Κριτική Εισαγωγή - B'

 Μόνον οκτώ "Τραγούδια της Ξενιτειάς" περιέχει το βιβλίον, θα ήθελα να ήσαν περισσότερα. Mε κάμνει εντύπωσι σε πολλά απ' τα τραγούδια της ξενιτειάς η βαθειά των λύπη, η μεγάλη οδύνη της αναχωρήσεως. Κάπως περίεργο με φαίνονται σ' έναν λαό σαν τον δικό μας που έτσι εύκολα και θαρραλέα -σχεδόν αμέριμνα- ξενιτεύεται.

    Την ξενιτειά, την αρφανιά, την πίκρα, την αγάπη,
    τα τέσσαρα τα ζύγιασαν, βαρύτερά ειν' τα ξένα.

    Η σειρά κλείει με την "Μάγισσα". Στην αρχή της, είναι τ' ωραίο ποίημα του υιού που φεύγει και υπόσχεται, και όλο υπόσχεται, αλλά

    Δώδεκα χρόνοι απέρασαν και δέκα πέντε μήνες καράβια δεν τον είδανε, ναύταις δεν τονε ξέρουν.

    Της "Μάγισσας" -του καλού αυτού άσματος- μια παραλλαγή αρκετά αξιοπερίεργη εδημοσίευσεν ο κ. Παχτίκος.(15) Εκεί που σ' άλλες παραλλαγές μένει ο ξενιτεμένος ανίσχυρος δεμένος απ' τα μάγια έτσι φοβερά που μονάχο του να ξεσελλώνεται τ' άλογό του, να ξεζώνεται το σπαθί του, να ξεγράφεται η γραφή, στην παραλλαγή του κ. Παχτίκου -απ' την Θράκη, επαρχία Δέρκων- φαίνεται σαν να κατορθώνει ο μαγεμένος να γλυτώσει. Το ποίημα όμως δεν κερδίζει τίποτε από την τοιαύτην μετατροπή του θέματος, άλλωστε οι στίχοι της θρακικής παραλλαγής οι πραγματευόμενοι την ενέργεια της γυναίκας του μαγεμένου για την λύτρωσί του είναι ακαλαίσθητοι. Η χώρα όπου μαγεύτηκεν ο ξένος είναι η Περσία ("εμένα με 'παντρέψαν κάτω 'σ την Ατζεμιά").(16)

    Την σειρά των "Μοιρολογιών" επίσης θα την ήθελα με περισσότερα άσματα. Απ' όλη μας την δημοτική ποίησι τα μοιρολόγια μ' ελκύουν πιότερο. Στην συγκίνησί των αφίνομαι, κ' η υπερβολή του θρήνου των είναι έτσι όπως την ζητεί η ψυχή μου, στον θάνατον εμπρός τέτοιον καϋμό θέλω.

    Μετά τα "Μοιρολόγια", έρχεται η σειρά "Μοιρολόγια του Κάτω Κόσμου και του Χάρου".

    Κάτου στα Τάρταρα της γης, τα κρυοπαγωμένα
    μοιρολογούν οι λυγερές και κλαιν τα παλληκάρια
    Τάχα να στέκη ο ουρανός, να στέκη, ο Απάνου κόσμος,
    να στέκουν τα χοροστασιά, σαν πού ήτανε και πάντα
    να λειτουργειώνται oι εκκλησιαίς, να ψέλνουν oι παπάδες;

    Προς το τέλος της σειράς συναντούμε τους συγκινητικούς στίχους του "Δείπνου του Χάρου". Να την θυμάται, να την λυπάται η μάνα της, η πεθαμένη κόρη βέβαια το θέλει - αλλά προς την δύσι του ηλίου να μην την κλαίει γιατί την ώραν εκείνηνα δειπνά ο χάροντας με την χαρόντισσα, κι αυτή τους υπηρετεί, και σαν νοιώσει που την θρηνεί η μάνα της, σαν νοιώσει την φωνή της μάνας της, πώς να κάμει πια για να μή συγκλονισθεϊ.

    Παρακαλώ σε, μάννα μου, μια χάρη να μου κάμης
    ποτέ σου γέρμα του γηλιού μην πιάνης μοιρολόγι,
    γιατι δειπνάει ο Χάροντας με τη Χαρόντισσά του.(17)
    Κρατώ κερί και φέγγω τους, γυαλί και τους κερνάω,
    κι άκουσα την φωνουλα σου κ' εσπάραξε η καρδιά μου,
    και μου ραγίστη το γυαλί και το κερί μου σβύστη...
    .............................................
    Θυμώνει ο Χάρος, με τα με..........................

    Η επομένη σειρά είναι τα "Γνωμικά Τραγούδια".(18) Το επίμετρον Α' (Δημώδη Άσματα των Μέσων Χρόνων) έχει το τετράστιχο(19) που τραγουδοϋσαν οι Κωνσταντινοπολίται όταν ο Αλέξιος Κομνηνός -όχι αυτοκράτωρ ακόμη- εβασίλευε ο Νικηφόρος Βοτανειάτης- εσώθη από τους φοβερούς εχθρούς του Βορίλο καί Γερμανό, φεύγοντας κρυφά απ' την Κωνσταντινούπολι την νύχτα του σαββάτου προς την κυριακή της Τυρινής(13 Φεβρουαρίου 1081). Οι στίχοι βρίσκονται στην Αλεξιάδα (ΙΙ, 4) της Άννας Κομνηνής. Πώς πάλλουν με συγκίνησι και ταραχήν η σελίδες της ιστορίας της στες οποίες γράφει για τον μεγάλο κίνδυνο του σπιτιού των Κομνηνών, από την στιγμήν εκείνην όπου ο καλός Αλαβός "μάγιστρος την αξίαν, εκ πολλού προσωκειωμένος τω βααιλεί καν τοις οικείοις διατελών... μέσης εξελθών φυλακής της νυκτός εκτρέχει προς τους Κομνηνούς απαγγελών άπαντα τω μεγάλω δομεστίκω". Τι ωραίο θέμα για ποίημα.

    Το δεύτερο χωρίον του Επιμέτρου Α' είναι μεσαιωνικό δημοτικόν άσμα, το οποίον περιλαμβάνεται μες στο βυζαντινόν έπος "Τα κατά Λύβιστρον και Ροδάμνην". Μπορούμε ν' αντιγράψουμε μερικούς στίχους - ένας νέος

    έφυγεν εκ την χώραν του και από τα γονικά του
    και εις ξένον τόπον περπατεί και αιχμάλωτος διαβαίνει.
    Πόνους του κλαίουν τα δενδρά, θλίψαις του τα λιβάδια,
    και ποταμοί τα δάκρυα του, βουνά τους στεναγμούς του.
    Αηδόνιν εις την στράτα του να κιλαδή να λέγη,
    και οι πόνοι της καρδίας του, και οι αναστεναγμοί του
    σιγίζουν το να μη λαλή...

    Το μέρος του έπους από το οποίον ελήφθη το άσμα είναι οι στ. 3245-3255. Αυτό το βυζαντινόν έπος του Λυβίστρου και της Ροδάμνης -εκτός του ιστορικού του ενδιαφέροντος- είναι άξιον μελέτης και υπό λογοτεχνικήν έποψιν. Μιαν εμβριθή περίληψι και ανάλυσιν αυτού έκαμεν ο Diehl,(20) και υποδεικνύει καλλονές του όχι ολίγες.

    Τα "Καταλόγια" είναι άριστον δείγμα λαϊκής Βυζαντινής γλώσσας.
    Η πρώτη έκδοσις των Καταλογιών έγινεν από τον Γερμανό Γουλιέλμο Βάγνερ στο 1879 (από χειρόγραφο τοϋ 15ου αίώνος). Μια πολύ καλλιτέρα έκδοσις έγινε στο 1913 από τους Εσσελιγκ και Περνώ.
    Oι στίχοι.

    ... κουμπίζει ο βασιλε 'ς και κρίνει ο λογοθέτης,
    .... του βασιλέως εγκόλφιν,
    και των ρηγάδων η τιμή.(21)

    κάμνουν -τελείως βυζαντινά- την διάκρισιν μεταξύ Βασιλέως (ο αυτοκράτωρ του βυζαντινού κράτους) και Ρηγάδων (οι άλλοι, κυρίως οι δυτικοί, μονάρχαι).

    Το Επίμετρο Β' (Τραγούδια εις ελληνικάς διαλέκτους) έχει ένα άσμα της Γκιουμουλτζίνας,

    Η Κουσταντής η λυό μικρός, του άξιου παλληκάρι, τουν πρώτου χρόνου 'ς του σπαθί, του δεύτιρου δοξάρι, του τρίτουνε καυκήστηκι, "κανένα δε φοβούμι,
    μηδί Τούρκου, μηδί Ρουμνιό, ούδι τουν βασιλέα...";

    ένα της Αστυπαλαίας,

    Πτσός είν' ο Βασιλές της γης κ' η Δέσποινα του κόσμου;...
    Καμνιώ του βασιλτσά τθρονί, της δέσποινας κουβούκλι...
    για να σε φήνη νά ρτσεσαι ταις τρεις dζορταίς του χρόνου...
    τσαι της Λαμπρής την τσουρdζατσή για το Χριστός Ανέστη...

    ένα της Λέσβου, κ' ένα της Κύπρου, δυο της Τραπεζούντος,

    Σιτ έψαλλαν, σιτ ώριζαν τημ Πόλ' τηρ Ρωμανίαν...
    Έναν παιδίν, καλόν παιδίν έρχεται κι αναγνώθει...
    Σιτ αναγνώθ; σιτ έκλαιγεν, σύτιν ατους να λέγη...
    Κι ατοίν ατόναν έθαψαν 'σ σο χλοερόν τιουσ' έκιν...

    ένα -ανέκδοτον- της Κερασούντος (ο Αιχμάλωτον),(22) κ' ένα της Καππαδοκίας, ένα της Τζακωνιάς.

    Πυολάτζι έμά εχα το κουιδί τζαι μερουτέ νι έμά εχα,
    ταγίχα νι έμα ζάχαρη ποϊκίχα νι έμα μόσκο,
    τζαι από το μόσκο τομ περσού, τζαι από τα νυρωιδία
    εσκανταλίστε το κουιδί τζ' εφύντζε μοι τ' αηδόνι.

    και τέσσερα της Κάτω Ιταλίας,

    Α τε να πιάη το ρόδο να μυρίση...
    Διαφάνει τσαι σκοτάζει βιάτα ένα πενσέρο...
    Όλα τα πιάντη τσαι όλα τα σοσπίρη...
    όλα τα δάκλυα τα ρίφτω για σένα...

    Στα Ιταλιωτικά μας άσματα βρίσκω μια λεπτή χάρι, έναν
    ρυθμικότατο ενδεκασύλλαβο.

    Θ' αντιγράψω ολίγους Ιταλιωτικούς στίχους απ' την συλλογή του Πασσόβ (Τραγούδια Ρωμαίικα, Popularia Carmina Graeciae Recetttioris, CCCLXV). Είναι ένα μοιρολόγι της Καλαβρίας, όπου ο καϋμένος αυτός που θα πεθάνει, που με τον σταυρό εμπρός θα τον πάνε στην Σάντα Μαρία, στην σεπουρτούρα, όπου θα τον κλειδώσουν με πολλά κλειδιά, παρακαλεϊ ο καϋμένος να τον ρίχνω, τουλάχιστον, κομάτι άγιο νερό,

    Thoronda to stauro ti umbro mu pai, Piri mi dhelu sti Santa Maria,
    Sti sepurtura pa ma recopai,
    Εci me clivu me podda clidia,
    Ε citte ossu dha na eghuenno mai,
    ........................
    Ripse mu aghio nero, a me gapai.(23)

    Τα διακόσια πενήντα άσματα τα οποία περικλείουν αι "Εκλογαί" είναι ελάχιστον μόνον μέρος του υλικού του ευρισκομένου εις την κατοχήν του συγγραφέως. Είκοσι χιλιάδες άσματα εκδεδομένα ή μη έχει συνάξει μες στες είκοσι χιλιάδες όμως μετρά και τες παραλλαγές εκάστου άσματος. Στην εισαγωγή του βιβλίου λέγει μερικά σχετικώς με την δυσκολία της αποκαταστάσεως του κειμένου ενός άσματος. Βοηθητική για την αποκατάστασιν είναι η ύπαρξις αφθόνων παραλλαγών, η οποίες χορηγούν τα μέσα της εκλογής. Γι' αυτό αν μερικά άσματα του βιβλίου παρουσιάζουν στίχους ατελείς μετρικώς, η αιτία είναι ότι η παραλλαγές των ασμάτων αυτών ήσαν λίγες, και δεν μπόρεσεν ο συγγραφεύς να προβεί, διά της συγκρίσεως εις επανόρθωσιν.



    Σημειώσεις

    1. Τ' αηδόνια της Ανατολής και τα πουλιά της Δύσης
    κλαίγουν αργά, κλαίγουν ταχιά, κλαίγουν το μεσημέρι,
    κλαίγουν την Αντριανόπολη την πολυκρουσεμένη,
    οπού τήνε κρουσέψανε τοις τρεις γιορταίς του χρόνου.
    Τού Χριστογέννου για κηρί, και του Βαγιού για Βάγια
    και της Λαμπρής την Κυριακή για το Χριστός Ανέστη.

    2. Το εξέδωσεν ο Λεγκράν στα 1875 (Παρίσι, Maisonneuve et Cie) από χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας.

    3. Στους; στίχους 37-41, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ζητεί να τον κόψουν το κεφάλι του, να το πάρουν οι Κρητικοί, και να φυλαχθεί στην Κρήτη.

    4. Ωραία, αισθητική είναι η παραλλαγή που δίδει ο Βαλαωρίτης στα "Προλεγόμενα" της "Κυρά Φροσύνης" του, αλλά οι περισσότεροι στίχοι της δέν είναι δημοτικοί.

    5. Σε κάτι παλαιές συλλογές βρίσκεται ένα "ιστορικό" άσμα του 1832 (ή 1833) έχει. να κάμει όχι με τους Τούρκους πια αλλά με τους Βαυαρέζους, και με τους φόρους τους βαρείς 'ξήντα παράδες το σφαχτό, δυο γρόσια το, μοσκάρι... ποιος Θεός το υποφέρει".
    Ο Σακελλάριος εις τα Κυπριακά (Τόμος Β', Αθήναι 1891, σελ. 183), εξέδοσεν ένα ιστορικόν άσμα επιγραφόμενον "Ο Βομβαρδισμός της Αλεξανδρείας" (ο βομβαρδισμός που έγινε στα 1882).

    6. Ο Βαλαωρίτης θαρρούσε τον Χρήστο Μημιόνη παλαιότερο και από το 1700.

    7. Η χρονολογία του, 1807.

    8. Σελ 88. -"Της Μαρούς το Κάστρο", στο Επίμετρο Β', σελ. 268, είναι μια καππαδοκική παραλλαγή του ιδίου άσματος.

    9. 716-727.

    10. Κάτι ομοιάζον έχει η Κυπριακή διάλεκτος - με στην θέσι του μήτε (Α. Σακελλαρίου, Τα Κυπριακά Β', Αθήναι, 1891).

    11. Αυτό το άσμα το εθαύμασεν ο Chateaubriand.

    12. Τo καλλίτερο μέρος του ποιήματος είναι η ομιλία με τους γιατρούς. -Το "λινό πανί σαρανταπέντε πήχαις", που προσφέρεται για τον πληγωμένο, σε μιαν άλλη παραλλαγή είναι "αλεξανδρινό" πανί.
    Κ' έχω αλεξανδρινό πανί σαρανταπέντε πήχαις.

    13. Μια σειρά Ροδίτικα Τραγούδια του Γάμου είχε δημοσιευθεί στην "Νέα Ζωή" το 1909.

    14. Αθάσιν είναι το αμύγδαλο. Ο Σακελλάριος μας πληροφορεί ότι στην Σμύρνη λένε "θάσι", και στην Κρήτη ονομάζουν "αθάσσα" ένα είδος αμύγδαλα. Αθασιά -η αμυγδαλιά- είναι λέξις που βρίσκεται στον Βουστρώνιο...

    15. 260 Δημώδη Ελληνικά Άσματα, Βιβλιοθήκη Μαρασλή,1905.

    16. Στην συλλογή του κ. Πολίτου η χώρα είναι η Αρμενία,

    Tι εμέναμε παντρέψαν δω 'σ την Αρμενιά,
    και πήρα Αρμενοπούλα, μάγισσας παιδί.

    Στην συλλογή του κ. Ά. Θέρου ("Δημοτικά Τραγούδια", 1909, σελ.35) η χώρα μένει αόριστος.

    Τι εμένα με 'παντρέψαν 'δω στην ξενητειά,
    Μου 'δώκαν μαγοπούλα, μάγισσας παιδί.

    17. "Γιατί δειπνά η μαύρη Γης και τρώει ο μαύρος Χάρος". (Ά. Θέρου "Δημοτικά Τραγούδια", 1909, σελ. 78).

    18. Το τραγούδι το υπ' αριθ. 232. Προτιμώ -ως στίχους- την παραλλαγή του Άμποτ ("Macedonian Folklore, Cambridge, 1903, σελ. 94). Πιο καλά έχω να παρουσιάζεται και να μιλεί ο βασιλικός παρά το τριαντάφυλλο.

    Εγώμαι ο βασιλικός....
    Εγώ μυρίζω πράσινος και στεγνωμένος,
    Εγώ μπαίνω 'σ τους αγιασμούς κ' εις του παπά τα χέρια.
    Ο Άμποτ πήρε το άσμα απ' τήν Νιγρίτα.

    19. Το Σάββατον της Τυρινής, χαρείς, Αλέξιε, εννόησές το,
    και την Δευτέραν το πρωί
    ύπα καλώς, γεράκι μου!

    20. Figures Byzantines, Deuxiéme Seτie, 1909.

    21. Καταλόγια, Θ'.

    22. Εις αυτό (σελ. 266, στ.16), σημειώνω τον πολύ σπάνιον τύπον "Οι άστροι". "Οι άστροι εχαμέλευαν". - Η γραφή "άστροι" στο χειρόγραφο από το οποίον ο Λεγκράν εδημοσίευσεν ένα ποίημα του 15ου αιώνος, του Ζωτικού (Paris, Maisonneuve et Cie, 1875, σελ. 83), είναι, υποθέτω, ανορθογραφία. Ο Λεγκράν ανέγνωσε τα "άστρη". (Δεν αμφιβάλλω διόλου που ο Λεγκράν θα ανέγνωσεν ορθώς "τα". Κ' εν τούτοις - τι κακός, μετρικά, που είναι ο ημίστιχος "κ' επέφτασιν τα άστρη" πως σειάζει αμέσως αν πούμε "κ' επέφτασιν οι άστροι").

    23. Θωρώντας το σταυρό τι εμπρός μου πάει,
    Φέρει με θέλoυv στη σαντά Μαρία
    Στη σεπουρτούρα που με ριζοφάει.
    Εκεί με κλείουν με πολλά κλειδία,
    Εκείθεν όσο θα ναβγαιν' ο μάη.
    ...................................
    Ριψε μ' άγιο νερό, αν με γαπάει(ς)



-----------------

 Κ. Π. Καβάφης

    Κριτική Εισαγωγή

    ["Εκλογαί από τα Τραγούδια του Ελληνικού Λαού" του Ν.Γ.Πολίτη, εκδ. ΕΚΑΤΗ, Αθήναι 2001]

sourse: http://www.myriobiblos.gr/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-