Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία

Πρόλογος συγγραφέως

Ο σύγχρονος άνθρωπος κουρασμένος και απογοητευμένος από τα διάφορα προβλήματα που τον βασανίζουν ζητά μια ανάπαυση, μια αναψυχή. Ουσιαστικά ζητά θεραπεία της ψυχής του γιατί εκεί αισθάνεται κυριολεκτικά το πρόβλημα. Βιώνει ένα «ψυχοπλάκωμα». Γι’ αυτό στις ημέρες μας οι ψυχιατρικές ερμηνείες κυκλοφορούν πολύ. Κυρίως διαδίδεται πολύ η ψυχοθεραπεία. Ενώ μέχρι τώρα ήταν σχεδόν άγνωστα αυτά τα πράγματα τώρα έχουν πάρει τρομερή διάδοση και πολλοί άνθρωποι της εποχής μας καταφεύγουν σε ψυχοθεραπευτάς για να βρουν παρηγοριά και ανάπαυση. Γιατί, επαναλαμβάνω, αισθάνεται ο σύγχρονος άνθρωπος πως έχει ανάγκη θεραπείας.

Μαζί με την συνειδητοποίηση αυτής της βασικής ανάγκης διαπιστώνω καθημερινά ότι ο Χριστιανισμός και κυρίως η Ορθοδοξία, που διαφύλαξε την ουσία του Χριστιανισμού, διαθέτει πολλή «ψυχοθεραπεία», ή μάλλον η Ορθοδοξία είναι κυρίως θεραπευτική επιστήμη. Όλα τα μέσα που χρησιμοποιεί και αυτός ο σκοπός της είναι να θεραπεύση τον άνθρωπο και να τον οδηγήση στον Θεό. Γιατί για να φθάσουμε στην κοινωνία με τον Θεό και για να επιτύχουμε την μακαρία κατάσταση της θεώσεως πρέπει προηγουμένως να θεραπευθούμε. Γι’ αυτό, πέρα από κάθε άλλη ερμηνεία, η Ορθοδοξία είναι κυρίως θεραπευτική επιστήμη και αγωγή. Διαφέρει δε σαφώς από άλλες ψυχιατρικές μεθόδους, γιατί είναι Θεανθρωποκεντρική και όχι ανθρωποκεντρική και γιατί δεν το κάνει αυτό με ανθρώπινες μεθόδους, αλλά με την βοήθεια και ενέργεια της θείας Χάριτος, ουσιαστικά με την συνέργεια θείας και ανθρωπίνης θελήσεως.



Μερικές αλήθειες θέλησα να τονίσω σ’ αυτό το βιβλίο. Θέλησα να δείξω την ουσία του Χριστιανισμού και ακόμη την μέθοδο που χρησιμοποιεί για να επιτύχη αυτήν την θεραπεία. Βασικός σκοπός μου είναι να βοηθήσω τον σύγχρονο άνθρωπο να βιώση την θεραπεία του μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως αγωνιζόμαστε και εμείς να το επιτύχουμε. Γνωρίζω πως είμαστε όλοι άρρωστοι και ζητούμε τον Ιατρό. Είμαστε ασθενείς και ζητούμε θεραπεία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι το πανδοχείο και το ιατρείο στο οποίο κάθε άρρωστος και πονεμένος μπορεί να θεραπευθή.

Αν αυτό το βιβλίο γίνη αφορμή μερικοί άνθρωποι να κατευθυνθούν προς την Εκκλησία και την διδασκαλία της για να επιτύχουν την θεραπεία τους, θα δοξολογήσω τον Θεό που μου έδωσε φώτιση και δύναμη για να διεκπεραιώσω αυτό το δύσκολο εγχείρημα και θα Τον παρακαλέσω να γίνη ίλεως σε μένα για το πλήθος των ασθενειών μου.

Έγραφα  στην   Έδεσσα  την   30ην   Σεπτεμβρίου  του έτους 1985, μνήμη του αγίου Ιερομάρτυρος

Γρηγορίου,  επισκόπου της Μεγάλης  Αρμενίας,  του φωτιστού.

Αρχιμ. Ιερόθεος Σ. Βλάχος

Εισαγωγικά

Θεωρώ χρέος μου να δώσω μερικές επεξηγήσεις, που είναι απαραίτητες για την μελέτη και την κατανόηση των κεφαλαίων που ακολουθούν

Ο τίτλος όλου του βιβλίου είναι «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία», γιατί παρουσιάζει την διδασκαλία των αγίων Πατέρων για την θεραπεία της ψυχής. Γνωρίζω ότι ο όρος ψυχοθεραπεία είναι σχεδόν σύγχρονος και χρησιμοποιείται από πολλούς ψυχιάτρους για να δηλωθή η μέθοδος την οποία ακολουθούν για να θεραπευθούν οι νευρωτικοί. Επειδή όμως πολλοί ψυχίατροι δεν γνωρίζουν την διδασκαλία της Εκκλησίας ή ακόμη δεν θέλουν να την χρησιμοποιήσουν και επειδή η ανθρωπολογία τους είναι πολύ διαφορετική από την ανθρωπολογία και την σωτηριολογία των αγίων Πατέρων, γι’ αυτό, αν και χρησιμοποίησα τον όρο «ψυχοθεραπεία», δεν χρησιμοποίησα τις γνώμες τους. Ήταν πολύ εύκολο σε μερικά θέματα να παραθέσω και τις γνώμες τους, από τις οποίες άλλες συμφωνούν με την διδασκαλία των Πατέρων και άλλες έρχονται σε αντίθεση και να κάνω τις απαραίτητες παρατηρήσεις, αλλά δεν το θέλησα. Πίστευα ότι ήταν καλύτερο να ακουσθή η διδασκαλία της Εκκλησίας δια των αγίων Πατέρων, χωρίς να υπάρξουν προσμίξεις. Γι’ αυτό στην λέξη ψυχοθεραπεία (θεραπεία της ψυχής) προηγήθηκε η λέξη ορθόδοξη, δηλαδή «Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία», που θα μπορούσε επίσης να διατυπωθή «Ορθόδοξη θεραπευτική αγωγή».

Παρετέθησαν πολλές διδασκαλίες των αγίων Πατέρων μαζί με τις παραπομπές για να κατοχυρωθή η ανάπτυξη. Γνωρίζω καλά ότι κείμενα που έχουν πληθώρα παραπομπών δεν γίνονται ευχάριστα στην ανάγνωση. Αλλά προτίμησα αυτήν την μέθοδο που είναι περισσότερα ασφαλής, παρά να κάνω την μελέτη εύκολη στην ανάγνωση, που όμως δεν θα βοηθούσε αποτελεσματικά τον αναγνώστη. Δυστυχώς πολλά βιβλία σήμερα διαβάζονται συναισθηματικά, γι’ αυτό δεν θέλησα να γραφή κατ’ αυτόν τον τρόπο αυτό το κρίσιμο για την εποχή μας θέμα.

Χρησιμοποιήθηκαν πολλοί Πατέρες κατά την ανάπτυξη του θέματος. Κυρίως χρησιμοποίησα τους λεγομένους νηπτικούς Πατέρας, χωρίς φυσικά να παραθεωρήσω τους λεγομένους κοινωνικούς. Γράφω λεγομένους νηπτικούς και λεγομένους κοινωνικούς γιατί δεν πιστεύω πως στην ουσία υπάρχει αυτή η διάκριση. Στην ορθόδοξη θεολογία οι λεγόμενοι νηπτικοί είναι κατ’ εξοχήν κοινωνικοί και οι λεγόμενοι κοινωνικοί είναι πρωτίστως νηπτικοί. Οι Τρεις Ιεράρχες π.χ. έζησαν με την νήψη, την άσκηση, καθάρισαν τον νου τους και έτσι εποίμαναν τον λαό του θεού. Πιστεύω ακράδαντα ότι η κοινωνικότης των αγίων είναι διάσταση της νηπτικότητος.

Στα έργα των Τριών Ιεραρχών υπάρχει πολλή νηπτική διδασκαλία. Χρησιμοποίησα όμως περισσότερο τους Πατέρας της «Φιλοκαλίας» επειδή έχουν άφθονο υλικό και επειδή η «Φιλοκαλία» είναι ανθολόγηση των κειμένων της μυστικής θεολογίας, «αποτελεί μεγαλόπνοον απαύγασμα ηγιασμένου ασκητικού βιώματος θειοτάτων Πατερικών μορφών, επί των οποίων επέλαμψε το Πανάγιον και Φωτιστικόν πνεύμα» (Φιλοκαλία Α’, πρόλογος εκδοτών, σελ. θ’). Σύμφωνα με τους εκδότες της Ελληνικής εκδόσεως της Φιλοκαλίας, μετά την κατάπαυση των ησυχαστικών ερίδων του 14ου αιώνος κατέστη αναγκαία μια συλλογή των κυριοτέρων έργων των Πατέρων περί της ησυχαστικής ζωής και της νοεράς προσευχής. Γράφουν χαρακτηριστικά: «Κατά πάσαν ένδειξιν, η συλλογή εγένετο υπό Αγιορειτών Μοναχών, υψηλής πνευματικότητος, από τας Αγιορειτικάς βιβλιοθήκας, αρχής γενομένης κατά το δεύτερον ήμισυ του δεκάτου τετάρτου αιώνος, ήτοι από του 1350 μ.Χ. και εντεύθεν. Η περίοδος αύτη συμπίπτει με την κατάπαυσιν των περιφήμων ησυχαστικών ερίδων, και συγκεκριμένως με την πανηγυρικήν Συνοδικήν διακαίωσιν των Αγιορειτών Πατέρων, οπότε έκδηλος κατέστη η ανάγκη μιας κωδικοποιήσεως της διδασκαλίας των Αγίων Πατέρων της κατ’ Ανατολάς Ορθοδοξίας, περί της Ησυχαστικής ασκήσεως και της Νοεράς προσευχής, αίτινες είχον καταστή στόχοι του ορθολογίζοντος και κοινωνικώς δρώντος Ρωμαιοκαθολικισμού, με προβεβλημένον συκοφάντην τον εκ Καλαβρίας μοναχόν και κατόπιν επίσκοπον της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Βαρλαάμ» (Φιλοκαλία Α’, ι-ια’).

Η τελική επεξεργασία των κειμένων της Φιλοκαλίας έγινε από τον άγιο επίσκοπο πρώην Κορίνθου Μακάριο Νοταρά και τον όσιο Νικόδημο τον αγιορείτη και έτσι «η φιλοκαλία προσλαμβάνει τας διαστάσεις Συνοδικής τρόπον τινά εμφανίσεως της Μυστικής Θεολογίας της Ορθοδόξου κατ’ ανατολάς Εκκλησίας...» (ένθ. ανωτ. σελ. ια’). Γι’ αυτόν τον λόγο, προκειμένου να περιγραφή και να παρουσιασθή η διδασκαλία της Εκκλησίας για την ασθένεια και την θεραπεία της ψυχής, του νοός, της καρδίας, των λογισμών, χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα κείμενα των Πατέρων της Φιλοκαλίας. Δεν παρέλειψα όμως, όπου υπήρχε ανάγκη, να καταφύγω σε κείμενα και άλλων μεγάλων Πατέρων, όπως του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά (κυρίως από το έργο του «υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων»), του ιερού Χρυσοστόμου, του Μεγάλου Βασιλείου, του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου κ.λ.π.

Είναι αλήθεια ότι δεν αναπτύσσεται σε ιδιαίτερο κεφάλαιο το Μυστήριο του αγίου Βαπτίσματος και το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Αυτό όχι από παράλειψη και παραθεώρηση. Σε πολλά σημεία τονίζεται η μεγάλη αξία της μυστηριακής ζωής της Εκκλησίας μας. Όμως για το άγιο Βάπτισμα δεν έγινε ιδιαίτερος λόγος γιατί γνωρίζω ότι απευθύνομαι σε ανθρώπους που ήδη έχουν βαπτισθή και επομένως προϋποθέτω την αναγκαιότητά του. Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας εξ άλλου είναι το κέντρο της πνευματικής και μυστηριακής ζωής της Εκκλησίας. Η θεία Κοινωνία είναι εκείνη που διαφοροποιεί την ασκητική της Ορθοδόξου Εκκλησίας από οποιαδήποτε άλλη «ασκητική». Την θεωρώ αναγκαιότατη για την πνευματική ζωή του ανθρώπου και την σωτηρία του. Αλλά, για να μπορέση κανείς αξίως να κοινωνήση του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, απαιτείται προηγουμένως σχετική προετοιμασία. Γιατί η θεία Κοινωνία, σύμφωνα με τις λειτουργικές ευχές, γι’ αυτούς που έχουν προετοιμασθή είναι φως που φωτίζει, για τους μη προετοιμασθέντας είναι φωτιά που κατακαίει. Ο Απόστολος Παύλος λέγει: «ος αν εσθίη τον άρτον τούτον ή πίνη το ποτήριον του Κυρίου αναξίως, ένοχος έσται του σώματος και αίματος του Κυρίου, δοκιμαζέτω δε άνθρωπος εαυτόν, και ούτως εκ του άρτου εσθιέτω και εκ του ποτηρίου πινέτω∙ ο γαρ εσθίων και πίνων αναξίως κρίμα εαυτώ εσθίει και πίνει, μη διακρίνων το σώμα του Κυρίου∙ δια τούτο εν υμίν πολλοί ασθενείς και άρρωστοι και κοιμώνται ικανοί» (Α’ Κορ. ια’, 27-30).

Ζούμε σε μια εποχή που γίνεται πολύς λόγος για την εκκλησιολογία, την ευχαριστιολογία και την εσχατολογία. Δεν έχουμε καμμιά αντίρρηση πάνω σ’αυτό. Πιστεύουμε ότι αυτά είναι τα απαραίτητα στοιχεία της πνευματικής ζωής. Αλλά η Εκκλησία, η θεία Ευχαριστία και η εσχατολογία συνδέονται στενώτατα με την ασκητική ζωή. Πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει να δοθή προτεραιότητα στο θέμα της ασκητικής ζωής, που είναι ο δρόμος προετοιμασίας για την θεία Κοινωνία. Και επειδή παραθεωρείται αυτή η άποψη γι’ αυτό χρειάσθηκε να τονισθή ιδιαίτερα σ’ αυτά τα κείμενα. Η θεία Κοινωνία βοηθά στην θεραπεία, εάν ακολουθήται όλη η άλλη θρησκευτική αγωγή, που είναι η βάση της ορθοδόξου ασκήσεως.

Γίνεται πολύς λόγος σήμερα για τα ψυχολογικά προβλήματα. Πιστεύω ότι τα λεγόμενα ψυχολογικά προβλήματα είναι κυρίως προβλήματα λογισμών, σκοτασμού νοός και ακαθάρτου καρδίας. Η ακάθαρτη καρδιά, όπως την περιγράφουν οι άγιοι Πατέρες, ο ζοφερός και ζοφώδης νους και οι ακάθαρτοι λογισμοί είναι εκείνα που δημιουργούν όλα τα λεγόμενα ψυχολογικά προβλήματα. Όταν ο άνθρωπος θεραπευθή εσωτερικά, όταν ανακαλύψη τον χώρο της καρδιάς, όταν καθαρίση το νοερό της ψυχής του και όταν ελευθερώση το λογιστικό, τότε  δεν έχει ψυχολογικά προβλήματα. Ζη την μακαρία και αδιατάρακτη ειρήνη του Χριστού. Λέγονται αυτά με την επιφύλαξη της ασθενείας του σώματος λόγω κοπώσεως, εξαντλήσεως, εξασθενήσεως και φθοράς σωματικής.

Το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Η Ορθοδοξία ως θεραπευτική επιστήμη» μπορεί να χαρακτηρισθή περίληψη όλου του βιβλίου. Πράγματι σ’ αυτό συμπεριλήφθηκαν τα κεντρικότερα σημεία όλων των κεφαλαίων. Επίσης ομολογώ ότι το τρίτο κεφάλαιο με τίτλο « Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία» σε μερικά σημεία είναι δύσκολο. Δεν μπόρεσα να το αποφύγω γιατί έπρεπε να αναλύσω τους όρους ψυχή, νους, καρδιά, λογική, και να βρω την σχέση και την διαφορά μεταξύ τους.

Θα μπορούσε ίσως να γραφή και ένα έβδομο κεφάλαιο με τίτλο «η νοερά προσευχή ως μέθοδος θεραπείας». Αλλά επειδή σε όλα τα κεφάλαια υπήρχαν σημεία που τονιζόταν η αξία και η ανάγκη της προσευχής, ιδίως στο κεφάλαιο περί της ησυχίας ως μεθόδου θεραπείας, και επειδή υπάρχουν αξιόλογα βιβλία που περιγράφουν την μέθοδο και την αξία της νοεράς προσευχής, γι’ αυτό προτίμησα να μη συμπεριλάβω αυτό το κεφάλαιο, παρά την αρχική σκέψη. Συνιστώ μελέτη άλλων βιβλίων για την νοερά προσευχή, τα οποία κυκλοφορούν στον τόπο μας.

Θα παρακαλούσα όχι απλώς να διαβασθή το βιβλίο αυτό, αλλά να μελετηθή. Ίσως χρειασθή να μελετηθή για δεύτερη και τρίτη φορά, κυρίως να μελετηθή με σκοπό να εφαρμοσθή. Οι άγιοι Πατέρες, των οποίων η διδασκαλία παρουσιάζεται εδώ, είθε να φωτίσουν τόσο εμέ όσο και τους αναγνώστας, ώστε να προχωρήσουμε στον δρόμο της θεραπείας και σωτηρίας της ψυχής μας.

Ειλικρινά παρακαλώ τον Θεό να διορθώση τυχόν λάθη, και αν υπάρχουν να μη κάνουν κακό στις ψυχές των αναγνωστών, επειδή τα κεφάλαια αυτά γράφθηκαν για να ωφελήσουν και όχι να βλάψουν, καθώς επίσης παρακαλώ τους αναγνώστες αν ανακαλύψουν τέτοια λάθη να μου τα υποδείξουν για να γίνη η διόρθωση.

Τελειώνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω από την θέση αυτή όσους βοήθησαν στην έκδοση αυτή. Η ωφέλεια που τυχόν θα προέλθη θα οφείλεται και σ’ αυτούς. «Δώη αυτοίς Κύριός κατά την καρδίαν αυτών».   Αρχιμ. Ι. Σ. Β.


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ  Α’

Η Ορθοδοξία ως θεραπευτική επιστήμη

1. Τι είναι ο Χριστιανισμός

2. Η θεολογία ως θεραπευτική επιστήμη

3. Τι είναι η θεραπεία

4. Μέθοδος της θεραπείας – Θεραπευτική αγωγή

Πως λοιπόν επιτυγχάνεται η θεραπεία της ψυχής;


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ  Β’

Ο Ορθόδοξος θεραπευτής

1. Προϋποθέσεις για την ανάδειξη  ιερέων – θεραπευτών

Αξία της ιερωσύνης

Κλήση και χειροτονία των Αποστόλων

Βασική προϋπόθεση για την χειροτονία

Οι τρεις βαθμοί της ιερωσύνης

2. «Αναζωπυρείν το χάρισμα»

Βασικά προσόντα των θεραπευτών – ιερέων

3. Πνευματική ιερωσύνη

4. Αναζήτηση θεραπευτών


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ’

Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία

1. Η Ψυχή

Τι είναι η ψυχή

Ασθένεια και νέκρωση της ψυχής

Θεραπεία της ψυχής

2. Σχέση μεταξύ ψυχής, νοός, καρδίας και  διανοίας (λογικής)

Νους και ψυχή

Νους και καρδία

Νους και διάνοια

Νους και προσοχή

3. Περί νοός, καρδίας και λογισμών

α) Ο νους

Η φυσική ζωή του νου

Ασθένεια του νου

Θεραπεία του νου

β) Η καρδιά

Τι είναι καρδιά

Χαρακτηρισμοί της καρδιάς

Ασθένεια της καρδίας

Θεραπεία της καρδίας

γ) Λογική και λογισμοί

Ι) Η λογική

ΙΙ) Οι λογισμοί

Τι είναι λογισμοί

Αίτια των λογισμών

Αποτελέσματα των λογισμών

Θεραπεία από τους λογισμούς


 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ’

Ορθόδοξη Παθολογία

1. Τι είναι τα πάθη

2. Διαίρεση και εξέλιξη των παθών

3. Θεραπεία των παθών

4. Απάθεια


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ  Ε’

Η ησυχία ως μέθοδος θεραπείας

1. Ησυχία

2. Ησυχασμός

3. Αντιησυχασμός


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ  ΣΤ’

Ορθόδοξη γνωσιολογία

Οι τρεις γνώσεις  κατά τον άγιο Ισαάκ τον Σύρο

Η γνώση του Θεού κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά


Προσευχές

α) Για την θεραπεία

β) Για την αποκάλυψη θεραπευτού

γ) Για την γνώση του Θεού και αγάπην προς Αυτόν



Συντομογραφίες

Φιλοκαλία Α’, 148, μδ’ = Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών, έκδοση
Παπαδημητρίου. Το κεφαλαίο γράμμα δηλοί τον τόμο, ο αριθμός την σελίδα και τα γράμματα ή οι αριθμοί δείχνουν την παράγραφο ή την σειρά.

Ε.Π.Ε., 2ος , 608 = Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, Πατερικαί εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς» Θεσσαλονίκη. Ο πρώτος αριθμός δείχνει τον τόμο και ο δεύτερος την σελίδα.

PG 60,356 = Πατρολογία Migne. Ο πρώτος αριθμός αναφέρεται στον τόμο και ο δεύτερος στην στήλη.

S C 129, 174 = Sources Chrétiennes, Paris. Ο πρώτος αριθμός δηλοί τον τόμο, ο δεύτερος την σελίδα.


Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου  Ιεροθέου

Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία   (πατερική θεραπευτική αγωγή)

Έκδοση Ζ’ Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου   (Πελαγίας)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Πρός τούς Φίλους Επισκέπτες

Το Βιβλίο αυτό  αναρτήθηκε  σε 23  ενότητες με τόν τίτλον Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία  - Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου  Ιεροθέου

H Συντακτική oμάδα  κατέβαλλε κάθε δυνατή  προσπάθεια  για την σελιδοποίηση μορφοποίηση  και απόδοση ακριβώς του κειμένου όπως συνετάχθη.

Από τήν παράθεση τών Κεφαλαίων οι Αναγνώστες μας μπορούνε να πάνε στήν ενότητα που τούς ενδιαφέρει κάνοντας κλίκ σε αυτό που θέλουνε να διαβάσουνε

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-