Η Χριστολογική βάση τής ευχαριστιακής Θεολογίας

Αρχιμ. Κύριλλος Κεφαλόπουλος

Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Μάρκου Ευγενικού Κάτω Πατησίων

Η ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

(το παρόν κείμενο αποτελεί μέρος της εργασίας για τον τίτλο του διδάκτορος με αρχικό τίτλο

 Η ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ  

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΚΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

            Η κύρια έμφαση στην μελέτη της κυρίλλειας θεολογίας, όπως ήταν φυσικό, δόθηκε στο χριστολογικό της μέρος, αφού άλλωστε αυτή, η Χριστολογία, υπήρξε η βασική συνεισφορά του Κυρίλλου Αλεξανδρείας στο Δόγμα της Εκκλησίας. Ως συνέπεια αυτό είχε άλλες πλευρές της κυρίλλειας θεολογίας αλλά και ερμηνευτικής να μην ελκύσουν ιδιαιτέρως την προσοχή και το ενδιαφέρον των μελετητών. Ωστόσο, όλες οι πλευρές της θεολογικής και ερμηνευτικής σκέψης του Κυρίλλου Αλεξανδρείας βασίζονται στην χριστολογία του. Μας δόθηκε η ευκαιρία  να στηρίξουμε την  θέση μας αυτή στα πλαίσια δύο εξειδικευμένων εργασιών που αφορούσαν την ερμηνευτική του Κυρίλλου Αλεξανδρείας[108] και το Πρόσωπο του Χριστού [109] . Και στην παρούσα εργασία ξεκινάμε να εξετάσουμε την ευχαριστιακή θεολογία του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, βασιζόμενοι επί της κυρίλλειας  χριστολογίας, προκειμένου να καταδειχθεί ότι η "ζωοποιός δύναμη" του μυστηρίου της Ευχαριστίας προέρχεται από το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου, Τον Οποίον ο Κύριλλος αποκαλεί "Ζωή κατά φύσιν".

Όπως προαναφέραμε, και η πλευρά της ευχαριστιακής θεολογίας του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, όπως και άλλες πλευρές του πολύπλευρου και πολύτομου συγγραφικού, ερμηνευτικού και θεολογικού του έργου, δεν έτυχαν της δέουσας προσοχής από τους μελετητές. Από την διεθνή ξενόγλωσση βιβλιογραφία , καθ'όσον γνωρίζουμε, έχουμε ελάχιστα παραδείγματα να αναφέρουμε.  Υπάρχουν δύο παλαιές εργασίες του E. Michaud (1902)[110] και του J. Mahe (1907)[111] με αναφορά στην ευχαριστιακή θεολογία του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, περιορίζονται όμως στην εξέταση της πραγματικής σωματικής ή συμβολικής παρουσίας του Χριστού στην Θεία Ευχαριστία. Με το θέμα της πραγματικής παρουσίας του Χριστού στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας ασχολήθηκαν δύο ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι, με σύντομες αναφορές και όχι ιδιαιτέρως εκτενή διαπραγμάτευση του θέματος.[112] Υπάρχει επίσης η πιο εκτενής εργασία στην γερμανική βιβλιογραφία, εξίσου αρκετά παλαιά, του A. Struckmann.[112] Το ίδιο ισχύει και για το άρθρο του Henry Chadwick.[113]  Αξιοσημείωτη εξαίρεση αποτελεί η διατριβή του λουθηρανού θεολόγου Ezra Gebremedhin[114], η οποία σε γενικές γραμμές είναι λεπτομερής, αξιόλογη, αν και όχι πάντοτε σύμφωνη στις προσεγγίσεις της με την καθ' εαυτή ορθόδοξη θεολογία του Κυρίλλου Αλεξανδρείας.[115]

Διαπιστώνοντας λοιπόν την αντιστρόφως ανάλογη με την αξία του μεγάλου αυτού Αγίου Πατρός της Εκκλησίας και Ποιμενάρχου της Αλεξανδρινής Εκκλησίας, Κυρίλλου, περιορισμένη μελέτη της ευχαριστιακής του θεολογίας, και αφορμώμενοι από την προσωπική μας ενασχόληση και ενδιαφέρον για την πατερική θεολογία για την Θεία Ευχαριστία, όπως και για την κυρίλλεια θεολογία, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε την διδασκαλία του Αγίου Κυρίλλου για την Ευχαριστία. Αλλά για να κατανοήσουμε τον τρόπον με τον οποίον ο Κύριλλος Αλεξανδρείας αντιλαμβάνεται το Μυστήριο της Ευχαριστίας, οφείλουμε πρώτα να σταθούμε στην χριστολογία του σε σχέση με την ευχαριστία, που αποτελεί την βάση της όλης θεολογικής  σκέψης του Αλεξανδρινού Πατρός της Εκκλησίας.

Ο Κύριλλος ανδρώθηκε θεολογικά και πνευματικά μέσα στην ατμόσφαιρα της Μεγάλης Εκκλησίας της Αλεξανδρείας. Η θεολογική σχολή της Αλεξανδρείας είχε να παρουσιάσει μεγάλα θεολογικά αναστήματα, Πατέρες της Εκκλησίας, όπως οι Κλήμης Αλεξανδρείας, Ωριγένης, Δίδυμος ο Τυφλός, και κατ' εξοχήν ο Μέγας Αθανάσιος. Η θεολογική σκέψη του Κυρίλλου σαφώς διαμορφώθηκε υπό την επίδραση των προκατόχων του, ιδίως στο χριστολογικό δόγμα. Άλλωστε, η συμφωνία με την διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας αποτελούσε εγγύηση Ορθοδοξίας, ενώ οι καινοτόμες θεολογικές απόψεις πολύ εύκολα μπορούσαν να οδηγήσουν στην απόκλιση από το ορθόδοξο δόγμα και την αίρεση. Ο Κύριλλος στο σημείο αυτό είναι ιδιαιτέρως σαφής και φροντίζει, στην διατύπωση της θεολογίας του, να στηρίζεται στην Αγία Γραφή και στα κείμενα και την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων, εμμένοντας στην αποστολική και πατερική παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Κύριλλος απευθυνόμενος στον Νεστόριο (Επιστολή 4^η) για την  σημασία να μελετά κανείς τα κείμενα των Πατέρων και να συμφωνεί μαζί τους, διότι τούτο διασφαλίζει και την ορθή πίστη: "έσται τούτο μάλα ορθώς, ει τοις των αγίων Πατέρων περιτυγχάνοντες λόγοις, περί πολλού τε αυτούς ποιείσθαι σπουδάζομεν, και δοκιμάζοντες εαυτούς, ει εσμέν εν τη πίστει, κατά το γεγραμμένον, ταις εκείνων ορθαίς και ανεπιλήπτοις δόξαις τας εν ημίν εννοίας ευ μάλα συμπλάττομεν".[116] Και σε άλλη του επιστολή προς τον επίσκοπο Σούκενσον τονίζει την αξία των Πατέρων για την διατήρηση της Ορθοδοξίας: "φρονούμεν τοίνυν περί της του Σωτήρος ημών οικονομίας, α και οι προ ημών Πατέρες. Αναγνόντες γαρ τους εκείνων πόνους, τον εαυτών νουν καταρυθμίζομεν, ώστε κατόπιν αυτών ιέναι, και μηδέν τη των δογμάτων ορθότητι καινόν επεισφρήσαι".[117]

Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι ο Κύριλλος επηρεάστηκε κατ' εξοχήν από τον Μεγάλο Αθανάσιο ως προς το χριστολογικό δόγμα και την Ενανθρώπηση του Κυρίου,[118] όπως και από άλλους Πατέρες, των οποίων τα κείμενα παραθέτει ως υποστηρικτικά της θεολογίας, ως μία πηγή πατερική με παράλληλη αυθεντία όπως αυτή της Αγίας Γραφής. [119] Άλλωστε, για την εμμονή του αυτή να στηρίζεται στην διδασκαλία των προγενεστέρων Αγίων Πατέρων προκειμένου να αναπτύξει και να θεμελιώσει την δική του θεολογία, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας δικαίως έχει αποκληθεί "σφραγίς των Πατέρων" από τον όσιο Αναστάσιο τον Σιναϊτη. [120]

Εάν  αναζητούσαμε κάποιο κείμενο του Κυρίλλου Αλεξανδρείας που να συμπυκνώνει την χριστολογική του διδασκαλία και να συνδέεται με το Μυστήριο της Ευχαριστίας, δεν θα μπορούσαμε να βρούμε πιο αντιπροσωπευτικό και κατάλληλο από το ακόλουθο απόσμασμα της προς Νεστόριον Τρίτης Επιστολής: "καταγγέλλοντες γαρ τον κατά σάρκα θάνατον του μονογενούς Υιού του Θεού, τουτ' έστιν, Ιησού Χριστού, την εκ νεκρών αναβίωσιν, και την εις ουρανούς ανάληψιν ομολογούντες, την αναίμακτον εν ταις Εκκλησίαις τελούμεν θυσίαν. Πρόσιμέν τε ούτω ταις μυστικαίς ευλογίαις και αγιαζόμεθα, μέτοχοι γενόμενοι της αγίας σαρκός, και του τιμίου αίματος του πάντων ημών Σωτήρος Χριστού. Και ουχ ως σάρκα κοινήν δεχόμεθα, μη γένοιτο. Ούτε μην ως ανδρός ηγιασμένου, και συναφθέντος τω Λόγω κατά την ενότητα της αξίας, ήγουν ως θείαν ενοίκησιν εσχηκότος, αλλ' ως ζωοποιόν αληθώς, και ιδίαν αυτού του Λόγου. Ζωή γαρ ων κατά φύσιν ως Θεός, επειδή γέγονεν έν προς την εαυτού σάρκα, ζωοποιόν απέφηνεν αυτήν. Ώστε καν λέγη προς ημάς, 'αμήν, αμήν λέγω υμίν, εάν μη φάγητε την σάρκα του Υιού του ανθρώπου, και πίητε αυτού το αίμα', ουχ ως ανθρώπου των καθ' ημάς ενός, και αυτήν είναι λογιούμεθα (πως γαρ η ανθρώπου σαρξ ζωοποιός έσται, κατά φύσιν την εαυτής), αλλ' ως ιδίαν αληθώς γενομένην του δι' ημάς και Υιού και ανθρώπου γεγονότος τε  και χρηματίσαντος".[121] Στο χωρίο αυτό σαφώς ο Άγιος Κύριλλος  συνδέει την προσέλευση των πιστών στην Ευχαριστία ως μετάληψη της ζωοποιού Σαρκός του Ενανθρωπήσαντος Χριστού, ο Οποίος, "Ζωή κατά φύσιν" ων, μεταδίδει στους πιστούς την Ιδίαν Σάρκα, το Σώμα Του, το οποίο ζωοποιεί τους μεταλαμβάνοντας πιστούς. Εδώ αποτυπώνεται ξεκάθαρα ότι ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ο Άγιος Κύριλλος την Ευχαριστία είναι κατά βάσιν χριστολογικός, βασίζεται στο θεανδρικό Πρόσωπο του Χριστού, ο Οποίος έλαβε σάρκα ανθρώπινη ενωμένη με την θεία Του φύση, και επομένως έδωσε στην Σάρκα Του ζωή, "ζωοποίηση". Αυτό λοιπόν το Σώμα του Χριστού κοινωνούν οι πιστοί και ζωοποιούνται.

Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας εμμένει πολύ στο γεγονός ότι το Σώμα και Αίμα του Χριστού στην θεία κοινωνία  είναι το ίδιο Σώμα και Αίμα που έλαβε σαρκούμενος ο Θείος Λόγος και Υιός του Θεού. Η πραγματική παρουσία του Σώματος και Αίματος του Χριστού στο Μυστήριο της Ευχαριστίας είναι που καθιστά αυτήν "ζωοποιό", δυνάμενη η θεία κοινωνία να  μεταδίδει στους μεταλαμβάνοντας πιστούς την ιδία Σάρκα του Χριστού. Η Ευχαριστία είναι "εφόδιον ζωής". Η όλη θεολογική βάση για το Μυστήριο της Ευχαριστίας είναι χριστολογική, στηρίζεται στην Ενσάρκωση του Υιού του Θεού και στην μετάδοση-μετάληψη "εν σώματι" και "τη ιδία σαρκί" του Χριστού στους πιστούς.[122]

Η ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΩΣ  ΕΦΟΔΙΟ ΖΩΗΣ

Οι χριστολογικές προεκτάσεις στο Μυστήριο της Ευχαριστίας

για την σωτηρία και ζωοποίηση των πιστών.

Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας συνδέει τα ζωοποιά αποτελέσματα που επιφέρει στους πιστούς η Ευχαριστία τόσον με την θεία δύναμη του Χριστού όσον και με την πραγματική παρουσία του Χριστού στο Μυστήριο της Ευχαριστίας μέσα από το Σώμα και Αίμα που ενεργούν δυναμικά στον πιστό μεταδίδοντάς του ζωή και δύναμη. Ο Κύριλλος αποδίδει στην σάρκα του Χριστού "της του Λόγου δυνάμεως την ενέργειαν,  πεφόρηκεν η αγία σαρξ, ήν  αυτός ιδίαν εποιήσατο, θεοπρεπή την δύναμιν εμφυτεύσας αυτή". Και προσθέτει ότι και οι πιστοί λαμβάνουν αυτήν την ενέργεια της θεϊκής δυνάμεως κατά την Ευχαριστία προσερχόμενοι αγγίζουν την Σάρκα του Χριστού και "μάλλον δε  ημείς αυτού διά της μυστικής ευλογίας, ίνα και ημάς ελευθερώση ψυχικών αρρωστημάτων".[123] Είναι αυτή η ίδια θεϊκή δύναμη που, κατά τον καθαγιασμό του άρτου και οίνου σε Σώμα και Αίμα, ενεργεί, και μεταβάλει τα δύο αυτά ευχαριστιακά είδη σε πραγματικό Σώμα και Αίμα, ώστε οι πιστοί να μεθέξουν αυτής της ζωοποιού δυνάμεως που προέρχεται από τον Ενσαρκωμένο Λόγο. "συνανακιρνάσθαι δε ώσπερ τοις ημετέροις σώμασι, διά της αγίας αυτού σαρκός και του τιμίου αίματος, 'ά δη και εσχήκαμεν εις ευλογίαν ζωοποιόν, ως εν άρτω τε και οίνω. Ίνα γαρ μη αποναρκήσωμεν, σάρκα Τε και αίμα προκείμενα βλέποντες εν αγίαις τράπεζαις εκκλησιών, συγκαθιστάμενος ο Θεός ταις ημετέραις ασθενείαις, ενίησι τοις προκειμένοις δύναμιν ζωής, και μεθίστησιν αυτά προς ενέργειαν της εαυτού σαρκός, ίνα εις μέθεξιν ζωοποιόν έχωμεν αυτά, και οίον σπέρμα ζωοποιόν εν ημίν ευρεθή το σώμα της ζωής".[124] 

 Ο Άγιος Κύριλλος δεικνύει σαφέστατα ότι η δύναμη του Μυστηρίου της Ευχαριστίας συνδέεται με το χριστολογικό δόγμα της Ενσαρκώσεως του Λόγου του Θεού, σε Ένα Πρόσωπο του Χριστού, με δύο φύσεις, θεία και ανθρώπινη. Εξ αιτίας ακριβώς της Ενσαρκώσεως και της περιβολής της ανθρωπίνης σάρκας με την θεία φύση και ενέργεια, το Σώμα του Χριστού κατά την Ευχαριστία μεταδίδει αυτήν την θεία δύναμη και ζωή στον πιστό. Γράφει χαρακτηριστικά ο Άγιος Κύριλλος στο έργο του "Ότι Εις ο Χριστός" ότι με κανένα άλλον τρόπον δεν θα μπορούσε η σάρκα να ζωοποιηθεί, λόγω του ότι από την ίδια της την φύση υπόκειται στην αναγκαιότητα της φθοράς, εκτός εάν καθίστατο η ιδία σάρκα του Λόγου που ζωοποιεί τα πάντα. Έτσι λοιπόν ενεργείται σε αυτό που καθίσταται δικό Του, διά την ζωοποιόν αυτού δύναμιν ωδινήσασα. Ο Λόγος, Θεός ών, μεταδίδει την δική Του θεϊκή δύναμη και ενέργεια στην ιδία αυτού σάρκα, με την οποία είναι ασυγχύτως και ατρέπτως  ενωμένος.[125] Μόνον διά της θείας δυνάμεως που εγχέεται στην ανθρώπινη φύση, γίνεται κατορθωτή η νίκη του ανθρώπου επί της αμαρτίας. Αυτή η χριστολογική  αλήθεια αποτελεί θεμελιώδες αξίωμα για να κατανοήσουμε την σχέση μεταξύ  Ενσαρκώσεως και Ευχαριστίας, σύμφωνα με τον Κύριλλο Αλεξανδρείας.

Η έννοια της ζωής ως κυρίας ιδιότητος και γνωρίσματος αποδιδόμενα στον Θεό, στην θεϊκή φύση, που αποτελεί την πηγή της ζωής, δεν αποτελεί νέα αντίληψη. Στην θεολογική παράδοση της Αλεξανδρινής Σχολής ο Χριστός αποκαλείται ως η όντως ζωή, η αυτοζωή (Μέγας Αθανάσιος, Θεόφιλος Αλεξανδρείας).[126] Επομένως, και σε αυτό το ζήτημα ο Άγιος Κύριλλος δεν πρωτοτυπεί, αλλά μάλλον ακολουθεί τους προγενέστερους Πατέρες της Εκκλησίας. Εκείνο όμως που αποτελεί χαρακτηριστικό της κυρίλλειας θεολογίας είναι η διασύνδεση του Χριστού ως Πηγή της Ζωής, ως Χορηγού της αιωνίου ζωής στους πιστούς, με την μετάδοση ζωής από τον Χριστό, την όντως αληθινή Ζωή, στους πιστούς μέσα από το Μυστήριο της Ευχαριστίας. Για τον Άγιο Κύριλλο, η Ευχαριστία καθίσταται εφόδιον ζωής και χορηγός αφθαρσίας στην θνητή ανθρώπινη φύση. [127]

Ο Άγιος Κύριλλος επιμένει πολύ και επανέρχεται διαρκώς σε αυτό το  θεολογικό μοτίβο στο κατ' εξοχήν ερμηνευτικό του έργο που διασώζεται ακέραιο, στο Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον.[128] Συχνά χρησιμοποιεί φράσεις για να περιγράψει το Σώμα του Χριστού στην Ευχαριστία, όπως "σαρξ ζωοποιός", "η σαρξ της ζωής"[129],  "ζωοποιόν σώμα"[130] και "σώμα της ζωής"[131], για να αποδώσει τα αποτελέσματα της θείας κοινωνίας στους μεταλαμβάνοντας πιστούς. Όλες αυτές οι εκφράσεις κατατείνουν στην κεντρική αντίληψη του Κυρίλλου Αλεξανδρείας για την Ευχαριστία ως "ευλογία ζωοποιός" [132]. Επίσης, χαρακτηρίζει την Ευχαριστία ως "θυσία ζωοποιό". Είναι σαφές ότι ο Άγιος Κύριλλος συνδέει ευθέως το Σώμα του Χριστού με την παρουσία Του στην Ευχαριστία ως το κατ' εξοχήν "σώμα της κατά φύσιν ζωής" [133]), Εκείνου που είναι η όντως Ζωή, η αυτοζωή.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ

Στο προηγούμενο μέρος της παρούσης εργασίας είδαμε τον τρόπο που κατανοεί ο Κύριλλος Αλεξανδρείας την Ευχαριστία ως πηγή ζωής και ζωοποιό δύναμη, πάντοτε σε σχέση με την αντίληψη του Σώματοςτου Ενσαρκωμένου Χριστού, του καθ' εαυτού φορέα και χορηγού της ζωής. Το Σώμα του Χριστού, όπως και τα δύο ευχαριστιακά είδη, ο άρτος και ο οίνος στο Μυστήριο της Ευχαριστίας καθίστανται φορείς αυτής της θείας ζωής, διότι κατά τον καθαγιασμό τους μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα Χριστού, Εκείνου που είναι "σώμα της κατά φύσιν ζωής". Μέσα από την Ευχαριστία ο πεπτωκώς άνθρωπος μπορεί να ζωοποιηθεί μεταλαμβάνοντας του Σώματος του Χριστού, το οποίο, με την Ενσάρκωση, μετέχει της θεανθρώπινης φύσεως του Κυρίου. Αυτή η ένωση ανθρωπίνης και θείας φύσεως γίνεται ασυγχύτως στο Πρόσωπο του Σαρκωθέντος Λόγου. Ο πιστός που μετέχει στην Ευχαριστία, με την μετάληψη του καθαγιασμένου άρτου και οίνου γίνεται συμμέτοχος και αποδέκτης της θείας δυνάμεως που αναζωογονεί, ή , σύμφωνα με την κυρίλλεια ορολογία, "ζωοποιεί" τον πιστό [134].

Η διδασκαλία του Αγίου Κυρίλλου επί του σχετικού είναι, όπως δείξαμε και στο πρώτο μέρος της παρούσης εργασίας για την πατερική θεολογία για την Ευχαριστία, σύμφωνη με την αποστολική και πατερική παράδοση και δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας, και συνηγορεί υπέρ της πραγματικής παρουσίας του Χριστού στο Μυστήριο της Ευχαριστίας, μέσα από το Σώμα και το Αίμα Του. Επειδή όμως ο Άγιος Κύριλλος ομιλεί συχνά περιγράφοντας την Ευχαριστία ως πνευματική ή μυστική ευλογία, ως "τράπεζα πνευματική και μυστική"[135],για να αποδώσει τον χαρακτήρα του Μυστηρίου της Ευχαριστίας με την εσχατολογική εικόνα της Τράπεζας, του Δείπνου, και να προσδιορίζει τις πνευματικές ευλογίες που λαμβάνει ο πιστός, αυτό έδωσε λαβή σε κάποιους μελετητές της κυρίλλειας θεολογίας, προερχομένους από τον χώρο της Διαμαρτυρήσεως κυρίως, να ισχυρισθούν πως ο Κύριλλος Αλεξανδρείας δεν αναγνωρίζει πραγματική παρουσία Σώματος και Αίματος του Χριστού, αλλά απλώς μία δυναμική, συμβολική ή πνευματική παρουσία του Χριστού στην Ευχαριστία, όπως οι A.Harnack, F. Loofs, E. Michaud[136]. Υπήρξαν βεβαίως και άλλοι, προερχόμενοι από τον ρωμαιοκαθολικό χώρο, που υποστήριξαν την ορθή θέση, όπως προκύπτει μέσα από τα κείμενα του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, υπέρ της πραγματικής, σωματικής παρουσίας του Σώματος και Αίματος του Χριστού στην Ευχαριστία, όπως οι  P. Batiffol[137], J. Mahe'[138], A. Struckmann[139]. Ας αφήσουμε καλύτερα να μιλήσουν τα ίδια τα κείμενα του Αγίου Κυρίλλου. Πιο συγκεκριμένα, σχολιάζοντας το χωρίο Λουκ. 22:17-22, γράφει: "έδει (ενν. τον Χριστόν) τοίνυν αυτόν διά του αγίου Πνεύματος εν ημίν γενέσθαι θεοπρεπώς, συνανακιρνάσθαι   ώσπερ τοις ημετέροις σώμασι, διά της αγίας αυτού σαρκός και του τιμίου αίματος, 'ά δη και εσχήκαμεν εις ευλογίαν ζωοποιόν, ως εν άρτω τε και οίνω. Ίνα γαρ μη αποναρκήσωμεν, σάρκα τε και αίμα προκείμενα βλέποντες εν αγίαις τράπεζαις εκκλησιών, συγκαθιστάμενος ο Θεός ταις ημετέραις ασθενείαις, ενίησι τοις προκειμένοις δύναμιν ζωής, και μεθίστησιν αυτά προς ενέργειαν της εαυτού σαρκός, ίνα εις μέθεξιν ζωοποιόν έχομεν αυτά, και οίον σπέρμα ζωοποιόν εν ημίν ευρεθή το σώμα της ζωής. Και μη αμφιβάλης, ότι τούτο εστιν αληθές, αυτού λέγοντος εναργώς. 'Τούτο μου εστί το σώμα', και, 'Τούτο μου εστί το αίμα'. Δέχου δε μάλλον του Σωτήρος εν πίστει τον λόγον., αλήθεια γαρ ων, ου ψεύδεται".[140] Νομίζουμε πως πιο σαφής τοποθέτηση επί του θέματος εκ μέρους του Κυρίλλου Αλεξανδρείας δεν θα μπορούσε να υπάρξει, και αυτή σαφώς συνηγορεί υπέρ της αληθούς παρουσίας του Σώματος και Αίματος του Χριστού στην Ευχαριστία.

Στο ίδιο χωρίο αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο Άγιος Κύριλλος τονίζει και μία άλλη πτυχή του Μυστηρίου της Ευχαριστίας.  Εκτός από την πραγματική, σωματική παρουσία του Χριστού στην Ευχαριστία, όπου ο πιστός μεταλαμβάνει αληθώς του πραγματικού Σώματος και Αίματος, μεταλαμβάνει επίσης και πνευματικής ευλογίας. Ο πιστός μετέχει στην Ευχαριστία, και "ζωοποιείται", έχει "μέθεξιν ζωοποιόν" της θεϊκής δυνάμεως και ενεργείας. Ο πιστός μετέχοντας στην Ευχαριστία καθαγιάζεται. , καθώς λαμβάνει αυτήν την πνευματική ευλογία, "ζωοποιείται", με την έννοια ότι πεθαίνει ως προς την αμαρτία και αναζεί εν Χριστώ Ιησού.[141] Ο πιστός συμμετέχει στην Ευχαριστία, στην αναίμακτο θυσία του Χριστού-Αμνού, και λαμβάνει όχι μόνον το Σώμα και Αίμα ως τροφή πραγματική για την ψυχή, αλλά και ως πνευματική τροφή που συνεργεί στον καθαγιασμό του.[142]

Θα παραθέσουμε και ένα άλλο σχετικό χωρίο του Αγίου Κυρίλλου που συνηγορεί υπέρ του πραγματικού καθαγιασμού και μεταβολής του άρτου και οίνου σε Σώμα και Αίμα.  "Εσθιόντων αυτών, λαβών ο Ιησούς τον άρτον, και ευχαριστήσας έκλασε, και εδίδου τοις μαθηταίς, και είπε: Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου (Ματθ. 26:26). Μετά το εξελθείν τον Ιούδαν παραδίδωσι τοις ένδεκα ο Σωτήρ το σωτηριώδες μυστήριον. Επειδή γαρ μικρόν ύστερον έμελλεν αναστάς μετά της ιδίας σαρκός αναφοιτήσαι προς τον Πατέρα, ίνα την του σώζοντος παρουσίαν έχομεν (άνευ γαρ της παρουσίας Χριστού αδύνατον σωθήναι άνθρωπον, και απαλλαγήναι θανάτου και αμαρτίας, μη συνούσης ημών της ζωής), έδωκεν ημίν το ίδιον σώμα τε και αίμα, ίνα δι' αυτών το της φθοράς καταλύηται κράτος, ενοικίζηται δε ταις ημετέραις ψυχαίς διά του αγίου Πνεύματος, και γενώμεθα αγιασμού μέτοχοι, και ουράνιοι άνθρωποι, και πνευματικοί χρηματίσωμεν. 'και λαβών το ποτήριον, και ευχαριστήσας, έδωκεν αυτοίς, λέγων. Πίετε εξ αυτού πάντες' (Ματθ. 26:27). Ευχαριστεί ο Κύριος λαβών το ποτήριον, τουτέστιν εν σχήματι προσευχής διαλέγεται τω Θεώ και Πατρί, κοινωνόν ώσπερ αυτόν τε και συνευδοκητήν αποφαίνων της δοθησομένης ζωοποιού ευλογίας ημίν. Άμα δε και ημίν τύπον διδούς πρώτον ευχαριστείν, και ούτω κλαν τον άρτον και διαδιδόναι. Διό και ημείς επ' όψεσι Θεού τα προειρημένα τιθέντες, δεόμεθα εκτενώς εις ευλογίαν ημίν μεταπλασθήναι την πνευματικήν, ίνα μετασχόντες αυτών αγιασθώμεν σωματικώς και πνευματικώς. Δεικτικώς δε είπε, 'Τούτο μου εστί το σώμα', και, 'Τούτο μου εστι το αίμα', ίνα μη νομίσης  τύπον είναι τα φαινόμενα, αλλά διά τινος αρρήτου του πάντα ισχύοντος Θεού μεταποιείσθαι εις σώμα και αίμα Χριστού κατά το αληθές τα παρενηνεγμένα, ων μετασχόντες, την ζωοποιόν και αγιαστικήν δύναμιν του Χριστού εισδεχόμεθα".[143]

Είναι ένα κείμενο που δεν θα μπορούσε να είναι πιο σαφές και ξεκάθαρο ως προς την κυρίλλεια ευχαριστιακή θεολογία. Στην Ευχαριστία το Σώμα του Σαρκωθέντος Λόγου μας αγιάζει. Το Σώμα του Χριστού δεν είναι απλώς η ανθρώπινη σάρκα, αλλά η θεωμένη σάρκα, η ανθρώπινη φύση ενωμένη με την θεϊκή στο Πρόσωπο του Χριστού. Αν  δεχθούμε αυτήν την υποστατική ένωση των δύο φύσεων σε ένα Πρόσωπο, αυτό συνεπάγεται ότι  ο Λόγος  έλαβε σάρκα, την θέωσε, την καθαγίασε, και επομένως όταν μεταλαμβάνουμε τον ευχαριστιακό άρτο και οίνο, πραγματικά μεταλαμβάνουμε  Σώμα και Αίμα, που μας καθαγιάζει σωματικά και πνευματικά και μας ζωοποιεί.[144]

Αυτήν την πνευματική διάσταση του Μυστηρίου της Ευχαριστίας επισημαίνει ο Κύριλλος Αλεξανδρείας, γι' αυτό και την αποκαλεί με εκφράσεις όπως "ευλογία πνευματική",[145] "πνευματική λατρεία",[146] "ολοκαύτωμα πνευματικόν" και "μυστική ιερουργία" ,[147] "πνευματική ευτροφία" και "πνευματική μυστική τράπεζα"[148].  Οι εκφράσεις αυτές μας παραπέμπουν  στην "εν πνεύματι και αληθεία λατρεία", που, όπως παρατηρεί ο R.L.Wilken,[149] διατρέχει ως ερμηνευτικό μοτίβο την κυρίλλεια εξηγητική, κατ' εξοχήν στο Υπόμνημά του εις το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, και μας οδηγεί στην διασύνδεση του πνευματικής αντιλήψεως περί Ευχαριστίας, και της λειτουργικής της διάστασης, όπως αυτά συνυφαίνονται στην ευχαριστιακή θεολογία του Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Αυτήν την λειτουργική διάσταση της Ευχαριστίας θα εξετάσουμε στην συνέχεια.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

            Όσον αφορά την λειτουργική διάσταση της Ευχαριστίας, και την κατανόηση αυτής, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας  δεν καινοτομεί, αλλά ακολουθεί με συνέπεια την αγιοπατερική παράδοση και την ερμηνευτική αλεξανδρινή σχολή, αλλά και την γενικότερη αντίληψη της Εκκλησίας για την Ευχαριστία ως θυσία αναίμακτο, που διαφέρει από τις αιματηρές θυσίες και προσφορές της Παλαιάς Διαθήκης. Ο Κύριλλος συχνά χρησιμοποιεί όρους όπως "πνευματική" και "μυστική θυσία/ευλογία" για να τονίσει την ανωτερότητα της αναίμακτης ευχαριστιακής θυσίας από τις θυσίες και τα ολοκαυτώματα ζώων στην Π.Δ. ένα χαρακτηριστικό χωρίο που χρησιμοποιεί ο Κύριλλος Αλεξανδρείας (όπως και άλλοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς προ αυτού) για να κατοχυρώσει αγιογραφικά τον ανώτερο χαρακτήρα της ευχαριστιακής θυσίας σε σχέση με τις θυσίες της Π.Δ. είναι το χωρίο από το βιβλίο του Μαλαχία 1:11 "ουκ έστι μου θέλημα εν υμίν, λέγει Κύριος παντοκράτωρ, και θυσίαν ου προσδέξομαι εκ των χειρών υμών. Διότι από ανατολών ηλίου και έως δυσμών το όνομά μου δεδόξασται εν τοις έθνεσι, και εν παντί τόπω θυμίαμα προσάγεται τω ονόματί μου, και θυσία καθαρά. Διότι μέγα το όνομά μου εν τοις έθνεσι, λέγει Κύριος παντοκράτωρ".[150] Την χρήση του ίδιου χωρίου και με την ίδια ερμηνεία έχουν κάνει προ του Κυρίλλου ο συντάκτης της "Διδαχής", ο Ιουστίνος ο Μάρτυς, ο Τερτυλλιανός, και ο Κυπριανός Καρθαγένης (οι δύο τελευταίοι μάλιστα εφαρμόζουν τον όρο "καθαρά θυσία" σε σχέση με την προσευχή και την δοξολογία και ευχαριστία στον Κύριο που προσφέρει η Εκκλησία.[151]

            Την έννοια της αναίμακτης θυσίας και την αντίληψη της ευχαριστίας ως λειτουργικής προσφοράς θυσίας, επισημαίνει ο Άγιος Κύριλλος στον σχολιασμό του Ζαχαρίας 11:7, όταν γράφει: "κατανέμει [Θεός] γαρ ώσπερ τους ιδίους προσκυνητάς, τους διά της πίστεως δηλονότι δεδικαιωμένους, και ηγιασμένους εν πνεύματι, νομικοίς τε άμα και ευαγγελικοίς θεσπίσμασιν, ου βους θυτείν αναπείθων, ούτε μην ταις κατά νόμον προσαγωγαίς προσκείσθαι διδάσκων. Ποιείσθαι δε μάλλον προστεταχώς της εν πνεύματι λατρείας την δύναμιν εις αναιμάκτου θυσίας τρόπον. Μετατέθειται γαρ η σκιά προς αλήθειαν…".[152]

            Αρκετά συχνά ο Κύριλλος Αλεξανδρείας, όπως και άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας, περιγράφουν την παρουσία και το έργο του Χριστού στην Εκκλησία και στην ζωή των πιστών, με τους ίδιους όρους που χρησιμοποιούν για την Ευχαριστία, με εκφράσεις όπως "πνευματική", "μυστική". Με τους ίδιους αυτούς όρους συχνά περιγράφεται και η Ευχαριστία ως τράπεζα πνευματική και μυστική, επί της οποίας η Εκκλησία θέτει τον ευχαριστιακό άρτο και οίνο, όπου η Ευχαριστία κατανοείται ως "βρώμα πνευματικόν" για το Σώμα και ως "πόμα πνευματικόν" για το Αίμα του Κυρίου, φράσεις που ολοκάθαρα απηχούν την αντίστοιχη περιγραφή της Ευχαριστιακής τράπεζας από τον Απόστολο Παύλο (Α' Κορ. 10:3-4). Με τον ίδιον τρόπον αντιλαμβάνονται την Ευχαριστία λ.χ. ο Μέγας Αθανάσιος ως "πνευματική τροφή"[153] και ο Κύριλλος Αλεξανδρείας ως "μυστική μετάληψις".[154]

Υπομνηματίζοντας το χωρίο Ματθ. 26:26-27, όπου υπάρχουν οι συστατικοί λόγοι του Μυστήριου της Ευχαριστίας, όπως μας το παρέδωσε ο Χριστός, γράφει ο Άγιος Κύριλλος :"ευχαριστεί ο Κύριος λαβών το ποτήριον, τουτέστιν εις εν σχήματι προσευχής διαλέγεται τω Θεώ και Πατρί, κοινωνόν ώσπερ αυτόν και συνευδοκητήν αποφαίνων της δοθησομένης ζωοποιού ευλογίας ημίν, άμα δε και ημίν τύπον διδούς πρώτον ευχαριστείν, και ούτω κλαν τον άρτον και διαδιδόναι. Διό και ημείς επ' όψεσι Θεού τα προειρημένα τιθέντες, δεόμεθα εκτενώς εις ευλογίαν ημίν μεταπλασθήναι την πνευματικήν, ίνα μετασχόντες αυτών αγιασθώμεν σωματικώς και πνευματικώς".[155] Στο παράλληλο χωρίο Λουκ. 22:19, ο Κύριλλος, αφού επαναλάβει τα ίδια σχόλια στο Ματθ. 26:27, υπομνηματίζει επιπροσθέτως: "πάσα γαρ χάρις και παν δώρημα τέλειον εφ' ημάς έρχεται παρά Πατρός δι' Υιού εν αγίω Πνεύματι. Τύπος δε ήν το δρώμενον εις ημάς αυτούς,  της οφειλούσης προσανατείνεσθαι λιτής, ει μέλλοι προτίθεσθαι παρ' ημών της μυστικής και ζωοποιού δωροφορίας η χάρις, 'ό δη και δραν ειθίσμεθα. Προσαναπέμποντες γαρ τας ευχαριστίας, και ομού τω Θεώ και Πατρί δοξολογούντες τον Υιόν συν τω αγίω Πνεύματι, πρόσιμεν ούτω ταις αγίαις τράπεζαις, πιστεύοντές τε ότι ζωοποιούμεθα και ευλογούμεθα και σωματικώς και πνευματικώς. Δεχόμεθα γαρ εν αυτοίς τον ενανθρωπήσαντα δι' ημάς του Θεού και Πατρός Λόγον, 'ός εστι ζωή και ζωοποιός".[156]

Τα παραπάνω σχόλια του Κυρίλλου Αλεξανδρείας στα ευαγελικά χωρία που αναφέρουν τους συστατικούς λόγους του Μυστηρίου της Ευχαριστίας, δεικνύουν ξεκάθαρα απηχήματα της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας, καθώς μας περιγράφουν το μέρος της ευχαριστιακής λειτουργίας, όταν η εκκλησιαστική σύναξη, διά στόματος του ιερέως λειτουργού, επαναλαμβάνει τους συγκεκριμένους λόγους του Κυρίου ("Λάβετε φάγετε…πίετε πάντες'') συνοδευόμενα από την οφειλομένη προσευχή που προσφέρει ο λειτουργός επικαλούμενος την χάρη του Αγίου Πνεύματος για τον καθαγιασμό του άρτου και οίνου, και τον συνακόλουθο πνευματικό και σωματικό καθαγιασμό των πιστών. Ας μην λησμονούμε ότι ο Κύριλλος Αλεξανδρείας ήταν αρχιεπίσκοπος της Αλεξανδρινής Εκκλησίας, και στα συγκεκριμένα σχόλια, είναι φανερό ότι μεταφέρει την προσωπική του εμπειρία αλλά και την συνόλη εμπειρία της Εκκλησίας στην λειτουργική της ζωή και την τέλεση του Μυστηρίου της Ευχαριστίας. Η ευχαριστιακή θεολογία του Κυρίλλου Αλεξανδρείας είναι και λειτουργική. Υπάρχει μία σαφής αναφορά και αντιστοιχία με τα λειτουργικά κείμενα της Εκκλησίας, και εδώ ο Κύριλλος φαίνεται να αναφέρεται στην Αναφορά της λειτουργίας του Αγίου Μάρκου (του αλεξανδρινού λειτουργικού τύπου), όπου υπάρχει μία εκτενής προσευχή- επίκληση πριν τον καθαγιασμό του άρτου και οίνου.

Η φράση που χρησιμοποιεί παραπάνω ο Κύριλλος ότι "πάσα γαρ χάρις και παν δώρημα τέλειον εφ' ημάς έρχεται παρά Πατρός δι' Υιού εν αγίω Πνεύματι", και όταν λίγο παρακάτω συνεχίζει λέγοντας ότι "πάντα  τοίνυν ο Θεός ζωογονεί δι' Υιού, εν αγίω Πνεύματι", [157] αναδεικνύει το τριαδολογικό υπόβαθρο της ευχαριστιακής θεολογίας του Αγίου Κυρίλλου. Η θεολογική έμφαση που έδινε η αλεξανδρινή θεολογική σχολή στην Ενσάρκωση του Λόγου, και την συνακόλουθη υποστατική ένωση της ανθρώπινης σάρκας με την θεία φύση, η οποία προσδίδει στην ανθρώπινη σάρκα την δυνατότητα να θεοποιηθεί, εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη και στην ευχαριστιακή θεολογία του Αγίου Κυρίλλου. Και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι το χριστολογικό δόγμα έχει κυρίαρχη θέση για την κατανόηση της Ευχαριστίας ως προς τον καθαγιασμό του άρτου και οίνου, που επισφραγίζεται από την προσευχή- επίκληση του Αγίου Πνεύματος.

Εδώ φαίνεται να υπάρχει μία μικρή διαφοροποίηση μεταξύ των δύο θεολογικών σχολών της Αλεξάνδρειας και της Αντιόχειας. Για παράδειγμα, ενώ οι Αλεξανδρινοί Πατέρες μοιάζουν να δίνουν  περισσότερη έμφαση στον ρόλο του Σαρκωθέντος Χριστού στο Μυστήριο της Ευχαριστίας, ακόμη και σε αυτόν τον καθαγιασμό (βλ. την σχετική ομιλία σε βαπτισμένους από τον Μεγάλο Αθανάσιο, όπου αναφέρεται ότι, αφού αναπεμφθούν δεήσεις και προσευχές στον Θεό, ο Λόγος κατέρχεται πάνω στον άρτο και οίνο, και αυτά γίνονται το Σώμα Του)[158], εν τούτοις άλλοι Πατέρες δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στην επίκληση και τον καθαγιασμό του ευχαριστιακού άρτου και οίνου από το Άγιο Πνεύμα.[159]

Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας δείχνει να βρίσκεται κάπου ενδιάμεσα. Ενώ δίδει βαρύτητα στον ρόλο του Σαρκωθέντος Λόγου στην Ευχαριστία, δέχεται επίσης και την συνέργεια του Αγίου Πνεύματος στον καθαγιασμό του ευχαριστιακού άρτου και οίνου, όπου με την επίκληση το Πνεύμα κατέρχεται εξ ουρανού επί τα τίμια δώρα που προσφέρουν οι πιστοί όταν συνέρχονται στην ευχαριστιακή σύναξη.[160]

"Ωστόσο, δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ως προς το που ο Κύριλλος δίνει την έμφαση. Η περιγραφή του Λόγου ως ζωή, "ζωή κατά φύσιν" και "δύναμη ζωής", βρίσκονται συχνά στην κυρίλλεια θεολογία για την Ενσάρκωση και την Ευχαριστία…η περιγραφή αυτή παρέχει, κατά την γνώμη μας, ένα κλειδί για την κατανόηση της εννοίας κατά την οποία [ο Κύριλλος] χρησιμοποιεί την έννοια της δυνάμεως  στο περιεχόμενο της ευχαριστιακής θεολογίας…στην ευχαριστιακή θεολογία  του Κυρίλλου θεωρεί τον Χριστό ως τον ζώντα και ενεργό παράγοντα επίσης στον καθαγιασμό και μεταβολή των [ευχαριστιακών] ειδών. Είναι ο Αναστάς Χριστός που βαδίζει μέσα στην παρουσία της κοινότητας των πιστών που συναθροίζεται γύρω από την Ευχαριστία…ο Κύριλλος εμφανίζεται να είναι τόσο σταθερά προσηλωμένος σε μία αντίληψη της Ενσαρκώσεως και της ζωοποιήσεως του ανθρώπου που περιστρέφεται γύρω από τον Λόγο και την δύναμή Του, ώστε θα μπορούσε κάποιος να λάβει την σαφή εντύπωση ότι ο ρόλος του Πνεύματος ως καθαγιαστικός των [ευχαριστιακών] ειδών- όπως μαρτυρείται στην ευχαριστιακή λειτουργία- επισκιάζεται από αυτόν του Λόγου… έστω και έτσι ο Κύριλλος θεωρεί την Ευχαριστία ως δωρεά ολοκλήρου της Τριάδος (μία περαιτέρω ένδειξη της τριαδολογικής έμφασης της λειτουργίας των ημερών του), θεωρεί τον Χριστό, με την πιο άμεση έννοια, ως τον Προσφέροντα και εξ ίσου το προσφερόμενο του ευχαριστιακού δείπνου".[161]

Παρά την χρήση αυτών των όρων "πνευματική" και "μυστική", ο Άγιος Κύριλλος διατηρεί πάντοτε την χριστολογική αντίληψη για την Ευχαριστία, εμμένει στην πραγματική και σωματική παρουσία του Χριστού, του Σαρκωθέντος Λόγου, που έλαβε την ανθρώπινη σάρκα για να την θεοποιήσει, και ποτέ δεν ξεφεύγει σε μία απλή πνευματική ή συμβολική θεώρηση του Μυστήριου της Ευχαριστίας, όπως λ.χ. την αντιλαμβάνονται οι προτεστάντες θεολόγοι αφιστάμενοι της ενιαίας και ομόφωνης Παραδόσεως της Εκκλησίας των πρώτων αιώνων. Ο καθαγιασμένος άρτος και οίνος αποτελούν την απτή, ορατή παρουσία του Σαρκωθέντος Χριστού, και επομένως, όταν ο πιστός μεταλαμβάνει, όντως μετέχει ουσιαστικώς του Σώματος και Αίματος του Κυρίου, ακόμη και εάν η μετάληψη έχει πνευματικές και μυστικές προεκτάσεις στην ζωή του πιστού (για τις οποίες θα αναφερθούμε σε άλλο μέρος της παρούσης εργασίας).

Απόδειξη του πως αντιλαμβάνεται ο Κύριλλος Αλεξανδρείας την σωματική παρουσία του Χριστού στην Ευχαριστία κατά την μετάληψη των πιστών, αποτελεί ο υπομνηματισμός του χωρίου Ιω. 6:53 ("είπεν ουν αυτοίς ο Ιησούς, αμήν αμήν λέγω υμίν, εάν μη φάγητε την σάρκα του υιού του ανθρώπου και πίητε αυτού το αίμα, ουκ έχετε ζωήν εν εαυτοίς"), γράφει: "                         "[162]

Την σωτηριολογική διάσταση της Ευχαριστίας για τον άνθρωπο επί τη βάσει του χριστολογικού δόγματος, και στα πλαίσια της λειτουργικής ζωής, επισημαίνει και ένας σύγχρονος μελετητής της κυρίλλειας ευχαριστιακής θεολογίας, ο Ezra Gebremedhin. Παραθέτουμε από το έργον αυτού εκτενώς :"οι όροι "σωματικώς"," ως άνθρωπος"," ανθρωπίνως", όλοι αναφέρονται στην ανθρώπινη παρουσία  του έργου του Υιού στην Ευχαριστία. Σε διάκριση προς τον τύπο της [υποστατικής] ενώσεως βασισμένης στην Ενσάρκωση, που προκύπτει για όλο το ανθρώπινο γένος μία αλληλεγγυότητα  με τον Ένσαρκο Λόγο, η ευχαριστιακή ένωση , την οποία ο Κύριλλος περιγράφει ως "σωματική" παρέχει στον πιστό μία ένωση με την ίδια την θεότητα. Η [ευχαριστιακή] Ευλογία διασφαλίζει στον πιστό την δωρεά της ζωής του Λόγου του Θεού, της θεϊκής φύσεως, της ένδοξης ζωής της αγιότητας, της χάριτος, της αφθάρτου ζωής. Η βάση για τέτοιες ευεργετικές ωφέλειες είναι ότι το σώμα του Χριστού είναι ένα και έχει την θεία ζωή εν εαυτώ. Δεν υπολείπεται του Πνεύματος του Χριστού που μεταδίδεται σε όποιον μεταλαμβάνει. Το σώμα του Χριστού, δεν συνιστά κάτι λιγότερο από το να είναι ένα με τον Λόγο…με τον ίδιον τρόπον εκείνοι που λαμβάνουν το σώμα του Χριστού, μετέχουν αυτής της ζωής του Λόγου του Θεού. Έτσι, ο τρόπος της μεθέξεως που ο Κύριλλος αποκαλεί "σωματικώς" μεταδίδει επίσης θεία ζωή στον πιστό".[163]

Νομίζουμε πως από τα έως τώρα αναφερθέντα έχει αναδειχθεί ότι, παρ' όλη την πολύπλευρη προσέγγιση της Ευχαριστίας από τον Άγιο Κύριλλο, το κυρίαρχο στοιχείο της ευχαριστιακής του θεολογίας παραμένει το χριστολογικό δόγμα της υποστατικής ενώσεως των δύο φύσεων στο Πρόσωπο του Χριστού, η οποία άλλωστε διαπνέει και ολόκληρο το θεολογικό του έργο.

 ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΥ

ΚΑΤΆ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΚΥΡΙΛΛΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

            Η κατ' εξοχήν έννοια της Ευχαριστίας είναι η μετοχή, η μέθεξη του πιστού στο Σώμα και Αίμα του Χριστού, και κατά συνεκδοχήν η μετοχή στην ζωή του Χριστού, που εκλαμβάνεται ως ευλογία μυστική που λαμβάνει ο πιστός κατά την μετάληψη. Τα αποτελέσματα της σωματικής και πραγματικής παρουσίας του Χριστού υπό τα δύο ευχαριστιακά είδη αποτελούν υλική και πνευματική τροφή για τον πιστό. Η έννοια της Ευχαριστίας ως τροφή έλκει την καταγωγή της από το Ευαγγέλιο του Ιωάννου (6:53), όπου ο Χριστός καλεί τους πιστούς να φάνε το Σώμα και να πιουν το Αίμα Του, ώστε να έχουν ζωήν αιώνιον.  Η ίδια αντίληψη υπάρχει σε πολλούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς πριν και μετά τον Κύριλλο. Θα λέγαμε μάλιστα ότι αποτελεί κοινή πεποίθηση της Εκκλησίας. Αρκετά συχνά θα βρούμε αναφορές σε πατερικά κείμενα να περιγράφουν την Ευχαριστία ως τροφή, ως βρώσις και πόσις πραγματική, ουσιαστική, αλλά και πνευματική.[164]

            Επίσης, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας περιγράφει την Ευχαριστία ως "σπέρμα ζωοποιόν" [165]και "σπέρμα αθανασίας"[166] (το τελευταίο μας παραπέμπει στον Ιγνάτιο Αντιοχείας που κάνει χρήση του όρου "φάρμακον αθανασίας'. Ο πιστός γευόμενος το Σώμα και Αίμα του Χριστού, έρχεται σε άμεση κοινωνία και μέθεξη με τον ζώντα Χριστό. Μέσω της Ευχαριστίας οι πιστοί καθίστανται "σύσσωμοι" με τον Χριστό,[167] αλλά και κοινωνοί της θείας φύσεως μέσω του Αγίου Πνεύματος[168].

            Ο Άγιος Κύριλλος επανέρχεται στο μοτίβο της μετοχής/ μεθέξεως των πιστών, οι οποίοι "διά του Αγίου Πνεύματος εν ημίν θεοπρεπώς συνανακιρνάσθαι δή ώσπερ τοις ημετέροις σώμασι διά της αγίας αυτού σαρκός και του τιμίου αίματος".[169] Η μέθεξη αυτή, κατά τον Άγιον Κύριλλον, νοείται όχι μόνον πνευματική, αλλά πρωτίστως "μέθεξις φυσική".[170]

            Η συμμετοχή στην Ευχαριστία, εκτός από μέθεξη, παρέχει στον πιστό μία πιο ουσιαστική και ζωοποιό ένωση με τον Χριστό, που ο Κύριλλος την περιγράφει με τον όρο "μετάληψις". Όταν ο πιστός προσεγγίζει την θεία και ουράνια χάρη, ανεβαίνει πνευματικά καθώς προσέρχεται "εις αγίαν μετάληψιν του Χριστού".[171] Ο πιστός δεν μεταλαμβάνει απλώς Σώμα και Αίμα, αλλά διά της μεταλήψεως του Σώματος και Αίματος αναμιγνύεται ("συνανακιρνάμενος", "αναμιγνυμένος") με τον Ίδιο τον Χριστό, και η ίδια η θεϊκή εν Χριστώ ζωή εμφυτεύεται ("εμφυτεύειν") μέσα στον πιστό.[172]

            Άλλους όρους που χρησιμοποιεί ο Κύριλλος Αλεξανδρείας για να εκφράσει αυτήν την έννοια της μεθέξεως και της ζωοποιού ενώσεως του πιστού με τον Χριστό στην Ευχαριστία, είναι το "ενοικείν" και το "κατοικείν". Με τους δύο τελευταίους όρους θέλει να εκφράσει την βαθιά και ουσιαστική πνευματική αλλοίωση που υφίσταται ο πιστός, αφού, όταν μεταλαμβάνει, ο Χριστός έρχεται και ενοικεί μέσα στον πιστό σωματικώς διά της κοινωνίας της Ιδίας Αυτού Σαρκός. [173]Ο Χριστός έρχεται να κατοικήσει μέσα στον πιστό ως Ζωή και Ζωοποιός δύναμη.[174]

            Ο Άγιος Κύριλλος εντοπίζει και μίαν άλλην διάσταση της Ευχαριστίας ως επίδραση πάνω στον πιστό. Εφ'όσον η χριστιανική ζωή αποτελεί διαρκή αγώνα εναντίον του πονηρού και του θελήματος της σαρκός, ο πιστός, συμμετέχοντας στο Ευχαριστιακό Δείπνο του Κυρίου, και τρεφόμενος από την ευχαριστιακή τράπεζα, αποκαθίσταται ενώπιον του Θεού, μεταλαμβάνει "εις άφεσιν αμαρτιών", λαμβάνει συγχώρηση και συμφιλίωση με τον Θεό, θεραπεύονται τα πάθη της ψυχής και ενισχύεται πνευματικά στον αγώνα του κατά των επιθυμιών της σάρκας.

Μέσω της "αγίας μεταλήψεως του Χριστού", ο πιστός ενδυναμώνεται ώστε να υπερνικήσει τις παγίδες του διαβόλου, να καταστεί "κοινωνός θείας φύσεως", και να λάβει ζωή και αφθαρσία.[175] Γράφει χαρακτηριστικά ο Άγιος Κύριλλος: " έδει μαθείν ημάς, ότι της του Λόγου δυνάμεως την ενέργειαν πεφόρηκεν η αγία σαρξ, 'ήν αυτός εποιήσατο, θεοπρεπή την δύναμιν εμφυτεύσας αυτή. Ουκούν απτέσθω και ημών, μάλλον δε ημείς αυτού διά της μυστικής ευλογίας , ίνα και ημάς ελευθερώση ψυχικών αρρωστημάτων, και της των διαμονίων εφόδου και πλεονεξίας". [176]

            Σύμφωνα με τον Άγιο Κύριλλο, η Ευχαριστία δεν επιφέρει μόνον την ένωση του πιστού με τον Χριστό, αλλά ενώνει και τους πιστούς μεταξύ τους. Και η ενότητα αυτή είναι πνευματική και εκκλησιαστική. Προέρχεται από την συμμετοχή στο Μυστήριο της Ευχαριστίας και την μετάληψη εκ του Ενός Σώματος του Χριστού. Γράφει πολύ χαρακτηριστικά ο Άγιος Κύριλλος: "ενί γαρ σώματι, τω ιδίω δηλαδή, τους εις αυτόν πιστεύοντας ευλογών, διά της μυστικής μεταλήψεως, εαυτώ τε συσσώμους και αλλήλοις αποτελεί. Τις γαρ  αν και διέλοι και της εις αλλήλους φυσικής ενώσεως εξοικιεί τους δι' ενός του αγίου σώματος προς ενότητα την εις Χριστόν αναδεσμουμένους; ει γαρ πάντες εκ του ενός άρτου μετέχομεν, 'έν οι πάντες αποτελούμεθα σώμα. Μερίζεσθαι γαρ ουκ ενδέχεται τον Χριστόν. Διά τούτο και σώμα Χριστού κεχρημάτικεν η Εκκλησία, μέλη δε και ημείς ανά μέρος, κατά την του Παύλου σύνεσιν (Εφεσίους 5:30). Ενί γαρ οι πάντες ενούμενοι τω Χριστώ διά του αγίου σώματος, άτε δη τον ένα λαβόντες και αδιαίρετονεν ιδίοις σώμασιν, αυτώ δη μάλλον ήπερ ουν εαυτοίς τα ίδια χρεωστούμεν μέλη. Ότι δε τεταγμένον του Σωτήρος εις κεφαλήν, σώμα το λοιπόν η Εκκλησία καλείται, καθάπερ εκ μελών των καθ' έκαστον συνηρμοσμένον".[177]

 Με την έννοιαν αυτήν, όσοι μετέχουν του ευχαριστιακού Σώματος του Κυρίου, γίνονται "σύσσωμοι" με τον Χριστό, αλλά μετέχουν παράλληλα και σε μία "ένωση φυσική" με τον Χριστό και μεταξύ τους. Διαπιστώνουμε εδώ μίαν άλλην διάσταση, εκκλησιαστική,  της ευχαριστιακής θεολογίας του Αγίου Κυρίλλου. Η Ευχαριστία οικοδομεί την ενότητα της Εκκλησίας, την ενότητα του Σώματος του Χριστού.

Την ευχαριστιακή ενότητα δεν οικοδομεί μόνον το Σώμα του Χριστού, αλλά και η παρουσία του Αγίου Πνεύματος, το οποίο επίσης λαμβάνουμε ως μέλη του ευχαριστιακού Σώματος της Εκκλησίας του Χριστού. " ει δε σύσσωμοι πάντες ςλλήλοις εσμέν εν Χριστώ, και ουχί μόνον αλλήλοις, αλλά και αυτώ δήλον ότι τω εν ημίν  γινομένω διά της ιδίας σαρκός. Πως ουκ ήδη σαφώς 'έν εσμέν οι πάντες και εν αλλήλοις, και εν Χριστώ: Χριστός γαρ εστιν ο της ενότητος σύνδεσμος, Θεός τε υπάρχων εν ταυτώ και άνθρωπος. Περί δε γε της ενώσεως της εν Πνεύματι, την αυτήν ώσπερ των θεωρημάτων διαθέοντες τρίβον, ερούμεν δη πάλιν, ότι πάντες 'έν και το αυτό δεξάμενοι Πνεύμα, φημί δη το Άγιον, συνανακιρνάμεθα τρόπον τινά και αλλήλοις και Θεώ "[178]. Μέσω της Ευχαριστίας ο πιστός απολαμβάνει αυτήν την ένωση μετ' αλλήλων, η οποία ένωση έχει ως πρότυπό της την τριαδολογική ενότητα των Προσώπων της Αγίας Τριάδος. Με αυτήν την έννοιαν, η Ευχαριστία έχει, εκτός από το σαφέστατο χριστολογικό,  και τριαδολογικό υπόβαθρο.

Στην συνέχεια, θα εξετάσουμε έναν άλλον προβληματισμό, αρκετά συχνόν ανάμεσα στους πιστούς, για το κατά πόσον και ποιος είναι άξιος να προσέρχεται στην Ευχαριστία. Ας εξετάσουμε πως τοποθετείται στο ζήτημα αυτό ο Άγιος Κύριλλος. Όσοι έχουν αναγεννηθεί ως τέκνα Θεού (μέσω του βαπτίσματος) και μετέχουν των μυστηρίων του Χριστού, γράφει ο Άγιος Κύριλλος, θα λάβουν ευλογία πνευματική. Όσοι όμως είναι δίψυχοι, ολιγόπιστοι, τότε η Ευχαριστία γι' αυτούς καθίσταται οργή και κρίση. Για εκείνους όμως που αληθινά αγαπούν τον Θεό, τα άγια μυστήρια καθίστανται πηγή ευλογίας. Οι μετέχοντες στο Μυστήριο της Ευχαριστίας απελευθερώνονται από την αδυναμία τους και την προδιάθεση για το πονηρό. Κάθε θεοφιλής ψυχή που μετέχει στην Ευχαριστία και τα άλλα Μυστήρια της Εκκλησίας απολαμβάνει πνευματική καρποφορία.[179] Ο πιστός μέσω της Ευχαριστίας βοηθείται να καταπολεμήσει τον πονηρό, να παύσει να αμαρτάνει, να νεκρωθεί ως προς τις σαρκικές επιθυμίες και να ενδυναμωθεί πνευματικά.[180] Προϋπόθεση αλλά και αποτέλεσμα της προσελεύσεως του πιστού στην Ευχαριστία είναι η εγκράτεια στα σαρκικά [181]αλλά και η εμφανής παρουσία των καρπών του Αγίου Πνεύματος (Γαλ. 5:22) στην ζωή του πιστού.

Για όσους πάλι αισθάνονται ανάξιοι να κοινωνήσουν εξ αιτίας προσωπικών αμαρτιών, ο Άγιος Κύριλλος τους προτρέπει σε μία αγιότερη ζωή, καθ' όσον η Ευχαριστία έχει την δύναμη την καθαγιαστική και να απονεκρώνει τα πάθη της σάρκας και τις αμαρτωλές επιθυμίες. "αλλ' είπερ εσμέν της αιωνίου ζωής ερασταί, ει τον της αθανασίας χορηγόν εν εαυτοίς έχειν ευχόμεθα, μη κατά τινας των αμελεστέρων το ευλογείσθαι παραιτώμεθα, μηδέ παγίδα και βρόχον ημίν εξαρτυέτω την επιζήμειαν ευλάβειαν ο βαθύς εις πανουργίαν διάβολος. Ναι γαρ γέγραπται, φησίν, 'ο εσθίων εκ του άρτου, και πίνων εκ του ποτηρίου αναξίως κρίμα εαυτώ εσθίει, και πίνει' (Α' Κορ. 11:29). Δοκιμάσας δε τα κατ' εμαυτόν, ουκ άξιον όντα βλέπω. Πότε τοίνυν άξιος έση, και παρ'ημών ο τούτο λέγων ακούσεται. Πότε σαυτόν παραστήσεις τω Χριστώ; ει γαρ μέλλεις αεί καταπτοείσθαι τοις ολισθήμασιν, ολισθαίνων δε ουκ αν ποτε παύση…αμέτοχος ευρεθήση παντελώς του αϊδίως σώζοντος αγιασμού. Ουκούν λογιή μεν ευσεβέστερον σύννομον επιτηδεύειν βίον, μεταλήψη δε ούτω της ευλογίας, ου θανάτου μόνον, αλλά και των εν ημίν νοσημάτων αποκρουστικήν είναι πιστεύσας. Κατακοιμίζει γαρ εν ημίν γεγονώς ο Χριστός τον εν τοις μέλεσι της σαρκός αγριαίνοντα νόμον, και αναζωπυρεί  μεν την εις Θεόν ευλάβειαν, απονεκρεί τα πάθη, μη λογιζόμενος ημίν τα εν οις εσμέν παραπτώματα, θεραπεύων δε μάλλον ως νενοσηκότας. Καταδεσμοί γαρ τον συντετριμμένον, εγείρει το πεπτωκώς, ως ποιμήν αγαθός, και την ψυχήν εαυτού τεθεικώς υπέρ των προβάτων''[182] Για να καταστεί δυνατή αυτή η πνευματική αλλοίωση στην ζωή του πιστού, είναι απαραίτητη η συχνή προσέλευση στην Ευχαριστία. Όποιος την αμελεί, στερείται τον καθαγιασμό και την μυστική ευλογία που χαρίζει ο Χριστός στους μεταλαμβάνοντας πιστούς.[183]

Αφού ανέλυσε προηγουμένως τα πνευματικά οφέλη για τον πιστό από την συμμετοχή του στο Μυστήριο της Ευχαριστίας, ο Άγιος Κύριλλος καταλήγει στην διαπιστωτική φράση ότι η Ευχαριστία αποτελεί "εφόδιον ζωής". [184] Η Ευχαριστία αποτελεί για τον πιστό την πνευματική εκείνην τροφή που τον ενδυναμώνει στην χριστιανική του πορεία ζωής. Σε μίαν άλλην περίπτωση χρησιμοποιεί την φράση "εφόδιον αθανασίας". [185] Σε αντίθεση με το μάννα που έθρεψε τους Ισραηλίτες στην πορεία τους στην έρημο, ο άρτος της Ευχαριστίας είναι αληθώς το Σώμα του Χριστού, ο ουράνιος Άρτος που δύναται να εξασφαλίσει στους πιστούς την απελευθέρωση από τα δεσμά της αμαρτίας και του θανάτου, και να παράσχει ζωήν αιώνιον.[186]

Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας επιμένει σε αυτό το θεολογικό μοτίβο της Ευχαριστίας ως τροφής και εφοδίου ζωής και αθανασίας. Αρκετά συχνά αναφέρει ότι η Ευχαριστία χαρίζει στον πιστό ζωή και αφθαρσία. Αναφέρει πολύ χαρακτηριστικά ότι, όταν οι πιστοί προσέρχονται στην αγία τράπεζα την ητοιμασμένη για μας, σε αυτήν την [ευχαριστιακή] τράπεζα όπου είναι εν Χριστώ και χαρακτηρίζεται ως "τράπεζα μυστική", από την οποίαν εσθίομεν τον ουράνιον άρτον που είναι ζωοποιός, τότε, ο θάνατος, ο προ αιώνων φρικτός και παντοδύναμος, καταργείται. Οι πιστοί μεταλαμβάνουν και καθαγιάζονται, καθώς λαμβάνουν εντός εαυτών τον Χριστό που ενοικεί στον πιστό μέσα από την Ευχαριστία και παρέχει ζωή και ζωοποίηση.[187] Η Ευχαριστία είναι "σπέρμα αθανασίας" που γεννά ζωή στον πιστό και καταργεί την φθορά της ανθρωπίνης φύσεως.[188] Η Ευχαριστία έχει την δύναμη να εξελαύνει τον θάνατο και να απομακρύνει την φθορά.[189] Υπάρχει ένα εκτενές απόσπασμα του Αγίου Κυρίλλου εις το Κατά Ιωάννην Υπόμνημα, (στο οποίο που παραπέμπουμε), όπου πραγματεύεται ακριβώς αυτό το ζήτημα, πως δηλαδή η Ευχαριστία μεταμορφώνει ("μεταποιεί") σε αθανασία όσους μεταλαμβάνουν του ζωοποιού Σώματος του Χριστού.[190] Πρόκειται ακριβώς για την εκπλήρωση του λόγου του Χριστού στο Ιω. 10:10-11, όπου ο Χριστός, ως Καλός Ποιμήν, θυσιάζει την ζωή Του, υπέρ των προβάτων, ώστε το ποίμνιο των πιστών να έχει ζωή άφθονη. Και αυτό καθίσταται δυνατόν διά της θυσίας του Χριστού που αποτελεί τον πυρήνα του Μυστηρίου της Ευχαριστίας.

ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στα πλαίσια της παρούσης εργασίας για την πατερική θεολογία για την Ευχαριστία, δώσαμε ιδιαιτέρα βαρύτητα κατά το Β' Μέρος αυτής, στην μελέτη της ευχαριστιακής θεολογίας του Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, προσπαθώντας να καταδείξουμε πως ο μεγάλος αυτός Πατέρας και θεολόγος της Εκκλησίας αντιλαμβάνεται το Μυστήριο της Ευχαριστίας. Επικεντρωθήκαμε στις διαφορετικές πλευρές της Ευχαριστίας και προσπαθήσαμε να στηρίξουμε την κυρίλλεια θεολογό επί του προκειμένου στα θεμέλια του χριστολογικού δόγματος της Ενσαρκώσεως του Θείου Λόγου, την θέωση της ανθρωπίνης σάρκας μέσα από την υποστατική ένωση των δύο φύσεων στο θεανδρικό Πρόσωπο του Χριστού.

Παραλλήλως, διερευνήσαμε και κάποιες άλλες διαστάσεις του Μυστηρίου της Ευχαριστίας, όπως την τριαδολογική, λειτουργική,

μυστηριακή και πνευματική, και πως αυτές επηρεάζουν την ζωή του πιστού. Διαπιστώσαμε ότι στο κέντρο της κυρίλλειας ευχαριστιακής θεολογίας βρίσκεται η αντίληψη ότι η θεωμένη σάρκα του Σαρκωθέντος, μέσα από την πραγματική σωματική Της παρουσία στην Ευχαριστία, παρέχει πνευματική και μυστική ευλογία στους πιστούς, μέθεξη στην Ζωή του Χριστού και στην Πηγή της Ζωής που είναι ο Ίδιος ο Χριστός (μέσω της μεταλήψεως του Τιμίου Σώματος και Αίματος), και αποτελεί "εφόδιον ζωής", "σπέρμα αφθαρσίας", "εφόδιον αθανασίας", που καθαγιάζει τον μεταλαμβάνοντα πιστό, τον ενισχύει πνευματικά στον αγώνα κατά της αμαρτίας και του διαβόλου, του παρέχει "άφεσιν αμαρτιών και ζωήν αιώνιον".

            Διερευνώντας την θεολογία του Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας για την Ευχαριστία, κατέστη φανερόν ότι ο Άγιος Κύριλλος παραμένει παραδοσιακός θεολόγος, προσηλωμένος στην παράδοση της Εκκλησίας και στις διδασκαλίες των εκκλησιαστικών συγγραφέων και των προγενεστέρων αυτού Αγίων Πατέρων, όπως είχαμε την δυνατότητα να τις προσεγγίσουμε στο Α' Μέρος της παρούσης εργασίας, και  με  τις οποίες βρίσκεται σε συμφωνία (consensus Patrum). Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας, "επόμενος τοις Αγίοις Πατράσι", αξιοποιεί την κοινή θεολογική αντίληψη της ενωμένης Εκκλησίας των πρώτων αιώνων περί της Ευχαριστίας, και, εμποτισμένος από το κλίμα της Αλεξανδρινής Σχολής, επηρεασμένος ιδίως από τον Μεγάλο Αθανάσιο, οικοδομεί την δική του θεολογική και ερμηνευτική προσέγγιση επί του χριστολογικού δόγματος, του οποίου την ορθοδοξία επικύρησε η Γ' Οικουμενική Σύνοδος καταδικάζοντας τις αιρετικές κακοδοξίες του Νεστορίου και αναδεικνύοντας τον Άγιον Κύριλλον Πατέρα της Εκκλησίας και Οικουμενικόν Διδάσκαλον. Η σημασία της κυρίλλειας θεολογίας για την χριστιανική πίστη αποδεικνύεται από το γεγονός ότι έως σήμερον, τα θεολογικά και ερμηνευτικά έργα του Κυρίλλου Αλεξανδρείας εκτιμώνται ιδιατέρως και μελετώνται με πολύ ενδιαφέρον από ορθοδόξους και ετεροδόξους, που αναγνωρίζουν την αξία και την προσφορά του στο Δόγμα της Εκκλησίας και την υπεράσπιση της Ορθοδοξίας και της Αληθείας.

         

---

[112] Struckmann, A., Die Eucharistielehre des heiligen Cyril von Alexandrien, Paderborn, 1910.

---

[108] Cyril- George Kefalopoulos, Cyril of Alexandria as an exegete: A Fifth-Century Example of Patristic Biblical hermeneutics, 2011, (Thesis for the Degree of Master of Theology, Th.M.)

[109] Cyril- George Kefalopoulos, The Quest for Jesus: From the Jesus of the Gospel in fifth-century A.D. Theology to some contemporary approaches (From Cyril of Alexandria to Ludwig Wittgenstein's Phenomenology), 2011, (Doctoral Dissertation/Thesis for the Degree of Doctor of Theology, Th.D.).

[110] Michaud, E., " Saint Cyrille d' Alexandrie et l' eucharistie", en, Revue International de Theologie 10, pp. 599-614, 675-692, 1902, Berne.

[111] Mahe, J., L' eucharistie d' apres saint Cyrille d' Alexandrie, en RHE 8, pp.677-696, Paris, 1907.

[112] Batiffol, Pierre, "L' Eucharistie, La Presence Reele et La Transubstantiation", en Nestorius et Cyrille d' Alexandrie. Etudes d' Histoire et de Theologie positive, pp. 454-480, Paris 1930.

Manoir, H. du, Dogme et spiritualite chez saint Cyrille d' Alexandrie, Paris 1944.

[113] Chadwick, H., Eucharist and Christology in the Nestorian Controversy, in JTS, n.s.2, pp. 145-164, Oxford, 1951.

[114] Ezra Gebremdhin, Life-Giving Blessing: An Inquiry into the Eucharistic Doctrine of Cyril of Alexandria, Uppsala 1977.

[115] Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως για την σύνταξη της παρούσης εργασίας η συγκεκριμένη διατριβή στάθηκε σε πολλά σημεία χρήσιμη και πολύτιμη.

[116] PG 77, 45 A.

[117] Επιστολή προς Σούκενσον, Epistola XLV, PG 77, 229 A.

[118] Liebaert, J., La doctrine christologique de saint Cyrille d' Alexandrie avant la querelle nestorienne, pp. 63 ff, Lille 1951.

[119] Gebremedhin, Ezra, op. cit., p.17.

[120] PG 89, 113 D.

[121] Epistola XVII, PG 77, 113 C-116 A.

[122] Αυτήν την διασύνδεση χριστολογικού δόγματος και ευχαριστιακής θεολογίας την έχουν επισημάνει και άλλοι μελετητές του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, όπως οι  Michaud, op. cit., pp. 599-611, 675-692, Mahe, op. cit., pp. 677 ff.,  Batiffol, op. cit., pp. 460ff.,  Chadwick , op. cit., p. 155.

[123] Υπόμνημα εις Λουκάν  4:38,( PG 72, 552 C).

[124] Υπόμνημα εις Λουκάν  22:19, (PG 72, 912 A). πρβλ. και Υπόμνημα εις Ματθαίον  26:26, (PG 72, 452 D- 453 A).

[125] Ότι εις ο Χριστός, PG.75.

[126] βλ. αντιστοίχως PG 25, 93C,  PG 77, 1017 D.

[127] Gebremedhin, Ezra, op. cit., p.53.

[128] Langevin, G., "Le theme de l' incorruptibilite' dans le commentaire de saint Cyrille d' Alexandrie sur l' Evangile selon saint Jean", en, Sciences ecclesiastiques 8, pp. 295-316, Montreal 1951.

[129] Εις Ιωάννην 10,2.

[130] PG 76, 448 B.

[131] Εις Λουκάν 22:23 (PG 72, 912 A).

[132] Εις Ματθαίον 26:27, PG 72, 452 C, Εις Λουκάν 22:19, PG 72, 908.

[133] Εις Ιωάννην 4, PG 73, 601 D

[134] Gebremedhin, Ezra, op. cit., p.55

[135] Υπόμνημα εις Ψαλμόν 22:5, PG 69, 841 C.

[136] Gebremedhin, Ezra, op. cit., p.75.

[137] Batifoll, P., "Nestorius et Cyrille d' Alexandrie", en, Etudes d' histoire et de theologie positive, ,  Rome 1930. p.466ff

[138] Mahe', J.," L' eucharistie d' apres saint Cyrille d' Alexandrie", en RHE 8, Rome 1907, pp.677-697.

[139] Struckmann, A., Die Eucharistielehre des heiligen Cyrill von Alexandrien, Paderborn 1910.

[140] PG 72, 912 A-B.

[141] Μichaud., E., op.cit., p. 599.

[142] Michaud, E., op. cit., p. 683.

[143] PG 72, 452 B-C.

[144] Michaud, E., op. cit., p. 692. Cf also Gebremedhin, Ezra, op cit., p. 79.

[145] Εις Ματθαίον 26:27 (PG 72, 452 C).

[146] Υπόμνημα εις Ζαχαρίαν 11:7 (PG 72, 188 Β).

[147] Γλαφυρά εις την Γένεσιν 2 (PG 69, 109 C).

[148] Εις τον Ψαλμόν 22:5, (PG 69, 841 C).

[149] Wilken, R.L., Judaism and the Early Christian Mind. A Study of Cyril of Alexandria's Exegesis and Theology, Yale Publications, New Ηaven, 1971, p.3. Cf. Also Ezra Gebremedhin, op. cit., p.82.

[150] βλ. Υπόμνημα εις Μαλαχίαν 1:11, PG 72, 298 A-D.

[151]  Stone, D., A History of the Doctrine of the Holy Eucharist, vol. 1, pp. 42ff. Cf also Ezra Gebremedhin, op. cit., p. 88.

[152] Εις Ζαχαρίαν 11:7, PG 72, 188 B.

[153] PG 26, 668 A-B.

[154] PG 74, 560 B.

[155] PG 72, 452 C.

[156] PG 72, 908 B.

[157] PG 72, 908 D.

[158] PG 26, 1325 C.

[159]Βλ. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχηση Μυσταγωγική 5:19, και Γρηγορίου Νύσσης,  PG 46, 581 C.

[160] Κατά Ιουλιανού 10, ( PG 76, 1029 D- 1032 C).

[161] Gebremedhin, Ezra, op. cit., pp. 64-65.

[162] Εις  Ιωάννην 4,  ( PG 73, 580 A).

[163] Gebremedhin, Ezra, op. cit., p.89.

[164] Για περισσότερα επί του θέματος παραπέμπουμε στο πρώτο μέρος της παρούσης εργασίας, όπου εξετάζουμε την πατερική θεολογία για την Ευχαριστία, αλλά και στο Dictionnaire de Theologie Catholique (DTC), eds. A. Vacant, E. Mangenot, E. Amann, Paris 1913, pp.1137-1145.

[165] Εις Λουκάν 22:19 (PG 72, 912 A). Εις Ιωάννην 4, (PG 73, 581C).

[166] Εις Ιωάννην 4, (PG 73, 584 C).

[167] Εις Ιωάννην 11, (PG 74, 560 B)

[168] Γλαφυρά εις την Γένεσιν,1 (PG 69, 29 B-C).

[169] Εις Ματθαίον 26:27, PG 72, 452 D.

[170] Εις Ιωάννην 10, (PG 74, 341 C-D).

[171] Εις Ιωάννην 3, (PG 73, 521 C).

[172] Εις Ιωάννην 4, (PG 73, 584 B-C).

[173] Εις Ιωάννην 10, (PG 74, 341 B-C).

[174] Εις Α' Κορινθίους 6:15, (PG 74, 809 C-D).

[175] Εις Ιωάννην 3, (PG 73, 521 C).

[176] Εις Λουκάν 4:38, (PG 72, 552 B-C).

[177] Εις Ιωάννην 11, ( PG 74, 560 B-C).

[178] Εις Ιωάννην 11, (PG 74, 560 D- 561 A).

[179] Περί της εν Πνεύματι και αληθεία προσκυνήσεως και λατρείας, PG 68, 416 D-417 A.

[180] ό.π., PG 68, 793 C.

[181] Εις Ιωάννην 3, (PG 73, 521 C).

[182] Εις Ιωάννην 4 (Ιω. 6:56), PG 73, 584 D- 585 A.

[183] Εις Ιωάννην 4, (PG 73, 577 A-B).

[184] Περί της εν Πνεύματι και αληθεία προσκυνήσεως και λατρείας 7, (PG 68, 501 B).

[185] PG 77, 1016 D.

[186] Εις Ψαλμόν 22:5 (PG 69, 841 C). 

[187] Περί της εν Πνεύματι και αληθεία προσκυνήσεως και λατρείας 3, (PG 68, 289 B-C).

[188] Εις Ιωάννην 4, (PG 73, 582 A).

[189] Εις Ιωάννην 4, (PG 73, 565 D). 

[190] Εις Ιωάννην 4, (PG 73, 577 D- 580 A).

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Θέλουμε και δημόσια να ευχαριστήσουμε τόν σεβασμιώτατο  Αρχιμ. Κύριλλο Κεφαλόπουλο για τήν αποστολή της διατριβής του  στην ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ 

Επισκεφθείτε τήν Ιστοσελίδα  του Ιερού Ναού Αγίου Μάρκου του Ευγενικού

Ι.Ν. Αγίου ΜάρκουΕυγενικού Κάτω Πατησίων

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service:
!-