία που ακολουθούσε, πριν γραφεί και συγκροτηθεί σε βιβλίο η Απκ. του Ιωάννη, όπως την έχουμε σήμερα. Υπό την έννοια αυτή οι επιστολές περιέχουν ιστορικές πληροφορίες αξιόπιστες και ακριβείς για τις Εκκλησίες της Ασίας. Ευρύτερα όμως ανάγονται στον τύπο της χριστιανικής παραίνεσης, που, κατά κοινή αναγνώριση, ως βοηθητική μορφή (Nebenform), λειτουργεί κανονικά πλάι στην αποκαλυπτική πρόβλεψη του μέλλοντος (βλ. Spitta, Offenbarung Johannes. 1889). Η εντελώς αντίθετη άποψη υποστηρίζεται από άλλους, ότι δηλαδή ο Ιωάννης γράφοντας προς τις 7 Εκκλησίες της Ασίας απευθύνεται προς την καθόλου Εκκλησία. Περιγράφει γενικές καταστάσεις, που παρατηρούνται μέσα στις Εκκλησίες, οικουμενικά: οι πιστές εκκλησίες, εκείνες που συμβιβάζονται, και οι έτοιμες για κατάρρευση. Τα τρία αυτά είδη αποτελούν τύπους των Εκκλησιών απανταχού της τότε χριστιανικής Ανατολής. Οι 7 Επιστολές, επομένως, είναι σύνθεση του Ιωάννη του Προφήτη, και ουδέποτε είχαν την έννοια πως απευθύνονταν προς τους συγκεκριμένους παραλήπτες τους στην Ασία. Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο Bousset, γράφοντας πως η Απκ. εξ υπαρχής είναι ένα βιβλίο πρόβλεψης του μέλλοντος για τις Εκκλησίες. Αν υπάρχουν στις επιμέρους κοινότητες συγκεκριμένες καταστάσεις που θίγουν οι Επιστολές, αυτές οι καταστάσεις είναι τυπικές για ολόκληρη την Εκκλησία (βλ. ό.π., σελ. 236 εξ.).

Δεν λείπουν, φυσικά, οι μεσάζουσες απόψεις. Η φιλολογική ανάλυση των Επιστολών, ιδίως των επωδών με τις οποίες κατακλείονται, από τον Spitta (βλ. ό.π., σελ. 23) στερέωσε την άποψη περί συγκεκριμένου και γενικού χαρακτήρα των πληροφοριών των Επιστολών. Οι τύποι: «ο έχων ώτα», «τι το πνεύμα λέγει ταις Εκκλησίαις», «τω νικώντι δώσω...»' το ότι παραίνεση προηγείται στις τρεις πρώτες Επιστολές, ενώ στις ακολουθούσες τέσσερις έπεται' το ότι, γενικότερα, και από άποψη περιεχομένου, οι Επιστολές δεν έχουν σχέση με τα ειδικά θέματα των κεφ. που ακολουθούν, θέματα αινιγματώδη και σκοτεινά, ενώ μόνο στα τελευταία κεφ. της Απκ. παρουσιάζονται στοιχεία ανταποκρινόμενα σ' αυτά που έχουμε στις Επιστολές' το ότι, οι εναρκτήριες των Επιστολών φράσεις σχετίζονται με το περιεχόμενο κάθε μιας που ακολουθεί, και ανταποκρίνονται στα εισαγωγικά του συγγραφέα, στο τελικό κείμενο του: κεφ. 1, 4-6 και 1, 10-20 αυτά και άλλα επιχειρήματα του Spitta περί αναμνήσεως Συνοπτικών λογίων στις Επιστολές ή περί ταυτίσεως Ιησού και Πνεύματος' όλα αυτά επιδιώκουν να ενισχύσουν την άποψη ότι οι επιστολές, υπό την παρούσα τους μορφή, προέρχονται από τον redaktor του βιβλίου και η συγγραφή τους είχε σκοπό την εκκλησιαστικοποίηση του κειμένου στο σύνολο του. Και ο Charles στο μνημειώδες έργο του περί της Απκ. δέχεται ότι αυτές οι ειδικές Επιστολές γράφτηκαν προ του βιβλίου και ότι ο Ιωάννης τις προσάρμοσε και τις εξέδωκε με προορισμό την οικουμενική Εκκλησία, όταν έγραψε την Απκ., της οποίας αποτελούν τώρα αναπόσπαστο μέρος (βλ. R. Η. Charles, The Revelation of John. I.C.C., Vol. I, Edinburg). Και ο F. Β. Glogg, σχολιάζοντας την άποψη του Charles, επιλέγει πως, όσες αμφιβολίες κι αν αφήνει μια τέτοια άποψη, είναι φανερό πως σε κάθε επιστολή γράφει με άμεση γνώση της καθεμιάς εκκλησίας ξεχωριστά, ενώ είναι εξίσου σαφές ότι το μήνυμά του απευθύνεται προς την Οικουμενική Εκκλησία (βλ. F.B. Glogg, The Abbington Bible Commentary. σελ. 1372).

Εξάλλου, ερευνητές όπως ο Ed. Goodspecd (New Solutions to New Testament Problems, Chicago, 1927) κ.ά. αναπτύσσουν την πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία τους για το σώμα των Επιστολών του Παύλου (Corpus Paulinum). Κατά την άποψη αυτή, ο αριθμός των επιστολών κατά την πρώτη έκ-δοσή τους σε corpus ήταν επτά και είχαν επικεφαλής τους την προς Εφεσίους, επιστολή μεταπαύλεια, εισαγωγική όμως στη θεολογική και μάλιστα την εκκλησιολογική σκέψη του Αποστόλου. Η έκδοση του παύλειου corpus βρήκε αμέσα>ς μιμητές. Μεταξύ αυτών αναφέρουν πολλοί την Απκ. του Ιίοάννη (John Knox, The Interpreter's Bible, vol. 9, σελ. 356. Albert Barnctt, Paul becomes a literary Influence, Chicago, 1941, σελ. 41 εξ.). Οι υποστηρικτές μιας τέτοιας επίδρασης του παύλειου corpus δεν αρνούνται την ιστορικότητα των διδόμενων από τις Επιστολές πληροφοριών, παρά το γεγονός ότι δηλώνουν την άγνοιά μας για τους λόγους εκλογής από το συγγραφέα της Απκ. ειδικά των επτά εκείνων ορισμένων εκκλησιών και όχι άλλων, και μάλιστα ως αντιπροσωπευτικών της καθόλου Εκκλησίας.

Βέβαια, το ερώτημα γιατί ο Ιωάννης ο Προφήτης διαλέγει εκείνες τις 7 συγκεκριμένες Εκκλησίες της Ασίας δεν μπορεί να απαντηθεί με απόλυτη βεβαιότητα' αναμφισβήτητο μένει πάντως το γεγονός ότι ο αριθμός συνδέεται είτε με το Corpus Paulinum, είτε πιθανότερα με μια αριθμητική θεολογία, στην οποία ο αριθμός 7 εκφράζει την ολότητα, το σύνολο των χριστιανών (βλ. μεταξύ άλλων 1, 4 εξ.) ή κάτι περισσότερο: την τελευταία επτάδα της ιστορίας μετά τον ερχομό του Μεσσία (πρβλ. π.χ. τις επτάδες στη Γενεαλογία του Ματθαίου)' ή ακόμα κάτι πιο πλατύ στη σκέψη του («και επιστρέψας είδον επτά λυχνίας χρυσός και εν μέσω αυτών» στίχ. 12' «και έχων εν τη δεξιά χειρί αυτού αστέρας επτά» στίχ. 16' «οι 7 αστέρες άγγελοι των 7 εκκλησιών εισιν και αι λυχνίαι αι επτά εκκλησίαι εισίν» στίχ. 20β' επτά σφραγίδες, επτά φιάλες, επτά σάλπιγγες).

Είναι οφθαλμοφανές κάτι που μας φέρνει, τελικά, στην ιδιαίτερη σκοπιά αυτού εδώ του άρθρου: α) Η τελική μορφή της Απκ., το βιβλίο όπως το έχουμε σήμερα, καθαρά και ξάστερα απευθύνει τα προφητικά λόγια του προς τις «Επτά Εκκλησίες»' β) Του προφητικού μέρους προηγείται, υπό τύπο παραίνεσης, μια περιγραφή της κατάστασης των «Επτά Εκκλησιών». Ακόμα κι αν δεχθούμε πως οι αποδιδόμενες σε κάθε μια ιδιαιτερότητες δεν ανήκουν αποκλειστικά σ' αυτήν, αλλά εκφράζουν γενικότερα προβλήματα της Εκκλησίας, αυτό που έχουμε στα κεφ. 2-3 είναι αποκάλυψη του Θεού στον προφήτη, η οποία του φανερώνει, όταν εγένετο εν πνεύματι (στίχ. 16), ποια είναι πραγματικά η κατάσταση μέσα στις 7 εκκλησίες, και κατ' επέκταση στη χριστιανοσύνη. Γιατί οι αποκαλυπτικές αυτές διαπιστώσεις να προηγηθούν της μεγάλης προφητείας που ακολουθεί στο κεφ. 4: «Μετά ταύτα είδον, και ιδού Θύρα ηνεωγμένη εν τω ουρανώ και η φωνή η πρώτη ηνήκουσα...». Γιατί στο κεφ. 2-3 να προσφερθούν ως αποκαλύψεις, πράγματα που μπορούσε να διαπιστώσει ή να ξέρει άμεσα ή έμμεσα ο καθένας, και να ακολουθήσει έπειτα η γεμάτη μυστήριο περιγραφή του μέλλοντος; Η σωστότερη απάντηση στο ερώτημα αυτό θα ήταν ότι ο Ιωάννης δέχεται στη θέση του παραδεδομένου ν&ϋώηίυπι ΰΧ ονϋηΐυ της αποκαλυπτικής γραμματείας κάτι όχι όμοιο αλλά παραπλήσιο. Αν ήταν ανώνυμος, θα επιχειρούσε ίσως να τραβήξει την προσοχή του αναγνώστη και να κερδίσει την πιστότητά του προς τις μελλοντικές του εξαγγελίες καταφεύγοντας σε κάποια εγγύηση από το παρελθόν για την πραγματοποίηση του οράματος του μέλλοντος. Αλλ' ο συγγραφέας της Απκ. είναι επώνυμος, λέγεται Ιωάννης και δίνει στοιχεία της ταυτότητάς του. Αν μπορεί να δώσει κάποια ενίσχυση στον αναγνώστη του για να διαβάσει με προσοχή και να δώσει πίστη στα γραφόμενά του, αυτό πιστεύει πως μπορεί να το πετύχει τονίζοντας τούτο' ο Θεός που ξέρει τόσο καλά το τι γίνεται μέσα στη χριστιανοσύνη τώρα. ξέρει το ίδιο καλά επίσης τι την περιμένει στο μέλλον. Η αποκάλυψη για το τώρα, ή για την όποια αλήθεια είναι εξακριβώσιμη από τον καθένα αφού ανάγεται στην άμεση, από εμπειρία, διαπίστω-σή του, παίρνει στον Ιωάννη τη θέση και τη δύναμη του επιχειρήματος που είχε για τον αναγνώστη των ιουδαϊκών

Αν δεχθούμε μια τέτοια άποψη, όχι μόνο καταλαβαίνουμε καλύτερα τη σύνδεση τόσο διαφορετικών κειμένων όπως τα περιλαμβανόμενα στα κεφ. 2-3 αφενός και κεφ. 4 εξ. αφετέρου, αλλά νοιώθουμε επίσης γιατί ο Ιωάννης χρειαζόταν σαν αφετηρία της προφητείας του μια συγκεκριμένη, άμεσα αναγνωρίσιμη από όλους, πραγματικότητα. Κι αυτήν την πραγματικότητα του προσφέρουν οι συγκεκριμένες Εκκλησίες της Ασίας, οι οποίες με τον αριθμό «επτά» αποκτούν μια οικουμενικότητα που ανταποκρίνεται στον απώτερο σκοπό της συγγραφής της προφητείας. Έτσι είχε στη διάθεσή του κάτι ιστορικά συγκεκριμένο μαζί και γενικό. Το συλλογισμό αυτό επιβεβαιώνει το κλείσιμο του βιβλίου της Απκ. (κεφ. 22,6 εξ.), όπου δεν έχουμε καμιά μνεία των «7 εκκλησιών». Ενώ δηλαδή το βιβλίο αρχίζει τόσο έντονα και θεαματικά με τις 7 εκκλησίες (κεφ. 1-3), η κατακλείδα του βιβλίου τις έχει τελείως ξεχάσει τις «επτά», δηλαδή τις συγκεκριμένες εκκλησίες, και κάνει γενικότερο λόγο περί «εκκλησιών»: «Εγώ Ιησούς έπεμψα τον άγγελόν μου μαρ-τυρήσαι υμίν ταύτα επί ταις εκκλησίαις» (22, 16). Το συγκεκριμένο χρειαζόταν στην αρχή του βιβλίου, ώστε αυτό να λειτουργήσει ενισχυτικά, όπως το ν3Πςίηίιιπι εχ ονοηΐιι στο αποκαλυπτικό είδος μετά όμως εγκαταλείπεται το συγκεκριμένο, αφού ξεπλήρωσε τον προορισμό του' μέσα στο σώμα της προφητείας και στην κατακλείδα του βιβλίου δεν υπάρχει πια κανείς λόγος μνείας των «7 εκκλησιών της Ασίας».

Σελίδες 572-578

Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με σαφή αναφορά  την πηγή προέλευσης 

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-