Οι σκοτεινοί χρόνοι

Μέρος Γ’
Η σύγκρουση με τη Δύση

Κεφάλαιο 6
Οι σκοτεινοί χρόνοι

Στη  δυτική ιστοριογραφία, οι αιώνες από τον 6ο ως τον 11ο ονομάζονται συνήθως «Σκοτεινοί Χρόνοι» (Dark Ages). Είναι μια εποχή για την οποία έχουμε λιγοστές πηγές, οι οποίες πάντως μας βοηθάνε να σχηματίσουμε μια εικόνα για την κατάσταση της Δυτικής Ευρώπης στις αρχές του Μεσαίωνα. (Παράδειγμα τα έργα, του Γρηγορίου της Τουρ το 590, του λεγόμενου Φρεντεγκάρ το 660, του Παύλου Διακόνου το 780, κλπ). Είναι μια Ευρώπη βυθισμένη στην αμάθεια, όπου χάνονται ραγδαία οι γνώσεις που είχαν συσσωρευτεί στα 1500 χρόνια ελληνικού και ελληνορωμαϊκού πολιτισμού. Η ελληνική παιδεία εξαφανίζεται στη Γαλατία από το 500 περίπου και στην Ισπανία από το 600.  Ακόμη και ο περίφημος Ισίδωρος της Σεβίλλης (που αργότερα θα θεωρηθεί ως μια από τις αυθεντίες του δυτικού μεσαίωνα) δεν γνώριζε ελληνικά.

Τα έργα των μεγάλων φιλοσόφων και ποιητών εξαφανίζονται: το 750 κανείς πια δεν έχει στη διάθεσή του τον Αριστοτέλη ή τον Αισχύλο, για τον απλό λόγο ότι μετριούνται στα δάχτυλα αυτοί που γνωρίζουν έστω γραφή και ανάγνωση. Επομένως δεν υπάρχει καν η δυνατότητα αντιγραφής και διάσωσης χειρογράφων. Έτσι κι αλλιώς οι βάρβαροι ηγεμόνες των Λογγοβάρδων, των Φράγκων και των Τευτόνων δε δείχνουν το παραμικρό ενδιαφέρον για οτιδήποτε πέρα από τον πόλεμο. Μια μικρή εξαίρεση υπήρξε η βασιλεία του Καρλομάγνου, ο οποίος συγκέντρωσε στην αυλή του ορισμένους μορφωμένους της εποχής. Από κει και πέρα οι δυτικοί ιστορικοί έκαναν πολύ θόρυβο για το τίποτα, μιλώντας για «Καρολίγγεια αναγέννηση» και άλλα φανταχτερά. Με το θάνατο του Καρλομάγνου σταμάτησε και πάλι η καλλιέργεια των γραμμάτων στη Φραγκία και τη Γερμανία. Είχαν χαθεί ακόμη για πολλούς αιώνες οι τεχνικές γνώσεις των Ρωμαίων, όπως η κατασκευή δρόμων και γεφυρών. Το 820, ο βιογράφος του Καρλομάγνου Einhard γράφει με περηφάνεια το πως ο βασιλιάς του κατάφερε να χτίσει μια γέφυρα στο Ρήνο – έργο ρουτίνας για τη ρωμαϊκή τεχνολογία.
Ο Αριστοτέλης θα παραμείνει άγνωστος στη Δύση ως το 13ο αιώνα, οπότε και η ανακάλυψή του θα προκαλέσει επανάσταση στη δυτικοευρωπαϊκή σκέψη. Μάλιστα οι αφελείς δυτικοευρωπαίοι της εποχής νόμισαν ότι είχαν στα χέρια τους ένα πανίσχυρο νέο εργαλείο με το οποίο θα προωθούσαν τη φιλοσοφική και θεολογική σκέψη πολύ πέρα από κει που την είχαν φτάσει οι «Γραικοί». Από κει προέκυψε και η αλαζονεία του σχολαστικισμού, στον οποίο προσκολλήθηκε επί αιώνες η Λατινική Εκκλησία, θεωρώντας τον ως το μέγιστο θεολογικό επίτευγμα του ανθρώπινου πνεύματος. Το ότι στην Κωνσταντινούπολη δεν είχε χαθεί ποτέ ο Αριστοτέλης και οι ελληνόφωνοι Πατέρες δημιουργούσαν επί αιώνες μια υψηλού επιπέδου σύνθεση ελληνισμού και χριστιανισμού, πέρασε στα ψιλά γράμματα των δυτικών ιστορικών.
Είναι ενδιαφέρον να δούμε για λίγο την εικόνα την οποία παρουσιάζει η Δυτική Ευρώπη αυτή την περίοδο, μέσα από τις λιγοστές πηγές που προαναφέραμε. Ήδη το 590 όταν γράφει ο Γρηγόριος της Τουρ, η ελληνική πολιτιστική παράδοση έχει εξαφανιστεί στη Γαλατία. Στα δέκα βιβλία της Historiae Francorum του Γρηγορίου δεν μοιάζει να υπάρχει η παραμικρή γνώση ελληνικής φιλολογίας. Μια ατέλειωτη εναλλαγή σφαγών και λεηλασιών διαπερνάει όλο το έργο, σχηματίζοντας μια εικόνα για την οποία θλίβεται και ο ίδιος ο συγγραφέας. Τα πάντα γύρω του γκρεμίζονται και χάνονται και αυτός προσπαθεί, σχεδόν απελπισμένα, να περισώσει για τις μελλοντικές γενιές τα συμβάντα της εποχής του. Ορίστε τι λέει στην εισαγωγή: «Στις πόλεις της Γαλατίας το λογοτεχνικό γράψιμο έχει μειωθεί τόσο ώστε να έχει ουσιαστικά εξαφανιστεί εντελώς. Πολλοί είναι αυτοί που παραπονιούνται γι’ αυτό, όχι μια φορά αλλά ξανά και ξανά. «Τι φτωχή περίοδος που είναι αυτή» ακούγονται να λένε. Αν ανάμεσα στο λαό μας δεν υπάρχει ούτε ένας που να μπορεί να γράψει σε βιβλίο αυτά που συμβαίνουν σήμερα, τότε η καλλιέργεια των γραμμάτων είναι στ’ αλήθεια νεκρή για μας».
Ωστόσο η ανάλυση των παραπομπών του Γρηγορίου της Τουρ δείχνει τουλάχιστον είχε στη διάθεση του αρκετές λατινόγλωσσες πηγές: μια μετάφραση των «Χρονικών» του Ευσεβίου, τον Ορόσιο, τον Σιδώνιο Απολλινάριο, κ.ά.  Έτσι η «Ιστορία των Φράγκων» του διατηρεί κάποια δομή, κάποια λογική συνέχεια, τα γεγονότα μπαίνουν σε κάποια τάξη. Αν δεν σώζεται ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός γύρω του, διατηρείται ακόμη η ανάμνηση του και ο τρόπος συγγραφής της Ιστορίας. Ο Γρηγόριος είναι ο τελευταίος γνωστός Ρωμαίος συγγραφέας της Γαλατίας...
Λίγες δεκαετίες αργότερα, τα πράγματα έχουν χειροτερέψει πολύ περισσότερο. Στο φραγκικό Χρονικό  του λεγόμενου Φρεντεγκάρ (σχεδόν μοναδική πηγή για τη Γαλλία του 7ου αιώνα), γραμμένο περί το 660, ο αναγνώστης δύσκολα βρίσκει το δρόμο του μέσα στην αποσπασματική διήγηση του συγγραφέα. Διάφορες φραγκικές αυλές εναλλάσσονται η μια μετά την άλλη, παράδοξα της φύσης (πλημμύρες, μετεωρίτες, κλπ) μπλέκονται με τη διήγηση κάποιας διπλωματικής αποστολής, τα μικρά και ασήμαντα συγχέονται με τα μεγάλα χωρίς καμιά απόπειρα κριτικής κατάταξης, και ο συγγραφέας μένει συχνά απορημένος μπροστά στα ακατανόητα ενός πλατύτερου κόσμου για τον οποίο δε γνωρίζει τίποτα. Διαβάζοντας τον Φρεντεγκάρ έχει κάποιος την αίσθηση ότι η ανθρωπότητα ξαναγυρνάει 1500 χρόνια πίσω, στην εποχή πριν από τον Όμηρο, στην εποχή όπου ο άνθρωπος δεν έχει βάλει ακόμη σε τάξη το γύρω κόσμο, δεν μπορεί να σχηματίσει μια συνολική εικόνα και μια λογική αλληλουχία για το τι συμβαίνει γύρω του. Όλα θυμίζουν την εποχή της ελληνικής μυθολογίας, μια προ-ιστορική περίοδο όπου ο άνθρωπος είναι έρμαιο κάποιων άλογων δυνάμεων, ανήμπορος να αντισταθεί ή να κατανοήσει τι του συμβαίνει. Και δεν είναι παράξενο που η δυτικοευρωπαϊκή μυθολογία ανάγεται ακριβώς σ’ αυτή την περίοδο: οι θρύλοι των Νιμπελούγκεν, του βασιλιά Αρθούρου, κλπ. Κι όμως! Η προϊστορική αυτή εποχή είχε λήξει για την Ευρώπη 1200 χρόνια νωρίτερα, όταν ακτινοβόλησε το ελληνικό πνεύμα από την Ιωνία και την Αττική. Και τώρα, τον 7ο μ.Χ. αιώνα, η Δυτική Ευρώπη αναγκαζόταν να γυρίσει τόσους αιώνες πίσω και να ξαναρχίσει από το μηδέν, εξαιτίας της επικράτησης των βαρβάρων στη δυτική Ρωμανία...
Στη Γαλατία, η οποία έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω του ρόλου τον οποίο θα παίξει επί Καρλομάγνου, ο 7ος αιώνας τελειώνει με την πλήρη κατάρρευση του τελευταίου διοικητικού θεσμού που είχε απομείνει, της Εκκλησίας. Μεταξύ 670 και 790 παρατηρείται ένα τεράστιο κενό στις επισκοπές. Για 150 περίπου χρόνια δεν υπάρχει επίσκοπος σε πρώην ακμάζουσες πόλεις, όπως η Μασσαλία, η Νιμ, η Λιμόζ, η Μπορντώ, η Αντίμπ, η Γενεύη, η Arles και πολλές ακόμη. Σύμφωνα με τον Pirenne, το χάσμα είναι τόσο γενικό, ώστε δεν μπορεί να οφείλεται σε τυχαία απώλεια των πηγών. Μάλλον πρέπει να αποδοθεί σε μια κοινή βαθύτερη αιτία.  Φαίνεται πως οι πόλεις, η αστική ζωή γενικότερα, παρήκμασαν τόσο που στο τέλος δεν ήταν σε θέση να διατηρήσουν ούτε επίσκοπο. Αυτό ήταν και το οριστικό τέλος του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού στην περιοχή.
Η παρακμή του αστικού τρόπου ζωής συνοδεύεται από την κατάρρευση του οικονομικού συστήματος και των εμπορικών ανταλλαγών. Πάνω σ’ αυτό το θέμα υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία (κυρίως από Γάλλους ιστορικούς) και θα ήταν έξω από τα πλαίσια της μελέτης μας να επαναλάβουμε εδώ τα πορίσματά της. Πάντως η εικόνα που προκύπτει δείχνει μια δυτική Ευρώπη που επιστρέφει στην κλειστή, αυτάρκη οικονομία, με επακόλουθο μια σημαντική πτώση στο επίπεδο διαβίωσης. Εκεί όπου τα ρωμαϊκά πλοία εκτελούσαν τακτικά εμπορικά δρομολόγια ανάμεσα στην Αλεξάνδρεια και τη Ρώμη ή στη Συρία και τη Μασσαλία, τώρα κάθε περιοχή κλείνεται στον εαυτό της και αρκείται στην τοπική παραγωγή. Προϊόντα όπως ο πάπυρος και το μετάξι, εξαφανίζονται στη Δύση και μετατρέπονται σε αποκλειστικό προνόμιο της ελεύθερης Ρωμανίας.
Εκεί όμως που η διαφορά της Δύσης με την ελεύθερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία γίνεται ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι στη νομισματική κυκλοφορία. Ενώ στην Κωνσταντινούπολη κυκλοφορεί πάντα το χρυσό «νόμισμα» (solidus), στη Φραγκία του 7ου και 8ου αιώνα ουσιαστικά παύει να κυκλοφορεί χρήμα. Σε συμβόλαια του 8 ου αιώνα συχνά οι τιμές αναγράφονται σε μονάδες δημητριακών ή ζώων.  Αυτό σημαίνει ότι έχει σταματήσει η κυκλοφορία χρημάτων και η οικονομία επιστρέφει και πάλι στο στάδιο της ανταλλαγής εμπορευμάτων. Είναι ένα πρωτόγονο στάδιο το οποίο είχε ξεπεράσει η Ευρώπη από το 600 π.Χ. με την πρώτη εμφάνιση των ελληνικών νομισμάτων, και το οποίο δημιουργεί τεράστιες δυσκολίες στην οικονομία ενός τόπου.
Για να γίνει αντιληπτή η διαφορά Φραγκίας και Ρωμανίας πάνω σ’ αυτό, αρκεί να θυμίσουμε ότι η Κωνσταντινούπολη διατήρησε ανόθευτο το χρυσό «νόμισμα» από την εποχή του Μεγ. Κωνσταντίνου μέχρι του 1078. Στη διάρκεια αυτών των 750 χρόνων, το «νόμισμα» αποτελούσε το μοναδικό αξιόπιστο χρήμα σε όλη την Ευρώπη, αλλά και πέρα απ’ αυτήν (π.χ. στα Αραβικά χαλιφάτα). Το solidus, όπως ήταν η  λατινική ονομασία του, περιείχε σταθερά 4,48 γραμμάρια χρυσού και ήταν το καθιερωμένο νόμισμα στις διεθνείς συναλλαγές, το «δολλάριο της μεσαιωνικής περιόδου», όπως σωστά έχει αποκληθεί. Οι υπηρεσίες, οι μισθοί, τα προϊόντα, οι φόροι και τα κατά καιρούς λύτρα σε εχθρούς εκφράζονταν όλα σε «νομίσματα» τα οποία είχαν σταθερή αξία επί οκτώ αιώνες. Πρόκειται για το μακροβιότερο παράδειγμα νομισματικής σταθερότητας σε ολόκληρη την Ιστορία της Ευρώπης.
Ασχοληθήκαμε σε κάποια έκταση με την περιγραφή της Δυτικής Ευρώπης κατά τους «σκοτεινούς χρόνους» για δυο λόγους. Πρώτο, διότι έτσι αποδίδεται πιο ανάγλυφα η διαφορά με τη «βυζαντινή» αυτοκρατορία η οποία συνέχισε να διατηρεί και να καλλιεργεί τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό μέσα σε συνθήκες οικονομικές ευμάρειας εντελώς άγνωστες στη Δύση. Και δεύτερο, διότι αυτήν ακριβώς την περίοδο, τη γεμάτη βαρβαρότητα και σκοτάδι, γεννήθηκαν οι θρασύτατοι ισχυρισμοί των Φράγκων περί της ανωτερότητας της θεολογίας τους και του πολιτισμού τους. Οι ισχυρισμοί αυτοί, όπως θα δούμε, συνοδεύτηκαν από συστηματική πλαστογράφηση της Ιστορίας και επίμονη κατασυκοφάντηση των ελεύθερων Ρωμαίων.
Η κατασυκοφάντηση του «Βυζαντίου» ήταν απαραίτητη για την απόκρυψη του μεγέθους της βαρβαρότητας της μεσαιωνικής Δύσης, αφού η ύπαρξη και μόνον του πολιτισμού της Ρωμανίας (με τις αναπόφευκτες συγκρίσεις που προκαλεί) αποτελεί το καλύτερο πειστήριο για τη βαρβαρότητα της Δύσης. Χάρη στη στρατιωτική ισχύ των Φράγκων, το δυτικό ιδεολογικό σχήμα επικράτησε από τότε μέχρι σήμερα στην Ευρώπη. Είναι επομένως σημαντικό να έχουμε υπόψη μας το πολιτιστικό (καλύτερα πρωτογονικό) πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε η αυτοσυνειδησία του δυτικού πολιτισμού σε σύγκρουση με τον ελληνορωμαϊκό.
Απόρροια του φραγκικού ιδεολογικού σχήματος αποτελεί και η αξιολόγηση πολλών δυτικών ιστορικών για τους μέσους χρόνους της «βυζαντινής» αυτοκρατορίας. Οι ιστορικοί αυτοί προσπάθησαν, για άλλη μια φορά, να επιβάλουν τις δικές τους εμπειρίες και το δικό τους κοσμοείδωλο σε ολόκληρη τη Χριστιανική Ευρώπη. Έτσι ονόμασαν «σκοτεινούς χρόνους» και μια ανάλογη περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Επειδή όμως η αυτοκρατορία έζησε στιγμές θριάμβου κατά τον 6ο αιώνα (και μόνο το χτίσιμο της Αγίας Σοφίας αποκλείει την ύπαρξη σκοταδιού...) και γέννησε ορισμένα από τα λαμπρότερα ονόματα του μεσαίωνα κατά τον 9ο, 10ο και 11ο αιώνα (Φώτιος, Κύριλλος, Μεθόδιος, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Μιχαήλ Ψελλός), το σχήμα αναγκαστικά έπρεπε να περιοριστεί σε δυο αιώνες μόνο: τον 7ο και 8ο.
Φυσικά σκοτάδι εκείνα τα χρόνια υπήρχε μονάχα στα μυαλά των ηγεμονίσκων που ξεπηδούσαν από τους «σκοταδομουχλοδρυμούς της Βαυαρίας», για να θυμηθούμε τον Περικλή Γιαννόπουλο. Η αμυνόμενη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είδε το έδαφός της να συρρικνώνεται από την εντυπωσιακή επέλαση των Αράβων, αλλά πάντως κατάφερε τελικά να τους ανακόψει και να διατηρήσει τον πολιτισμό της. Σίγουρα υπάρχει μια πνευματική υποχώρηση αυτή την εποχή, που οφείλεται μάλλον στο ότι η αυτοκρατορία ρίχνει το βάρος  στη στρατιωτική οργάνωση (τον 7ο αιώνα εμφανίζονται τα «θέματα» επικεφαλής των οποίων τοποθετούνται στρατηγοί). Είναι μια περίοδος ανασύνταξης για το κράτος που έχει χάσει οριστικά όχι μόνο τη Δύση αλλά και τη Συρία, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, τη Β. Αφρική. Οι οικονομικές συνέπειες ήταν τεράστιες. Χάνοντας την Αίγυπτο, η αυτοκρατορία έχανε τον παραδοσιακό σιτοβολώνα της. Ταυτόχρονα, όπως έχει τονίσει ο Pirenne, οι Σαρακηνοί πειρατές που κυριάρχησαν στη Μεσόγειο, , έκοψαν τις επικοινωνίες ανάμεσα στα τμήματα της άλλοτε ρωμαϊκής λίμνης. Για πρώτη φορά μετά από 900 χρόνια, η Μεσόγειος έπαυε να είναι ανοιχτός δρόμος επικοινωνίας και μετατρεπόταν σε αδιαπέραστο σύνορο εχθρικών λαών.

Τη μεγαλύτερη καταστροφή την έφερε ίσως η εικονομαχία, που επί 120 χρόνια δίχασε το κράτος. Είναι γεγονός ότι από αυτή την περίοδο δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Έχουν σωθεί λίγες πηγές, με πιο πλήρη τη «Χρονογραφία» του Θεοφάνη. Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να έχει σχέση τόσο με την πτώση της καλλιέργειας των γραμμάτων όσο με την εικονομαχική διαμάχη, οι δυο παρατάξεις κατέστρεφαν η μια τα έργα της άλλης, μόλις ανέβαιναν στην εξουσία. Πρόκειται για μια μορφή εμφύλιου πολέμου που άφησε πίσω του πολλά ερείπια.
Παρ’ όλα αυτά, η εικόνα που προβάλλει μέσα από τη νεώτερη έρευνα μαρτυρεί τουλάχιστο μια συνέχεια και όχι μια ρήξη στην παιδεία αυτούς τους αιώνες. Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης συνέχισε να λειτουργεί. Γνωρίζουμε για το Γεώργιο Χοιροβοσκό και το Στέφανο Αλεξανδρέα, καθηγητές που δίδασκαν γραμματική, Αριστοτέλη και Πλάτωνα στα μέσα του 7ου αιώνα.  Σύμφωνα με τον Lemerle, ο οποίος έχει καταβάλει εξαντλητικές προσπάθειες να ανασυνθέσει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα εκείνων των αιώνων, δεν παρατηρείται διακοπή στη στοιχειώδη και μέση εκπαίδευση, ούτε καν αξιόλογη αλλαγή στη δομή και στο πρόγραμμα από τα τέλη του 6ου ως τις αρχές του 9ου αιώνα.
Για την ανώτερη εκπαίδευση οι πληροφορίες λείπουν από το 700 και μετά. Πιθανότατα υπάρχει μια κρίση, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και εξαφάνιση. Από τους βίους του Ταρασίου (Πατριάρχη 784-806), του Νικηφόρου (Πατριάρχη 806-815) και του αγίου Θεοδώρου Στουδίτη προκύπτουν ορισμένα στοιχεία για την ύπαρξη ανώτερης παιδείας στα μέσα του 8ου αιώνα. Ο Νικηφόρος σπούδασε κατά σειρά γραμματική, ρητορική, αστρονομία, γεωμετρία, μουσική, αριθμητική, και ολοκλήρωσε με φιλοσοφία. Όπως πιστεύει ο Lemerle, αυτό θα ήταν το πρόγραμμα ανώτατων σπουδών της εποχής.  Μάλιστα ο Βίος του Νικηφόρου, που διασώζεται, περιέχει ένα εκτενές τμήμα όπου παρουσιάζονται μεγάλα αποσπάσματα της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Αποδεικνύεται έτσι ότι η μελέτη του Αριστοτέλη δεν έπαυσε ποτέ στην Κωνσταντινούπολη, ακόμη και στους «σκοτεινούς χρόνους». Λίγες δεκαετίες αργότερα, στην αυτοκρατορία άρχισε μια σπουδαία αναγέννηση των γραμμάτων με κορυφαία μορφή το Φώτιο, ο οποίος στη «Βιβλιοθήκη» του παραθέτει και σχολιάζει κάπου 280 βιβλία τα οποία είχε διαβάσει ο ίδιος. Η αναγέννηση αυτή προφανώς δε θα ήταν δυνατή αν δεν είχαν διασωθεί και μελετηθεί όλα αυτά τα έργα στην Κωνσταντινούπολη. Δεν πρέπει, τέλος, να ξεχνάμε ότι σ’ αυτά τα «σκοτεινά χρόνια» γράφτηκε το κορυφαίο ποιητικό έργο όλου του μεσαίωνα στη γλώσσα μας, ο Ακάθιστος Ύμνος.
Η παραπάνω εικόνα, όπως είναι ευνόητο, δεν αντέχει σε σύγκριση με το τι συνέβαινε στη Φραγκοκρατούμενη Δυτική Ρωμανία, όπου ο πλήρης αναλφαβητισμός δεν επέτρεπε καν την αντιγραφή και διάσωση χειρογράφων. Ακόμη κα οι «μορφωμένοι» Φράγκοι της εποχής του Καρλομάγνου δεν είχαν στη διάθεσή τους τους συγγραφείς από τους οποίους ορίζεται ο κλασικός πολιτισμός: ούτε τον Όμηρο, ούτε τον Αισχύλο, ούτε το Σοφοκλή, ούτε το Θουκυδίδη, ούτε τον Δημοσθένη, ούτε τον Ευκλείδη, ενώ από τα εικοσιέξη έργα του Πλάτωνα γνώριζαν μόνον ένα, τον «Τιμαίο».  Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι ο Καρλομάγνος, παρ’ όλο που ήταν γιος και εγγονός του Φράγκου βασιλιά, ήταν αναλφάβητος και μόνο σε μεγάλη ηλικία έκανε προσπάθειες να μάθει γραφή και ανάγνωση.
Η πολιτιστική άβυσσος που χώριζε τη Ρωμανία από τη Φραγκία δεν περιοριζόταν μόνο στα γράμματα και στην οικονομική ανάπτυξη. Απλωνόταν σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Όταν η πριγκήπισα Θεοφανώ (ανηψιά του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή) παντρεύτηκε τον Όθωνα Β’ και πήγε στη Γερμανία, οι Γερμανοί σκανδαλίστηκαν επειδή έκανε μπάνιο και επειδή φορούσε μεταξωτά ρούχα. Μια γερμανίδα μοναχή μάλιστα ισχυριζόταν πως είδε σε όραμα ότι αυτές οι φρικτές συνήθειες την έστειλαν στην κόλαση.  Λίγα χρόνια αργότερα, η εξαδέλφη της Μαρία η Αργυρή, έκανε τους Βενετούς να φρίξουν επειδή έφερε για πρώτη φορά πηρούνια στη Βενετία.  Αβυσσαλέα ήταν επίσης η διαφορά στη θέση της γυναίκας ανάμεσα στους δύο κόσμους. Ένα μόνο χαρακτηριστικό στοιχείο αρκεί για να απεικονίσει το πολιτιστικό χάσμα Ρωμανίας και Δύσης: το 1125, στο νοσοκομείο της μονής Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη υπηρετούσαν, μαζί με τους άντρες γιατρούς, μια γυναίκα γιατρός, τέσσερις γυναίκες βοηθοί γιατροί, και δύο γυναίκες αναπληρωματικοί βοηθοί.  Την ίδια εποχή οι δυτικοί θεολόγοι προσπαθούσαν ακόμη να αποφανθούν αν η γυναίκα έχει ψυχή ή όχι, αν είναι δηλαδή άνθρωπος ή όχι....
Αυτοί οι βάρβαροι, λοιπόν, ήταν που αποφάσισαν να χτίσουν μια «Δυτική Ευρώπη» σε σύγκρουση με τη Ρωμανία και να επιβάλουν στους Ρωμηούς του δικό τους «πολιτισμό». Από τον 9ο αιώνα, μάλιστα, άρχισαν να ζαλίζουν τους Ρωμηούς με σειρά έργων που επιγράφονταν «Contra errors Graecorum», στα οποία «αποδείκνυαν» τα αμέτρητα δογματικά και άλλη λάθη των «Γραικών». Σήμερα οι απόγονοι αυτών των βαρβαρικών φυλών προσπαθούν να πείσουν και όσους Ρωμηούς δεν έπεισαν ακόμη ότι μοιραζόμαστε όλοι την ίδια «κοινή πολιτιστική κληρονομιά» και άρα θα πρέπει να αποδεχθούμε υποχωρήσεις ακόμη και σε εθνικά μας δίκαια προκειμένου να μην τους στεναχωρούμε. Ο προχωρημένος εκδυτικισμός της Ελλάδας κάνει ασφαλώς πολύ πιο εύκολη την αποδοχή τέτοιων απαιτήσεων.
Λέγεται συχνά ότι η κύρια συνεισφορά του «Βυζαντίου» στην ανθρωπότητα υπήρξε η διάσωση των αρχαιοελληνικών έργων στην ποίηση, τη φιλοσοφία, κλπ. Αυτό είναι σωστό, αν και το «Βυζάντιο» προσέφερε πολύ περισσότερα και δημιούργησε μια υψηλή σύνθεση ελληνισμού και χριστιανισμού. Όμως, με τη συχνή επανάληψη αυτής της φράσης, ξεχνάμε ίσως μια πολύ ουσιαστική διάσταση του ζητήματος. Πιο συγκεκριμένα, γιατί εξαφανίστηκαν τα έργα της κλασικής παιδείας στη Δύση, ενώ διατηρήθηκαν στην Ανατολή; Αφού, σύμφωνα με τη δυτική αντίληψη, Ρωμαίοι και βάρβαροι συγχωνεύθηκαν και σχημάτισαν τελικά τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, πως χάθηκαν τα ελληνορωμαϊκά έργα στη Δύση; Όταν δυο λαοί συγχωνεύονται, η νέα σύνθεση περιέχει στοιχεία και από τους δύο. Όταν μάλιστα ο ένας είναι εμφανώς πιο πολιτισμένος, είναι επόμενο να κυριαρχήσει η δική του παιδεία πάνω στον άλλο. Κάτι τέτοιο ξέρουμε πως συνέβη σε μεγάλο βαθμό με τη σύνθεση Ρωμαίων και Ελλήνων που παρήγαγε τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό.
Η μεγάλη τραγωδία της Ευρωπαϊκής Ιστορίας είναι ότι στη σύγκρουση Ρωμαίων και βαρβάρων στη Δύση δε συνέβηκε το ίδιο. Ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός εξαφανίστηκε ταχύτατα κατά τον 6ο και 7ο αιώνα, όπως είδαμε παραπάνω. Υπάρχει μόνο μια εξήγηση για αυτό, και η κατανόησή της αποτελεί κεντρικό σημείο για την κατανόηση της γένεσης του δυτικού πολιτισμού. Απλούστατα, Ρωμαίοι και βάρβαροι δε συγχωνεύθηκαν ποτέ στη Δύση. Παρέμειναν αποκομμένοι, τελικά, επειδή οι βάρβαροι στάθηκαν, με λίγες εξαιρέσεις, ανίκανοι να δεχτούν τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, ανίκανοι να εκτιμήσουν οτιδήποτε πέρα από ορισμένα εξωτερικά τελετουργικά στοιχεία. Τη βαθύτατη γνώση της ανθρώπινης φύσης, του κόσμου, του τέλους της Ιστορίας και όλα όσα είχε να προσφέρει η σοφία των ελληνόφωνων Πατέρων της Εκκλησίας τα θεωρούσαν (και τα θεωρούν) «βυζαντινισμούς», άσκοπες και ακατανόητες θεολογικές συζητήσεις. Η ελπίδα των Ρωμηών ότι τα γερμανικά φύλα θα αποδέχονταν σταδιακά τον εκπολιτισμό σκόνταψε πάνω στην αλαζονεία και στα πολιτικά σχέδια των Φράγκων. Στο δίλημμα «Ρωμηοσύνη ή βαρβαρότητα», η Δυτική Ευρώπη προτίμησε από τις αρχές του μεσαίωνα τη βαρβαρότητα. Έτσι, αντί να μπει σε μια νέα περίοδο ακμής αναζωογονημένη από τις νέες φυλές που εισέρχονταν στην πολιτιστική της σφαίρα, κατρακύλησε σε προϊστορικά σκοτάδια και υποχρεώθηκε να ξαναρχίσει από το μηδέν.
Από κει και πέρα οι βάρβαροι άρχισαν σιγά-σιγά να στήνουν το δικό τους πολιτισμό, ξεκινώντας από το μηδέν, από τον πρωτογονισμό. Οι περισσότεροι σύντομα εξαφανίστηκαν. Ονόματα που το άκουσμά τους έσπερνε τρόμο κατά τον 5ο και 6ο αιώνα δεν έμειναν παρά ως ήχοι χωρίς υπόσταση σήμερα: Οστρογότθοι, Βησιγότθοι, Έρουλοι, Βάνδαλοι, Γέπιδες, Σουήβοι, Λογγοβάρδοι και πολλοί άλλοι χάθηκαν χωρίς να αφήσουν ίχνη, με μοναδική εξαίρεση του Φράγκους. Οι Φράγκοι κατάφεραν όχι μόνο να εξαφανίσουν τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό στο τμήμα της Ρωμανίας που περιήλθε στην κατοχή τους, αλλά και να επιζήσουν ως τις μέρες μας, πρωταγωνιστώντας στη δυτικοευρωπαϊκή Ιστορία. Γι’ αυτό και η Δυτική Ευρώπη είναι αυτή που είναι και όχι μια ήπειρος στηριγμένη στο χριστιανικό ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Κάτι περισσότερο: οι Φράγκοι πέτυχαν να οικειοποιηθούν το όνομα «Ευρώπη» αποσπώντας το από τον μόνο πολιτισμένο λαό της εποχής, τους Ρωμαίους. Με επίμονες μακραίωνες προσπάθειες έπεισαν μάλιστα και πολλούς Ρωμαίους ότι στην «Ευρώπη» ανήκουν μόνον οι Φράγκοι και οι απόγονοί τους, και ότι οι Ρωμηοί είναι κάτι το ξένο, κάτι το κατώτερο. Όταν το σχέδιο ολοκληρωθεί, δε θα μείνει καμιά διαφορετική φωνή για να αποκαλύπτει τη διαστρέβλωση της Ιστορίας και τα εγκλήματα των δυτικοευρωπαίων εναντίον του υψηλότερου πολιτισμού τον οποίο ανέδειξε ποτέ η ήπειρός μας. Ακόμη χειρότερα, οι κομπλεξαρισμένοι Ρωμηοί θα τρέχουν οι ίδιοι να καταστρέψουν τον πολιτισμό τους, εκλιπαρώντας τους δυτικούς για πιστοποιητικά «ευρωπαϊκότητας», στερώντας έτσι αμετάκλητα την ανθρωπότητα από τη δυνατότητα να γνωρίσει μια ζωή διαφορετική από τη μαζική, νευρωτική, αλλοτριωμένη ύπαρξη που της προτείνει η Δύση...
Αυτές οι απλές διαπιστώσεις θα ήταν περιττές αν οι δυτικοί δεν είχαν πετύχει να αλλοιώσουν την εικόνα σε σημείο που να θεωρείται σήμερα ταυτολογία το ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι γέννημα του ελληνορωμαϊκού. Χρειάζεται λοιπόν να επαναλαμβάνονται ορισμένες απλές αλήθειες ώστε να διαλυθεί οριστικά αυτή η σύγχυση. Και κυρίως να θυμόμαστε πως το ότι χάθηκαν τα αρχαία έργα στη Δύση σημαίνει ότι κάποιοι τα κατέστρεψαν. Αυτοί οι κάποιοι δεν ήταν οι Ρωμαίοι – αντίθετα γνωρίζουμε ότι οι ελεύθεροι Ρωμαίοι της Ανατολής ήταν οι μόνοι που τα διατήρησαν. Τα κατέστρεψαν οι βάρβαροι, Φράγκοι και λοιποί. Έτσι, όταν λέμε ότι το «Βυζάντιο» διέσωσε τα έργα της αρχαιότητας, το σημαντικό σ’ αυτή την παρατήρηση δεν είναι ότι τα έργα αυτά διασώθηκαν από τους ελεύθερους Ρωμαίους. Αυτό είναι κάτι φυσιολογικό και αυτονόητο. Το σημαντικό είναι ότι κάποιοι άλλοι, μη Ρωμαίοι, οι βάρβαροι πρόγονοι των δυτικοευρωπαίων προτίμησαν να συγκρουστούν με τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, να καταστρέψουν και να εξαφανίσουν αυτά τα έργα. Η επιλογή της καταστροφής του «ξένου», του άγνωστου, παρέμεινε βασικό γνώρισμα της Δύσης σε όλες τις συναντήσεις της με άλλους πολιτισμούς. Αλλά γι’ αυτό το θέμα πιο αρμόδιοι για να μιλήσουν θα ήταν οι Ίνκας, οι Αζτέκοι και οι Ινδιάνοι της Β. Αμερικής...

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-