Το ημερολογιον ως ακραιφνως εκκλησιαστικον ζητημα εν τη καθ’ ημας ανατολη

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ  ΩΣ ΑΚΡΑΙΦΝΩΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΝ  ΖΗΤΗΜΑ ΕΝ ΤΗ ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗ



1. Το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον και η κατ' αυτού αντίδρασις της Ορθοδόξου   Εκκλησίας.   Aι  εν  Κωνσταντινουπόλει   Σύνοδοι  του  16ου αιώνος και η σημασία των αποφάσεων αυτών.


Καθ' άπασαν, ως προελέχθη, την πρό της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως περίοδον εξηκολούθησε να είναι εν ισχύι και εν χρήσει, παρά τας ατελείας αυτού(1), το Ιουλιανόν Ημερολόγιον, με αποτέλεσμα να επηρεάζηται δυσμενώς η κατ' έτος επάνοδος των σταθερώς, πρός τινα ημερομηνίαν, συνδεομένων εορτών, ήτις συνεχώς οπισθοπορούσα έπαυσε να ανταποκρίνηται πλέον προς την πραγματικότητα(2).  Τας εκ των ατελειών τούτων δημιουργουμένας ανωμαλίας επεδίωξεν, εν συνεχεία πολλών προηγηθεισών ακάρπων προσπαθειών εν τη Δύσει, να άρη ο Πάπας Γρηγόριος ό ΙΓ' (1582 ) εισαγαγών «ίνα δοξάση την παπωσύνην αύτού»(3) εν τη Δύσει το εκ του ονόματος αυτού αποκληθέν Γρηγοριανόν Ημερολόγιον   (4).   Πρός   τούτο   εδέχθη   τας  υποδείξεις   Επιτροπής,   εις  ην  μετείχον   ο  εκ Καλαβρίας   αστρονόμος   Λουδοβίκος   Λίλιος,  ο  και  συντάκτης  του  ημερολογίου   τούτου,  ο αδελφός  αυτού Αντώνιος,  ο Equazio  Dante, ο Χριστοφόρος  Κλάβιος  και ο Pedro Chacon υπό την  προεδρίαν   του  Καρδιναλίου   Σιρλέτου,   κυρίως  περί  εκμηδενίσεως   της  σημειουμένης διαφοράς  δέκα ήμερών;  διά της ονομασίας  της 4ης Οκτωβρίου  του 1582 ως 15ης Οκτωβρίου ιδίου έτους(5), επανερχομένης της ισημερίας από της 11ης Μαρτίου εις την 21ην ιδίου μηνός.

Το Γρηγοριανόν, κατά ταύτα, Ημερολόγιον(6), μη ον μαθηματικώς και αστρονομικώς απηλλαγμένον σφαλμάτων, αλλά, παρά ταύτα, τελειότερον του Ιουλιανού(7), χαρακτηρίζεται από την διόρθωσιν  αφ' ενός μεν της ημερομηνίας  της εαρινής ισημερίας,  αφ' ετέρου δε της λεγομένης επακτής του σεληνοδρομίου(8).  Η τελευταία αύτη διόρθωσις έσχεν ως αποτέλεσμα να εορτάζηται ενίοτε το χριστιανικόν Πάσχα και προ του των Εβραίων(9) κατά προφανή παραβίασιν   της   κανονικής   τάξεως,   ως   ταύτην   καθώρισεν   επί   του   προκειμένου   η   Α' Οίκουμενική  Σύνοδος: Αλλ' οι παπικοί, αγνοήσαντες  το σημείον τούτο, ένεκα του γεγονότος ότι δεν διεσώθη σχετικός Κανών της εν Νικαία Συνόδου, παρεβίασαν την περί έορτασμού του Πάσχα απόφασιν αυτής, ως και την παράδοσιν της Εκκλησίας εν τη ημερολογιακή μεταρρυθμίσει(10).  Κατά συνέπειαν διά του Γρηγοριανού  Ημερολογίου  επήλθε διόρθωσις ου μόνον του σφάλματος του Ιουλιανού Ημερολογίου αλλά και του Πασχαλίου, και δη και «κατά τρόπον   αντιβαίνοντα   εις   τήν   διάταξιν   της   Α'   Οικουμενικής   Συνόδου»(11)   και   του   Ζ' Αποστολικού  Κανόνος. Ειρήσθω δ' ότι «η μεταβολή  αύτη αποτελεί  το κυριώτατον  γνώρισμα της Γρηγοριανής χρονολογήσεως από εκκλησιαστικής επόψεως»(12).
Η υπό του Πάπα  Γρηγορίου  του ΙΓ' γενομένη  αυθαίρετος  κατά  τα άνω, μεταρρύθμισις  του ημερολογίου, προυκάλεσεν εξ υπαρχής την αντίδρασιν, ου μόνον των ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά και αυτών των προτεσταντικών  Κρατών της Δύσεως, επί πολύ ταλαντευθέντων  μέχρις ότου αποδεχθώσι ταύτην(13). Η έκ μέρους των Ορθοδόξων προβληθείσα αντίδρασις ωφείλετο και εις άμυναν αυτών κατά των προσηλυτευτικών  και επεκτατικών  βλέψεων τoυ Παπισμού εις βάρος των ορθοδόξων  πληθυσμών  της Ανατολής(14),  δοθέντος  ότι ο διαληφθείς  Παπας επεδίωξε  να επιβάλη  το υπ' αυτού εισαχθέν  ημερολογιον  και επί της ορθοδόξου  Ανατολής, προς εξυπηρέτησιν της λατινικής προπαγάνδας(15).
Προς  τούτο  απέστειλεν   εν  έτει  1583  εις  Κωνσταντινούπολιν   δύο  Έλληνας,   τον  Μιχαήλ
Έπαρχον, Κερκυραίον εν Βενετία νομικόν και τον Ζακύνθιον Ιωάννην Βοναφέα(16)  κομιστάς επιστολής και δώρων (17) προς τον Πατριάρχην  Ιερεμίαν Β' τον Τρανόν, εντεταλμένους  «ίνα
διαθέσωσι και καταπείσωσι τον Έλληνα Πατριάρχην προς παραδοχήν του νέου ημερολογίου» και  «ίν'  αποδείξωσιν   εις  τον  Πατριάρχην,   ότι  η  διόρθωσις  είναι  καλή  και  φυσική  (και) επομένως (ότι) πρέπει (ούτος) να πεισθή να παραδεχθή αυτήν», επί τω κυρίω σκοπώ «ίνα μη επικρατή τοσαύτη από των Λατίνων διάστασις»(18) ίσως δε και ίνα επιτύχωσι την ένωσιν του Πατριάρχου μετά του Πάπα(19), τοσούτω μάλλον όσω η συνάντησις αύτη ήτο η πρώτη μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας από του σχίσματος(20).
Η αποστολή  των δύο τούτων παπικών αντιπροσώπων  δεν εύρεν ανέτοιμον  τον Πατριάρχην Ιερεμίαν,  διότι  ούτος  είχε  πρό  τινος  απαντήσει  αρνητικώς  εις πρότασιν  του «Γαληνοτάτου Πρίγκιπος των κλεινών Βενετιών» Νικολάου Νταπόντε, όπως oι εις τας υπό των Ενετών κυριαρχουμένας  Ελληνικάς  νήσους ορθόδοξοι  εορτάζωσι  μετά των λατίνων το Πάσχα κατά το Γρηγοριανόν  Ημερολόγιον,  επικαλούμενος  τας προκαλουμένας  δι' αυτού ανωμαλίας  και συγχύσεις  εν τη Εκκλησία.  Εν κατακλείδι  ο Πατριάρχης  ΙερεμΙας απεκάλει  την επελθούσαν διά του Γρηγοριανού Ημερολογίου διόρθωσιν των δέκα ημερών «παγκόσμιον σκάνδαλον», επαγόμενος εν συνεχεία ότι «ουδέ μετατρέπειν δει τον των Αγίων Πατέρων κανόνα και καινοτομείν  και εις αιτίαν στάσεως  τας Χριστού  Εκκλησίας  κινείν,  είπερ αληθεία,  και θείω Πνεύματι  περί  αναγκαίων  κυρίως  εσκόπουν,  πολλά  άλλα  εισί  τα  ψυχωφελή  και  ουχί  τα παίγνια των ωρολογίων τούτων ουδέν όντων»(21). Εκ των ανωτέρω σαφώς καταφαίνεται, ότι, κατά την άποψιν του Πατριάρχου, η μεταβολή του ημερολογίου εκ μέρους του Πάπα εκρίνετο ως   άκαιρος,   μη   αναγκαία   και   εν   πάση   περιτrτώσει   αυθαίρετος   των   εκκλησιαστικών παραδόσεων  καταπάτησις,  δεδομένης  ούσης και της ένεκα του εορτολογίου  εκκλησιαστικής φύσεως  αυτού,  του  Πάπα  και  οιουδήποτε  ετέρου  μη δικαιουμένου  μόνου  ίνα προβαίνη  εις τοιαύτας  μεταρρυθμίσεις,   δίχα  της  συμφώνου   γνώμης  των  λοιπών  Επισκόπων   των  του Χριστού Αγίων Εκκλησιών(22).
Την ούτως εκπεφρασμένην  περί του Γρηγοριανού  Ημερολογίου  γνώμην αυτού ο Πατριάρχης Ιερεμίας διετύπωσε και εν συνοδική; από 20-11-1583, αποφάσει, ην συνυπέγραψε και ο Αλεξανδρείας    Σίλβεστρος(23).    Εν    ταύτη    περιείχετο    καταδίκη     μεν    του    Γρηγοριανού Ημερολογίου, ως επεισάγοντος απηγορευμένας καινοτομίας εν τη Εκκλησία θιγούσας το Πασχάλιον(24),  αποδοκιμασία δε των λατινικών επί της Ανατολής βλέψεων(25). Παραλλήλως και ο τότε Πρωτοσύγκελος του Πατριάρχου Αλεξανδρείας, μετέπειτα δε Πατριάρχης Αλεξανδρείας και Επιτηρητής του Οικουμενικού Θρovoυ Μελέτιος ο Πηγάς, δι' ειδικής πραγματείας  αυτού  υπό τον τίτλον  «Αλεξανδρινός  τόμος»(26)  απεδείκνυεν,  ότι το παπικόν ημερολόγιον   προσέκρουεν   εις   τας   περί   του   εορτασμού   του   .Πάσχα   διατάξεις   της   Α' Οικουμενικής  Συνόδου(27).  Την  πραγματείαν  ταύτην  συνέταξεν  ο  Πηγάς  εξ  αφορμής  της παρά τοις Κόπταις της Αιγύπτου επεμβάσεως των λατίνων και της παραπείσεως αυτών, όπως αποδεχθώσι το νέον αυτών ημερολόγιον.
Αλλ' ενώ τοιαύτην αντίθετον περί του Γρηγοριανού Ημερολογίου γνώμην είχεν ο Πατριάρχης Ιερεμίας και ατομικώς και συνοδικώς εκφράσει, εν τούτοις επεχειρήθη να υποστηριχθή, ότι εν τη επιστολιμαία  απαντήσει(28)  αυτού προς τους δύο παπικούς απεσταλμένους,  φερομένη ως δοθείση  τω 1584, απεδέχετο  κατ' αρχήν την γενομένην  μεταρρύθμιισιν,  αιτούμενος  ατελώς διετή προθεσμίαν προς εφαρμογήν αυτής(29). Αλλ' η επιστολή αύτη(30) είναι μάλλον πλαστή, εφ'  όσον  ο  Πατριάρχης   Ιερεμίας  και  προ  και  μετ'  αυτήν  είχετο  στερρώς  των  κατά  του Γρηγοριανού Ημερολογίου  γνωστών ήδη πειτοιθήσεων αυτού, επί πλέον δε κατά τον χρόνον, καθ' ον φέρεται αύτη γραφείσα, ούτος διετέλει εν εξορία, ων εκβεβλημένος του Πατριαρχικού θρόνου. Και οι μεν λατίνοι εξεμεταλλεύθησαν, προς παραπλάνησιν των ορθοδόξων, την επιστολήν   ταύτην  και  σφοδράς   ήσκησαν   επ'  αυτών  πιέσεις  εν  ταις  ενετοκρατουμέναις ελληνικαίς περιοχαίς, προς βία αποδοχήν της ημερολογιακής μεταρρυθμίσεως, αλλ' η προβληθείσα  αντίδρασις εκ μέρους αυτών, επικαλουμένων  την έλλειψιν αδείας της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας προς εισαγωγήν και οικείωσιν αυτής, εθορύβησε τον ενετούς, εξαναγκάσαντας  τους παπικούς,  όπως μη επιμείνωσιν  επί του προκειμένου(31).  Αυτός  δ' ο Πατριάρχης  Ιερεμίας;  πληροφορηθείς  εν έτει 1589 παρά  των διαμαρτυρομένων  τα υπό των
λατίνων  εις βάρος αυτού διαδιδόμενα  εν σχέσει προς την δήθεν επιστολήν  αυτού, διέψευσε ταύτα δι' επιστολής αυτού του ιδίου έτους 1589 προς τον Πάτμιον Ιάκωβον Μηλοήταν απευθυνθείσαν,   προς  δε  τον  Φιλαδελφείας   Γαβριήλ  τον  Σεβήρον   υποβαλόντα   αυτώ  εξ Ενετίας πρότασιν περί εισαγωγής του νέου ημερολογίου  παρά τη αυτόθι Ελληνική Κοινότητι προς αποφυγήν των πιέσεων του λατινικού κλήρου, απήντησε τη 6-7-1590 αρνητικώς(32), μεμφόμενος τον τρόπον εισαγωγής του παπικού ημερολογίου, συντελέσαντα εις μείζονα των Εκκλησιών διάστασιν(33).
Εκ πάντων τούτων συνάγεται  το συμπέρασμα  ότι οι ορθόδοξοι  απεδοκίμαζον  κατά τον ιστ'
αιώνα  το Γρηγοριανόν  Ημερολόγιον  α ) διότι επίστευον  ότι δι' αυτού παρεβιάζοντο  αι περί Πασχαλίου Αποστολικαί  και Συνοδικαί διατάξεις της αρχαίας Εκκλησίας(34),  (β ) διότι τούτο εισήχθη  αυθαιρέτως  υπό του  Πάπα,  αγνοήσαντος  παντελώς  τους ορθοδόξους,  και γ) προς προστασίαν  και  διαφύλαξιν  του  ορθοδόξου  ποιμνίου  από  των  προπαγανδιστικών  σκοπών των λατίνων «διά τας τότε περιστάσεις»(35). Είναι, εξ άλλου, γνωστόν το έντονον κλίμα δυσπιστίας,  όπερ εχαρακτήριζε,  κατά την εποχήν ταύτην,  τας σχέσεις των ορθοδόξων  προς τους λατίνους, οίτινες παν μετήρχοντο μέσον προς πνευματικήν άλωσιν της ορθοδόξου Ανατολής,   καθώς   και   η  σώφρων   επιφυλακτικότης   των   ορθοδόξων   έναντι   παντός   ό,τι εξεπορεύετο εκ της Δύσεως.
Έτι  επισημότερον(36)  αλλ'  εμμέσως,  απεκρούσθη  εν  τη  Ανατολή  το  Γρηγοριανόν Ημερολόγιον  υπό της εν Κωνσταντινουπόλει  συνελθούσης  τω 1593 ενδημούσης  Συνόδου, ης μετέσχον οι Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίας ο Β', Αλεξανδρείας Μελέτιος ό Πηγάς επέχων τον τόπον και του Αντιοχείας, Ιεροσολύμων Σωφρόνιος και τεσσαράκοντα και εις Αρχιερείς του Οικουμενικού θρόνου(37).
Αύτη  εν  τω  Η'  κανόνι  αυτής  διέλαβε  τα  εξής:  «Ασάλευτον  διαμένειν  βουλόμεθα  το  τοις
Πατράσι   διορισθέν   περί   του   Αγίου   Σωτηρίου   Πάσχα,   έχειν   και   ούτως   άπαντας   τους τολμώντας  παραλύειν  τους  όρους  της  Αγίας  και  Οικουμενικής  Μεγάλης  Συνόδου  της  εν Νικαία  συγκροτηθείσης  επί  παρουσία  της  ευσεβείας  του  Θεοφιλεστάτου  Βασιλέως Κωνσταντίνου,    περί   της   αγίας   εορτής    του   σωτηριώδους    Πάσχα,    ακοινωνήτους    και αποβλήτους  είναι  της Εκκλησίας,  ει επιμένοιεν  φιλονικώτερον  ενιστάμενοι  προς  τα καλώς δεδογμένα,  και ταύτα  ειρήσθω  περί  των λαϊκών.  Ει δε τις των προεστώτων  της Εκκλησίας Επίσκοπος  ή Πρεσβύτερος  ή Διάκονος  μετά τον όρον τούτον τολμήσοιεν  επί διαστροφή  των λαών και ταραχή της Εκκλησίας ιδιάζειν και μετά των Ιουδαίων επιτελείν το Πάσχα, τούτον η Αγία  Σύνοδος  εντεύθεν  ήδη  αλλότριον  έκρινε  της  Εκκλησίας.   Δει  γαρ  στοιχείν  τω  των Πατέρων  κανόνι  μέχρι  και  σήμερον  Θεού  χάριτι,  ον  καθό  δη  και  τα  λοιπά  η  του  Θεού Εκκλησία διαφυλάττει»(38).
Ως  συνάγεται   εκ  του  γράμματος   του  Κανόνος   τούτου  η  του  έτους  1593  ενδημούσα   εν
Κωνσταντινουπόλει    Σύνοδος   δεν   κατεδίκασε   το   Γρηγοριανόν   Ημερολόγιον   ρητώς   και αμέσως,  αλλ'  εμμέσως,  απαγορεύσασα  τον  συνεορτασμόν  του  Πάσχα  μετά  των  Ιουδαίων, πράγμα όπερ ήτο δυνατόν να συμβή κατά το ημερολόγιον τούτο(39). Διό και η Ι.Σ.Ι. του έτους
1929, συνδυάζουσα  την εισαχθείσαν εν τη Εκκλησία, της Ελλάδος «διόρθωσιν» του Ιουλιανού
Ημερολογίου   προς  τον  Η'  Κανόνα   της  ενδημούσης   Συνόδου  του  1593,  παρετήρει   ότι  η
«Ορθόδοξος  Εκκλησία  διώρθωσεν  ατελώς  το Ιουλιανόν  Ημερολόγιον,  μη  παραδεχθείσα  το Γρηγοριανόν, μηδέ θίξασα το εορτολόγιον ή το Πασχάλιον» και δεν παρεβίασε τον Η' κανόνα της επί Ιερεμίου Συνόδου, ήτις άλλωστε δεν υπήρξεν Οικουμενική (40).
Την   τοιαύτην   δήλωσιν   εποιήσατο   τότε   η   Ιεραρχία   πρός   απόκρουσιν   του   ισχυρισμού
αγιορειτών τινων μοναχών (Ζηλωτών) και ετέρων εν Ελλάδι παλαιοημερολογιτών, διατεινομένων   ότι,  ή  τε  Σύνοδος  εν  Κωνσταντινουπόλει   του  έτους  1583  και  η  του  1593 εξέδοντο  αναθεματισμόν  κατά  των μη ακολουθούντων  τα έθιμα  της Εκκλησίας(41).  Ούτοι, προς    στήριξιν    του   επιχειρήματος    αυτών,    προήλθον    εις   την   δημοσίευσιν    Σιγγιλίου αποκειμένου εν τω υπ' αριθμ. 772 Κώδικι της εν Αγίω Όρει Μονής του Αγίου Παντελεήμονος, προερχομένω  εξ αντιγραφής  Ιακώβoυ  του Νεασκητιώτου,  ένθα  περιελαμβάνοντο  αραί  και
αφορισμοί  κατά των ακολουθούντων  το ημερολόγιον  «των αθέων αστρονόμων  του Πάπα».
«Όποιος  δεν  ακολουθεί   τα  έθιμα  της  Εκκλησίας   καθώς  αι  άγιαι  Οικουμενικαί   Σύνοδοι εθέσπισαν και το άγιον Πάσχα και το μηνολόγιον καλώς ενομοθέτησαν  να ακολουθώμεν και θέλει να ακολουθή το νεοεφεύρετον Πασχάλιον και νέον μηνολόγιον των αθέων αστρονόμων του Πάπα και εναντιώνεται εις αυτά όλα και θέλει να ανατρέψη και να χαλάση τα πατροπαράδοτα   δόγματα  και  έθιμα  της  Εκκλησίας,  ας  έχη  το  ανάθεμα  και  έξω  της  του Χριστού Εκκλησίας και της των πιστών ομηγύρεως ας είναι. Εσείς δε οι ευσεβείς και ορθόδοξοι Χριστιανοί  μένετε εν οις εμάθατε, εγεννήθητε  και ανετράφητε  και όταν το καλέση ο καιρός και η χρεία και αυτό το αίμα σας να χύσητε διά να φυλάξητε την πατροπαράδοτον  πίστιν και ομολογίαν  σας  και  φυλάττεσθε  υπό  των  τοιούτων  και  προσέχετε  ίνα  και  ο Κύριος  Ημών Ιησούς Χριστός σας βοηθή και η ευχή της Ημών μετριότητος είναι μετά πάντων υμών. Αμήν. Έτος από Θεανθρώπον αφπγ (1583) Ινδικτιώνος ιβ' Νοέμβρ. κ'. Ο Κ/πόλεως Ιερεμίας, Ο Αλεξανδρείας Σίλβεστρος, Ο Ιεροσολύμων Σωφρόνιος»(42).
Το κείμενον  τούτο κατ' αρχάς  μεν ενεφανίσθη  ως Κανών της Α' Οικουμενικής  Συνόδου,  εν
συνεχεία  δε, και μετά την αποκάλυψιν  της πλάνης ταύτης, διεφημίσθη  υπό των «Ζηλωτών» ως «Σιγγίλιον Πατριαρχικόν  και Συνοδικόν».  Αλλά και τούτου την πλαστότητα  ατrέδειξεν ο Αρχιεπίσκοπος  Αθηνών Χρυσόστομος Παπαδόπουλος  δι' ειδικής μονογραφίας αυτού(43), εν η εκτίθησι την υπό του ειρημένου Ιακώβου Νεασκητιώτου γενομένην πλαστογράφησιν των αναθεματισμών του Πατριάρχου Αλεξανδρείας Κυρίλλου του Λουκάρεως των προοριζομένων κατά των λατινοφρόνων Ελλήνων αποφοίτων της εν Ρώμη Σχολής του Αγίου Αθανασίου, και την παραποίησιν  αυτών, εις τρόπον ώστε να εμφανισθώσιν  ως δήθεν απόφασις  της εν έτει
1583  Συνόδου,  Ο Ιάκωβος  ούτος  Νεασκητιώτης  προχωρών  περαιτέρω  ενόθευσε  και  τον  Η' Κανόνα της εν έτει 1593 εν Κων/πόλει  Συνόδου συμπληρώσας  την εν αυτώ φράσιν «ιδιάζειν και μετά των Ιουδαίων επιτελείν το Πάσχα» εις «ιδιάζειν και μετά των Λατίνων και Ιουδαίων επιrελείν   το  Πάσχα»(44).   Τας  πλαστογραφήσεις   ταύτας  εκμεταλλευόμενοι   οι  λεγόμενοι
«Ζηλωταί»   ενεφάνισαν   α)   το   μεν   εκ   του   υπ'   αριθμ.   772   Κώδικος   της   Μονής   Αγίου
Παντελεήμονος  ανωτέρω  παρατεθέν  απόσπασμα  αρχικώς  μεν  ως Κανόνα  της  Α' Οικουμενικής  Συνόδου,  είτα δ' ως «Σιγγίλιον  Πατριαρχικόν  και Συνοδικόν»,  ενώ επρόκειτο περί  της  εις  τους  αναθεματισμούς   του  Λουκάρεως   προσθήκης   του  Ιακώβου,   β  )  το  δε συρραφέν εκ τε της αρχής και του τέλους της απαντήσεως του Ιερεμίου Β' προς Αρμενίους και εν μέρει εκ των προσθηκών του Ιακώβου εις τους αναθεματισμούς  του Κυρίλλου κείμενον; ως
«Σιγγίλιον   Πατριαρχικόν   και  Συνοδικόν   περί  του  καινοτομηθέντος   Καλενδαρίου   προ  12
ημέρας αρχίζειν τους μήνας» της εν έτει 1583 Συνόδου(45),  γ ) το αυτό πλαστόν κείμενον ως
«Σιγγίλιον Πατριαρχικής διατυπώσεως εγκυκλίου τοις απανταχού ορθοδόξοις Χριστιανοίς εις το   μη   παραδέχεσθαι    το   νεώτερον   Πασχάλιον   ή   Καλενδάριον    του   καινοτομισθέντος μηνολογίου,  αλλ'  εμμένειν  τοις άπαξ  και καλώς  διατυπωθείσοις  (sίc) παρά  τοις Αγίοις  318
Θεοφόροις Πατράσι της Αγίας Οικουμενικής  πρώτης Συνόδου μετ' επιτίμου και αναθέματος, εκδοθέν εν έτει 1583 υπό των Κων/πόλεως  Ιερεμίου, Αλεξανδρείας  Σιλβέστρου,  Ιεροσολύμων Σωφρονίου και λοιπών Αρχιερέων ».
Κατά   τον   αείμνηστον   Αρχιεπίσκοπον    Χρυσόστομον   Α',   «ουδεμία   Σύνοδος   και   ουδεiς Πατριάρχης  εξέδωκεν επιτίμιον αναθέματος  κατά του Γρηγοριανού  Ημερολογίου»(  46) τα δ' υπό των «Ζηλωτών»  αδόμενα ήσαν «νόθα και πλαστά αδόκιμα έργα φανατισμού  και ζήλου ου  κατ'  επίγνωσιν  εν  τω  σκότει  χαλκευθέντα»(47).   Κατά  δε  την  εισήγησιν  της  ημετέρας Εκκλησίας  πρός την Πανορθόδοξον  μεγάλην  Σύνοδον  αι καταδίκαι  του Ιερεμίου  Β' και των Συνόδων  της  εποχής  εστρέφοντο  κατά  των  λατινοφρόνων(48)  ενώ  είχον  καιρικόν χαρακτήρα(49).

Σημειώσεις

1. Βλ.ανωτ.σ.3 επ. Καλλινίκου; Μητροπολίτου Κυζίκου, Επί του νέου ημερολογίου εν: «Εκκλησία» Α' σ. 428. Αρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Το Γρηγοριανόν ημερολόγιον εν τη Ανατολή, εν: «Εκκλησ. Κήρυξ» 1918 σ. 127 -128.
2. Αρχιμ. Μελετίου Γαλανοπούλου, ενθ. άνωτ. σ. 7.
3. Κ. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα... ένθ. ανωτ. σ. ξστ' Περί των εν τη Δύσει προσπαθειών προς διόρθωσιν του
Ιουλιανού Ημ.ερολογίου βλ. Γ. Αρβανιτάκη, Ημερολόγιον εν: Μ.Ε.Ε. τ. ΙΒ' σ. 274. Καλλιν lκου, Μητροτεολίτου
Κυζικου, ένθ. ανωτ. σ. 508. F. Ηonore: La reforme du calendrier - un probleme transcendant d' interet mondial.
Constantinople, 1932.
4. Tηv μεταρρύθμισιν του Ημερολογίου ενέκρινεν εν τη Δύσει η ενr Τριδέντω Σύνοδος. Βλ. ΙΙ. Καρολίδου, Ιστορία της Ελλάδος, Αθήναι, 1925 σ. 375.
5. Αρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον εν τη Ανατολή, ένθ. ανωτ. σ: 128, Δ . Κατσή, Ημερολόγιον έν: Θ.Η.Ε. τ: 6 σ. 48.
6.  Η  περί εισαγωγής του  Γρηγοριανού Ημερολογίου παπική Βούλλα  Inter Gravissimas φέρει ημερομηνίαν 24
Φεβρουαρίου 1582.
7. Χ. Παπαγεωργloυ, ένθ. ανωτ. σ. 507. Γ. Λ. Αρβανιτάκη, Ιστορικόν σημείωμα περί του Πάσχα, Α θήναι 1939. Παγκρατίου, Μητροπολiτου Γάνου και Χώρας, Ημερολογιακά εν: «Ορθοδοξία» 1944 σ. 51-54, ένθα τα των τάσεων προς διόρθωσιν των ατελειών αυτού. Κατ' ανακοίνωσιν του Δ. Αιγινήτου, εν τη Ακαδημία Αθηνών εν έτει 1927, «το Γρηγοριανόν εiναι η αρτιωτέρα διασκευή του Ιουλιανοϋ, την οποίαν είχε φιλοπονήσει ο Έλλην Γρηγοράς». Βλ.
«Πάνταινον» 1927 σ. 140. Ο Μελέτιος Πηγάς, επισημαίνων τας ατελείας του Γρηγοριανού, παρετήρει ότι «μετά
τριακόσια έτη εκπεσείται και αυτού η διόρθωσις και γενήσεται πάλιν ανάγκη τοις αστρονόμοις αστρονομείν άλλας μαντευομένοις επιδιορθώσεις ταις αυτών ανάγκαις υποκειμένας, τουτέστι δευτέρων αεί επιδιορθώσεων επ' άπειρον δεομένοις» (Παρά Πατριάρχου Αλεξανδρείας Χριστοφόρου, Ημερολογιακά σ. 22 ). Το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον υποπίπτει .εις λάθος μιας επi πλέον ημέρας, εν διαστήματι 3.200 ετών, ενώ το Ιουλιανόν εις λάθος μιας ημέρας ανά 128 έτη (Πρβλ. Παγκρατίου, Μητροπολίτου Λεύκης. Oι Παλαιοημερολογίται, oι Νεοημερολογίται και το Άγιον Πάσχα, Κωνσταντινούπολις 1928 σ. 7  ).  Πρβλ. Εκκλησ ίας Ελλάδος, Το ημερολογιακόν ζήτημα, Εισήγησις προς την Πανορθόδοξον Μεγ. Σύνοδον, Αθήναι, 1971 σ. 13-14. Επί πλέον το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον εμφανίζει την αταξίαν της παλινδρομήσεως των κινητών εορτών του Πάσχα κατά 35 ημέρας, κ.ά. (Χ. Παπαγεωργίου, ένθ. ανωτ. σ. 508 ).
8. Δ. Κατσή, Ο μαθηματικός υπολογισμός... εν: «Ανάπλασις» 1959 σ. 71. Κων. Πλατανίτη, Το μηνολόγιον του
Πάσχα, εν: «Εφημέριος» 1955 σ. 515 έπ.
9. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών..., Αγόρευσις εν Ι.Σ.Ι. 27 -12-23. ΚώΙΣΙ σ. 102. Βλ. και σ. 144 επ.
10. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών, Αγόρευσις εν Ι.Σ.Ι. 27 -12-23. ΚώΙΣΙ, σ. 102.
11. Εγκύκλιος Ιεράς Συνόδου από 1-3-24 εν. «Εκκλησία» Α' σ. 372. Πρβλ. και Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου
Αθηνών... Έλεγχος παραποιήσεωςσυνοδικών πράξεων και πατριαρχικών εγγράφων, Αθήνησι 1931 σ. 4. Του αυτού,
Ημερολογιακά Β', 1929 σ. 27. Επαμ. Κυβετού, ένθ. ανωτ. σ. 117. Κατά τον Α. Σπαθάρην, σφοδρόν επικριτήν του
Γρηγοριανού Ημερολογίου, η δι' αυτού εισαχθείσα μεταρρύθμισις δεν επιφέρει τον ταυτόχρονον, ανά την υφήλιον,
εορτασμόν του Πάσχα υφ' όλων των Χριστιανών, ένεκα των γεωγραφικών διαφοροποιήσεων της ισημερίας.(Πρβλ. Κ. Ψάχου, Το Ορθόδοξον Ημερολόγιον, εν: «Η.Φ.Ο.» 1928 φ. 5 σ. 2 )
12. Εγκύκλιος Ι. Σ. από 1-3-24 εν: «Εκκλησία» Α' σ. 372. Πρβλ. και Κ. Ψάχου, Το Ορθόδοξον ημερολόγιον εν:
«Η.Φ:Ο.» 1928 φ. 5. σ. 2.
13. Αρχιμ. Χρυσοσ. Παπαδοπουλον, Το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον εν τη Ανατολή, εν: «Εκκλησ. Κήρυξ» 1918 σ. 129.
Εν Γερμανία το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον επεκράτησε τω 1700, εν Αγγλία τω 1752; εν Σουηδία τω 1753, μόνον δ' εν
Γαλλία ενωρίτερον. Πρβλ. και «Το ζήτημα των Παλαιοημερολογιτών», εν: «Ανάπλασις» 1932.
14. Περί των προπαγανδιστικών σκοπών των λατίνων εις βάρος των ορθοδόξων και δη και περi της Ουνίας, Βλ.
«Εκκλησία,» 1924, σ. 89, 113, ,147; 1925, σ. 116, 129, 137. «Ιερόν Σύνδεσμον» 1925, φύλλον της 22-4-25, της 15-5-25 και
της 30-5-25. Πρβλ., και «Η.Φ.Ο.» 1958 φ. 292 σ. 1. ένθα το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον χαρακτηρίζεται ως «το
σατανικώτερον και δολιώτερον μέσον διαβρώσεως».
15. Βλ. και «Η Ορθόδοξος Εκκλησία και το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον», Α' εν: «Εκκλησία» 1926 σ. 321, και «Το ζήτημα των παλαιοημερολογιτών» εν: «Ανάπλασις». 1932 σ. 299, και «Η.Φ.Ο.» 1928 φ. 1 σ. 6.
16.  Εκ  τούτων ο  μεν  Μιχαήλ Έπαρχος ήτο  θιασώτης του Γρηγοριανού Ημερολογίου,ο δε Ιωάννης Βοναφεύς προσωπικός γνώριμος του Πατριάρχου. Αμφότεροι δ' ήσαν «νέοι, λίαν πεπαιδευμένοι και ευφυείς» κατά την μαρτυρίαν  του  εν  Ρώμη  τότε  πρεσβευτού  της  Ενετικής  Δημοκρατίας  Λεονάρδου  Δονάτου.  Πρβλ:  Κ.  Σάθα,
Νεοελληνική φιλολογία,Αθήναι 1868 σ. 230. Του αυτοϋ, Βιογραφικόν Σχεδίασμα... ένθ. ανωτ. σ. ξζ' Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών... Ημερολογιακά τ. Α' 1926 σ. 9 -10.17. Τα δώρα ήσαν «ωραίος εσταυρωμένος χρυσούς και ειρήνη λιθοκόλλητος εξόχου ωραιότητος». Κ. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα... ένθ. ανωτ. σ. ξη'.
18. Βλ. την από 12-2-1582 Έκθεσιν του Λεονάρδου Δονάτου, εν: Κ. Σάθα, Βιογραφικόνσχεδίασμα...ένθ. ανωτ. σ. ξζ'. Πρβλ. και «Η Ορθόδοξος Εκκλησία και το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον» εν: «Πάνταινος» 1926 σ. 767, αναδημοσίευσις
εκ της «Εκκλησίας».
19. Παρατηρητέον ενταύθα ότι παραλλήλως εiχον δοθή, αρμοδίως οδηγίαι προς τον εν Κωνσταντινοπόλει γάλλον
πρεσβευτήν  Germigny  .προς  υποβοήθησιν  της  αποστολής  των  δύο  παπικών  απεσταλμένων.  Πρβλ.  Αρχιμ.
Χρυσοστόμ. Παπαδοπούλου,Το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον... εν «Εκκλησιαστικός Κήρυξ» 1918 σ. 132, Ε. Legrqnd;
Bibliographie hellenique de description raisonnee des ouvrages pυbliesen grec par les grecs du XV et XVI siecles, Paris
1885 ΙΙ, σ. 291-292.
20. «Εκκλησία» 1926 σ: 321.

21. Κ. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα.... ένθ. ανωτ. σ. ξζ'. Γρηγορίου Ευστρατιάδου, Η πραγματική αλήθεια περl του εκκλησιαστιικού Ημερολογίου. Αθήναι 1929 σ. 113-115. Έγραφε, συν τοις άλλοις, εν τη από Φεβρουαρίου Ινδικτ. Ι' επιστολή του ο Ιερεμiας « ... Η μεν Εκκλησία ημών διακρατεί τα παραδοθέντα αυτή, η δε Δυτική ως θέλει και βούλεται. Άλλως, γαρ ποιήσαι ουκ έχομεν όλως, ως παντός Πατριάρχου της Εκκλησίας ημών κανόσι και νόμοις οφείλοντος υποκείσθαι και παραδόσεσιν εκκλησιαστικαίς, και ούτω διακρατούντας και τους ενταύθα κυβερνώντας, μένει τα των Αγίων Πατέρων πεφυλαγμένα.Το σεβάσμιον τοίνυν Πάσχα, εν ω το κεφάλαιον της περί ημάς του Κυρίου οικονομίας εξείργασται, παρά τε του θείου Κλήμεντος διετάγη, και παρά της εν Νικαία, Συνόδου καλώς εθεωρήθη, κανόνιόν τε άριστον συνετέθη αυτοίς αιώνιον...Των αιτιών λοιπόν τούτων και άλλων ευλόγων πολλών (ένεκα) και το περί του Πάσχα ακαταζήτητον διατηρούμεν και όριον αιώνιον έχομεν, άχρι της ενδόξου του Χριστού ελεύσεως φυλαττόμενον. Ου γαρ υπέρτεροι κανόνων ημείς, δι' ο πολλοί της ευθείας εξετράπησαν, υπήκοοι δε και εκπληρωταί, ως δυνατόν, προς οικοδομήν την εξουσίαν, ηv έδωκεν ημίν ο Κύριος, χρώμενοι εν τη Εκκλησία, τη καθ' ημάς, ήτις έχει λόγους αγίων πολλούς μαρτύρια, κανόνας και άλλα καθ' εiρμόν αναγινωσκόμενα τον ενιαυτόν όλον και εί τι της παγχρύσου αλύσεως ταύτης αποτεμούμεν εις την του όλου καθαίρεσιν την ζημίαν επάξομεν ανωφελώς. Ο μέν γάρ σύμπας των Αγίων Πατέρων χορός σκοπόν έχει περί τούτου ουχl περί θεωρημάτων μαθηματικών, αλλά περί Χριστού μαθημάτων, του μη συνεορτάσαι τοις Ιουδαίοις. Ει ουν συνέβη τούτο ποτέ, σκήψιν τινά τα νέα είχον ωρολόγια. Επεί δε χάριτι Θεού μέχρι του νυν παλαιά τε και νέα Ρώμη καλώς τον ένα Χριστόν άπαξ του ενιαυτού συνεόρταζεν, ως άπαξ αυτού παθόντος τίνος ένεκα η σύγχυσις αύτη και το παγκόσμιον σκάνδαλον των ακουομένων δέκα ημερών ... » Κ. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα ...σ. 27-28.
22. Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Το Γρηγοριανόν ...ένθ. ανωτ. σ.135.
23.  Την  εν  συνεχεία  της  αποφάσεως  ταύτης  εκδοθείσαν  σχετικήν  Εγκύκλιον  συνυπέγραψαν  εκτός  των
Πατριαρχών Κων/λεως Ιερεμίου και Αλεξανδρείας Σιλβέστρου και οι Αντιοχείας Ιωακείμ και Αχρίδος Γαβριήλ.
Αύτη εξεδόθη, εξ αιτίας διαμαρτυριών των Αρμενίων, βιαζομένων υπό των λατίνων όπως προσχωρήσωσιν εις το
Γρηγοριανόν Ημερολόγιον. Κ. Σάθα, Βιογραρικόν σχεδίασμα... ένθ. ανωτ. σ. 28-32. Μ. Γεδεών, Κανονικαί διατάξεις, επιστολαί και λύσεις, θεσπίσματα των Αγιωτάτων Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Γρηγορίου του Θεολόγου μέχρι Διονυσίου του από Αδριανουπόλεως. Α' Κωνσταντινούπολις 1888-1889 σ. 34, Δοσιθέου, Τόμος Αγάπης. Ιάσιον 1698 σ. 538:
24. Παρετήρουν ειδικώτερον επί του σημείου τούτου oι δύο Πατριάρχαι: «Τεσσάρων γαρ όντων των του Πάσχα
διορισμών, ο πρώτος εντέλλεται, ότι δει μετά την ισημερίαν την εαρινήν το Πάσχα τελείν, ο δεύτερος, ότι μη την αυτήν ημέραν της Ιουδαϊκής τελετής ο τρίτος ουχ απλώς μετά την ισημερίαν, αλλά την πρώτην μετ' ισημερίαν πανσέληνον ο τέταρτος, ότι και μετά την πανσέληνον ευθύς της εβδομάδος τη πρώτη. Όθεν ουδείς όλως νομισάτω, ότι τους πανταρίστους εκείνους θείους Πατέρας διέλαθε το δοκούν τούτο λάθος, ίνα παρά των αστρονόμων τύχη βελτίονος διορθώσεως... » Κ. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα . . ένθ' ανωτ. σ. 31.
25. Δοσιθέου, ένθ. ανωτ. σ. 538. Κ. Σάθα, ένθ. ανωτ. σ. 28-32. Γ. Ευστυρατιάδου, ένθ. ανωτ: σ. 116-117. Μελετίου,
Μητροπολίτου Αθηνών, Εκκλησιαστική Ιστορία. Αυστρία 1784 σ. 402.
26. Το έργον εξεδόθη υπό δύο γλωσσικάς παραλλαγάς. Ο αυτός βραδύτερον απηύθυνε και εγκύκλιον προς τας
Ελληνικάς  Ορθοδόξους  εν   Ευρώπη  παροικίας  κατά  του   Γρηγοριανού  Ημερολογίού.  Πρβλ.  Χριστοφόρου;
Πατριάρχου Αλεξανδρείας, Ημερολογιακά, αναδημοσιευθέντα εν «Η:Φ.Ο.» 1948 φ. 57 σ. 3, φ. 58 σ, 3 και 7, φ. 59 σ: 3,
φ. 60 σ. 3-4.
27. Έγραφε, προ τοις άλλοις, ο Μελέτιος: «:Αφ' ου γαρ εξεδόθη το Καλενδάριον το Γρηγοριανόν, άλλο οίον μήλον έριδος την Οικουμένην ετάραξε και χειμών τις αιφνίδιος κατέλαβε την υπ' ουρανόν, φθάσαν και εις Σαυρομάτας το κακόν» Πρβλ. Αρχιμ. Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη, Μελέτιος ο Πηγάς. Αθήναι 1971 σ. 87.
28. Ο Πατριάρχης απήντησεν ευχαριστών και διά την επιστολήν και διά τα «δισσά και σεπτά δώρα» ανταπέστειλε δε ιερά λείψανα. Πρβλ. Χρυσοστόμου (Α' ) Αρχιεπισκόπου Αθηνών.... Βιβλιοκρισίαν εν: «Θεολογία» 1932, σ: 181 -182.
29. Πρβλ. ομοίως «Θεολογίαν» ένθ. ανωτ. σ. 183. Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, ένθ. ανωτ. σ. 189. Ανδρ.
Δημητρακοπούλου, Επανορθώσεις σφαλμάτων των παρατηρηθέντων εν τη Νεοελληνική Φιλολογία Κ. Σάθα, μετά και τινων προσθηκών. Τεργέστη 1872 σ. 17-18. Ειρήσθω δ' ότι και ο Livius Cellini προγενεστέτως εν επιστολαίς αυτού από 21 Ιουνίου και 7 Ιουλίου 1582 προς τον Καρδινάλιον Σιρλέτον, διελάμβανεν ότι ο Ιερεμίας έμελλε να αποδεχθή την Γρηγοριανήν μεταρρύθμισιν, αλλά μετ' ού πολύ διεψεύσθη, διότι ο Πατριάρχης αντέταξε σθανεράν άμυναν προς περιφρούρησιν της Ορθοδοξίας από των παπικών βλέψεων. Βλ. Geοrg Ηοfman, Griechische Patriarchen und Romische Papste. Unetersuchunchen und Texte ΙΙ Patriarch Ieremias ΙΙ. Die Patriarchen Meletίos Pegas, Neophytos ΙΙ, Τ'ιmotheos ΙΙ, Patriarche Ioannikios II Roma (Orientalia Christiana 76, 1932 ). Τας εν λόγω επιστολάς συνέταξεν ο διάληφθείς Celliniί ότε απεστάλη εις Κωνσταντινούπολιν παρά τω Πατριάρχη ΙερεμΙα μετά την εκείθεν αναχώρησιν εν έτει 1580 του επισκόπου Πέτρου Cedulίni, απεσταλμένου του Πάπα Γρηγορίου δι' υπόθεσιν αφορώσαν εις το Ημερολόγιον. Βλ. Χρυσοστόμου (Α' ) Αρχιεπισκόπου Αθηνών..., Βιβλιοκρισίαν εν: «Θ εολογία»
1932 σ. 180-181.
30. Φέρει χρονολογίαν «μηνί Αυγούστω ινδικτιώνος ιβ'» δηλ. Αυγούστου 1574, ότε ουδείς λόγος εγίνετο περί
ημερολογίου,  ή   Αυγούστου  1584,   ότε   ο   Ιερεμίας  ήτο  εξόριστος.  Την  γνησιότητα  της  επιστολής  ταύτης
κατεπολέμησαν oι Ανδρόν: Δημητρακόπουλος, Προσθήκαι και διορθώσεις εις την Νεοελληνικήν Φιλολογίαν Κ.
Σάθα,  εν  Τεργέστη  1872  σ.  17-18,  Κ.  Σάθας,  Βιογραφικόν  σχεδίασμα...  ένθ'  ανωτ.  σ.  οα’,  Χρυσόστομος
Παπαδόπουλος, εν: «Θεολογία» 1932 σ: 182. Ο Hofman εδημοσίευσε την επιστολήν φέρουσαν ημερομηνίαν «εν
μηνί  Αυγούστω  Ινδικτιώνος  ια’»  ήτοι  Αυγούστου  1583.  Δευτέραν  επιστολήν  έγραψεν  ο  Ιερεμίας  πρός  τον

Γρηγόριον, συστατήριον υπέρ του Ιωάννου Βοναφέως και τρίτην προς τον φιλέλληνα Καρδινάλιον Σιρλέτον, ευχαριστών επi τη αποστολή υπομνήματος περi της μεταρρυθμίσεως του ημερολογίου.
31. Βλ. Η Ορθόδοξος Εκκλησία και το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον, εν: «Εκκλησία» 1926 σ. 322.
32. Δοσιθέου Ιεροσολύμων, ένθ. ανωτ. σ.540-541: Κ. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα...σ. 32-34.
33. Κ. Σάθα, ένθ. ανωτ. σ. 33. Δοσιθέου Ιεροσολύμων, ένθ. ανωτ. σ. 541. Και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
Ιερεμίας ο Γ' εν έτει 1722 ετάχθη κατά του Γρηγοριανού Ημερολογίου (Βλ. εν : Πατριάρχου Αλεξανδρείας Χριστοφόροϋ, Ημερολογιακά σ. 44). Ομοίως εν έτει 1827 ο Πατριάρχης Αγαθάγγελος, εν έτει 1895 ο Πατριάρχης Άνθιμος Ζ'. Βλ. Βasil Sakkas; The calendar question, εν: «Orthodox Life» νοΙ. 22, 1972 τ. 5 σ. 22.
34. Β. Στεφανίδου, Εκκλησ. Ιστορία απ' αρχής μέχρι σήμερον. Αθήναι, 1948 σ. 703.
35. Πρβλ. Εγκύκλιον υπ' αριθμ. 450/17-2-1927 του Οικουμενικού Πατριαρχεlου διαλαμβάνουσαν, μετά και άλλων,
ότι η κατά του Γρηγοριανοϋ ΗμερολογΙου στάσις της Ορθοδόξου Εκκλησίας «προελθούσα εκ λόγων αξιοχρέου
μερίμνης υπέρ του ποιμνΙου διά τας τότε περιστάσεις, ουδαμώς ενέχει, ουδέ δύναται να ενέχη την σημ ασίαν απαγορεύσεως εις το διηνεκές οιασδήποτε ημερολογιακής μεταβολής, ως αποκλειομένης δήθεν υπό των ιερών κανόνων», εν: «Πάνταινος» 1927 σ. 274-276. Ομοίως και το υπό του Κ. Σάθα μαρτυρούμενον εν προκειμένω, ότι «Η Ελληνική Εκκλησία μη τολμήσασα να παραδεχθή την διόρθωσιν επί τω φόβω συγχύσεως και σχισμάτων, ότ' εν εποχή ακμής και μεγαλείου υπεβλήθη αυτή υπό των ιδίων αυτής τέκνων (δηλ. του Γρηγορά και άλλων), ως εικός μετά πλείονος ενδοιασμοϋ ηδύνατο να αποδεχθή αυτήν ήδη επιβαλλομένην υπό Εκκλησίας εχθρ ικώτατα αυτή διακειμένης και θεωρούσης αυτό τούτο ως το πρώτον προς προσηλυτισμόν των σχισματικών βήμα» Κ. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα...ένθ. ανωτ: σ.ξστ'-ξζ'. Ως προς δε την λατιν. προπαγάνδαν βλ. και Φιλαρέτου Βαφείδου, Εκκλησιαστική Ιστορία. Κωνσταντινούπολις 1912 τ.3 σ.31. Εν τούτοις ο Απ. Μακράκης υπεστήριζεν ότι «δυνάμεθα ασκανδαλίστως να αποδεχθώμεν το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον, ως μέχρι τοϋδε αποδεχόμεθα το Ιουλιανόν, διότι ουδεμίαν η τοιαύτη αποδοχή σχέσιν έχει προς τα δόγματα της πίστεως και τας δογματικάς διαφοράς, αι οποίαι υπάρχουσι μεταξύ ορθοδόξων και παπικών και διαμαρτυρομένων»: «Λόγος», 25-3-1899. Πρβλ. και «Ιερόν Σύνδεσμον» έτος Ε', Περίοδ: Δ', 28-2-27 σ. 2. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών..., Απόστολος Μακράκης. Αθήναι 1939 σ.121--123.
36. Και εν έτει 1587 υπό της εν Κωνσταντινουπόλει Συνόδου κατεκρίθη η μεταβολή του ημερολογίου κατά το παπικόν πρότυπον, ως επισφαλής και ουκ αναγκαία. Βλ. Φιλαρέτου Βαφείδου, Εκκλησ. Ιστορία. Κων/πολις 1912 τ:
3 , σ.125.
37. Δοσιθέου. ένθ. ανωτ. σ. 538-547. Κ. Σάθα, ένθ. ανωτ. σ. 82-92.
38. Βλ. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών... Ημερολογιακά, Α'. 1926 σ: 15. Του αυτού, Έλεγχος ... σ. 7 -8.
«Ανάπλασις» 1929 σ. 210. Ως είναι πρόδηλον ο Κανών ούτος αντιγράφει τον Α' της εν Αντιοχεία Συνόδου Κανόνα.
Τους  8  Κανόνας  της  εν  Κων/πόλει  Συνόδου  εξέδοτο  πρώτος  ο  Δοσίθεος  εν:  «Τόμος  Αγάπης»  σ.,  538-547,
ανεδημοσίευσαν δ' αυτούς οι Κ. Σάθας, εν: «Βιογραφικόν σχεδίασμα... » σ. 82-92 και Καλλίνικος Δεληκάνης,
(Μητροπολίτης Κωζίκου), εν: «Πατριαρχικά έγγραφα» Τόμος Γ' Κων/πολις 1905 σ. 10-20:
39. Η ΙΣΙ του 1929 εξέδοτο τη 2-7-29 ανακοίνωσιν περί της εννοίας των Κανόνων της επί Ιερεμίου του Τρανού
Συνόδου. Αξιοσημείωτον είναι ότι ταύτην υπογράφει και ο κατόπιν εις τους παλαιοημερολογίτας προσχωρήσας
Μητροπολίτης . Φλωρίνης Χρυσόστομος. Βλ. και Π. Τρεμπέλα, Ο Χρυσόστουος Παπαδόπουλος ως Αρχιεπίσκοπος.;
εν: «Εκκλησία» 1968 σ. 537.
40. Βλ. Ανακοινωθέν της ΙΣΙ εν: «Ανάπλασις» 1929 σ. 210. Την αυτήν άποψιν ως προς την έννοιαν της υπό των διαληφθεισών Συνόδων καταδίκης του Γρηγοριανού Ημερολογίου, διετύπωσεν εν έτει 1937 και ο «πρώην Φλωρίνης», υποστηρίξας εν επιστολή αυτού προς τον Γερμανόν Βαρυκόπουλον, ότι η καταδίκη αύτη αφεώρα εις την μη μεταβολήν του Πασχαλίου, ήτις επέρχεται διά του Γρηγοριανού Ημερολογίου, και ην ακριβώς απέφυγεν επιμελώς να υιοθετήση η Εκκλησία της Ελλάδος. (Βλ. την επιστολήν εν: Θεοδωρήτου Μοναχού, Το Ημερολογιακόν Σχίσμα δυνάμει ή ενεργεία; Άγιον Όρος -Αθήναι 1973 σ.26 ). Περί των καταβαλλομένων σήμερον προσπαθειών προς εξεύρεσιν τελειοτέρου Ημερολογίου βλ. Χ. Παπαγεωργίου: ένθ. ανωτ. σ. 508 επ. «Επίσκεψιν» αρ. 111, 1975 σ. 8-
9, σ.14 επ. Παγκρατίου Μητροπολίτου Γάνου και Χώρας, Ημερολογιακά εν: «Ορθοδοξία» 1944 σ. 51-54. Βλ. ωσαύτως κίνησιν περί καθορισμού ως ωρισμένης ημέρας εορτασμού του Πάσχα. Γ. Αρβανίτη, Ιστορικόν σημείωμα περί του Πάσχα εν: «Θεολογία» 1939 σ. 355-360 «Εθνικός Κήρυξ» 18-7-54. «Η.Φ.Ο.» 1954 φ.186 σ.3: «Ακρόπολις», 7-12-55. Χ. Παπαγεωργίου ένθ. ανωτ. σ. 414-515. Ωσαύτως «Η.Φ.Ο.» 1969 φ. 568 σ. 1, 2, 3, «Έθνος » 27-5-29. Αλλά και ο
Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης Δημήτριος εν τω Πασχαλίω αυτού μηνύματι έτους 1974 προύτεινε την καθιέρωσιν κοινής ημέρας εορτής του Πάσχα υφ' όλων των Χριστιανών (Βλ. το κείμενον εν: «Επίσκεψις» 1974 έκτακτον φύλλον 14 Απριλίου). Την περi μονιμοποιήσεως της ημέρας του εορτασμού του Πάσχα άποψιν αποκρούει η Εκκλησία της Ελλάδος, θεωρούσα ταύτην όλως απαράδεκτον, άτε σημειούσαν παρέκκλισιν από των θεσπιθέντων υπό της Α' Οικουμενικής Συνόδου (Εκκλησίας Ελλάδος: Το Ημερολογιακόν ζήτημα, σ. 17 -55 ). Το Βατικανόν ωσαύτως είναι επιφυλακτικόν (Βλ. ανωτ. σ. 17-18 ) εξαρτόν την στάσιν αυτού εκ της θέσεως των Ορθοδόξων.  Η  τελευταία  αύτη  πρότασις  του  Οικουμενικού  Πατριαρχείου συνήντησε οξείαν  αντίδρασιν  των παλαιοημερολογιτικών και συντηρητικών στοιχείων εν Αθήναις (Πρβλ. Δ. Μπατιστάτου, Ο συνεορτασμός του Πάσχα; εν: «Ο.Τ.» 1974 φ: 209 σ.1, φ. 210, σ.1). και εν Αγίω Όρει (Βλ. επιστολήν του Ηγουμένου Γαβριήλ εν: «Ο.Τ.»
1974 φ. 209 σ.1). Την μεταβολήν του Πασχαλίου αποστέργουσιν oι παλαιοημερολογίται και υπό Οικουμενικής εισέτι Συνόδου γενησομένην (Πρβλ: Συντονιστικής Επιτροπής Ενώσεως ΓΟΧ Ελλάδος, Αναίρεσις των υπό του
Οσιωτάτου  εν  μοναχοίς Θεοδωρήτου (αγιορείτου) υποστηριζομένων θέσεων  και  απόψεων εις  την  υπ'  αυτού

εκδοθείσαν  επιστολιμαίαν  διατριβήν  «Το  Ημερολογιακόν  Σχίσμα  δυνάμει  ή  ενεργεία;»  Αθήναι.  1973  σ.  10-
11).:Σχετικώς Πρβλ. Αρχιμ. Επιφανίου Θεοδωροπούλου, Ο συνεορτασμός του Πάσχα εν:. «Ενορία» 1974 σ. 1 -2,
Αρχιμ. Σπ. Μπιλάλη, Ορθοδοξία και Παπισμός, Αθήναι Β' σ. 570-579, Κ. Χασάπη, Το κοινόν Χριστιανικόν Πάσχα εν:
«Ελεύθερος Κόσμος» 25-4-70.
41. Βλ. και σχόλιον υπό τον τίτλον «Επαναλαμβανόμενον ψεύδος» εν: «Ανάπλασις» 1931 σ. 128.
42. Γ. Ευστρατιάδου, ένθ. ανωτ. σ. 119-122, Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου 'Αθηνών..., Ημερολογιακά Α' 1926 σ. 8 -
9, Υπόμνημα Γ.Ο. Χ., προς τους Σεβασμιωτάτους Ιεράρχας της απανταχοϋ Ορθοδοξίας. Αθήναι 1962 σ. 23 Βλ. και
«Η.Φ.Ο.» 1952. φ. 123 σ: 4-6. Εν πάση περιπτώσει, και γνησίου εισέτι εκλαμβανομένου του κειμένου τούτου, η
έννοια αυτού, είναι, ότι απαγορεύεται η προσχώρησις εις το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον, πράγμα όπερ τηρεϊται υπό
της Ορθοδόξου Εκκλησίας μέχρι σήμερον.
43.   Βλ.   Χρυσοστόμου   (Α')   Αρχιεπισκόπου   Αθηνών.:.,   Έλεγχος   παραποιήσεως   συνοδικων   πράξεων   και
Πατριαρχικων εγγράφων. Αθήνησι 1931.
44. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών..., ένθ: ανωτ. σ. 11. Βλ. και «Αθωνικοί Διάλογοι » 1978, τ. 55-56 σ. 11
επ.
45. Μοναχού Αρσενίου Cοttea, Κέντρα της Ορθοδόξου Εκκλησiας, Αθήναι 1967 σ. 21-22, Ματθαίου Πνευματικού
Λαυριώτου, Φωνή Γνησίου Ορθοδόξου, Αθήναι 1938 σ. 8-9. Του αυτοϋ, Σάλπιγξ υπέρ της Αγίας ημών Ανατολικής
Εκκλησίας, Αθήναι 1931 σ. 9-10. Πρβλ. Τι γράφουν οι Πατέρες της Μ. Λαύρας περί των Παλαιοημερολογιτών
«Ζηλωτών», Αθήναι 1934 σ. 18-20.
46. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών..., ένθ. ανωτ. σ. 31.
47. Ένθ. ανωτ. Υπό των μοναχών της Μεγίστης Λαύρας διετυπώθη η υποψία ότι η δημιουργΙα του ζητήματος
τούτου ενδεχομένως να ωφείλετο εις παπικήν συγκεκαλυμμένην επίδρασιν, δεδομένου ότι εν τινι μονή του Αγίου
Όρους υπήρχον τότε 24 Ουνίται, έξω δε αυτής έτεροι 8 (Πρβλ. Τι γράφουν ... σ. 19). Αντίκρουσιν των κατά της
γνησιότητος του κειμένου ισχυρισμών του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου επεχείρησεν ο παλαιοημερολογίτης πρεσβ. Βασίλειος Σακκάς, υπεραμυνόμενος της γνησιότητος του χειρογράφου της Ιεράς Μονής Αγίου Παντελεήμονος. Το βασικόν αυτού επιχείρημα, καθ' ο δεν είχε λόγους η Ορθόδοξη Εκκλησία, εις εποχήν καθ' ην τούτο εγράφη, να αντιμάχεται το παλαιόν ημερολόγιον, εφ' όσον τότε δεν υπήρχε «νέον» και
«παλαιόν» καθ' ημάς δεν ευσταθεί διότι οι εν αυτώ περιεχόμενοι αναθεματισμοί δεν αφορώσιν εις τι «νέον» ή
«παλαιόν» ημερολόγιον, αλλ' εις τους ακολουθούντας το Γρηγοριανόν, όπερ από του 16ου αιώνος αποτελεί ζήτημα απασχολούν την Ορθόδοξον Εκκλησίαν. Βλ. σχετικώς, Basil Sakkas, The calendar question, εν: «Orthodox Life» vol.
22, 1972 τ. 6 σ. 27, και Ζηλωτών Μοναχών Αγίου Όρους, Ιδού το φως εν: «ΗΦΟ» 1952 φ. 123 σ. 4-6. Πρβλ. ωσαύτως και Αγιορείτου μοναχού, Τ Ημερολογιακόν ζήτημα εν «Ο.Τ.» 1-5-1972. Θ (εοκλήτου) μ (οναχού) Δ (ιονυσιάτου), Εισαγωγικά στο Παλαιοημερολογητικό σχίσμα, εν: «Αθωνικοί Διάλογοι} 1978 τ.55-56 σ. 11 επ.
48. Εκκλησίας Ελλάδος, Το Ημερολογιακόν ζήτημα, Εισήγησις προς την Πανορθόδοξον Μεγάλην Σύνοδον Αθήναι
1971 σ. 29. Basil Sakkas, Υπόμνημα ... σ. 41.
49.   Διονυσίου,   Μητροπολίτου  Σερβίων   και   Κοζάνης,   Β'   Ομιλία   επί   του   Ημερολογιακού  (εξ   ανεκδότων
χειρογράφων).


2.  Η  κατά  πρωτοβουλίαν  του  Οικουμενικού  Πατριαρχείου  θέσις  τoυ
Ημερολογιακού ζητήματος


Η,  από  του  ιστ'  αιώνος,  γνωστή  ήδη  θέσις  του  Οικουμενικού   Πατριαρχείου   έναντι  του Γρηγοριανού Ημερολογίου, δεν ημπόδισε την ανάμιιξιν αυτού εις το περί μεταρρυθμίσεως του ημερολογίου θέμα, όπερ ήρξατο, αρχομένου του κ' αιώνος να εκτείνηται και προς τας λοιπάς Ορθοδόξους Εκκλησίας ως «ύφιστάμενον γενικόν εκκλησιαστικόν  ζήτημα»(50) δεδομένης της σχέσεως  αυτού προς τον εορτολογικόν  κύκλον της Εκκλησίας,  περί και του οποίου εζητείτο παρά του Οικουμενικού Πατριαρχείου η διατύπωσις της εαυτών γνώμης. Ούτω διά της από 12
Ιουνίου  1902(51)  Εγκυκλίου  του  Μεγάλου  Πατριάρχου   Κωνσταντινουπόλεως  Ιωακείμ  του Γ'(52) απευθυνθείσης τοις «Μακαριωτάτοις και Αγιωτάτοις Πατριάρχαις Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων  και  ταις  Αγιωτάταις  εν  Χριστώ  Αδελφαίς  Αυτοκεφάλοις  Εκκλησίαις  ταις  εν Κύπρω, Ρωσσία, Ελλάδι, Ρωμουνία, Σερβία και Μαυροβουνίω»(53)  προυβάλλοντο  εις μελέτην και ανταλλαγήν απόψεων γενικά τινα ζητήματα, εις την εκκλησιαστικήν ενότητα αφορώντα, εφ'  ών  ο  Πατριάρχης   εστήριζεν   ελπίδας   γονιμωτέρας   καλλιεργείας   των  προς  αλλήλας σχέσεων των ομοδόξων Εκκλησιών «πρός αγλαωτέραν και δαψιλεστέραν θρησκευτικήν καρποφορίαν»  . Τα εν λόγω ζητήματα  ήσαν «καθόλου  μεν ειπείν θρησκευτικής  ουσίας  και ιδιότητος πολλής δε σημασίας και σπουδαιότητος»( 54).

Τελευταίον(55) μεταξύ των θιγομένων εν τη ως είρηται Εγκυκλίω ζητημάτων ετίθετο το Ημερολογιακόν,  και δη και εν όψει της διαφαινομένης διαφωνίας μεταξύ των εγκυψάντων εις την  μελέτην  αυτού  ειδικών  ορθοδόξων  επιστημόνων.  Ειδικώτερον,  ο μεγαλόπνους Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ' έθετε σαφώς θέμα μεταρρυθμίσεως  «του απ' αιώνων κρατούντος εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία Ιουλιανού Ημερολογίου ή αποδοχής του Γρηγοριανού, εκείνου μεν ως ελλιπεστέρου   επιστημονικώς,   τούτου   δε  ως  ακριβεστέρου   νομιζομένου   και   ...  της  κατ' αναγκαίαν ακολουθίαν μεταστάσεως του καθ' ημάς Εκκλησιαστικού Πασχαλίου»(56). Παρακατιών    ο   Πατριάρχης    ανέπτυσσεν   εν   κεφαλαίω   τας   εκατέρωθεν   εκ   διαμέτρου αντιθέτους διατυπωθείσας  απόψεις(57), επί του Ημερολογιακού,  «του ζητήματος τούτου, συν τη  επιστημονική   μορφή,   προφανή   έχοντος   σημασίαν   εκκλησιαστικήν»(58)   επί  τω  τέλει ίνα«και περί τούτου διαμορφωθή  κοινόν εν αυταίς φρόνημα, μία δε γνώμη και απόφασις της καθόλου  Ορθοδόξου  Εκκλησίας,  η μόνη απόκειται  η περί τούτου  κρίσις και η εξεύρεσις,  εν ανάγκη, τρόπου συνδυάζοντος,  κατά το εφικτον, την επιζητουμένην  σχετικήν επιστημονικήν ακρίβειαν προς την ποθουμένην τήρησιν των καθιερωμένων εκκλησιαστικών ορισμών»(59).
Η   πατριαρχική,   εξ   άλλου,   Εγκύκλιος   δεν   ηγνόει   την   σημειουμένην   κίνησιν,   εν   τισιν Ορθοδόξοις χώραις, περί μεταβολής του Ιουλιανού Ημερολογίου και τας εξ αυτής διαμορφωθείσας  δύο αντιθέτους  παρατάξεις,  ων η ύπαρξις  εμαρτύρει  την σοβαρότητα  του ζητήματος   και   την   αναγκαιότητα    της   ως   οίον   τε   τάχιον   αντιμετωπίσεως    αυτού   εν πανορθοδόξω συμφωνία προς αποσόβησιν ενδεχομένης δυσμενούς, δια την ενότητα της Εκκλησίας,  εξελίξεως.  Επομένως  ορθώς η επί του Ημερολογιακού  ζητήματος  εισήγησις  της Εκκλησίας της Ελλάδος ενώπιον της Πανορθοδόξου  Μεγάλης Συνόδου υποστηρίζει, ότι «από του   τέλους   του   ΙΘ'   αιώνος   είχεν   αρχίσει   η  Εκκλησία   να  συνειδητοποιή   την  ανάγκην διορθώσεως του ισχύοντος τότε Ιουλιανού Ημερολογίου»(60)

Σημειώσεις

50. Πρβλ. Αρχιμ. Θεοκλήτου Στράγκα, Εκκλησίας Ελλάδος Ιστορία εκ πηγών αψευδών τ. Α' Αθήναι 1969 σ. 530. Χρυσοστόμου (Α' ) Αρχιεπισκόπου Αθηνών.:., Ημερολογιακά Α` σ. 25. Εκκλησίας Ελλάδος, Το Ημερολογιακόν ζήτημα... σ: 6-7: Κατά τα τελευταία έτη του παρελθόντος αιώνος το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, επί τη εισηγήσει του εκ Σμύρνης μαθηματικού Επαμεινώνδου Πολυδώρου, είχε συστήσει επιτροπήν εκ των καθηγητών Γ. Λιανοπούλου, Β. Αντωνιάδου, Κ. Σπαθάρη και Ηλία Βαλσαμάκη, ήτις μελετήσασα τας εν υπομνήματι περιληφθείσας προτάσεις του διαληφθέντος επιστήμονος περί παραδοχής υπό της Εκκλησίας του Γρηγοριανού Ημερολογίου και τροποποιήσεως του Πασχαλίου, κατέληξεν εις αρνητικόν μάλλον συμπέρασμα (βλ. «Ε.Α.» 1895 σ.
347-348, 1896 σ. 202-207 ). Εις παρόμοια συμπεράσματα κατέληξε και η μεγάλη Επιτροπή ρώσων επιστημόνων εν
Πετρουπόλει συγκροτηθείσα κατά τα έτη 1899-1900. Χρυσοστόμου (Α' ) Αρχιεπισκόπου Αθηνών. : . Επικήδειος
προσφώνησις εις τον Μαρωνείας Άνθιμον, εν: «Εκκλησία» 1938 σ. 251). Ειρήσθω δ' ότι εις τας περί μεταβολής του ισχύοντος ημερολογίου γενομένας τότε εν Κων/πόλει εισηγήσεις «το πολύ δημόσιον εδεiχθη τα μάλα επιφυλακτικόν και απρόθυμον» (Κ.Δ., Η μεταρρύθμισις του Ημερολογίου, εν: «Ε.Α.» 1895 σ. 312 επ.). Ως αξιοσημείωτον διά την ιστoρίαν του ζητήματος γεγονός προβάλλεται και η εν έτει 1900 εν Κων/πόλει γενομένη περί ημερολογίου διάλεξις του Α. Σπαθάρη, ταχθέντος κατά της ημερολογιακής αλλαγής. Ευγενίου Τόμπρου Εκκλησία δεχθείσα το Γρηγοριανόν (Παπικόν) ημερολόγιον, κατέστη σχισματική και τα Μυστήριά της ως εκ τούτου  στερούνται της  Θείας Χάριτος, εν:  «ΚΕΟ» Οκτώβρ. 1971  σ.  9.  Πολυκάρπου, Επιισκόπου Διαυλείας, Η ημερολογιακή  μεταρρύθμισις  Αθήναι  1947;  σ.  22-30.  Του  αυτού,  Κρίσεις  επί  της  πρώτης  παρατηρήσεως της γενομένης υπό του Σεβασμ. Μητροπ. Λαρiσης κ.κ. Δωροθέου επί της γνωστής εκθέσεως των κ. Γ. Ράμμου, Χ. Σγουρίτσα και Κ. Τσάτσου επί του Παλαιοημερολογιτικού ζητήματος, Βόλος 1952 σ.12. Χρυσοστόμου, Μητροπολίτου πρ. Φλωρίνης, Θέσις του εορτολογικού...Αθήναι 1947, σ. 40.
51. Πρβλ. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών..., Η Εκκλησία της Ελλάδος επί τη 1900ή επετείω της ιδ ρύσεως αυτής  υπό  του  Αποστόλου Παύλου,  50-1951.  Αθήναι  1951  σ.168.  Ιεζεκιήλ,  Μητροπολίτου Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Βιβλιοκρισία εν: «Εκκλησία» 1937 σ. 103. Κατά τον Θ. Στράγκαν, 30 Ιουνίου. Ούτω και «Ν. Σιών», τ. Α' σ.17 και Χρυσόστομος (Α') Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, εν: «Η διόρθωσις του Ιουλιανού Ημερολογίου» σ. 7. Βλ. «Ε.Α.» 1903 σ. 162-165.
52. Κατά την Β' πατριαρχείαν αυτού. Βλ. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, Το Ημερολογιακόν ζήτημα, Κων/πολις
1922 σ. 28 επ. Δ. Κατσή, Ημερολόγιον εν ΘΗΕ τ. 6 σ. 49. Δ. Μαυροπούλου, Πατριαρχικαί σελίδες, Αθήναι 1960 σ. 45
έπ.
53. «Ν. Σιών » τ. Α' σ. 169, «Ε,Α.» 1903 σ.162.

54. «Ν. Σιών» τ. Α' σ.170-171. Αρχιμ. Θ. Στράγκα, ένθ. ανωτ. τ. Α' σ. 531-532. Η Εγκύκλιος αύτη θεωρείται ως η αφετηρία μιας νέας εποχής εν τη διορθοδόξω κοινωνία, διότι δι' αυτής εκαλείτο σύμπας ο χριστιανικός κόσμος εις συνεργασίαν και σύμπραξιν επί σοβαρών εκκλησιαστικών ζητημάτων.Πρβλ. «Επίσκεψιν» αρ. 83, 4 -9-1973 σ. 3.
55. Τα λοιπά ζητήματα αφεώρων α) εις την τηρητέαν εν τω μέλλοντι γραμμήν προς επίτευξιν ενότητος μεταξύ των ορθοδόξων λαών και στερέωσιν της ορθοδόξου ημών πίστεως έναντι «του επιφερομένοϋ εναντίου πνεύματος του αιώνος τούτου», β) εις τας «μετά των δύο μεγάλων του Χριστιανισμού αναδενδράδων, της Δυτικής δηλονούν και της των Διαμαρτυρομένων Εκκλησίας» σχέσεις και γ) εις τας μετά των Παλαιοκαθολικών σχέσεις, υπό το φως της ορθοδόξου δογματικής διδασκαλίας, ενώ κατ' άλλους δεν περιέχει «διαφοράς ουσιώδεις την ενότητα της πίστεως και την εκκλησιαστικήν κοινωνίαν κωλυούσας». Πρβλ. Αρχιμ. Θ. Στράγκα, ένθ. ανωτ. τ. Α' σ. 532-534.
56. «Ν. Σιών» τ. Α' σ. 175. «Ε.Α.» 1903 σ. 164, Αρχιμ. Θ. Στράγκα, ένθ. ανωτ. σ. 534.
57. «Ν. Σιών» τ. Α' σ. 175. «Ε.Α.» 1903 σ. 164. Αρχιμ. Θ. Στράγκα ένθ. ανωτ. τ. Α' σ. 534-535. Ούτω και ο Διονύσιος
Λάτας εν τη ύπ' αυτού εκδιδομένη «Σιών» τού έτους 1881 διετύπου την ευχήν «να επιστή ο χρόνος, καθ' ον να διορθωθή και παρ' ημϊν η διαφορά αύτη (εκ του σφάλματος του Ιουλιανού ημερολογίου ) όπως μη σπείρωσί ποτε oι απόγονοι ημών τον Ιούλιον και θερίσωσι τον Ιανουάριον» (Βλ. «Σιών» Εφημερiς Θρησκευτική. Αθήναι 1881 φ. 3 σ. 4
).
58. «Ν. Σιών» τ. Α' σ.175. Αρχιμ. Θ Στράγκα, ένθ: ανωτ. τ. Α' σ. 535. Περί της εκκλησιαστικής σημασίας του
ημερολογίου βλ. Basil Sakkas, The calendar question, έν: «Orthodox Life» νοl. 22, 1972 τ. 2 σ. 22 έπ. Αι ακίνητοι και αι κινηταί εορταί και τα οικεία λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας ημών αναφέρονται εις το ηλιακόν ή το σεληνιακόν ημερολόγιον (Βλ. Βoris Molchanov, Understanding our church calendar,.εν: «Orthodox Life».νοl. 22 Νο1, 1972 σ: 31) .
59. Αρχιμ. Θ. Στράγκα, ένθ.ανωτ. τ. Α' σ. 535
60. Εκκλησίας Ελλάδος, Το Ημερολογιακόν ζήτημα. Εισήγησις προς την Παναρθόδοξον Μεγάλην Σύνοδον Αθήναι
1971 σ. 7. Πρβλ. την αντίθετον άποψιν εν: Αγιορείτου Μοναχού, Το Ημερολογιακόν ζήτημα, εν: «Ο.Τ.» 1972 (1 -15
Απριλίου).


3. Η θέσις των λοιπών, πλην τής Ελλάδος, Ορθοδόξων Εκκλησιών έναντι τουύ ζητήματος.


Εις  την  από   12  Ιουνίου   1902   Εγκύκλιον   του  Πατριάρχου   Κων/πόλεως   Ιωακείμ   του  Γ', απήντησαν  κατά χρονολογικήν  σειράν πρώτη μεν η ρωσική Εκκλησία,  είτα δε αι Εκκλησίαι Ιεροσολύμων,  Ρουμανίας, Σερβίας, Ελλάδος και Μαυροβουνίου.  Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Φώτιος, διιστάμενος  προς τον Οικουμενικόν  δεν απήντησεν εις την πατριαρχικήν  Εγκύκλιον ούτως,   ώστε  εις  την  νεωτέραν   αυτού  από  10  Ιουνίου   1904  απαντητικήν   Εγκύκλιον   να διερωτάται ο Οικουμενικός γράφων: «του Μακαριωτάτου και Σεβασμιωτάτου Πάπα και Πατριάρχου  της μεγάλης  πόλεως Αλεξανδρείας  και πάσης γης Αιγύπτου  ουκ οίδαμεν όπως αναβάλλοντος εις δεύρο την απάντησιν»(61).
Η ρωσική Εκκλησία εν τη υπό ημερομηνίαν 28 Φεβρουαρίου 1903 απαντήσει αυτής, εν σχέσει προς  το Ημερολογιακόν  ωμολόγει  ότι «το ζήτημα  της μεταβολής  ή και της μερικής  μόνον μεταρρυθμίσεως   του  Ημερολογίου   ου  μικρόν   ωσαύτως   από  πολλού   ήδη  ταράττει   τους ορθοδόξους  εν τη  χώρα  αυτής»(62)  παρά  ταύτα  εδέχετο  την  μερικήν  μόνον  του  Ιουλιανού Ημερολογίου  διόρθωσιν,  ήτοι εν σχέσει μόνον προς το νέον έτος και την μετονομασίαν  των ημερομηνιών,   αποκλείουσα   παντελώς,   συν  τη  διορθώσει,   και  την  μεταβολήν   «και  του Πασχαλίου  και  της  όλης  εκκλησιαστικής  χρονολογίας»  επί  τω  λόγω  ότι  η  τοιαύτη  τυχόν μεταβολή «συνεπήγετο αν αναμφιβόλως διασαλεύσεις τινάς και εν τω εκκλησιαστικώ βίω, εν ω εν τη προκειμένη περιπτώσει τοιαύται διασαλεύσεις ουδεμίαν εαυταίς ευρίσκουσιν επαρκή δικαιολογίαν  ούτε εν τη αποκλειστική  ορθότητι της προτεινομένης  μεταρρυθμίσεως,  ούτε εν ωριμασάση τινι εκκλησιαστική άνάγκη»(63).
Ούτως η ρωσική Εκκλησία απέκρουε κατ' αρχήν το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον(64),  στέργουσα
εν εσχάτη ανάγκη την εισαγωγήν αυτού εν ταις πολιτικαίς και κοινωνικαίς σχέσεσι διά μετονομασίας  των αριθμών  του Ιουλιανού  Ημερολογίου,  κατά  το πρότυπον  της Εκκλησίας της Ιαπωνίας.
Το   Πατριαρχείον   Ιεροσολύμων   απήντησε   διά   του   από   5  Ιουνίου   1903   Γράμματος   του Πατριάρχου Δαμιανού, παρατηρούντος, σχετικώς, ότι «υφ' ας σήμερον η εν τη Ανατολή Ορθόδοξος   Εκκλησία   διατελεί   συνθήκας,   υπό  των  οπαδών  της  Καθολικής   και  της  των

Διαμαρτυρομένων         Εκκλησίας     αδιαλείπτως     διά         των     προσηλυτιστικών        ενεργειών προσβαλλομένη,   πάσα   περί   μεταρρυθμίσεως   του   κρατούντος   ημερολογίου   και   δη   επί προτιμήσει του Γρηγοριανού απόφασις έσται επί βλάβη της Ορθοδοξίας»(65).  Την όλην, κατά ταύτα,  βαρύτητα,  επί  του  ασκουμένου  προσηλυτισμού  εκ  μέρους  των  τε λατίνων  και  των διαμαρτυρομένων   εις  βάρος  του  ορθοδόξου  πληθυσμού  ο  Πατριάρχης  Δαμιανός  ρίπτων, ηύχετο όπως «οι εν τή Δύσει χριστιανικοί λαοί έλθοιεν εις επίγνωσιν του αντιευαγγελικού  και διά     το     σχέδιον     της     παγκοσμίου     χριστιανικής     ενότητος    ολεθρίου     του     υπ'     αυτών υποστηριζομένου  έργου  του προσηλυτισμού»  οπότε  «ουδέν  ασυνεπές  ποιήσει  η Ορθόδοξος Εκκλησία παραδεχομένη το υπό της επιστήμης κατά το εφικτόν ακριβές υποδεικνύμενον ημερολόγιον,   προς  τε  χρονομετρικήν   όσον  ένεστιν  ακρίβειαν,  προς  τε  ευκολίαν  εν  ταίς βιοτικαίς συναλλαγαίς, αλλά μην και προς δόξαν Χριστού»(66) συνευδοκών, υπό την επιπρόσθετον προϋπόθεσιν της εν ομοφωνία των μελών της υπ' ουρανόν Ορθοδοξίας λήψεως αποφάσεως,  εις  την  αλλαγήν  του  τε ημερολογίου  και  του  εορτολογίου,  καίπερ  ειδώς  τους κανονικούς λόγους οίτινες απέκλειον την λύσιν ταύτην(67).
Το Πατριαρχείον Ιεροσολύμων, κατά ταύτα, εδήλου ότι α) ένεκα του διενεργουμένου  υπό των ετεροδόξων  εν τη Ανατολή  προσηλυτισμού  εις βάρος  των ορθοδόξων,  πάσα  περί μεταρρυθμίσεως του κρατούντος ημερολογίου κατά το λατινικόν πρότυπον απόφασις, έμελλε να παράσχη όπλα εις χείρας των προπαγανδιστών  εις βάρος της Ορθοδοξίας, εμφανιζομένης ως αποδεχομένης,  εν τω ζητήματι του ημερολογίου, την παπικήν λύσιν, β ) εις ην περίπτωσιν όμως οι ετερόδοξοι θα έπαυον την προσηλυτιστικήν αυτών δραστηριότητα, θα ηδύνατο η Ορθόδοξος Εκκλησία να αποδεχθή το υπό της επιστήμης προβαλλόμενον τελειότερον ημερολόγιον ήτοι το Γρηγοριανόν και γ) εν τοιαύτη δε περιπτώσει θα περιήρχετο βεβαίως εις αργίαν  ο Ζ'  Αποστολικός  κανών  περί  του  καθορισμού  της  ημέρας  εορτασμού  του  Πάσχα, αλλά   του  ζητήματος   μη  όντος   δογματικού,   ουδέν   το  κωλύον   την  Εκκλησίαν   όπως  εν ομοφωνία πανορθοδόξω αποφασίση περί ημερολογίου κατά τα πορίσματα της επιστήμης(68). Η Εκκλησία Ρουμανίας, απαντώσα τη 6η Ιουνίου 1903, ετάσσετο κατά της μεταβολής του κρατούντος ημερολογίου,  φρονούσα ανεπιφυλάκτως  ότι «ούτε διά του δακτύλου επιτρέπεται ημίν να θίξωμεν τας απηρχαιωμένας ατrοφάσεις, αίτινες αποτελούσι την ημετέραν εκκλησιαστικήν δόξαν»(69).
Η Εκκλησία της Σερβίας διά της από 6 Ιουνίου 1903 απαντήσεως αυτής, διεπίστου, συμφώνως τη ειδική  εισηγήσει  του Μητροπολίτου  Ιννοκεντίου,  την χρονομετρικήν  ανακρίβειαν  του  τε Ιουλιανού  και του Γρηγοριανού  Ημερολογίου  και τα επιζήμια  επακόλουθα  της ανακριβείας ταύτης,  προύτεινε  δε την καθιέρωσιν  νέου ορθού υπολογισμού  του χρόνου  «λαμβανομένου υπ' όψει του θρησκευτικού  και κανονικού μέρους του ημερολογίου»(70)  ούτινος την ρύθμισιν επαφίετο εις την εκκλησιαστικήν Αρχήν.
Τέλος,  η  Εκκλησία  του  Μαυροβουνίου,   εν  τη  από  28  Αυγούστου  1903  απαντήσει  αυτής, συνίστα  επιφυλακτικότητα  έναντι  του Ημερολογιακού  «διότι,  ως γνωστόν,  η μεταβολή  του Ημερολογίου εξυπονοεί την μεταλλαγήν του Πασχαλίου, τ.έ., παντός του εκκλησιαστικού συστήματος  και του υπολογισμού  της ενιαυσίου  περιόδου  και των κινητών  εορτών»(71)  και εφίστα την προσοχήν των Ορθοδόξων Εκκλησιών επί του ενδεχομένου της δυσαρεσκείας των πιστών,     εκ     τυχόν     μεταβολής     του     ημερολογίου,     και     της     δημιουργίας     δυσαρέστων καταστάσεων, περί ων ευγλώτως μαρτυρεί η Εκκλησ. Ιστορία.
Κατά τας εκτεθείσας ώδε απόψεις των αγιωτάτων Εκκλησιών, συνάγεται το συμπέρασμα, ότι η θέσις αυτών έναντι του Ημερολογιακού ζητήματος ήτο, διά τας τότε συνθήκας, αρνητική, εν επικλήσει  ποικίλων  εκάστοτε  πλην σοβαρών  λόγων,  ων ένεκα δεν εκρίνετο  ως αναγκαία  ή ευκταία η οιαδήποτε  μεταβολή.  Μη αποκλείουσαι,  ουχ' ήπον, το δυνατόν μελλοντικής  τινος ημερολογιακής  τροποποιήσεως  αι  Ορθόδοξοι  Εκκλησίαι(72)  έθετον  όρους  τινάς  μέλλοντας όπως  απαραιτήτως  ισχύσωσιν  εν  περιπτώσει  καθ'  ήν,  εν  τω  μέλλοντι,  θα  αντιμετωπίζετο τοιούτο  ενδεχόμενον.   Οι  όροι  δε  ούτοι  ήσαν  οι  εξής  :  α)  θα  έδει  πάσης  ημερολογιακής μεταβολής  να  προηγηθή  κοινή  πασών  των  Ορθοδόξων   Εκκλησιών  συμφωνία,   β)  να  μη

παραβιασθώσιν  αι σχετικαί  προς  το Πασχάλιον  διατάξεις  και  γ) να αποφευχθή  πάσα  του πληρώματος   της   Εκκλησίας   ταραχή   και   διάστασις.   Γενικώς   ειπείν   το  όλον   θέμα   δεν ενεφάνιζεν, αρχομένου του κ' αιώνος, ωριμότητα προς επίλυσιν, παρά το γεγονός ότι κατέκτα συνεχώς έδαφος η αναγκαιότης  αυτής, εν όψει και των, επί του πολιτικού πεδίου, εξελίξεων ως προς την αποδοχήν νέου, τελειοτέρου, ημερολογίου εκ μέρους των ευρωπαϊκών χωρών(73).

Σημειώσεις

61. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών... Η διόρθωσις... σ. 8, Αρχιμ. Θ. Στράγκα, ένθ. άνωτ. τ. Α' σ. 541. Βλ. και υποσημείωσιν 79.
62. Αρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον εν τη Ανατολή, ένθ. ανωτ. σ. 219. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης; ένθ. ανωτ: σ. 33.
63. «Ε.Α.» 1903 σ. 485. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, ένθ. ανωτ. σ. 34.
64. Αρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, ένθ. ανωτ. σ. 220.
65. «Ε.Α.» 1903 σ. 484. «Ν. Σιών», Α' σ. 200. Κατά τον Κ. Ψάχον «η διαφορά του ημερολογίου και αι μικραί διαφοραί
ημών αι εκκλησιαστικαί προς την Δύσιν ιδία δε προς τον Παπισμόν και τας άλλας Εκκλησίας, διέσωσαν και
διετήρησαν αλώβητον επί σειράν μακρών αιώνων την ημετέραν Ανατολικήν Ορθόδοξον του Χριστού Εκκλησίαν»
Βλ. Κ. Ψάχου, Το ορθόδοξον Ημερολόγιον, εν: «Η.Φ.Ο.» 1928 φ. 5 σ. 3.
66. Αρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, ένθ. ανωτ. σ.230. «Ν. Σιών» τ. Α' σ. 200.
67.  Ούτως ο Πατριάρχης Δαμιανός παρεδέχετο ότι «η  του επιστημονικώς τελειοτέρου ημερολογίου (δηλ. του
Γρηγοριανού) παραδοχή περιάξει εις αργίαν τον τε Αποστολικόν κανόνα τον απαγορεύοντα την εορτήν του Αγίου
Πάσχα «προ της εαρινής ισημερίας μετά των Ιουδαίων τελεϊν» και την από της αγίας Οικουμενικής πρώτης
Συνόδου  κεκρατηκυίαν συνήθειαν, ίνα  η  του  Πάσχα εορτή  εορτάζηται την  Κυριακήν την  μετά  την  πρώτην πανσέληνον της εαρινής ισημερίας. Αλλά των ηθικών αιτίων αφ' ων ο τε Αποστολικός κανών και η συνήθεια απέρρευσεν, ουκέτι υφισταμένων, πρόδηλον ως ουδέν το κωλύον από δογματικής απόψεως την ορθόδοξον Εκκλησίαν εν ομοφωνία των μελών αυτής ετέρως συμφώνως προς τα αληθή της επιστήμης πορίσματα τα περί του ημερολογίου διατάξασθαι» Πρβλ. εν: «Ανάπλασις» 1928 σ. 45. Αντιθέτως ο 'Αρχ/πος Ιορδάνου Τιμόθεος, γράφων εν έτει 1923 περί του Ημερολογιακού και αναφερόμενος εις τας καταβαλλομένας προσπαθείας ίνα και αι Ορθόδοξοι Εκκλησίαι προσλάβωσι το Γρηγοριανόν Ημερολόγϊον, υπεγράμμιζε την ανάγκην όπως προληφθώσιν
«αι δυσμενείς συνέπειαι αίτινες προκύπτουσιν εις βάρος του ορθοδόξου ονόματος διά της αποδοχής του Γρηγοριανού εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία κυρίως διά τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας και Αντιοχείας, έξαιρετικώς δε διά το Πατριαρχείον Ιεροσολύμων». (Τ.Π. Θέμελη, Περί του Ημερολογίου, εν: «Ν. Σιών» ΙΗ' σ. 299).
68. Αξιοσημείωτον εν τούτοις είναι το γεγονός ότι ο «Μητροπολίτης πρ. Φλωρίνης» Χρυσόστομος εν τη εαυτού
«Αναιρέσει:.» ανεφέρθη εις μόνην την υπό στοιχείον α' απόφανσιν, παραλείψας τας λοιπάς δύο, εξ ων διασαφηνίζεται αρκούντως η θέσις του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων έναντι του ημερολογιακού. (Βλ. Χρυσοστόμου, Μητροπολίτου πρ. Φλωρίνης, Αναίρεσις του ελέγχου του Αρχιεπισκόπου...σ. 40. «Εκκλησία» 1937 σ. 375).
69. «Ε.Α.»1903, σ:487. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης,ένθ.ανωτ. σ. 35-36.
70. «Ε.Α.» 1903, σ. 487. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, ένθ. ανωτ. σ. 36.
71. «Ε.Α.» 1903, σ. 488. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, ενθ. ανωτ. σ. 488.
72. Το ενδεχόμενον εν τούτοις τοϋτο αποκλείων εκ προοιμίου ο «Μητροπολίτης πρ. Φλωρίνης» Χρυσόστομος, επεκαλείτο εις επίρρωσιν της γνώμης αυτού ταύτης το γεγονός ότι το Ιουλιανόν Ημερολόγιον αποτελεί την συνισταμένην του ορθοδόξου εορτολογίου, των τε κινητών και ακινήτων εορτών ως και την πυξίδα του Κυριακοδρομίου, των νηστειών, των λειτουργιών και άπαντος του λατρευτικού συστήματος της Εκκλησίας. Βλ. Χρυσοστόμου, Μητροπολίτου πρ. Φλωρίνης, Αναίρεσις του «ελέγχου» ...σ. 44-45.
73. Η Διεθνής Ένωσις Ακαδημιών, συνελθούσα εν Πετρουπόλει τω 1913, διώρισεν Επιτροπήν προς μελέτην το υ ζητήματος απλοποιήσεως του ημερολογίου. Αι χώραι-μέλη απεφάνθησαν υπέρ της ενοποιήσεως των ημερολογίων. Την αυτήν ευχήν διετύπωσε και ρύθμισις του ημερολογίου, εν: «Ορθοδοξία» 1931 σ. 533 -534.


4. Αι κρατούσαι  εν τη Εκκλησία  της Ελλάδος  σχετικαί  αντιλήψιεις  και τελική περί του ζητήματος εκτίμησις του Οικουμενικού Πατριαρχείου.


Εις  την  πατριαρχικήν   ταύτην   Εγκύκλιον,   απευθυνθείσαν,   ως  πρός  την  Εκκλησίαν   της Ελλάδος,  προς τον Πανιερώτατον  Αρχιεπίσκοπον  Σύρου και Τήνου Μεθόδιον,  Τοποτηρητήν όντα του Μητροπολιτικού  των Αθηνών Θρόνου, και τους λοιπούς Συνοδικούς  Συνέδρους(74) απήντησε;  μετά μελέτην  του ζητήματος  εκ μέρους των καθηγητών  της Θεολογικής  Σχολής Αθηνών(75),  ο νέος Μητροπολίτης  Αθηνών Θεόκλητος  ο Α' διά του από 14-7-1903 συνοδικού

εγγράφου(76),  δι'  ου  καθίστα  γνωστόν,  ότι  η  Εκκλησία  της  Ελλάδος,  αναγνωρίζουσα  κατ' αρχήν;  την  ανάγκην  μεταρρυθμίσεως   του  κρατούντος  Ιουλιανού  Ημερολογίου,  έθετεν  ως βάσιν   αυτής,   τούτο   μεν  την  περί   αυτής   ομόφωνον   απόφασιν   πασών   των  Ορθοδόξων Εκκλησιών της Ανατολής, λαμβανομένην εν συνεννοήσει μετά της Πολιτείας εκάστης αυτών, τούτο δε την πάση θυσία, αποφυγήν «της διαταράξεως  των θρησκευτικών  συνειδήσεων  των απλουστέρων,  των μη δυναμένων  διακρίναι  τα δόγματα  και τα λειτουργικά  ζητήματα  από των  αστρονομικών  ζητημάτων».  Εν  τούτοις  είναι  προφανές  ότι  η  Εκκλησία  της  Ελλάδος τουλάχιστον    απεδέχετο    υπό   τους   μνημονευθέντας    όρους,    τήν   προσχώρησιν    εις   το Γρηγοριανόν Ημερολόγιον, παρά το γεγονός ότι τούτο παρεβίαζε την κανονικήν τάξιν(77). Ηκολούθησε  δευτέρα  πατριαρχική  από  12  Μαΐου  1904(78)  Εγκύκλιος,  εν  η  ο  Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ', εκφράζων τας ευχαριστίας  αυτού τοις απαντήσασιν(79)  εις την προγενεστέραν περί     των     «υφισταμένων     γενικών     εκκλησιαστικών     ζητημάτων»     Εγκύκλιον     αυτού, Προκαθημένοις  και Προέδροις των διοικουσών Ιερών Συνόδων των επί μέρους Αυτοκεφάλων Ορθοδόξων  Εκκλησιών,  και  αναφερόμενος  και  αύθις  εις  τα  δι'  εκείνης  θιγέντα  ζητήματα, διετύπου την εαυτού γνώμην και περί του Ημερολογιακού(80).  Κατά ταύτην εκρίνετο ότι α) η μεταρρύθμισις    του   κρατούντος   ημερολογίου   ή   και   αυτή   εισέτι   η   ελαφρά   περί   αυτό καινοτομία,  εκρίνοντο άκαρποι και ανωφελείς, μη το παράπαν δ' αναγκαίαι, εν όψει και των σχετικών   επιστημονικών   δεδομένων,   β)  απεκλείετο   κατηγορηματικώς   η  παραδοχή   του Γρηγοριανού  Ημερολογίου,  διά τους συντρέχοντας  κανονικούς λόγους, γ ) η απλή προσθήκη των  13  ημερών  επί  τω  τέλει  διορθώσεως  του  σφάλματος  του  Ιουλιανού  ημερολογίου  και απλής  ημερομηνιακής   συμπτώσεως   αυτού  προς  το  Γρηγοριανόν,   εκρίνετο  ανωφελής  και ματαία, εμβαλωτική  δ'ούτως ειπείν λύσις, εφ' όσον μετά εκατονταετίαν  έμελλε και αύθις να εμφανισθή   διαφορά   μιάς   ημέρας   μεταξύ   των   δύο   ημερολογίων,   τέλος   δ)  η  Εκκλησία επεφυλάσσετο  να ρυθμίση  το ζήτημα οψέποτε η επιστήμη  θα ήτο εις θέσιν να παρουσιάση ακριβέστερον   και  τελειότερον   ημερολογιακόν   σύστημα.  Η  πατριαρχική   απάντησις  αύτη, καίτοι αφισταμένη  της εν έτει 1902 πατριαρχικής  Εγκυκλίου, συνεκεφαλαίου,  ουχ ήττον, τας σχετικάς  απόψεις  των επί μέρους Ορθοδόξων  Εκκλησιών,  ων τινές μεν ενόμιζον επί πλείον τον υποκρυπτόμενον,  εν τυχόν  παραδοχή  του Γρηγοριανού  Ημερολογίου,  προσηλυτιστικόν των  λατίνων  κίνδυνον,  έτεραι  δ' επεσήμαινον  την,  εν τοιαύτη  περιπτώσει,  περιέλευσιν  εις αργίαν της περί εορτασμού του Πάσχα αποφάσεως της Α' Οίκουμενικής  Συνόδου, και, τέλος, άλλαι  έκρινον  ως  μη  αναγκαίαν   την  μεταρρύθμισιν   εν  όψει  κυρίως  της  διαφαινομένης δυνατότητος δημιουργίας ενδοεκκλησιαστικών  ανωμαλιών, μόνης της Εκκλησίας της Σερβίας κηρυχθείσης    υπέρ    της    ημερολογιακής    αλλαγής,    κατόπιν    εισηγήσεως    του    Μαξίμου Τέρπκοβιτς,  υπό  τον  όρον  ότι  «το  θρησκευτικόν  και  κανονικόν  μέρος  του  ημερολογιακού χρόνου»  θα  έδει  να  ρυθμισθή  δι  αποφάσεως  εκκλησιαστικής  «ούτως  ώστε  το  Πάσχα  και άπασαι αι εορταί, αίτινες ευρίσκονται συνδεδεμέναι  μετ' αύτών, να ρυθμισθώσι κατά τρόπον καθ' ολοκληρίαν ανταποκρινόμενον  εις το πνεύμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας»(81).
Εκ των ώδε εκτεθέντων καθίσταται ήδη σαφές, ότι κατά την πρώτην ταύτην επί διορθοδόξου
πεδίου   αντιμετώπισιν    του   Ημερολογιακού    ζητήματος,   είχε   συνειδητοποιηθή    ο   διττός χαρακτήρ  αυτού,  ήτοι ο επιστημονικός,  ο έχων σχεσιν  προς την χρονικήν  ακρίβειαν  του εν ισχύϊ Ιουλιανού Ημερολογίου,  και ο θρησκευτικός,  ο συνδέων τούτο προς το εορτολόγιον της Εκκλησίας   και   δη  και   προς   το  Πασχάλιον.   Και  τούτο   εις  επίρρωσιν   της  αρχικής   του Πατριάρχου  Ιωακείμ  γνώμης,  περί του ζητήματος  τούτου  κατ' αυτόν «συν τη επιστημονική μορφή  προφανή  έχοντος  σημασίαν  εκκλησιαστικήν»(82).   Και  περί  μεν  του  επιστημονικού μέρους του ζητήματος, αι ορθόδοξοι Εκκλησίαι έκρινον εαυτάς αναρμοδίας, άτε αναγομένου εις την αρμοδιότητα των ειδικών αστρονόμων περί δε του θρησκευτικού ετήρουν στάσιν επιφυλακτικήν, σοβαρούς και υπολογησίμους λόγους προβάλλουσαι κατά της οιασδήποτε ημερολογιακής μεταβολής.

Σημειώσεις

74. Ο μητροπολιτικός Θρόνος των Αθηνών εχήρευεν από της παραιτήσεως του Αθηνών Προκοπίου του Β' του Οικονομίδου, υποβληθείσης εξ αιτίας των «Ευαγγελικών» τη 3η Νοεμβρίου 1901, Τοποτηρητού ορισθέντος του εκ των μελών της Ιεράς Συνόδου πρώτου τη τάξει των Πρεσβείων Αρχιεπισκόπου Σύρου και Τήνου Μεθοδίου. Ούτος ήσκησε τα καθήκοντα αυτού ταύτα μέχρι της 4-11-1902, ότε και εξελέγη Μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος ο Α' ο Μηνόπουλος. Πρβλ. Βασιλείου (Ατέση ), Μητροπολίτου πρ. Λήμνου, Επίτομος Εκκλησιαστική Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος από του 1833 μέχρι σήμερον. Αθήναι 1948 τ. Α' σ.20, 1953 τ. Β' σ. 17 επ. Βλ. ωσαύτως και
«Εκκλησίαν» 1926 σ. 345.
75.  Η  Θεολογική Σχολή  Αθηνών  εν  τη  Συνεδρία αυτής της  10-5-1903, αποδεξαμένη σχετικήν εισήγησιν του Καθηγητού Ζήκου Ρώσση, είχεν αποφανθή ότι «εάν άπασαι αι κατά τόπους Ορθόδοξοι Εκκλησίαι της Ανατολής πεισθώσιν ότι αι περιστάσεις των Εθνών είναι κατάλληλοι προς μεταρρύθμισιν του ημερολογίου, άνευ σκανδαλισμού των  συνειδήσεων των  απλουστέρων, των  μη  δυναμένων να  διακρίνωσι τα  δογματικά και τα λειτουργικα από των αστρονομικών ζητημάτων, δύνανται αύται, εν συνεννοήσει μετά της Πολιτείας εκάστης κατά τόπον Εκκλησίας, να μεταρρυθμίσωσι το νύν εν χρήσει Ιουλιανόν ημερολόγιον, συμφώνως προς τας προόδους της αστρονομίας» (Δημ. Σιμ. Μπαλάνου, Η Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ιστορική επισκόπησις 1837 -
1930, Αθήναι 1931 σ. 42-43 ). Την απόφασιν ταύτην επανέλαβε σχεδόν αυτολεξεί η Ιερά Σύνοδος εν τω απαντητικώ αυτής εγγράφω προς την Εγκύκλιον του Οικουμενικού Πατριάρχου. Πρβλ. και Δημ. Σ. Μπαλάνου, Ιστορία της Θεολογικής Σχολής Αθηνών, Αθήναι 1937σ.35. Βασιλείου (Ατέση),.Μητροπολίτου πρ. Λήμνου ένθ. ανωτ. Αθήναι
1953 τ. Β' σ. 89 και Χρυσοστόμου (Α' ) Αρχιεπισκόπου Αθηνών... Η διόρθωσις του lουλιανού Ημερολογίου σ. 8.
76. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνών... Η Εκκλησία της Ελλάδος, ένθ. ανωτ. σ.168. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, ένθ. ανωτ. σ. 34-35.
77. Πρβλ. Δωροθέου (Κοτταρά), Μητροπολίτου Λαρίσης, Παρατηρήσεις επί της γνωματεύσεως των κ.κ. Καθηγητών επί του Παλαιοημερολογιτικού ζητήματος, εν: «ΑΕΚΔ» 1951 σ.4 έπ.
78. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, ένθ' ανωτ. σ. 33. Κατά Αρχιμ. Θ. Στράγκαν, υφ' ημερομηνίαν 10 Ιουνίου, ένθ. ανωτ. τ. Α' σ. 541.
79. Δεν απήντησαν αι Εκκλησίαι Αλεξανδρείας, λόγω προσωπικών διενέξεων του Πατριάρχου Φωτίου προς τον Ιωακείμ τον Γ', Αντιοχείας, διά λόγους κανονικής ακοινωνησίας, Κύπρου, στερουμένη Προέδρου, και Καρλοβισίου, προς ην  δεν  είχεν  αποσταλή η  εν  λόγω Εγκύκλιος. Πρβλ. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης ένθ. ανωτ. σ. 31. Περίεργος εν τούτω είναι η υπό του «Μητροπολίτου πρώην Φλωρίνης» Χρυσοστόμου τελεία αποσιώπησις της δοθείσης υπό της ημετέρας Εκκλησίας απαντήσεως εις την Πατριαρχικήν Εγκύκλιον εν τη εαυτού ιστορική επί του Ημερολογιακου πραγματεία, «Αναίρεσις του ελέγχου....», μη δυναμένη ευχερώς να αποδοθή εις άγνοιαν ή λήθην. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, ένθ.ανωτ.σ.33-36: Αρχιμ. Θ. Στράγκα, ένθ. ανωτ. τ: Α' σ. 545.
80. Έγραφε σχετικώς ο Πατριάρχης: «αιδέσιμον είναι και έμπεδον το από αιώνων μεν ήδη καθωρισμένον, κεκυρωμένον δε τη διηνεκεί της Εκκλησίας πράξει Πασχάλιον, καθ' ο την λαμπροφόρον του Κυρίου Ανάστασιν εορτάζειν δεδιδάγμεθα τη πρώτη Κυριακή, τη μετά την πανσέληνον της εαρινής ισημερίας ή συμπιπτούση τη
μεθεπομένη, ως ουκ εξόν περi τούτο καινοτομήσαι, το δε παραφυλάσσοντας το Ιουλιανόν Ημερολόγιον και το εορτολόγιον αμετακίνητον, υπερπηδήσαι μόνον 13 ημέρας ώστε συμπίπτειν τας μηνολογίας ημών τε και τω ετέρω ημερολογίω  κατακολουθούντων, ανόνητον  και  άσκοπον  είναι,  της  μεν  παραλείψεως τοσούτων  ημερών,  υπ' ουδενός  επιβαλλομένης λόγου,  ούτε  εκκλησιαστικοϋ, ούτε  επιστημονικού, της  δ'  εντεύθεν  συμπτώσεως των μηνολογιών, εσομένης προσκαίρου, μέχρι δηλονούν του 2100 έτους, ότε και αύθις άρξεται η διαφορά μιας ημέρας. Αλλά και το μεταρρυθμίσαι το Ιουλιανόν Ημερολόγιον, ως δήθεν επιστημονικώς ανακριβές, και το μέσον πολιτικόν έτος καταστήσαι ούτω συμφωνότερον τω τροπικώ, πρόωρον, το γε νυν και όλως περιπόν ηγούμεθα ημείς τε γαρ ουδαμώς από εκκλησιαστικής επόψεως υποχρεούμεθα μεταλλάττειν ημερολόγιον, και η επιστήμη, ως γε πάρ' ειδικών ανδρών βεβαιούται, ούπω οριστικώς απεφήνατο περί της ακριβείας, περί ης το τροπικόν λογίζεται έτος». Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, ένθ.ανωτ.σ.33-36. Αρχιμ. Θ. Στράγκα, ένθ. ανωτ. τ. Α' σ. 545. Η περί του Ημερολογιακού εισήγησις της Εκκλησίας της Ελλάδος θεωρεί την γνώμην ταύτην του Ιωακείμ του Γ' ως την σοβαρωτέραν καταδίκην του νέου Ημερολογίου. Πρβλ. Εκκλησίας της Ελλάδος, Το Ημερολογιακόν ζήτημα...σ. 29 -
30. Δέον όμως να τονισθή ότι η γνώμη εκείνη του αοιδίμου Πατριάρχου πρέπει να εκτιμηθή εντός του χρονικού πλαισίου καθ' ο εξηνέχθη.
81. Ανθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, ένθ. ανωτ. σ. 36-37.
82. «Ν. Σιών», Α' σ.175.

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-