Ένα από τα µεγαλύτερα επιτεύγµατα του ιθ΄ µ.Χ. αιώνα συνιστά αναµφίβολα η ανακάλυψη των ξεχασµένων για αιώνες πολιτισµών της αρχαίας Αιγύπτου και της Μεσοποταµίας. Η διεύρυνση του ιστορικού ορίζοντα που προέκυψε από την ανακάλυψη αυτήν επέδρασε αναπόφευκτα και στον τρόπο θεώρησης και προσέγγισης της Βίβλου. Ο τεράστιος αριθµός κειµένων, που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, κατέστησαν σήµερα τη Βίβλο από το “αρχαιότερο βιβλίο του κόσµου” ένα σχετικά νεότερο προϊόν της µακραίωνης πνευµατικής ιστορίας της ανθρωπότητας, αφού η χρονική απόσταση του µεγαλύτερου µέρους του περιεχοµένου της από τις απαρχές των αρχαίων πολιτισµών είναι σχεδόν ίση -περίπου 2500 χρόνια- µε την απόστασή του από τη σύγχρονη εποχή. Έτσι, ο βιβλικός επιστήµονας έχει σήµερα τη δυνατότητα να δει τα κείµενα της Βίβλου µέσα σε ένα ευρύτατο ρεύµα παραδόσεων διαφορετικής προέλευσης και είδους, που του ανοίγουν νέους ορίζοντες ερµηνείας και του προσφέρουν νέες δυνατότητες πληρέστερης κατανόησής τους.
Πέρα όµως από τα αδιαµφισβήτητα θετικά για την έρευνα αποτελέσµατα που προέκυψαν από τις νέες ερµηνευτικές προσεγγίσεις, τέθηκε ταυτόχρονα ένα κρίσιµο ερώτηµα: Σε τι διαφέρει η Βίβλος από τις µυθολογίες των υπόλοιπων γειτονικών προς τον Ισραήλ λαών; Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν διάφορες φωνές που σε διάφορους τόνους αµφισβητούν την αξία των “ιουδαϊκών Γραφών” -του πρώτου δηλαδή µέρους της χριστιανικής Αγίας Γραφής, που ονοµάζεται “Παλαιά ∆ιαθήκη”- για την Εκκλησία. Αρκετοί είναι εκείνοι που θεωρούν ότι για τη χριστιανική πίστη είναι αρκετή η µελέτη της Καινής ∆ιαθήκης, εφόσον σ’ αυτήν αποκαλύπτεται πραγµατικά ο Θεός των Χριστιανών. Κάποιοι, µάλιστα, τολµούν και θέτουν ευθέως το ερώτηµα: Γιατί πρέπει οι Χριστιανοί να µελετούν τη “µυθολογία των Εβραίων” και, µάλιστα, ως υποχρεωτική για την πίστη τους;
Το όλο ζήτηµα έχει δύο σκέλη. Το πρώτο αφορά στο ερώτηµα της σχέσης Παλαιάς ∆ιαθήκης και µυθολογικών κειµένων των διαφόρων λαών και το δεύτερο στη σηµασία της Παλαιάς ∆ιαθήκης για τη χριστιανική πίστη.
Η διαµόρφωση της Βίβλου
Για να απαντήσει κανείς στο πρώτο ερώτηµα, πρέπει προηγουµένως να δώσει µια σαφή απάντηση στο σχετικό µε το πώς προέκυψαν τα βιβλία της Αγίας Γραφής ερώτηµα. Αυτό είναι απαραίτητο, γιατί, όταν γίνεται λόγος για τη Βίβλο, στη σκέψη πολλών ανθρώπων κυριαρχεί η ιδέα ενός βιβλίου που “έπεσε” από τον ουρανό. Αποτέλεσµα αυτής της αντίληψης είναι το να αντιµετωπίζεται από τους πιστούς ανθρώπους οποιαδήποτε κριτική θεώρηση της ιστορίας της συγκρότησης των βιβλίων της Αγίας Γραφής µε καχυποψία και σκεπτικισµό. Όµως, αν η χριστιανική πίστη στηρίζεται στη βεβαιότητα ότι ο Θεός, προκειµένου να προσεγγίσει τους ανθρώπους, φτάνει µέχρι του σηµείου να γίνει ο ίδιος άνθρωπος, το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για το βιβλίο που µαρτυρεί αυτήν την αλήθεια. Η Αγία Γραφή, εποµένως, δεν υπαγορεύτηκε στους ανθρώπους από τον Θεό, αλλά είναι προϊόν της συνεργασίας του Θεού µε τους ανθρώπους, γράφτηκε, δηλαδή, από ανθρώπους στη γλώσσα που καταλαβαίνουν οι άνθρωποι.
Οι ιεροί συγγραφείς, φωτισµένοι από το Άγιο Πνεύµα, καθίστανται όργανα του Θεού και φορείς της θείας αποκάλυψης, την οποία αναλαµβάνουν να µεταδώσουν στους ανθρώπους, όχι όµως παθητικά και µηχανικά, αλλά διατηρώντας ακέραιη την προσωπικότητά τους. Προσπαθούν να κάνουν προσιτές στους συνανθρώπους τους τις θείες αλήθειες, επιλέγοντας, ο καθένας ανάλογα µε το µορφωτικό του επίπεδο και τις πνευµατικές του δυνατότητες, τα εκφραστικά µέσα και τα φιλολογικά είδη (αφήγηση, ποίηµα, κλπ) που, κατά τη γνώµη τους, προσφέρονται καλύτερα για την ευόδωση της ιερής τους αποστολής. Σε αυτές τις αιώνιες αλήθειες αφορά η θεοπνευστία και όχι, βέβαια, στα µέσα µε τα οποία αυτές εκφράζονται ή στις αντιλήψεις της εποχής για τη δοµή του σύµπαντος, τους κοινωνικούς θεσµούς, κλπ. Στα βιβλικά κείµενα, κατά συνέπεια, αντικατοπτρίζονται οι ιδέες και οι αντιλήψεις της κάθε εποχής, καθώς και τα κάθε φορά ιστορικά και κοινωνικά δεδοµένα.
Σχέση Παλαιάς ∆ιαθήκης και µυθολογικών κειµένων
Απαραίτητη, εποµένως, προϋπόθεση για τη σωστή κατανόηση των βιβλικών κειµένων είναι η γνώση όλων αυτών των αντιλήψεων και δεδοµένων της εποχής του βιβλικού Ισραήλ. Ένα λάθος που γίνεται συχνά και που οφείλεται στο σύγχρονο τρόπο σκέψης είναι να θεωρείται αληθινό µόνον ό,τι µπορεί να αποδειχθεί αληθινό µε τις µεθόδους της επιστήµης της Ιστορίας. Έτσι, µπροστά στο φόβο της αµφισβήτησης της αλήθειας της Βίβλου πολλοί ερµηνευτές αγωνίζονται να αποδείξουν την ιστορικότητα όλων των αφηγήσεων. Το πρόβληµα προέκυψε έντονο κατά το ιθ΄ αιώνα,
µετά την ανακάλυψη και ανάγνωση, όπως αναφέρθηκε, των κειµένων σφηνοειδούς γραφής. Ο ενθουσιασµός που επικράτησε στους ερευνητές από την ανακάλυψη αυτή σε συνδυασµό µε τις παρατηρούµενες οµοιότητες µεταξύ των µυθολογικών κειµένων της Μεσοποταµίας και της Βίβλου, οδήγησαν ορισµένους από αυτούς κατά τις αρχές του αιώνα στην ακραία άποψη ότι η Παλαιά ∆ιαθήκη δεν αποτελεί παρά την ισραηλιτική έκδοση των µύθων των γύρω λαών, θέση που φυσικά προκάλεσε και σφοδρότατες αντιδράσεις από την πλευρά των θεολόγων.
Παρά τις ακραίες θέσεις που διατυπώθηκαν και από τις δύο πλευρές, µια νηφάλια θεώρηση των πραγµάτων οδηγεί στη διαπίστωση ότι υπάρχουν πράγµατι κάποιες οµοιότητες ανάµεσα στα µυθολογικά κείµενα και στη Βίβλο. Ο κήπος της Εδέµ, για παράδειγµα, είναι αναµφίβολα µια εικόνα που απαντάται και στους µύθους της Μεσοποταµίας για τον κήπο των θεών. Τα δένδρα που χαρίζουν ζωή και γνώση και βρίσκονται στο κέντρο του παραδείσου αναφέρονται επίσης σε ανάλογες µυθικές παραστάσεις της εποχής. Οι διαπιστώσεις αυτές όµως σε καµιά περίπτωση δεν είναι δυνατό να δικαιώσουν ή να στηρίξουν µια άρνηση της βιβλικής αλήθειας. Αναζητώντας οι ιεροί συγγραφείς τρόπους για να κάνουν προσιτή στους αναγνώστες τους την αλήθεια, δεν θα ήταν δυνατό να αγνοήσουν τις ευρύτατα διαδεδοµένες στην περιοχή τους µυθολογικές αφηγήσεις.
Είναι, άλλωστε, προφανές ότι η αλήθεια ενός πράγµατος δεν εξαρτάται από το λογοτεχνικό είδος µε το οποίο εκφέρεται. Πρόβληµα θα προέκυπτε στην περίπτωση που κάποια µυθολογικά στοιχεία προσλαµβάνονταν αυτούσια. Αλλά κάτι τέτοιο δεν παρατηρείται σε κανένα βιβλικό κείµενο, εφόσον σε καµιά περίπτωση ο µύθος δεν διατηρεί την αυτοτέλειά του και δεν γίνεται σκοπός της αφήγησης. Η αναφορά στον απογευµατινό περίπατο του Θεού στον κήπο της Εδέµ (Γένεσις γ΄ 8εξ), για παράδειγµα, είναι µια εικόνα που θυµίζει µυθικές παραστάσεις. Στόχος της αφήγησης όµως δεν είναι να κάνει λόγο για τον περίπατο του Θεού, αλλά για τη διάσπαση των σχέσεων του ανθρώπου µε τον Θεό.
Η εικόνα εδώ εξυπηρετεί µόνον το σκηνικό και δεν αποτελεί την ουσία της αφήγησης. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του κατακλυσµού. Τόσο στη Βίβλο όσο και στο βαβυλωνιακό Έπος Γκιλγκαµές γίνεται λόγος για µια κιβωτό, η οποία κατασκευάστηκε ύστερα από θεία εντολή, προκειµένου να σωθούν ορισµένοι άνθρωποι και κάποια είδη ζώων από την καταστροφή. Ολόκληρη όµως η ιστορία του Νώε έχει ως θέµα της την κακία των ανθρώπων και τη δικαιοσύνη του Θεού. Το αποκορύφωµα της αφήγησης βρίσκεται στον τονισµό της αγάπης του Θεού, ο οποίος, παρά την κακία του ανθρώπου, συνάπτει διαθήκη µαζί του. Έτσι, τα σχετικά µε τον κατακλυσµό αποτελούν µόνον το πλαίσιο για τη διακήρυξη αυτών των βασικών αληθειών της βιβλικής πίστης. Αντίθετα, θέµα του έπους του Γκιλγκαµές αποτελεί η διαµάχη και η αυθαιρεσία των θεών και απουσιάζει από αυτό οποιαδήποτε ηθική εκτίµηση του κατακλυσµού. Προσλαµβάνοντας, λοιπόν, οι βιβλικοί συγγραφείς ένα γνωστό θέµα, το µετασχηµατίζουν τελικά κατά τέτοιο τρόπο, ώστε αυτό να χάνει τελείως τα µυθολογικά του χαρακτηριστικά.
Από τα παραπάνω προκύπτει σαφώς ότι η χρήση εικόνων, που εξυπηρετούν τη διατύπωση των βιβλικών αληθειών, δεν σηµαίνει και πρόσληψη της µυθολογικής σκέψης. Η ουσία του µύθου βρίσκεται στη θεώρηση των θεών ως µέρους του κόσµου τούτου. Ο τονισµός όµως της υπερβατικότητας του Θεού στη Βίβλο αποκλείει οποιονδήποτε συσχετισµό της µε τα µυθολογικά κείµενα. Είναι αυτονόητο ότι συχνά η βιβλική γλώσσα χρησιµοποιεί εικόνες που απαντούν και τους µύθους της περιοχής, εφόσον οι βιβλικοί συγγραφείς αντλούν υλικό από τις αφηγήσεις του πνευµατικού τους περιβάλλοντος, ιδιαίτερα όταν οι αφηγήσεις αυτές αναφέρονται σε θέµατα, όπως η δηµιουργία, η προέλευση του κακού, η σχέση του ανθρώπου µε τον Θεό, κλπ, που απασχολούν και τους ίδιους. Παρ’ όλα αυτά, κατά πραγµατικά αξιοθαύµαστο τρόπο, οι εικόνες αυτές χρησιµοποιούνται πάντοτε ως γλωσσική επένδυση, προκειµένου να διακηρυχθεί αφηγηµατικά η αλήθεια για τον ένα και µοναδικό Θεό, ο οποίος δηµιούργησε τον κόσµο τέλειο, έπλασε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και καθ’ οµοίωσή του, επεµβαίνει σωτηριολογικά στην Ιστορία, κλπ. Μέσα από τις αφηγήσεις των ένδεκα πρώτων κεφαλαίων της Γενέσεως προβάλλει µε τον πιο παραστατικό τρόπο η πτωτική πορεία του ανθρώπου που χαρακτηρίζεται από µια αλυσιδωτή διάσπαση των σχέσεων, ως συνέπεια της διάσπασης των σχέσεών του µε τον Θεό.
Κάθε φορά που ο άνθρωπος επιχειρεί να εξισωθεί µε τον Θεό, είτε µε την απόκτηση γνώσης (βρώση απαγορευµένου καρπού, Γένεσις γ΄ 1εξ) είτε µε τη βιολογική βελτίωση του είδους του (γάµος υπερφυσικών όντων µε θνητές γυναίκες, Γένεσις ς΄ 1εξ) είτε µε την τεχνολογική πρόοδο (οικοδοµή πανύψηλου πύργου, Γένεσις ια΄ 1εξ) βιώνει και µια νέα διάσπαση των σχέσεών του µε τον συνάνθρωπό του· καταστροφή των σχέσεων ανάµεσα στο ζευγάρι (Αδάµ - Εύα), ανάµεσα στα αδέλφια (Κάιν - Άβελ), ανάµεσα στον πατέρα και στον γιο (Νώε - Χαµ) και, τέλος, πλήρης διάσπαση της κοινωνίας (αδυναµία συνεννόησης). Το αν για την παράσταση της πτωτικής αυτής πορείας χρησιµοποιούνται εικόνες που παρουσιάζουν οµοιότητες µε κάποια µυθολογικά κείµενα καθόλου δεν µειώνει την αλήθεια ότι η διάσπαση των σχέσεων του ανθρώπου
µε τον Θεό οδηγεί στη διάσπαση των σχέσεων των ανθρώπων µεταξύ τους. Και, φυσικά, σε καµιά περίπτωση η χρήση τέτοιων εικόνων δεν δικαιολογεί το χαρακτηρισµό της Παλαιάς ∆ιαθήκης ως µυθολογίας των Εβραίων.
Παλαιά ∆ιαθήκη:
Μυθολογία των Εβραίων ή Βίβλος της Εκκλησίας;
Καθηγητής Μιλτιάδης Κωνσταντίνου
Τµήµα Θεολογίας Α.Π.Θ.
'Ολα τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στόν Συγγραφέα του
Απαγορεύεται η εμπορική αξιοποίηση τού έργου
Διαβάστε και τούς όρους χρήσης τής ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
ΟΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ
.GIF)
.JPG)
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.