1 .Αρετή και αγιότης

Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα


Σεβασμιώτατοι

Πορευόμενοι στίς σύγχρονες ἀτραπούς "περίλυποι καί σκυθρωπάζοντες" περιπλανώμεθα στήν αὐχμηρή ἔρημο τοῦ αἰώνα μας, σ' ἕναν κόσμο ἄκοσμο, φθορᾶς καί συγχύσεως. Ἡ κοινωνία μας ἔχει θεοποιήσει τήν ἐπιστήμη, τήν μηχανική καί τήν λογική σκέψη. Ἔχει γίνει κοινωνία καταναλωτισμοῦ, ἀνταγωνισμοῦ καί συγχρόνως κοινωνία μαζοποιήσεως, ἀλλοτριώσεως καί ἄγχους 1.


Ἡ  κοινωνία  αὐτή  μέ  τό  ἄρρωστο " πνευματικό "της προσωπεῖο  παιδαγωγεῖ  τόν σημερινό  ἄνθρωπο ἀρνητικά καί τόν παρωθεῖ πρός τήν " εὐρύχωρον ὁδόν τήν ἀπάγουσαν εἰς τήν ἀπώλειαν "2.



Μέ τά μηνύματα καί τά ἐρεθίσματά της ἀπευθύνεται σέ ὁρμέμφυτες    ἀνάγκες  τοῦ  νέου  κυρίως  ἀνθρώπου.  Διεγείρει ἄλογες περιοχές τοῦ ψυχισμοῦ του, προβάλλει ἀλλοτριωμένα πρότυπα ζωῆς, ὑποβάλλει ἰδέες, τοῦ δημιουργεῖ δευτερογενεῖς πλασματικές ἀνάγκες, καλλιεργεῖ καί ὑποθάλπτει τίς ναρκισσιστικές του διαθέσεις, τόν μεταβάλλει σέ " ὄν καταναλωτικό ", ἐξω-κατευθυνόμενο, χωρίς ἐσωτερικές ἠθικές ἀντιστάσεις 3.


Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος παραμένει χαμένος μέσα στόν θόρυβο τῆς σημερινῆς ζωῆς, πιεζόμενος συνειδησιακά ἀπό τίς διάφορες ματαιώσεις τῆς βασικῆς του προσδοκίας γιά ἀναβάθμιση τῆς πνευματικότητάς του. Στήν προσπάθειά του  νά καλύψει τά ὑπαρξιακά του κενά, ὀλισθαίνει μέ εὐκολία σέ διαφόρους δρόμους, πού ὁδηγοῦν στά ἄδυτα ἑνός πλήθους αἱρέσεων, συγχρόνων ψευδοθρησκειῶν, κυρίως ἀσιατικῆς προέλευσης, ἀντιχριστιανικῶν κινήσεων καί διεθνιστικῶν ρευμάτων, παραψυχολογικῶν ὁμάδων ἐσωτερισμοῦ καί διαλογισμοῦ, πού ὑπόσχονται τήν " μοναδική λύση ". Ἐκεῖ ὅμως ὁ ἄνθρωπος συναντᾶ τήν σύγχυση καί τήν ἀπόγνωση. 4



Ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς καταστάσεως εἶναι καί ἡ ἐγκληματικότητα. Οἱ κοινωνιολόγοι καί οἱ ἐγκληματολόγοι πού ἐπιχείρησαν νά ἑρμηνεύσουν τό ἀνησυχητικό φαινόμενο τῆς ἐγκληματικότητας, ἰδιαιτέρως τῶν ἀνηλίκων, ἐκδήλωσαν πρωτοφανή ἀμηχανία κατά τήν ἐπιστημονική ἔρευνα πρός ἀνεύρεση τῶν αἰτίων τῆς ἐγκληματικότητας τῆς εὐημερίας. Πάντως, γίνεται δεκτό ἀπό τήν ἐπιστήμη ὅτι στή λεγόμενη "ἐγκληματικότητα τῆς εὐημερίας " συμβάλλουν οὐσιωδῶς: α) ἡ κρίση τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν κατά τήν μεταπολεμική περίοδο, ἡ " ἡδονιστική " ἤ " εὐδαιμονιστική " ἀντίληψη τῆς ζωῆς, ἡ ἔντονη τάση τῆς ἱκανοποιήσεως " πολυτελῶν ἀναγκῶν ", ἡ ἐλευθεριότητα στίς γενετήσιες σχέσεις, ἡ πνευματική νωθρότητα πού προκαλεῖται ἀπό τήν μονοτονία τῆς ἐργασίας, ἡ  στενή ἐξάρτηση τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου ἀπό τό Κράτος Πρόνοια, ἡ χαίνουσα διαφορά μεταξύ εἰδικευμένων καί ἀνειδίκευτων  μισθωτῶν, ἡ κακή χρήση τοῦ ἐλεύθερου χρόνου, ἡ ἀνία, ἡ ἔλλειψη " οιότητας ζωῆς ", ἡ συστηματικά καλλιεργούμενη στούς νέους ἔλλειψη " νοήματος ζωῆς ". Ἡ ἐλευθεριάζουσα τάση καί ἡ εὐημερία πληρώνεται στόν σύγχρονο ἄνθρωπο μέ τήν αὔξηση τῆς ἐγκληματικότητας τῶν ἀνηλίκων. 5


Σ' αὐτήν τήν τραγική ἐποχή  τῆς  αὐξημένης ἐγκληματικότητας, τοῦ ἄγχους, τῆς μόνωσης, τῆς ἐνδοστρέφειας, σ' αὐτή τήν περίοδο τῆς σύγχυσης τῶν ἰδεῶν, τοῦ εὐτελισμοῦ τῆς ἀνθρώπινης ἀξίας, ἡ Μητέρα Ἐκκλησία ἀγαπητικά   καί   καρτερικά   προβάλλει   τήν   ἀρετή   καί   τήν ἁγιότητα ὡς στόχους τῆς Ὀρθοδόξου ζωῆς.

Γιά νά ἐξετάσουμε τό θέμα μας θεωρήσαμε σκόπιμο νά τό ἀναπτύξουμε σέ πέντε ἑνότητες:

α)  Ἡ  θεώρηση  τῆς  ἀρετῆς  κατά  τούς  θύραθεν φιλοσόφους,

β) ἀρετή καί ἁγιότητα κατά τήν Ἁγία Γραφή ( Παλαιά  καί  Καινή  Διαθήκη  ),

γ) ἡ  πατερική  θεώρηση  τῆς ἀρετῆς καί πραγμάτωση τῆς ἁγιότητας ὡς στόχοι τῆς Ὀρθοδόξου Χριστιανικῆς ζωῆς,

δ) ἡ ἀρετή καί ἡ ἁγιότητα σύμφωνα μέ τούς σύγχρονους ὀρθόδοξους Λογοτέχνες καί τούς σύγχρονους Πατέρες καί

ε) τά κοινωνικά ὀφέλη καί οἱ προσωπικοί  καρποί  τῆς  ἀρετῆς  καί  ἁγιότητος  στήν παιδαγωγική   ἐπιστήμη, στήν ψυχολογία, στήν πρόληψη τοῦ ἐγκλήματος, στήν ἐκκλησιαστική ζωή, στήν τέχνη καί στόν πολιτισμό.

Α) Ἡ  θεώρηση τῆς ἀρετῆς κατά  τούς  θύραθεν Φιλοσόφους.

Ὁ Γάλλος φιλόσοφος L. Boutroux6 ὑπογραμμίζει τόν ἀριστοκρατικό χαρακτήρα τῆς ἠθικῆς τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἀλλ' ἰδίως οἱ κάτωθι γραμμές του ἐφαρμόζονται κατά κεραία στήν  Ἀριστοτελική  ἠθική  :  " Ἡ  ἑλληνική  σοφία,  λέγει  ὁ Boutroux,  ἀναπτύχθηκε  σ'  ἕνα  πολύ  καλλιεργημένο περιβάλλον, στούς κόλπους ἑνός κόσμου σοφῶν, εὐδαιμόνων, προνομιούχων,  καθώς  ἀκριβῶς  ἦσαν  οἱ  ἐλεύθεροι  ἄνθρωποι τῶν ἑλληνικῶν Πολιτειῶν. Ἡ σοφία αὐτή δέν ἦταν κατάλληλη γιά ἕναν πληθυσμό, ὅπως τῶν Ρωμαίων, ὁ ὁποῖος, χάρη στήν ἰσότητα καί τήν ἐκπαίδευση, καλοῦνταν νά διάγει τό βίο του σύμφωνα μέ τούς ἠθικούς θεσμούς τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἀλλά εἶναι ποτέ δυνατό νά ἀπαιτήσει κανείς ἀπό  τόν  ὄχλο  νά  κυριαρχήσει  ἡ  γνώση  ἐπί  τῆς  δράσεως,  ἡ νόηση ἐπί τοῦ συναισθήματος καί τοῦ ἐνστίκτου; Ὁ ὄχλος οὐδέποτε δύναται νά εἶναι σοφός, διότι καθοδηγεῖται ἀπό τό συναίσθημα καί ἀπό τό ἔνστικτο. Ἔτσι ἡ ἡθική τῶνἙλλήνων εἶναι ἀριστοκρατική καί κατάλληλη γιά λίγους μόνον ἀνθρώπους .



Πράγματι, μάταια θά ἀναζητήσει κανείς στίς περί ἠθικῆς πραγματεῖες τοῦ Ἀριστοτέλη τήν διατύπωση ἠθικῶν ἐντολῶν προοριζομένη γιά ἀνηλίκους, δούλους ἤ χειρώνακτες. Ὁ φιλόσοφος αὐτός ἀπευθύνεται σέ ἀνθρώπους ὤριμους στή σκέψη. Ὁ πραγματικός σοφός εἶναι, κατά τήν κρίση τοῦ Ἀριστοτέλη, ἀνθρωπιστής, ἀφοσιωμένος ψυχῇ τε καί σώματι στήν  ἐξυπηρέτηση  τῶν  συμφερόντων  τῆς  Πολιτείας,  ἀλλά συγχρόνως  καί  ἱκανός  νά  ἀπολαμβάνει  τά  ἀγαθά  τῆς  ζωῆς λογικά   καί   περιεσκεμμένα,   χωρίς   νά   ἐκτρέπεται   ἀπό   τίς ἐπιταγές τῆς νοήσεως, ἡ ὁποία τόν ἐξομοιώνει μέ τήν θεότητα καί κατευθύνει τήν βούλησή του. Θά εἶναι  ἀκόμη μεγαλύτερη ἡ εὐδαιμονία τοῦ ἀτόμου, σύμφωνα μέ τήν παραπάνω ἔννοια, ὅταν ἡ Πολιτεία κατορθώσει νά ἐξυψωθεῖ σέ τέτοια περιωπή, ὥστε νά ἐξασφαλίζει στά μέλη της ἀπερίσπαστη τή μελέτη καί τήν  ἐμβάθυνση  στά  προβλήματα  τοῦ  κόσμου  καί  τῆς  ζωῆς, δηλαδή  τή  μύηση  στήν  ἀληθινή  καί  πραγματική  σοφία.  7"

 Κυριαρχοῦμε  τά  πάθη  μέ  τήν  λογική  κρίση  καί  τήν ἐξάσκηση,  ὅμως  προηγεῖται  ἡ  κρίση.  Κανείς  δέν  μπορεῖ  νά διώξει   ἀπό   τήν   ψυχή   του   ἐκεῖνο   πού   ἀφήνει   ἀπείραχτο· φέρνουμε ὅμως σέ δύσκολη θέση τά πάθη μέσα μας, ὅταν τίς βλάβες   καί   τήν   ντροπή   πού   προκαλοῦνται   ἀπ'   αὐτά   τίς κατανοοῦμε μέ τήν λογική μας. Ὅπως ἀκριβῶς κατανοοῦμε γιά τούς φλύαρους ὅτι, ἐνῶ θέλουν νά τούς ἀγαπᾶ ὁ κόσμος, στ' ἀλήθεια  τούς  μισεῖ,  καί  ἐνῶ  θέλουν  νά  φαίνονται  φίλοι, γίνονται ἐνοχλητικοί, γιατί ἀδικοῦν τούς φίλους καί ὠφελοῦν τούς  ἐχθρούς.

  Στή  συνέχεια  (τῆς  θεραπείας  τοῦ πάθους) πρέπει νά φέρνουν στό νοῦ τους (οἱ φλύαροι  τά ἐνάντια, δηλαδή   ἀκούοντας   πάντοτε   καί   ἔχοντας   στήν   μνήμη   τά ἐγκώμια τῆς ἐχεμύθειας: τήν σεμνότητα, τήν ἁγιοσύνη καί τόν μυστηριώδη   χαρακτήρα   τῆς   σιωπῆς   καί   ὅτι   θαυμάζονται περισσότερο  καί  ἀγαπιοῦνται  καί  σοφότεροι  νομίζονται  οἱ λιγόλογοι καί ἁπλοί, στά λόγια τῶν ὁποίων περιέρχεται πολύ μυαλό. Γιατί καί ὁ Πλάτων ἐπαινεῖ αὐτούς  λέγοντας ὅτι ὅταν μιλᾶνε ἐκφράζουν  μέ  ζωντάνια συμπυκνωμένα  καί δυσκολονόητα λόγια καί μοιάζουν μέ δεινούς ἀκοντιστές.

Καί ὁ Λυκοῦργος   πιέζοντας  τούς   πολίτες  νά   ἔχουν  σιωπή   τούς ὁδηγοῦσε  νά  ἀποκτήσουν  αὐτήν  τήν  ἱκανότητα  (  τήν  ὁποία ἐπαινεῖ ὁ Πλάτων ). Ὅπως, λοιπόν, οἱ Κελτίβηρες ἀπό τό σίδερο κάνουν τό ἀτσάλι, καθαρίζοντας τό μετάλλευμα πού παίρνουν ἀπό τή γῆ, ἔτσι καί ὁ λακωνικός λόγος δέν ἔχει φλοιό καί ἀφοῦ ἀφαιρεθεῖ  τό  περιττό, γίνεται  δυνατότερος.  Γιατί    τό ἀποφθεγματικό ὕφος πού ἔχουν εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς σιωπῆς, ἡ ὁποία ἐπίσης δυναμώνει τήν εὐστροφία.


Θαυμάζονται καί    ἀπό τούς παλαιοτέρους μας οἱ βραχύλογοι. Καί στό ἱερό τοῦ Πυθίου Ἀπόλλωνα δέν ἔγραψαν οἱ Ἀμφικτύονες οὔτε τήν Ἰλιάδα οὔτε τήν Ὀδύσσεια οὔτε τούς παιᾶνες τοῦ Πινδάρου, ἀλλά τό " γνῶθι σαυτόν " καί τό "μηδέν ἄγαν ",  ἀφοῦ ἐκτίμησαν τήν σαφήνεια τῶν φράσεων αὐτῶν καί τήν λιτότητα, γιατί μέσα σέ λίγα λόγια ἦταν μεστωμένες ἔννοιες.  Καί  ἐκεῖνοι  πού  ἐκφράζονται  μέ  σύμβολα  μᾶλλον παρά μέ τήν φωνή δέν ἐπαινοῦνται καί θαυμάζονται περισσότερο; Ὅπως ἔγινε μέ τόν Ἡράκλειτο. Ὅταν οἱ πολίτες τοῦ ζήτησαν νά τούς πεῖ δύο λόγια περί ὁμονοίας, ἀνέβηκε στό βῆμα, πῆρε ἕνα κύλικα ψυχροῦ ὕδατος καί ἀφοῦ τό ἀνέμιξε μέ ἀλεύρι τό ἤπιε, γιά νά τούς δείξει ὅτι " τό τοῖς τυχοῦσιν ἀρκεῖσθαι καί μή δεῖσθαι τῶν πολυτελῶν ἐν εἰρήνῃ καί ὁμονοίᾳ διατηρεῖ τάς πόλεις ".


Ἐπίσης ὁ Σκίλουρος, ὁ βασιλιάς τῶν Σκυθῶν εἶχε ὀγδόντα παιδιά καί ὅταν ἐπρόκειτο νά πεθάνει, ζήτησε καί τοῦ ἔφεραν μιά δέσμη δορατίων. Διέταξε στήν συνέχεια τά παιδιά του, ἕνα- ἕνα, νά προσπαθήσουν νά σπάσουν τό δεμάτι, ὅμως δέν τά κατάφεραν.  Τότε  ἐκεῖνος  πῆρε  τό  δεμάτι  στά  χέρια  του,  τό ἔλυσε, ξεχώρισε τά δοράτια καί ἕνα-ἕνα τά ἔσπασε ὅλα. Ἔτσι ἀπέδειξε στά παιδιά ὅτι, ὅταν ὑπάρχει συμφωνία, ὁμογνωμία καί ἑνότητα καί κυριαρχεῖ ἡ ἀρετή τῆς ἀγάπης εἶναι δύσκολο νά νικηθοῦν, ἐνῶ, ὅταν εἶναι διαιρεμένα, εὔκολα νικῶνται καί διαλύονται.



ΕΙΣΗΓΗΣΙΣ
ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ ΠΑΤΜΟΥ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΥΝΑΞΙΝ ΤΗΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ
ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΘΡΟΝΟΥ 2002


" ΑΡΕΤΗ ΚΑΙ ΑΓΙΟΤΗΣ ΩΣ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ "

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-